درجدول (۲-۵) تعاریف مدیریت ارتباط با مشتری ارائه شده است.
جدول(۲-۵)- تعاریف مختلف مدیریت ارتباط با مشتری (صلواتی و همکاران،۱۳۹۰)

بر اساس تعریف سوئیفت^[۱۳۷] (۲۰۰۲)، مدیریت ارتباط با مشتری یک رویکرد سازمانی برای درک و تحت تاثیر قراردادن رفتار مشتری از طریق ارتباطات معنادار به منظور بهبود فرایند کسب، نگهداری، وفاداری و سودآوری مشتریان می باشد.
کین سید^[۱۳۸] CRM را به عنوان استفاده استراتژیک از اطلاعات، فرایندها، فناوری و افراد برای مدیریت ارتباط با مشرتی در تمام طول چرخه حیات مشتری می داند.
کو و همکاران ^[۱۳۹]CRM را به عنوان استراتژی یکپارچه شده مشتری در یک سازمان برای مدیریت اثربخش تر مشتریان به وسیله فراهم آوردن کالاها و خدمات خاص و حداکثر کردن ارزش دوره حیات مشتری می دانند (کو و همکاران، ۲۰۰۷).
کومر و رامانی^[۱۴۰] مدیریت ارتباط با مشتری را به عنوان فرایند دستیابی و نگهداری رابطه ای مداوم با مشتریان و از طریق رفتار مناسب و متنوع با هریک از آنها بر مبنای علایق ایشان، بجای اجرای برنامه های بازاریابی تعریف می کند. مدیریت ارتباط با مشتری مفهومی است که یک سازمان را در فراهم کردن خدمات خاص برای هر مشتری توانمند می سازد و در نتیجه یک رابطه صمیمی با مشتری را ایجاد می کند.
CRMممکن است یک تجربه یک به یک را ایجاد نماید که مورد توجه می باشد. بنا براین فرصت های جدید بازاریابی را بر مبنای گذشته و ترجیحات مشتری ایجاد می کند. (پیپر، روجرز و دورت،۱۹۹۹).
شاید گویا ترین تعریف از این مفهوم تعریفی باشد که زابلا و همکارانش^[۱۴۱](۲۰۰۴) ارائه داده است: مدیریت ارتباط با مشتری فرایندی است مستمر و مشتمل بر ایجاد و بکارگیری دانش و هوشمندی بازار جهت ایجاد و حفظ سبدی از روابط مشتریان که بیشترین بازده را داشته باشند.

تاریخچه مدیریت ارتباط با مشتری
مدیریت ارتباط با مشتری ، از دل فلسفه تولید به روش ژاپنی یا همان سیستم تولید تویوتا شکل گرفته است و تا زمان افزایش شدت در بازارها، سالیان متمادی در کشورهایی مثل آمریکا، نه تنها غریب بلکه غیر قابل پذیرش بود.
شاید بتوان تاریخچه ظهور مباحث مرتبط به CRM را در سه دوره زیر خلاصه نمود:
الف- دوره انقلاب صنعتی (تولید دستی تا تولید انبوه): ابتکارات فورد در بکارگیری روش تولید انبوه به جای روش تولید دستی، یکی از مهمترین شاخص‌های این دوره می باشد. هر چند تغییر شیوه تولید باعث شد که محدوده انتخاب مشتریان از نظر مشخصه‌ های محصول کاهش یابد (نسبت به تولیدات صنایع دستی) اما محصولات تولید شده به روش جدید از قیمت تمام شده پایین تری برخوردار شدند. به عبارتی دیگر در انتخاب روش تولید انبوه از سوی فورد، افزایش کارایی و صرفه اقتصادی مهمترین اهداف پیش بینی شده بودند.
ب- دوره انقلاب کیفیت (تولید انبوه تا بهبود مستمر): این دوره هم ‌زمان با ابتکار شرکت‌های ژاپنی مبنی بر بهبود مستمر فرآیندها آغاز شد. این امر به نوبه خود به تولید کم هزینه تر و با کیفیت تر محصولات منجر شد. با مطرح شدن روشهایی نوین مدیریت کیفیت مانند TQM این دوره به اوج خود رسید. اما با افزایش تعداد شرکت‌های حاضر در عرصه رقابتی و گسترش فرهنگ حفظ و بهبود کیفیت محصول (از طریق ابزارهای مختلف کیفیتی) دیگر این مزیت رقابتی برای شرکتها پیشرو و کارساز نبوده و لزوم یافتن راه‌های جدیدی برای حفظ مزیت رقابتی احساس می شد.
ج- دوره انقلاب مشتری (بهبود مستمر تا سفارشی‌سازی انبوه): در این دوره با توجه به افزایش توقع مشتریان، تولید کنندگان ملزم شدند محصولات خود را با هزینه کم، کیفیت بالا و تنوع زیاد تولید کنند. به معنای دیگر تولید کنندگان مجبور بودند توجه خود را از تولید صرف به یافتن راه‌هایی برای رضایت مشتریان سابق خود معطوف نمایند (طالقانی و فروغی فر،۱۳۸۶).

ضرورت و اهمیت مدیریت ارتباط با مشتری
با توجه با نوسانات شدید تقاضا و افزایش رقابت در بازارها، بسیاری از سازمانها سعی دارند راهبردی را خلق کنند که تمام اجزای یک سازمان را یکپارچه کرده، اطلاعات را در بین تمام کاربران به اشتراک بگذارد و مانع از تکرار بیهوده کارها شود. این فلسفه فضایی را در سازمان ایجاد میکند که در آن اطلاعات به اشتراک گذاشته شده تا در زمان لازم در اختیار افرادی که به آن نیاز دارند قرار گیرد، یعنی همه کارکنان و همه چیز به یکدیگر مرتبط و متصل هستند و خروج یک نفر از سازمان باعث از هم پاشیدن هیچ چیز در سازمان نخواهد شد. مدیریت ارتباط با مشتری، علاوه بر مدیریت روابط با مشتریان و تصمیم گیری در خصوص اطلاعات بدست آمده برای راهبرد شرکت، دانش مشتریان را در شرکت به اشتراک می گذارد.
تا چند سال اخیر بیشتر فعالیتهای واحدهای فروش، خدمات، پشتیبانی و بازاریابی در سازمانها به صورت ایزوله و در دپارتمانهای مجزا انجام می­گرفت، اما امروزه نیاز به یکپارچه سازی این دپارتمانها به منظور برآوردن نیازهای دنیای اقتصادی کنونی (دنیایی که بر پاسخگویی سریع به مشتری، به اشتراک نهادن دانش ایجاد شده در سازمان و تمرکز بر مشتری به عنوان یکی از عوامل توانگری سازمان برای رسیدن به موفقیت تاکید دارد) وجود دارد. مدیریت ارتباط با مشتری CRM راهبردی است که به کمک فن آوری به اجرا درآمده است؛ البته باید توجه داشت که CRM تنها یک ابزار نرم افزاری نیست که باعث شود کارها بهتر انجام شود، CRM فلسفه ای است که سعی دارد راهبردی در همین راستا خلق کند. ضرورت کسب و کار الکترونیک و تغییرات فرهنگی، واحدهای مختلف سازمانها را به سوی تمرکز بر مشتری سوق میدهد. سازمانها باید دریابند که مشتریان بهترین دارایی هر سازمان هستند و در نتیجه باید اهمیت داشتن استراتژی مشتری محور را که بر اساس دانش نسبت به مشتری شکل می گیرد درک کنند(کموا،۲۰۰۱).
در دنیای رقابتی امروز، هیچ سازمانی نمی تواند از طریق سرآمدی در عملیات و یا نوآوری در محصولات خود را از سایر سازمان ها متمایز کند، مگر اینکه نیازها و خواسته های مشتریان خود را عمیقا درک کرده باشد. مهمترین چالش های اساسی که در دنیای رقابتی فعلی برای تجارت وجود دارد، شامل جذب مشتری و نگهداشتن او، وفاداری مشتری و افزایش سودآوری و مشتری است. برای رفع موفقیت آمیز این چالش ها، نقش مدیریت ارتباط با مشتری پر رنگ و نیاز ایجاد و برقراری آن در سازمانها، بیش از پیش جدی می شود (وکیلی فرد و همکاران،۱۳۸۷).

