جدول ۴-۱۳: نتایج ضریب همبستگی : کاهش عدم اطمینان و کارآفرینی بین المللی ۹۲
جدول ۴-۱۴: یافته های آزمون KMO و بارتلت برای متغیرهای تحقیق ۹۴

جدول ۴-۱۵: روایی سازه (بارهای عاملی، میانگین واریانس توسعه داده شده و پایایی ترکیبی) ۹۶
جدول ۴-۱۶: میانگین واریانس بین سازه ها ۹۷
جدول ۴-۱۷: نتایج آزمون تی : آزمون فرضیه های تحقیق ۱۰۰
جدول ۴-۱۸: سایر آزمون های برآمده از مدل حداقل مربعات جزئی ۱۰۴
جدول ۴-۱۹: آزمون برابری میانگین گروه های مختلف جنسیتی ۱۰۵
جدول۴-۲۰: آزمون تحلیل واریانس ۱۰۷
جدول ۴-۲۱: نتایج آزمون تحلیل واریانس به تفکیک وضعیت سنی ۱۰۸
جدول ۴-۲۲ : نتایج آزمون تحلیل واریانس به تفکیک میزان فعالیت شرکت ۱۰۸
فهرست اشکال
عنوان صفحه
شکل ۱-۱- مدل مفهومی تحقیق ۱۴
شکل ۱-۲- ساختار تحقیق ۱۵
شکل ۲-۱- پنج تصمیم اساسی در بازاریابی بین الملل ۲۵
شکل ۳-۱- مراحل مدل سازی در SEM 69
شکل ۴-۱: توزیع جنسیتی نمونه آماری ۸۰
شکل ۴-۳: توزیع وضعیت تحصیلی نمونه آماری ۸۲
شکل ۴-۴: توزیع وضعیت سابقه فعالیت شرکتها ۸۳
شکل۴-۵: مدل حداقل مربعات جزئی در حالت ضرایب معنی داری (فرضیات فرعی) ۹۸
شکل۴-۶: مدل حداقل مربعات جزئی در حالت ضرایب استاندارد (فرضیات فرعی) ۹۹
شکل۴-۷: مدل حداقل مربعات جزئی در حالت ضرایب معنی داری (فرضیات اصلی) ۱۰۲
شکل۴-۸: مدل حداقل مربعات جزئی در حالت ضرایب استاندارد (فرضیات اصلی) ۱۰۲
فصل اول:
کلیات تحقیق
۱-۱ مقدمه
در دهه های اخیر، ورود به بازارهای خارجی نقش بسیار مهمی در توسعه اقتصادی کشورها ایفا کرده است. دهه اخیر به دلیل جهانی شدن و رقابت در کسب وکارها از دهه های قبل متمایز شده است. بازارهای محصولات مصرفی، کالاهای صنعتی و خدمات یا بازارهای منابع همچون سرمایه، مواد و تکنولوژی به شدت در سطح جهانی یکپارچه شده اند. به طور همزمان، شکل گیری موافقت های تجاری متنوع و استقرار سیاست های باز تجارتی بین کشورها منجر به القای ابزارهای حمایت گرا و رفع موانع تجاری شده است. در نتیجه، در عمل تقریباً تمامی شرکت ها بدون توجه به ریشه ملی، اندازه یا نوع صنعت هم اکنون با این واقعیت مواجه شده و دریافته اند که، مشارکت نکردن در بازارهای جهانی یک انتخاب طولانی مدت نخواهد بود. موضوع اساسی بازاریابی بین المللی این است که وجود استراتژی بازاریابی جهانی شرکت تاثیر مثبتی بر عملکرد بازار جهانی خواهد داشت. موفقیت در بازار بین المللی همواره با پیاده سازی کارآمد و موثر استراتژی برنامه ریزی شده آمیخته بازاریابی، برای یک بازار خاص مرتبط می باشد. بنابراین، تجدید نظر استراتژی های داخلی به هنگام ورود به یک بازار جدید به دلیل ویژگی های مختلف بازار بین المللی لازم می باشد. هنگام ورود به بازار جدید، شرکت ها مجبور به طراحی و پیاده سازی یک روش بازاریابی مناسب هستند. آنها مجبور به سنجیدن هزینه و پیچیدگی استراتژی صرفه جویی استانداردهای بین المللی و استراتژی سازگاری بازار برگرفته از آمیخته بازاریابی می باشند. از سوی دیگر، متغیر مهم دیگر در تمام زمینه های تصمیم گیری استراتژی بازاریابی، عدم اطمینان می باشد. انتقال به بازارهای مختلف خارجی همواره پیچیدگی های محیطی را افزایش می‌دهد. عدم اطمینان محیطی به کانون توجهات در فرایند برنامه ریزی استراتژیک تبدیل شده است و متفکران این حوزه، روش های عمومی مطرح در برنامه ریزی استراتژیک را در مقابله با آشفتگی و تغییرات محیط ناکارآمد می‌بینند (فقیهی، ۱۳۸۹: ۱۰).