غزل إباحی (که بیشتر در شهرها رایج بود) در حقیقت آن است که شاعر در آن با گستاخی تمام بدون هیچ پوششی هرچه در دل دارد می گوید. شاعر إباحی در پی ماجراجویی عاشقانه است. به بیان دیگر هرجا زن زیبایی بیابد، عاشقش می شود. بنابراین شاعر غزل اباحی ممکن است در آن واحد به چند معشوق عاشق باشد.

البته غزل إباحی در عصر امویان با مقاصد سیاسی و کم رنگ کردن عفت عمومی دنبال می شد. شاید بدان جهت شاعران را در کار غزل گستاخانه آزاد می گذاشتند که در پی نقد اجتماعی و سیاسی نروند. زیرا ما در همان زمان شاعر سیاسی بزرگ عرب، فرزدق را داریم که قوی ترین قصیده او در مدح امام زین العابدین (ع) است. او در این قصیده به طور صریح و با رشادت کامل، بنی امیه را می کوبد و با شهامت می گوید؛ این شخص (زین العابدین) از آن خاندان است که عشقً به آنان عین دین و دشمنی با آنان خود کفراست.(مصاخبه­کننده: روزنامه اعتماد، مصاحبه شونده: عبدالحسین فرزاد، ۱۳۸۶)
درسده قرن سوم درمقابل غزل اباحی و غزل مذکر که شرح روابط گناه آلود و بازتاب تباهی­ها ومفاسد اخلاقی جامعه آن روز بود، نوعی غزل پاک وعفیف که شباهت بسیار به غزل عذری داشت ،در این دوره به وجود آمد و مفهومی نوین از عشق به ادبیات عاشقانه راه یافت . در این نوع غزل شاعر به وصف جسمانی معشوق و شرح ماجراهای عاشقانه نمی پردازد و یکایک اعضای بدن او را همچون برخی شاعران جاهلی نمی ستاید. بلکه وی با شرح عواطف و احساسات درونی خود ، بیشتراز ماهیت عشق وتأثیر معجزه آسای آن درعاشق سخن می گوید . عشقی نشأت گرفته از عقاید مذهبی که از هرگونه هوس وگناه پیراسته است و شاعر در راه آن همه چیز خود حتی جانش را فدا می کند و به گفته مطیع بن ایاس « عشقی درون سوز وجانگداز که آهن و فولاد را می گدازد واگر عاشق در راهش بمیرد، شهید مرده است »( بغدادی ، ۱۳۴۹: ۲۲۵)
غزل عذری یا بدوی که عاشق و معشوق هر دو پاکباز و عفیف هستند. در حقیقت تمایل به جنس مخالف تمایلی غریزی و طبیعی است که نقطۀ کمال آن ازدواج است.
نکته مهم در این نوع عشق این است که تنها یک زن در زندگی شاعر وجود دارد و نه بیشتر. حالا این زن زشت باشد یا زیبا، فرقی نمی کند. شاعر به او وفادار است و او را زیباترین می بیند.
۳-۶-۳ جایگاه عشق در غزل معاصر ایران و عرب:
در تعاریف کلاسیک و سنتی عمولاً غزل را شعر کوتاهی می­دانند که حداقل چهار و حداکثر بیست بیت است و دو مصراع اول هم قافیه استو این قافیه در مصراع چهارم و ششم و تا آخر ادامه دارد و در پایاین معمولاً شاعر نام خود را می ­آورد که تخلص نامیده می­ شود. اما این تعریف با آن­چه در دوره معاصر با آن مواجه هستیم کمی متفاوت است. امروزه بیشتر از آن­که قالب و تعداد ابیات شعر، ملاکی برای غزل بودن و یا نبودن شعری قرار بگیرد محتوا و مضمون و فضای عاطفی و حسی شعر است که نوع آن را مشخص می سازد؛ حال آن­که ممکن است این شعر، حتی در قالبی آزاد و به اصطلاح شعر حر یا سپید سروده شود. آنچه در معنی باعث اطلاق نام غزل بر نوعی از اقسام شعر می­ شود، در درجه اول، موضوع شعر است نه قالب ظاهری آن؛ از این­رو، اگر قطعه شعری از لحاظ فنی و ساختاری به صورت غزل و از لحاظ معنی در موضوع دیگری غیر از عشق گفته شود، در حقیقت غزل نیست. با این تعریف می­توان گفت: منظور از غزل، شعر عاشقانه است؛ حال چه در قالب سنتی و چه در قالب­های جدید شعری.(یزدان پناه، متولی، ۱۳۹۰: ۱۷۰)
عشق و امید یکی از چشم­اندازهای در شعر شاعران معاصر ایران است. شاعران معاصر رسالت خود را در نواختن نغمه­های شور و امید در جان انسانیت می­دانند اما نه امیدی کاذب و فریبنده؛ شاعران امروز حتی مرگ را بقا در طبیعت و تداوم چرخش هستی و زندگی­بخش خوانده­اند.
چه بسا که این شاعران نابینای دردها نیستند، بلکه دردها و ناکامی­ها را دیده دریافته­اند ولی بازنتابانده­اند و بالعکس در اشعارشان واژه هایی چون: باران، پنجره و… نمادها و سمبل­های حاکی از نوعی امید و خوشبینی را ارائه داده­اند تا روح حیات و زندگی خواهی را در خوانندگان شعر خویش بدمند و آنان را در بهتر شدن زندگی امیدوار سازند.( کیخانی فرزانه، ۱۳۹۰: ۱۹۲) از مهمترین شاعران معاصر ایران که عشق و امید از مهمترین درونمایه شعری آن­هاست عبارتند از: نیما یوشیج، احمد شاملو، سیمین بهبهانی، سهراب سپهری، مهدی اخوان ثالث، حمید مصدق و…
عشق یکی از مضامین بسیار رایج شعر رمانتیکی است که شاعران معاصر عرب، در مظاهر مختلف آن تحت تأثیر رمانتیک غرب قرار گرفته­اند. عشق رمانتیکی معمولاً با خوشبینی شاعر مرتبط است، از این لحاظ دارای یک بعد روحی است که در آن غالباً یک تجربه­ فیزیکی همراه یک تجربه متافیزیکی به صورت همزمان، وجود دارد. شاعر رمانتیک دوست ندارد در یک حالت ثابت درونی بماند و تلاش می­ کند که به بالاترین حالت­های روحی دست یابد. رمانتیک­ها زیبایی­های زن را به وفور در شعر خود وصف کرده ­اند و هر آنچه را که در عشق به او شایسته دانسته ­اند، بیان کرده ­اند. عشق رمانتیک­ها معمولاً از بیان هوی و هوس­های غریزی به دور است. از نظر آنان عشق یک سرچشمه ابدی است که شاعر از طریق آن به حقیقت هستی پی می­برد و حجاب تن را کنار می­زند. به باور آنها، با اکسیر عشق و آزادی است که روح شکفته می شود. از نگاه آنها اگر عشق نبود، شاخه­ های زندگی برهنه، بی برگ و بی ثمر و بدون لطافت و شادابی می مرد. عشق حالتی است که رمانتیک­ها، آگاهانه در آن به حرکت درمی­آیند و با عشق به زن تکامل می­یابند. (الحاوی، ۱۹۷۱: ۱۷۹) از نظر آنان جانی که از عشق خالی باشد، پژمرده می­ شود و می­میرد.
عشق در ادب رمانتیک دارای مقام ویژه­ای است و از علایق جسمانی فراتر ر فته، نوعی اتحاد ارواح به شمار می­رود که بر اساسی طرحی آسمانی، مقدر شده است. (ترحینی، ۱۹۹۵: ۱۱۴) چنان­که جبران آن را «معبد روح می­نامد که همراه درد و رنج قلب بشر را پاک می­ کند»(سلیمی،۱۳۸۴: ۱۱۵) بنابراین عشق یکی از محورهای اصلی مکتب رمانتیک است که شاعر به آن پیوسته تا خلأ وجود خود را به وسیله آن پر کند و نقص­های درونیش را به واسطه­ آن برطرف نماید. (ایوبی، ۱۹۸۴: ۹۰)

فصل چهارم: معرفی حمید مصدق و نزار قبانی
۱-۴ زندگی­نامۀ حمید مصدق:
حمید مصدق شاعر و حقوقدان ایرانی بود. او بهمن ۱۳۱۸ در شهرضا متولد شد. چند سال بعد به همراه خانواده­اش به اصفهان رفت و تحصیلات خود را در آنجا ادامه داد. او در دوران دبیرستان با منوچهر بدیعی، هوشنگ گلشیری، محمد حقوقی و بهرام صادقی هم مدرسه بود و با آنان دوستی و آشنایی داشت مصدق در ۱۳۳۹ وارد دانشکده حقوق شد و در رشته بازرگانی درس خواند. از سال ۱۳۴۳ در رشته حقوق قضایی تحصیل کرد و بعد هم مدرک کارشناسی ارشد اقتصاد گرفت. در ۱۳۵۰ در رشته فوق لیسانس حقوق اداری از دانشگاه ملی دانش­آموخته شد و در دانشکده علوم ارتباطات تهران و دانشگاه کرمان به تدریس پرداخت.
وی پس ار دریافت پروانه وکالت از کانون وکلا در دوره­ های بعدی زندگی همواره به وکالت اشتغال داشت و کار تدریس در دانشگاه­ های اصفهان، بیرجند و بهشتی را پی می­گرفت.
در ۱۳۴۵ برای ادامه تحصیل به انگلیس رفت و در زمینه روش تحقیق به تحصیل و تحقیق پرداخت. تا سال ۱۳۵۸ بیشتر به تدریس روش تحقیق اشتغال داشت و از ۱۳۶۰ تدریس حقوق خصوصی به خصوص حقوق تعاون. مصدق تا پایان عمر عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی بود و مدتی نیز سردبیری مجله کانون وکلا را به عهده داشت. حمید مصدق در هشتم آذرماه ۱۳۷۷ بر اثر بیماری قلبی در تهران درگذشت.
۲-۴ آثار حمید مصدق:
نخستین اثر وی منظومه‌ی بلند «درفش کاویانی» در سال ‌۱۳۴۰ منتشر و در همان سال توقیف شد؛ چاپ دوم آن در سال ‌۱۳۵۷ منتشر و بعد از انقلاب نیز به دفعات تجدید چاپ شد. دومین کتاب شعر مصدق، منظومه‌ی «آبی، خاکستری، سیاه» است که در سال ‌۱۳۴۳ منتشر شد. این منظومه حال و هوایی لیریک و درعین حال اجتماعی دارد و تاکنون ده‌ها بار توسط ناشران رسمی و مخفی در داخل و خارج از کشور تجدید چاپ شده است.
«در رهگذار باد» سومین منظومه‌ی مفصل مصدق نیز نخستین‌بار در سال ‌۱۳۴۷ به چاپ رسید و پس از آن بارها تجدید چاپ شد.
«از جدایی‌ها» ، «سال‌های صبوری»‌ و «شیر سرخ» ، از دیگر آثار شعری حمید مصدق هستند که به ترتیب در سال‌های ‌۱۳۵۸، ‌۱۳۶۹ و ‌۱۳۷۶ منتشر شده‌اند. مجموعه‌ آثار این شاعر معاصر نیز در سال ‌۱۳۶۹ در کتابی به نام «تا رهایی» گردآوری شده است که این مجموعه نیز بارها تجدید چاپ شده است. از او همچنین علاوه بر آثار شعری، کتاب «مقدمه‌ای بر روش تحقیق» (‌۱۳۵۱)، «مجموعه‌ی رباعیات مولوی» و «غزلیات حافظ» و چندین کتاب در زمینه‌ی حقوق نیز به یادگار مانده است.(ابو محبوب، ۱۳۸۷)
۳-۴ جایگاه حمید مصدق در شعر معاصر ایران:
شعر همیشه «دعوت» است. دعوت به برخاستن، دعوت به تغییر دادن، دعوت به تسلیم نبودن و اسیر نشدن. شعر مصدق رمانتیسم اجتماعی یا رئالیسم رمانتیک دارد. چون در مصدق، ایده آل ها با واقعیت ها آمیخته اند. مصدق همیشه از ایده آل هایش سخن می گوید؛ ایده آل های اجتماعی ، انسانی و … این است که خاطره ها و آرزوها را در شعرش زیاد می بینی، می خواهد بر واقعیت ها سر فرود آورد و بنابراین همواره می ستیزد تا واقعیت ها را بر اساس ایده آل­ها صورت دهد. خاطره، آرزو و ستیز، سه عنصر و خمیر مایۀ اساسی در سازمان دادن به نظام احساسی و فکری مصدق است. پس طبیعی است که یأس و ناامیدی را در آثار مصدق چندان زیاد نمی بینی. نه اینکه اصلا ً نیست، نه، مگر نمی گوید:
دیگر به اعتماد که باید بود؟
دیوار اعتماد فرو ریخت (در رهگذر باد: ۵)
شعر مصدق«فریاد» می زند. وقتی دعوت باشد، ستیز باشد، شعرش بوی خون نمی­دهد، امّا صدای فریاد از آن به گوش می رسد. هر چه به سمت آخرین مجموعه هایش پیش می روی، فریادش بیشتر است. آرزو باشد، آن وقت می­خواهی فریاد نباشد؟!(ابو محبوب، ۱۳۸۷: ۱۰-۱۳)
شعر سهل و ممتنع ، شعری است که سُرایش آن آسان به نظر بیاید ولی تقلید کردن از آن در عمل دشوار و در حد محال باشد. یکی از ویژگی های شعر سهل و ممتنع ای است که واژه های بکار رفته در آن ساده، روان، زودفهم و بطور کلی نزدیک به زبان محاوره باشد.
بنابراین اشعاری مانند اشعار مشیری و حمید مصدق از نوع شعرهای سهل و ممتنع است.
مصدق از اواخر دهۀ چهل تا اوایل دهۀ پنجاه یکی از نامدارترین چهره های شعر معاصر بود. امّا دربارۀ او، نسبت به آوازۀ بلندی که کسب کرده بود نقد و نظر چندانی نوشته نشد.
زبان سهل و ممتنع حید مصدق باعث شد که کسانی در اظهارنظرهای سریع و کوتاه خود، وی را از همگِنان فریدون مُشیری و محمّد زهری به حساب آورند. با این همه سیمین دانشور بر این عقیده است که شعر مصدق ساده و صمیمی است؛ ولی از کسی تقلید نمی کند. به نظر وی، حمید مصدق خودش در شاعری، خداوند شیوه ای خاص است:
تو به من خندیدی و نمی دانستی
من به چه دلهره از باغچه همسایه سیب را دزدیدم
باغبان از پی من تند دوید
سیب را دست تو دید
غضب آلود به من کرد نگاه
سیب دندان زده از دست تو افتاد به خاک
و تو رفتی و هنوز،
سالهاست که در گوش من آرام آرام
خش خش گام تو تکرار کنان می دهد آزارم
و من اندیشه کنان غرق در این پندارم
که چرا باغچه کوچک ما سیب نداشت
در نمونه ای که نقل شد، ملاحظه می­ شود که اشعار حمید مصدق بیشتر متکی به توصیف است. سال­هاست که پاره­هایی از شعر مصدق، مانند آب روان در دشت خاطرات خلایق جریان دارد. حمید مصدق در دوران خفقان پهلوی دوم، به تدریج دفترهای شعرش را به بازار کتاب فرستاد. پاره­هایی از اشعار او را انبوهی از روشنفکران، دانشجویان و مردم فرهیخته می­خواندند و تکرار می­کردند ولی بیش از همه، این شعر او بر سر زبان­ها افتاد:
از کجا که من و تو
شور یکپارچگی را در شرق
باز برپا نکنیم
از کجا که من و تو
مُشت رسوایان را باز نکنیم
من اگر برخیزم
تو اگر برخیزی

۰.۹۷۲

۰.۴۴۸

۰.۰۵۳

۰.۱۳۹

۰.۱۳۶

۰.۱۲۷

۰.۱۲۵

۰.۲۹۰

۰.۱۲۱

۰.۳۳۶

با توجه به اینکه سطح معنی داری ، آزمون کولموگروف - اسمیرنف بیشتر از ۰۵/۰ می‎باشد در نتیجه دلیلی بر رد فرض صفر نداریم. به عبارت دیگر توزیع متغیرهای مذکور نرمال است. بنابراین از آزمون‎های پارامتریک جهت آزمون فرضیه های تحقیق استفاده شده است.