این گزارش شامل پنج فصل است و در فصل حاضر پس از بیان مسئله و اهیمت و ضرورت موضوع، اهداف و سوالات پژوهش ارائه می شود، سپس با شرح فرضیه ها تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرها بیان می گردد. فصل دوم تاریخچه و مفاهیم، مدلهای مختلف و ادبیات چارچوب نظری و مدل پژوهش را شامل می شود. در فصل سوم جامعه اماری و حجم نمونه، ابزارهای اندازه گیری و روش‌های تجزیه و تحلیل ارائه می شود. در فصل چهارم نتایج حاصل از آمار توصیفی و استنباطی و فصل پنجم به بحث و نتیجه گیری، پیشنهادات و محدودیت های پژوهش اختصاص دارد.
۱-۲ بیان مساله و اهمیت موضوع
صادرات کالاها یک راه سریع، معمول و آسان برای رشد اقتصادی کشورها و شرکتهای تولید کننده است. فراتر رفتن از مرزهای جغرافیایی یک کشور برای فروش محصولات، منافع زیادی می تواند داشته باشد. در بعد کلان، صادرات میتواند منجر به افزایش اشتغال داخلی، فراهم شدن یک منبع برای معاملات خارجی، کمک به توسعه تکنولوژیها و همچنین افزایش استانداردهای زندگی شود. در سطح خرد نیز میتواند منجر به بهبود موقعیت مالی شرکتها، کمک به توسعه و بهبود مزیتهای رقابتی و تسهیل رشد شرکتها شود (لئونیدو و همکاران، ۲۰۰۷: ۱۰). اما دست یافتن به این مزایا که ناشی از صادرات مناسب کالا میباشد بدون وجود بازاریابی صحیح و متناسب کاری نشدنی است. بازاریابی در بازارهای داخلی هم نقش حیاتی بازی میکند ولی میزان اهمیت این نقش در بازاریابی خارجی بیشتر است. همچنین تفاوتهای قابل توجهی بین استراتژیهای بازاریابی شرکتها در فعالیتهای داخلی و در صادارت آنها به بازارهای خارجی وجود دارد. بازاریابی محصولات صادراتی، توزیع و فعالیتهای ترفیعی کارهای دشواری هستند (مییرس و ریچی^[۱]، ۲۰۰۱). در سالهای اخیر، صادرات به یکی از عوامل رشد سریع تبدیل شده است همچنین شرکتها به منظور پیشرفت و رقابت در دنیای اقتصادی گرایش بیشتری به سمت فعالیتهای­صادراتی نشان می­ دهند. شرکتها برای اینکه از تصمیمات نامطمئن جلوگیری کنند و عملکرد مناسبی در بازارهای ناآشنا داشته باشند بایداطلاعات وآگاهی کافی را کسب کنند تا بتوانند با اطلاعات مناسب تصمیمات موثری اتخاذکنند (تافتن، ۲۰۰۵). همچنین افزایش توان رقابتی در کسب و کار به میزان بازاریابی و توان شرکت ؛ بستگی دارد. به عبارتی بهتر بازاریابی توانایی اساسی برای موفقیت فعالیتهای شرکتها در بازار هایشان به شمار میرود بنابراین بازاریابی بین المللی یک منبع کلیدی برای دست یابی به مزیت رقابتی پایدار است (دیامانتوپولوس^[۲]، ۲۰۰۳: ۹).