جهت بررسی رابطه بین عوامل روانشناختی توانمندسازی و تعهد سازمانی از آزمون همبستگی پیرسون که یکی از آزمون های پارامتریک است مورد استفاده واقع شده است.
آزمون همبستگی پیرسون این امکان را فراهم می آورد تا با لحاظ کردن سطح معنی داری (۰۵/۰ > α) بتوان معنی داربودن آن را مورد بررسی قرار داد.
با توجه به اینکه دراین تحقیق از نرم افزار آماری SPSS استفاده شده است و با عنایت به اینکه این نرم افزار پس از محاسبه ضریب همبستگی پیرسون ، سطح معنی داری آن را ارائه می کند لذا در نتایج تحلیل ها هرگاه سطح معنی داری کمتر از ۰۵/۰ نشان داده می شود ، این نتیجه حاصل شده است که بین دو متغیری که مورد بررسی قرار گرفته اند ، رابطه معنی داری وجود دارد ، چنانچه سطح معنی داری بزرگتر از ۰۵/۰ باشد ، فرض صفر پذیرفته شده است و عدم وجود رابطه معنی دار بین متغیرهای مورد نظر را نشان می دهد. درادامه این بخش فرضه های پژوهش مورد تحلیل قرار می گیرند .
۴-۳-۱- آزمون فرضیه شماره یک
حال باتوجه به اطلاعات داده شده ، به بررسی فرضیات تحقیق می پردازیم .
فرضیه اول : بین خوداثربخشی (احساس شایستگی) و تعهد سازمانی کارکنان اداره کل امور کارکنان رابطه معنادار وجود دارد .
طراحی فرض H₀
رابطه معنی داری میان احساس شایستگی و تعهد سازمانی کارکنان اداره کل امور کارکنان بانک ملت وجود ندارد .
H₀ : p =0
طراحی فرض H₁
رابطه معنی داری میان احساس شایستگی و تعهد سازمانی کارکنان اداره کل امور کارکنان بانک ملت وجود دارد .
H₁=P≠۰
جدول شماره ۴-۷- روابط میان متغیرهای آزمون فرضیه شماره یک

احساس شایستگی

تعهد سازمانی

ضریب همبستگی

۲۳۵/۰

سطح معنی داری

۰۱۸/۰

تعداد

۱۰۰

با توجه به خروجی SPSS ، ضریب همبستگی پیرسون بین این دو متغیر ۲۳۵/۰ می باشد . مقدار عدد معنی دار (Sig) مشاهده شده برابر با ۰۱۸/۰ بوده است که از سطح معنی داری استاندارد (۰۵/۰) کمتر است.لذا فرضیه H₀ در سطح اطمینان ۹۵% تایید نمی شود .یعنی بین این دو متغیر رابطه معنی داری وجود دارد .به عبارتی دیگر فرضیه اول بخش آمار استنباطی تایید می گردد وقابل تعمیم به جامعه آماری می باشد.
مقدار و جهت همبستگی نیز بیانگر رابطه مثبت و متوسط بین احساس شایستگی با تعهدسازمانی می‎باشد. بنابراین با افزایش احساس شایستگی (احساس فرد از اینکه قابلیت و تبحر لازم را برای انجام موفقیت امیز کار خود را داراست) تعهدسازمانی آنان نیز افزایش نشان می دهد.
۴-۳-۲- آزمون فرضیه شماره دو
فرضیه دوم : بین مهم بودن (احساس معنی داربودن شغل) و تعهد سازمانی کارکنان اداره کل امور کارکنان رابطه معنادار وجود دارد .
طراحی فرض H₀
رابطه معنی داری میان احساس معنی داربودن شغل و تعهد سازمانی کارکنان اداره کل امور کارکنان بانک ملت وجود ندارد .
H₀ : p =0
طراحی فرض H₁

« نماز را به طور کامل و شایسته و با شرایط آن به پا دارید، و حقوق مالی خویش را برابر مقررات خدا بپردازید. قرآن در اینجا از نماز و زکات با اشاره به حکم وجوب آن دو می‌گذرد و چگوگی انجام آن‌ها را بر عهده پیامبر (ص) و امامان نور (ع) که آموزگاران حقیقی قرآن هستند می‌گذارد.» (طبرسی، ۱۳۷۹: ۲۲۴)
نکته قابل فهم از آیه فوق این است که : مهمترین وظیفه الهی یک مسلمان ارتباط با خدای خود از طریق فریضه الهی نماز و زکات می‌باشد و همچنین خطاب به مسلمانان می‌گوید: هنگامی که می‌خواهید نماز بخوانید با دیگر برادران دینی خود و با جماعت ادا کنید تا از صواب بیشتری بهره‌مند شوید، و بدانید که نماز به انسان بصیرت درون و برون عطا می‌کند و در بصیرت درون به حقایق الهی واقف می‌شوند و به سمت منهیات نمی‌روند، و در بصیرت برون چشم های خود را بر روی هر چه پلیدی و ناپاکی است بسته نگاه می‌دارند.
۳-۲۷- محبت :
«بدان که محبت اندر استعمال علما بر وجوه است : یکی به معنی ارادت به محبوب بی‌سکون نفس، و میل و هوی و تمنای قلب و استیناس، و تعلق این جمله بر قدیم روا نباشد و این جمله مخلوقان را باشد با یکدیگر و اجناس را و خداوند تعالی – متعالی است از این جمله و دیگر به معنی احسان باشد و تخصیص بنده که وی را برگزیند و به درجه کمال ولایت رساند و به گونه کرامتها مخصوص گرداند و سه دیگر به معنای ثنای جمیل باشد بربنده.» (هجویری، ۱۳۸۷ : ۴۴۹)
قشیری در رساله قشیریه آورده است که :
« اما محبت حق تعالی بنده را ارادت نعمتی بود مخصوص بر او، چنانکه رحمت وی ارادت انعام بود، پس رحمت خاص‌تر بود از ارادت و محبت خاص‌تر بود از رحمت، پس ارادت خداوند تعالی آن بود که ثواب و انعام به بنده رساند و انعام را رحمت خوانند و ارادت او بدانکه مخصوص کند او را به قرب او و احوال بزرگ، آن را محبت خوانند و ارادت او یک صفت است.» (قشیری، ۱۳۶۷: ۵۵۴)
« گروهی گفته‌اند حُبّ نامیست صفای مودت را، زیرا که عرب دندان سپید آب‌دار نیکو را حَبَبُ الاسنان خوانند و بر این قول محبت، جوشیدن دل بود و برخاستن او و بهم برآمدن او به وقت تشنگی او به دیدار محبوب و محبت غایت آن چیز بود که اندر دلت باشد از مهمات.» (همان : ۵۷۷)
دوستی خدای تعالی بهترین، و عالی‌ترین مقامات است، در دوستی هیچ‌کس شایسته‌تر از پروردگار نیست، لهذا وقتی محبت خدا در دل انسان قرار می‌گیرد، حلاوت، و شیرینی آن را احساس کرده و خدای خود را دوست می‌دارد به دلیل اینکه هستی انسان، و کمال وی از وجود خداوند متعال بوده، زیرا وقتی دوستی خدا بر دل بنده حاکم شود، به غایات کمالات می‌رسد و پرده‌ها و حجاب‌های نفسانی را از دل خود جدا می‌کند.
میبدی در کشف‌الاسرار آورده است که :
« دوستی همه منزل است : هوی صفت تن، محبت صفت دل، عشق صفت جان، هوی به نفس قائم، محبت به دل قائم، عشق به جان قائم، نفس از هوی خالی نه، و دل از محبت خالی نه، و جان از عشق خالی نه، واین عشق که صفت جان آمد نیز بر سه قسم است: اول راستی، میانه هستی، آخر نیستی، راستی عارفان است، هستی و الهان راست، نیستی بی‌خودان راست». (میبدی، ۱۳۸۳: ۲۳۱)
نگارنده بر این عقیده است که : وقتی انسان نسبت به خدا معرفت داشته باشد محبت او را هم در دل جای می‌دهد و هیچ‌گاه عبادت پروردگار را فراموش نمی‌کند و برخلوت و مناجات حریص و آرزومند می‌شود و نسبت به امور دنیایی اظهار بی‌تعلقی می‌کند.
محبت فرد نسبت به خدا سبب می‌شود وی به درجه بالاتری از توحید دسترسی پیدا کند، در این حالت کل موجودات را وابسته به ذات واحد (خدا) می‌بیند، زیرا محبت، اساس و مبنای وجود و معرفت است و اگر آدمی کمال و بقای خود را دوست داشته باشد از طریق ارتباط با خداوند، محبت او نسبت به خود را افزون‌تر می‌کند چرا که سزاوار دوستی برای انسان فقط خداوند است و لاغیر.

« حُب نام آن چهارچوب باشد در هم ساخته که کوزه آب بر آن نهند، پس حُب را بدان معنی حُب خوانند که محب، عزوذُل و رنج و راحت و بلا و جفای دوست تحمل کند و آن بروی گران نباشد؛ از آن که کارش آن بود؛ و نیز گویند که مأخوذ است از «حبّ» و آن جمع حبه دل بود و حبه دل محل لطیفه و قوام آن باشد که اقامت آن بدان بود.» (هجویری، ۱۳۸۷: ۴۴۸-۴۴۷)
آیات قرآنی مورد استناد هجویری به شرح زیر بیان می‌شود که :
« یا أَیُها الّذینَ آمَنُوا مَنْ یَرْتَدَّ مِنکُم عَنْ دینهِ فَسَوفَ یَأتی اللهُ بَِقومُ یُحِبُّهُمْ و یُحِبُّونَّهُ أذِلهٍ عَلی المُؤمنینَ أعزَهٍ عَلی الکَافرینَ…، ای کسانی که ایمان آورده‌اید! هرکس از شما از دین خود برگردد، به زودی خدا گروهی دیگر را می‌آورد که آنان را دوست می‌دارد و آنان نیز او را دوست دارند، اینان با مؤمنان فروتن و بر کافران سرفرازند، در راه خدا جهاد کنند و از سرزنش هیچ ملامتگری نمی‌ترسند این فضل خداست، آن را به هر که بخواهد، می‌دهد و خدا گشایشگر داناست.» (قرآن کریم، ترجمه بحرانی، المائده/۵۴)
هجویری با اشاره به این که کتاب، و سنت بر محبت بین خدا و بنده ناطق و امت برآن مجتمع است به این آیه استناد کرده است.
« خدای سبحان در این آیه و آیات قبل و بعد از آن مؤمنین را از اینکه یهود و نصارا را اولیای خود بگیرند برحذر داشته و با شدیدترین لحن تهدیدشان می‌کند.» (طباطبایی، ۱۳۸۷: ۶۰۳)
رضایی اصفهانی در تفسیر قرآن مهرآورده است :
« در ‌آیه فوق سخن از دو گروه مرتدان و دوستان خداست؛ نخست به مرتدانی که از آیین اسلام روبرمی‌گردانند، اشاره می‌کند، و با بیان یک قانون کلی به همه مسلمانان هشدار می‌دهد که اگر کسانی از شما از دین خود بیرون روند خدا در آینده گروهی را برای حمایت از این آئین برمی‌انگیزد.» (رضایی اصفهانی، ۱۳۸۹: ۹۵۵)
نگارنده براین عقیده است که : دوستان حقیقی خداوند در مسیری که انتخاب کرده‌اند، یعنی ایمان به خدا و انجام فرامین الهی، در برابر سرزنش جاهلان واهمه‌ای ندارند، به صورت مستمر در راه خدا تلاش می‌کنند و از سرزنش هیچ ملامت کننده‌ای هراسان نمی‌شوند. در راه ایمان و شکستن سنت‌ها و عادات جاهلی از سرزنش‌ افراد نادان نمی‌ترسند، و به صورت مداوم در راه خدا تلاش و جهاد می‌کنند، با امید به اینکه خداوند از اعمال آن‌ها راضی شود در حق دیگر برادران مسلمان خود هم با عطوفت و مهربانی رفتار می‌کنند، در مقابل کسانی که با اظهار بی‌محبتی از دین خدا بر می‌گرداند بدانند خدا هیچ ضروری نمی‌کند بلکه با این عمل زشت، خودشان را دچار خسران و تباهی کرده و از رحمت پروردگار دور می‌شوند.
« وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَتَّخِذُ مِن دُونِ اللهِ انداداً یُحِبُّونَهُمْ کَحُبَّ اللهُ و الّذینَ آمَنوا أشَدُّ حُباً للهِ وَ لَوْیَری الَّذینَ ظَلموا إذْیَرَوْنَ العَذابَ أنَّ القُوَهََ للهِ جمیعا ً و أَنَّ اللهَ شَدیدُ العَذابِ، و برخی از مردم در برابر خدا همانندهایی برای او برمی‌گزینند و آنان را چون دوستی خدا دوست می‌دارند ولی کسانی که ایمان آورده‌اند به خدا محبت بیشتری دارند، کسانی که با برگزیدن بتها به خود ستم نموده‌اند اگر می‌دانستند هنگامی که عذاب را مشاهده کنند، تمام نیروها از آن خداست و خدا سخت کیفر است.» (قرآن کریم، ترجمه بحرانی، البقره/۱۶۵)
طبرسی در مجمع البیان ذیل آیه آورده است :
« مردم با ایمان خدای یکتا را با کمال اخلاص می‌پرستند و با همه وجود در ستایش او می‌کوشند و همه اینها از سر مهر و عشق به آفریدگار خویش است.» (طبرسی، ۱۳۷۹: ۵۸۵)
رضایی اصفهانی در تفسیر قرآن مهر آورده است :
« عشق حقیقی همیشه متوجه نوعی از کمال است، انسان هرگز عاشق کمبودها نمی‌شود و همواره به دنبال هستی کامل و کمال می‌گردد؛ به همین دلیل خدای متعال که هستی و کمالش از همه برتر است، به عشق ورزی سزاوارتر است و عشق مؤمنان به خدا ریشه در فطرت آنان دارد و همراه با عقل و علم و معرفت است اما عشق کافران به بت‌ها و معبودهای دروغین، ریشه در جهل و خرافه و خیال دارد.» (رضایی اصفهانی، ۱۳۸۹: ۴۱۳)
نکاتی که در آیه فوق به خوبی بیان شده این گونه است که : وقتی انسان ترس از خدا نداشته، و فرد ستمکاری باشد دیدگانش نمی‌تواند حقایق را به وضوح ببینند، پس چه بهتر به خودش بیاید و از این گونه بی‌خبری آگاه شود تا در آن روز که پرده‌ها کنار می‌رود خجل و شرمنده نشود، و بداند خداوندی که انسان را آفرید و خالق همه زیباییهاست لیاقت و شایسته دوست داشتن را دارد، نه دیگران، زیرا محبت خدا، توفیق و جهاد در راه او، و قاطعیت در دین، همه از مظاهر لطف و فضل الهی است.
«فَإنَّهم عَدوُوُّلی ألاَّرَبَّ العَالَمینَ، من با پرستش همه اینها جز خدای یکتای عالم مخالف و دشمنم » (قرآن کریم، شعراء/۷۷ )
هجویری با اشاره به این که وقتی دوستی خدا در دل طالب جای گیرد دل وی را پر و سرشار می‌گرداند به این آیه استناد کرده است.
« در این آیات حضرت ابراهیم بیان کرد که بت‌ها دشمن من هستند زیرا اولاً بت‌ها مردم را به شرک و کفر می‌کشانند و مایه بدبختی و گمراهی در دنیا و عذاب الهی در ‌آخرت هستند و از این رو دشمن بشریت‌اند و ابرهیم هم یکی از افراد بشر است و این استثنا برای تأکید بر توحید خالص بود و یا به خاطر آن که برخی بت پرستان خدا را نیز پرستش می‌کردند و ابراهیم برای رعایت این موضوع خدا را استناد کرد.» (رضایی اصفهانی، ۱۳۸۶: ۵۳۰)
این آیه خطاب به مشرکانی بود که بت پرستی می‌کردند و حضرت ابراهیم آن‌ها را راهنمایی نمود از این رو و صفات و خصوصیاتی نیکو از پروردگار خود را یکی یکی برای آن‌ها برشمرد و یکی از مهمترین صفات پروردگار را آمرزنده گناهان در دنیا و آخرت دانست.
این در حالی است که بت‌های بت پرستان، ناتوان از انجام هر کاری بودند، اگر از فرجام نیک ابراهیم عبرت بگیرید، و بدانید خداوند حامی پیامبران الهی بوده، و دوستی و محبت آن‌ها هم در نتیجه ارتباط با خداوند پایدار بوده است، و در نتیجه آنان را هم از محیط‌های آلوده نجات می‌داد، از این‌رو امامان و پیامبران هم در راستای دستورات الهی و وحی حرکت می‌کردند.
« اَلَمْ تَرَ إلیَ الَّذینَ قِیلَ لَهُمْ کُفُّوا أیدیَکُم و أقیموا الصَّلاهََ و آتُوا الزَّکاهََ فَلَمَّا کُتِبَ عَلَیهِمُ القِتالُ إذَا فریقٌ مِنْهُم…، آیا ندیدی کسانی را که به آنان گفته شد فعلاً دست از جنگ بدارید و نماز را برپا کنید و زکات بدهید ولی همین که کار زار بر آنان مقرر شد، به ناگاه گروهی از آنان از مردم ترسیدند، مانند ترس از خدا یا ترسی سخت‌تر و گفتند : پروردگارا! چرا بر ما کارزار مقرر داشتی؟ چرا ما را تا مدتی کوتاه مهلت ندادی؟ بگو برخورداری از این دنیا اندک و برای کسی که تقوا پیشه کرده، آخرت بهتر است و در آن‌جا به قدر نخ هسته خرمایی بر شما ستم نخواهد رفت. » (بحرانی، ۱۳۹۰ : ۷۷ نساء )
هجویری با اشاره به این که محبت آن است که اندک دوست، بسیار دانی و بسیار خود اندک و این معاملت حق است با بنده، به این آیه استناد کرده است.
طباطبایی در تفسیر المیزان ذیل آیه آورده است :
« مسلمانان جا دارد که در ایمانشان رعایت تقوا را بکنند و اگر با تقوا باشند، چون بین زندگی اندک و پشیز دنیا و زندگی آخرت مقایسه کنند، زندگی آخرت را بهتر از زندگی دنیا می‌یابند، پس جا دارد آخرت را که بهتر است بر دنیا ترجیح دهند چون فرض اینجاست که مؤمن هستند و در راه تقوا قرار گرفته‌اند و مانند کفار نیستند که در مقام تأمین سعادت خود و حفظ خویش از خطرها نباشد و معلوم است که افراد مؤمنی که در راه تقوا قرار دارند راهی به جز ترس از خدا ندارند، ایشان دیگر نمی‌توانند و معقول نیست که از ظلم خدا بترسند و به خاطر همین ترس، دنیای خود را محکم بچسبند، چون ایمان دارند که خدا ظالم نیست بلکه باید از کفر و بی‌تقوایی خود بترسند.» (طباطبایی، ۱۳۸۷‌: ۶)
نکات قابل درک از آیه فوق این گونه است که : ۱- سعی کنید افرادی با تقوا باشید، چرا که خیر دنیا و آخرت شما در پرهیزگاری و محبت نسبت به خداوند است. به اقامه نماز و ادای زکات عمل کنید، به دستورات الهی از جمله زکات و نماز و اینکه نماز رابطه با خداوند و زکات راز ارتباط برقرار کردن انسان با آفریده‌های خداوند است، و همگی نشان دهنده محبت انسان نسبت پروردگار است، و در مقابل مهمترین علتی که سبب شده مردم اقدام به ترک جهاد کنند و محبت خدا شامل حال‌شان نشود وابستگی به تعلقات دنیوی، مانند مال، ثروت، زن و فرزند بوده است.