بازاریابی بین المللی همچنین شامل عملیات تولید و فروش کالا و خدمات در بیش از یک کشور است، بی آنکه کالایی از مرزهای اصلی یک کشور عبور کند. شرکتی که تنها در بازار داخلی مهارت بازاریابی و فروش داشته باشد در نهایت آن را نیز از دست خواهد داد. رقبای قوی خارجی به طور اجتناب ناپذیری خواهند آمد و شرکت شما را به چالش خواهند کشید. نگاه مشاوران بازاریابی بین الملل در عصر حاضر این است که کسب و کار بدون مرز است و یکی از بهترین مسیرهای رشد برای یک شرکت آن است که در سطح منطقه و یا در سطح جهان فعالیت نمایند و این موضوع در کشور ما بسیار رایج می باشد که مدیران تولید شرکت های تولیدی از خروج محصول از کشور تردید دارند (کوکسال^[۳]، ۲۰۰۸: ۴).
درجه سازگاری و یا استاندارد برنامه های بازاریابی در کسب و کار بین المللی مهم است. بزرگ شدن شرکت، و حجم فروش موجب چالش کسب و کار شرکتها خواهد بود، به همین جهت اجرای استراتژی صادرات در صورت عدم اطمینان بازار با توجه به سرعت در حال تغییر بازار موجب شکست در صنعت خواهد بود (هلم، ۲۰۱۴: ۱۰).
صادرات خشکبار از این قاعده مستثنی نبوده و با توجه به رویکردهای جدید سازمان در خصوص توسعه بازار هدف به صورت جهانی، بررسی عدم اطمینان فاکتورها و شاخص های بازاریابی و تاثیرات متخذ از آن، نتایج دقیق تری برای برنامه ریزی های بازاریابی فراهم خواهد آورد. در نهایت ما در این تحقیق به دنبال یافتن پاسخ مناسبی برای این سوال هستیم که آیا کاهش عدم اطمینان بر استراتژی بازاریابی صادرات در صادرات خشکبار تاثیر گذار است؟
۱-۳ اهداف تحقیق
اگر یک شرکت بخواهد دامنه فعالیت خود را به بازارهای جدیدی گسترش دهد که به نظرمتفاوت از بازار داخلی باشد، عدم اطمینان در مورد استراتژی ظهور می کند و منجر به انتقال به محیط نا آشنا و به سرعت در حال تغییر بازارهای در حال ظهور می شود. رویکردهای متعارف برنامه ریزی استراتژیک مبتنی بر پیش بینی های قطعی از آینده اقدام به تدوین استراتژی می کنند. هر چه محیط آشفته تر و نرخ تغییرات سریعتر باشد، احتمال عدم تحقق این پیش بینی ها بالاتر می رود. لذا رویکردهای متعارف برنامه ریزی استراتژیک در مواجهه با عدم اطمینان و تغییرات محیطی، کارایی خود را از دست می دهند. این مسأله، سبب پیدایش رویکردهایی مانند برنامه ریزی سناریو و آنالیز تصمیم گیری شده است که به برنامه ریزان، توان مواجهه با عدم اطمینان را می دهند. بنابراین هدف از این مطالعه شامل عدم اطمینان ادراک شده در استراتژی بازاریابی بین المللی می‌باشد (گومد^[۴]، ۲۰۰۲: ۱۴).