« انَّ المُسلمینَ و المُسْلِماتِ و المُومنینَ و المُؤمناتِ و القانتینَ و القانتاتِ و الصادقینَ و الصدقاتِ و الَّصابرینَ و الصَابِراتِ وَ الخَاشعینَ و الخاشعاتِ…، همانا کلیه مردان و زنان مسلمان و مردان و زنان با ایمان و مردان و زنان اهل طاعت و عبادت و مردان و زنان راستگوی و مردان و زنان صابر و مردان و زنان خداترس خاشع و مردان و زنان خیرخواه مسکین نواز و مردان و زنان روزه‌دار و مردان و زنان با حفاظ خود را از تمایلات حرام و مردان و زنانی که یاد خدا بسیار کنند برای همه آن‌ها خدا مغفرت و پاداش بزرگ مهیا ساخته است.» (قرآن کریم، احزاب/۳۵)
هجویری ضمن اشاره به عمر اندک انسان و اینکه خلق عالم بداندن محب حقیقی خداوند است به این آیه استناد کرده است.
« آیه فوق یکی از آیاتی است که براین حقیقت مهر تأیید می‌زند و در این آیه از ده صفت و ویژگی‌ مردان و زنان به طور همگون یاد شده و روشن ساخته است که مرد و زن از نظر انسانی و مقامات معنوی با همدیگر همسان هستند و اگر تفاوت‌هایی در زمینه‌های حقوقی وجود دارد، براساس تفاوت‌های طبیعی زن و مرد است که هر کدام فلسفه خاص خود را دارد ولی ارزش روحی و معنوی زن و مرد به ارزش‌های والای دیگری است که زن و مرد در آن‌ها مساوی هستند.» (رضایی اصفهانی، ۱۳۸۹: ۴۵۵)
در آیه فوق به ذ کر صفاتی که مردان و زنان مسلمان داشته‌اند پرداخته شده : مانند اطاعت همراه با فروتنی، راست‌گویی، صبر، خشوع، عفت، و ذکر فراوان خدا و مهم‌تر این که اسلام هیچ‌گونه تعبیض نژادی برای زن و مرد در کسب پاداش و صواب و آمرزش الهی و همچنین رسیدن به ارزشهای متعالی انسان قائل نشده است، بلکه به صورت یکسان و مساوی با این دو گروه (زن و مرد) رفتار کرده است و هر دو را مورد مودت خود قرار داده است، از این رو و آن‌هایی که دوست دارند خداوند آن‌ها را مورد محبت خود قرار دهد و به اوج مراتب انسانیت برساند باید صفات ذکر شده در آیه فوق را داشته باشند.
« لَعَمْرُکَ إنَّهُمْ لَفی سَکْرَتِهِمْ یَعْمَهُونَ، به جان تو سوگند که آنان در مستی خود سرگردان بودند. » ( قرآن کریم، حجر/۷۲)
هجویری با اشاره به این که خداوند بنده خود را در دوستی به درجه‌ای می‌رساند که رنج‌گزاردن طاعت از وی دور شود به این آیه استناد کرده است.
رضایی اصفهانی در تفسیر قرآن مهر آورده است که :
« در آیه فوق به سرمستی قوم لوط اشاره دارد که « مستی و خماری انواع مختلفی دارد ؛ گاهی از شراب و گاهی از مقام شهوت است، هم جنس‌بازان قوم لوط گرفتار مستی شهوت شده بودند و در این انحراف سرگردان بودند، به طوری که راه نجات خود را گم کرده بودند و نمی‌دیدند و حتی هنگامی که لوط پیشنهاد ازدواج با دختران را می‌دهد حاضر نیستند راه حلال را برای اشباع غریزه جنسی بپذیرند و از گناه و ننگ رهایی یابند و سرمستانه باز هم به دنبال انحراف جنسی خود هستند.» (رضایی اصفهانی، ۱۳۸۹ : ۷۷)
از آن‌جا که دراین آیه خداوند به جان لوط (ع) سوگند خورده در واقع نشان دهنده دوستی و محبت او با پروردگارش است.
وقتی حضرت لوط پیامبر مشاهده کرد که در قبیله خود افرادی فوق العاده بی‌شرم وجود دارند تصمیم گرفت، به آن‌ها تذکر دهد که شما می‌توانید با دختران این طایفه ازدواج کنید، راه صحیح اشباع غریزه جنسی این است، و سبب می‌شود که شما به سمت و سوی انحراف نروید ولی آن‌ها گوش شنوا نداشتند و همچنان در غفلت و سرمستی به سر می‌بردند. هدف حضرت لوط این گونه بوده است که رابطه دوستی با پروردگار پایدارتر شود و آن‌ها را در مسیر صحیح هدایت کرده، و اعمال بی‌شرمانه آنان را کنترل کند، ولی آن‌ها گوش شنوا نداشتند و همچنان در غفلت به سر می‌بردند.
حدیث مورد استناد هجویری به شرح زیر بیان شده است :
پیامبر اکرم (ص) فرمودند « من أحَبَ لِقاءَ اللهَ أحَبَّ اللهُ لِقاءَه، آن که دیدار خدا را بخواهد خداوند دیدارش را می‌خواهد.
توضیح آنکه محبت انسان نسبت به خداوند این گونه است که به سپاسگزاری از نعمتهای الهی بپردازد، و کل اوصاف خود را در طلب خدای خود فانی و از مخالفت وی روی گردان شود البته هرچه محبت انسان زیادتر باشد، رنج وسختی بیشتری برخود حمل می‌کند، و می‌دانند محبت به خداوند، نتایج، و اثرات مفید و ارزشمند فراوان و غیر قابل انکار در همه ابعاد مختلف زندگی انسان دارد، و هم اثرات روحی، اجتماعی، و جسمانی برای وی، تا باعث انبساط و آرامش درونی او ‌شود.
« امیر المؤمنین (ع) رو به اصحابش کرد و فرمود : ای صحابه، به خدا قسم به هیچ‌کاری اقدام نکردم مگر آن‌چه پیامبر (ص) درباره آن با من عهد کرده بود، خوشا به حال کسی که محبت ما اهل بیت در قلب او رسوخ داشته باشد، ایمان در قلب چنین کسی ثابت‌تر از کوه احد در مکانش خواهد بود و هرکس که دوستی‌ها در قلبش جای نگیرد ایمان در قلب او مانند ذوب شدن نمک در آب ذوب می‌شود.» (هلالی، ۱۴۱۶ : ۵۱۵)
« همه اهل اسلام اتفاق است بر آنکه دوست داشتن خدای تعالی فریضه است و خدای تعالی گوید : یُحبهم و یحبونَه، رسول (ص) می‌گوید : کسی را ایمان تمام نیست تا آنگاه که خدای تعالی رسول (ص) را از هر چه جز آن است دوست‌تر دارد و گفت بنده مؤمن نیست تا آنگاه که خدای را و رسول را از اهل و عیال و مال و جمله خلق دوست‌تر بدارد.» (غزالی طوسی، ۱۳۸۷: ۵۷۰)
۳-۲۸- زکات :
مطالبی که هجویری پیرامون زکات نوشته این گونه است که : « از احکام و فرایض ایمان یکی زکات ا ست. بر آن کس که واجب شود و اعراض از آن روی نیست، اما زکات بر اتمام نعمت واجب شود؛ چون دویست درهم که نعمتی تمام بود اندر تحت تصرف کسی باشد که به حکم ملک، بر وی پنج درهم واجب شود؛ و حقیقت زکات گزارد شکر نعمت بود، هم از آن جنس نعمت و تندرستی نعمتی عظیم است و هر عضوی را زکاتی است، و آن است که کل اعضای خود را مستغرق خدمت و مشغول عبادت دارد و به هیچ لهو و لعب نگراید، تا حق زکات نعمت گزارده باشد، پس نعم باطن را نیز زکات باشد و حقیقت آن را از بسیاری که هست احصا نتوان کرد. » (هجویری، ۱۳۸۷ : ۴۶۰-۴۵۹)
نگارنده براین عقیده است که: پرداخت زکات سبب می‌شد انسان بتواند در امتحان الهی پیروز و به راحتی دل از دنیا بکند و همچنین پرده‌های حرص، طمع، خودبینی، حسد، و دلبستگی به دنیا را از مقابل دیده عقل کنار ‌زند و چهره حق را مشاهده ‌کند.
زکات یکی از ارکان مسلمانی است و کسانی که مال و ثروت فراوانی دارند خوب است بدانند اگر زکات آن‌ها را ندهند در قیامت گربیان گیر آن‌ها خواهد شد و به عذابی سخت مبتلا می‌شوند. سبزواری در مصابیح القلوب آورده است که : « امام محمد باقر (ع) فرمود : هرکه زکات مال بدهد، حق تعالی از وی خشنود شود و اگر زکات مال ندهد، روز قیامت مالش را ماران گردانند و در گردنش همچون طوق بیاویزند و مغز سرش می‌خورد تا که مردان از حساب فارغ شوند.» (سبزواری، ۱۳۷۵: ۱۵۷)
آری وقتی مسلمان به وظیفه شرعی و دینی خود عمل می‌کند و زکات مال خود را می‌دهد باعث مواسات با فقیران و درویشان شده، زکات بدن یعنی اینکه انسان خودش را از معایب و پلیدیها پاک کند، و زکات دل، تقویت کردن ایمان می‌باشد، باعث می‌شود که روح و جان از آلودگی‌های نفسانی پاک شده، زیرا اهمیت و ارزش زکات دادن در دین اسلام به حدی روشن است که نیازی به توضیح ندارد، لازم است فرد هنگامی که زکات می‌دهد در ملأ عام ندهد به گونه‌ای که فرد زکات گیرنده احساس حقارت کند. غزالی در کیمیای سعادت آورده است : « زکات شکر نعمت مال است؛ تا چون خود را بی‌نیاز ببیند بدین نعمت، و مسلمانی دیگر را همچون خویشتن درمانده بیند، با خویشتن گوید که : وی بنده حق تعالی است همچون من، شکر آن را که مرا بی‌نیاز کرد از وی، و او را به من نیازمند کرد، با وی رفقی کنم.» ( غزالی، ۱۳۸۷: ۱۹۵)
زکات باعث ایمنی فرد از بلاهای زندگی شده، و وقتی دل انسان فقیری از این طریق شاد می‌شود، زکات دهنده هم از این کار خشنود می‌شود و سبب شده انسان به حقیقت، و فواید دنیا و آخرت پی ببرد و آمرزش و فضل الهی نصیب او شود.