مفاهیم منتشر شده در ادبیات اقتضایی بر اساس ساختارهای کارآفرینی بین المللی و قابلیت های شبکه ای یک شرکت می باشد. انتظارمی رود که شرکت ها باگرایش کارآفرینی قادر به مقابله بهتر با محیط نامطمئن باشند، زیرا این شرکت ها توانایی های مورد نیاز برای واکنش نشان دادن به شرایط محیطی ناشناخته و به سرعت در حال تغییر را دارند. تحقیق حاضر به درک عمیق تری از عوامل احتمالی موثر بر استراتژی آمیخته بازاریابی بین المللی کمک خواهد کرد. شرکت ها در بازاریابی جهانی با شبکه های بین المللی و قابلیت های کارآفرینی بین المللی برای مقابله با عدم اطمینان احتمالی بازارهای خارجی مواجه می باشند. فرض بر این است که این عوامل تأثیر مثبتی در تصمیم گیری های مرتبط با استراتژی آمیخته بازاریابی دارند.
۱-۴ سئوالات تحقیق
این تحقیق شامل دو سوال اصلی و چهار سوال فرعی می باشد. پاسخ به سوالات فرعی می تواند پاسخ به سوالات اصلی را به دنبال داشته باشد.
۱-۴-۱ سوالات اصلی
۱- آیا استفاده از شبکه ها از طریق کاهش عدم اطمینان موجب تطابق بهتر عناصر امیخته بازاریابی خواهد شد؟
۲– آیا کارآفرینی بین المللی از طریق کاهش­عدم اطمینان موجب تطابق بهتر عناصر امیخته بازاریابی خواهدشد؟
۱-۴-۲ سوالات فرعی

1. 1. آیا کاهش عدم اطمینان استراتژی بازاریابی موجب تطابق بهتر ترفیع شرکت خواهد شد؟

1. آیا کاهش عدم اطمینان استراتژی بازاریابی موجب تطابق بهتر قیمت محصولات شرکت خواهد شد؟

لطیفی و مومن کاشانی(۱۳۸۹)، در تحقیقی به بررسی نقش تجربه در خرید اینترنتی و دانش مشتری نسبت به کاربری اطلاعات و مکانیزم های ایجاد امنیت پرداختند که در این بررسی نقش دو عامل تجربه خرید اینترنتی و سطح دانش مشتری نسبت به کاربری اطلاعات و مکانیزم های ایجاد امنیت بر سطح اعتماد مشتریان ایرانی پرداخته شد.همانطور که از نتایج داده ها مشخص گردید،تجربه خرید اینترنتی بر سطح اعتماد مشتریان ایرانی موثر بوده و هرچه تعداد این تجارب بیشتر باشد،اثر مثبت بیشتری بر اعتماد آنان داشته است. اما متغییر های نوع خرید، نوع محصول، مبلغ خرید، نوع وب سایت و نحوه پرداخت اثر معنی داری بر سطح اعتماد مشتریان نداشتند.
حسینی و شیرخدایی و کردنائیج(۱۳۸۷)، در تحقیقی با عنوان عوامل موثر بر اعتماد مشتری در تجارت الکترونیک (مدل B2C) به این نتایج دست یافتند. موضوع این تحقیق بررسی عوامل مؤثر بر اعتماد مشتری در تجارت الکترونیک است. در این راستا فرضیه های تحقیق در چارچوب عوامل فردی، شرکتی و زیرساختی مطرح و بررسی شدند. جامعه آماریِ تحقیق، مشتریانی هستند که از فروشگاه های الکترونیکی موجود در جامعه مجازی ایرانیان به صورت الکترونیکی خرید کرده، از میان آنان نمونه گیری تصادفی صورت گرفت. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده ها نشان می دهد که به جز فرضیه مربوط به عوامل فردی ،سایرفرضیه های تحقیق تأیید می شوند.
- خسرو پور در تحقیق خود با عنوان« دانش تجارت الکترونیک، دولت الکترونیک و تجارت سیار» توضیح می دهد رشد تجارت الکترونیک در سراسر جهان فراگیر شده و کسب و کار به دلیل ابداع اینترنت متحول شده است. جدای از تاثیر آن، فایده / اثر خود را بر جنبه های دیگر فعالیت های انسانی که فرصت برای توسعه بیشتر و تفریح و سرگرمی ایجاد می کنند، تنوع می بخشد. خسروپور توضیح می دهد که، تجارت الکترونیکی(EC) زمینه متنوعی شامل بسیاری از فعالیت ها، واحدهای سازمانی، و فن آوری هاست، و همچنین دارای چارچوب محتوای بسیاری مانند خدمات مصرف کننده است(خسروپور،١٣٨۵: ۴۷).