۲-۵۹-تشبیه مُضمر و ایهام توأمان
به حلقه ای که ز زلفت حدیث می رانند دهان نخست به مشک تتار می شویند
(همان:۲۱۸)
حدیث راندن:"راندن” مجاز است ا"ز گفتن ” و اسنادآن به حدیث از باب مجاز و مجازی است.
مشک تتار :مشک تاتار مشک ختایافتن و استعاره ی مصّرحه است از” مشک” .ترکیب یاده شده مستعار و متسعارله است( مشک تتار) از “زلف” .جامع :بوی خوش هر دو و نیز سیاهی واژه ی مُشک در فارسی به صورت مُشکی و سپس مُشکی درآمده است (چادر مشکی)” میشویند” نیز استعاره تبعّیه است (لفظ فعل، مستعار و حقیقت فعلی آن، مستعارله ) استعاره است و از “آغشته کردن ” چه مشک آبکی و مایع نیست که با آن چیزی را بشویند.
۲-۶۰-تشبیه مقّید محسوس به محسو س
از من پرس حال شب دیر پای هجر از بهر آنکه قصه آن شب دراز بود
(همان:۲۲۳)
“شب دیر پای هجر” :تشبیه مقیّد است که هجر( مشبه مفرد ) را به شب دیر پای (مشبهٌ به محسوس مقیّد)تشبیه کرده است.
۲-۶۱-تشبیه مُضمر و بلیغ
تنگ چشمان را نیاید روی زیبا در نظر قیت گوهر چه داند هر که نابینا بود
(همان:۲۱۹)
“روی زیبا” را به گونه ی مُضمر به “گوهر” مانند نموده است، اما ظاهراً در محور هم نشینی واژگان و ترکیبات، تشبیهی نمودار نیست این تشبیه هم مُضمر است و هم بلیغ .
از “تنگ چشمان “نیز به طریق ایهام( تنگی و ریزی چشم و نظر کوتاه و ناقص) دو معنا را ارائه کرده است، وجه شبه بین” روی زیبا “و گوهر هم زیبایی است و هم نفاست و ارزش و هم اینکه همه جا گوهر و روی زیبا عزیزند.
پر طاووس در اوراق مصاحف دیدم گفتم این منزلت از قدر تو می بینم بیش
گفت خاموش هرآنکس که جمالی دارد هرکجا پای نهد دست ندارندش پیش
(سعدی:۸۳:۱۳۷۵)
بنابراین در مشبه و مشبهٌ به یاد شده ،تعّدد وجه شبه محسوس و کیفی وجود دارد.باید داسنت که وجوه شبه ما ممکن کیفی ،وصفی ،وِفقی ،سنجشی ، معیاری و …باشد و یا وَجدانی (امور مربوط به دریافت های عاطفی که نه از مقوله حس است و نه عقل) و گاه تعّدد وجوه شبه ،آمیزه ای از انواع گوناگون وجه شبه است.در تشبیه بلیغ ظاهراً وجه شبه نیست، اما روند جمله از آن حکایت دارد.

۲-۶۲-تشبیه بلیغ و مقیّد
بی گلبن وصلت به گلستان نتوان بود بی شمع جمالت به شبستان نتوان بود
(همان:۲۲۴)
گلبن وصلت:تشبیه مقیّد و بلیغ و محسوس و محسوس
شمع جمالت :تشبیه مقید و بلیغ و محسوس به محسوس
وجه شبه :فروزش و فروغ شمع و جمال
“بن” هم به معنای” بوته “است مانند “گلبن “و هم معنای درختچه است همچون” شمشاد بن” و هم معنای درخت است مانند” سر و بن” و در اصل واژه وَن به معنای” ریشه و بوته” است.
۲-۶۳-تشبیه ملفوف استعاره ی مکنّیه و مصّرحه
بدرمُنیر و گیسوی عنبر فشان شب منجوق چتر و پرچم اعلام ما بود
(همان:۲۲۰)
مُنیر :پرفروغ منجوق چتر :
منگله افشان سرپرچم و درفش.
گیسوی عنبرفشان شب: استعاره مکنّیه است و اسناد ” “گیسوی عنبرفشان ” به شب (مستعار له) از باب استعاره است .
“گیسوی عنبر فشان” ملایم مستعارمنه است که خودش ذکر نشده اما قرینه و ملایم آن ،آمده است.
می توان “در گیسوی عنبرفشان شب” گیسوی عنبرفشان ” را استعاره ی مصرحه از “سیاهی شب و باد خوش شبانگاهی ” دانست : گیسو عنبرفشان شب:سیاهی و تیرگی شب به همراه بادخوش شبانگاهی. و بلاغیون به این دو شِق (گونه ،نوع) استعاره در یک ترکیب اشاره کرده اند.(تشبیه ملفوف )
مصراع اول: بدر منیر و گیسوی عنبرفشان شب دو مشبه محسوس اند که اولی مقید و دومی مرکب محسوس است که هر کدام به ترتیب به منجوق چتر و پرچم بلند با شکوه (متن پرچم سیاه بوده است) تشبیه شده و تشبیه ملفوف است.
۲-۶۴-تشبیه مفروق و مرکب
مه فرو می شد گهی کو پرده در رخ می کشید صبح بر می آمد آن ساعت که او رخ می نمود
(همان:۲۲۰)
مصراخ نخست استعاره ی مکنّیه است،چرا که به “ماه” اسناد اراده و بازتاب در برابر پرده به رخ کشیدن معشوق داده است.
چه ماه(مستعارله) را “هوشیاری"تصور نموده است(مستعار منه) که با نبود جلوه رخسار یار،برای خود نیز دل و حوصله ی فروغ و جلوه نمی یافت (ملایم مستعار منه) مصراع دوم نیز به همین گونه به “صبح “مجازاً اراده طلوع و سرزدن داده است (مستعار منه).
جامع در هر دو استعاره ،متوصف بودن به صفات انسانی است.
۲-۶۵-تشبیه مرکب به مرکب
از دیدگاه دیگر که آن نیز بلاغی و پذیرفته و شاید شایسته تر می باشد دو تشبیه در دو مصراع صورت گرفته است.
پرده بر رخ کشیدن یاد(مشبه مرکّب محسوس) گویی چونان “غروب ماه تمام” (مشبه ٌ به مرکب محسوس) بود.
و “رخ و جلوه نمودن رخسار یار” (مشبه مرکب محسوس) همچون “طلوع و برآمدن صبح پرفروغ"(مشبهٌ به مرکب محسوس) بود.تشبیه مفروق
چون سراینده در هر مصراع یک تشبیه،آن از آن مرکب به مرکب ( با وجه شبه مرکب محسوس) ارائه داده است در بیت مورد نظر ،تشبیه مفروق وجود دارد.
۲-۶۶-تشبیه بلیغ:
تشبیهی که درآن نه وجه شبه ذکرمی گرددونه ادات تشبیه یاهم موکدباشدوهم مجمل.
هرگز از گلبن ایّام که چیده است گلی که از آن پس سرو کارش همه با خار نبود
(همان:۲۲۶)
“گلبن ایّام": ایِّام (مشبه مفرد) را به گلبن (مشبّهٌ به مفرد) مانند کرده است.
وجه شبه زیبایی و دل نشینی و جذابیّت مقطعی و موقت روزگار و ایّام (جوانی ) است که گلبن نیز در بهار دو سه هفته همین اوصاف ذکر شده را داراست امّا پژمرده شدن گلبن و بی مهری ایاّم نیز جزو وجوه شبه طرفین تشبیه است که خواجو در پایان مصراع دوم بدان اشاره کرده است (که از آن پس …)"گلی ” در مصراع نخست استعاره مصّرحه یا نمادین است از هر لذت و خوشی و تمّتع و بهره یابی در ایّام جوانی.اینگونه که از نمونه ای استعاره در شعر شاعران سبک عراقی و من جمله خواجوی کرمانی مشاهده و معلوم می شود افزون بر شقوق استعاره ی مصّرحه ،پاره ای از واژگان و ترکیبات (مانند"گلی” در مصراع نخست) یک نوع استعاره نمادین اند(نماد یک مفهوم یا پدیده و …) که به انواع استعاره ی مصّرحه بسیار نزدیک و گاه خود آنها هستند،دقیقا طابق النعل بالنعل. پا جای پای آنها یا مثل هم
طابق النعل: پا جای پای آنها یا مثل هم
۲-۶۷-تشبیه بلیغ (محسوس به محسوس)
قصر وجود تا به ابد کی شود خراب گر زانکه بر کتابۀ او ، نام ما بود