- حسینی در تحقیق خود با عنوان «تجارت الکترونیکی و اقتصاد» تجارت الکترونیکی را به عنوان کانال توزیع گسترده جهانی برای کالاها، خدمات و بطور جالب توجه برای کار های مدیریتی و حرفه ای توضیح می دهد. او توضیح داد،این امر باعث تغییر زیاد اقتصاد، بازار و ساختار صنعت، محصولات و خدمات و جریان آنها، تقسیم بندی مصرف کننده، بها مصرف کننده و رفتار مصرف کننده می شود. به علاوه، بسیاری از مفسران، تجارت الکترونیک را بصورت تمام معامله های الکترونیکی بین سازمان و هر شخص ثالث مرتبط، توصیف کرده اند (حسینی،١٣٩٠: ۱۱۳).
- سعیدنیا در توضیح بیشتر خود در کتابی با عنوان«تجارت الکترونیک،یک چشم انداز مدیریتی» بیان می کند که تجارت الکترونیک را می توان از دیدگاه ارتباطات، خدمات، آموزش بازرگانی و غیره دید(سعیدنیا ،١٣٨٩: ۴۷۲ ).

۲-۱۶-۲- پیشینه تحقیقات انجام شده در خارج از کشور

- شاپیرو در تحقیق خود با عنوان «یک راهنمای استراتژی برای اقتصاد شبکه ای» بیان می کند انعطاف پذیری زیادی در قیمت ها وجود دارد که در آن اطلاعات مربوط به محصولات به فروش می رسد و به شدت به نفع مصرف کننده تنظیم می شود. اطلاعات مربوط به محصول از راه های بسیاری به مصرف کنندگان فروخته می شوند، که از این میان، شخصی / سفارشی، حراج، خرید و فروش، ترفیع و غیره را می توان نام برد. مصرف کنندگان این اطلاعات را از طریق اینترنت، با بهره گرفتن از فرایند تعامل چهره به صفحه نمایش می گیرند. در اکثر موارد، مصرف کنندگان هیچ دلیلی برای برقراری ارتباط از طریق اینترنت ندارند، زمانی که نیازی به خرید به جای به دست آوردن اطلاعات در مورد قیمت برخی از محصولات وجود ندارد. بنابراین، قیمت آن چیزی است که مصرف کننده و فروشنده را بهم می رساند و به این ترتیب بخشی از رفتار خرید مصرف کننده،که آیا بخرد یا نه، رقم می خورد. هر چند، برخی از معیارهای دیگر نیز برای خرید در نظر گرفته می شود، مانند، خدمات، کیفیت، نام تجاری، و غیره . و برخی از این معیارها باعث تعیین قیمت و متغیر یا ثابت بودن محصول می گردد (کارل شاپیرو، ١٩٩٩).
- توربان درتحقیق خود با عنوان «الگوی رفتار مشتری در خرید اینترنتی» بر قیمت گذاری ثابت و منعطف اشاره نموده و اعلام کرد که قیمت گذاری انعطاف پذیر شامل هر دو مورد۱- قیمت گذاری تفاضلی که در آن خریداران مختلف ممکن است قیمت های متفاوت بر اساس بها مورد انتظار دریافت کنند، و۲-مکانیزم قیمت گذاری پویا، مانند مزایده ، که در آن قیمت ها و شرایط بر مبنای پیشنهادات شرکت کنندگان است، می شود(افریم توربان و همکاران، ٢٠٠۶).
ـ کالز در تحقیقی با عنوان «مصرف کننده -خریدار و بازار» توضیح می دهد انعطاف پذیری قیمت بستگی به کشش تقاضا برای محصولات به ویژه محصولات مارک دار دارد. وی همچنین ادامه داد اگر تقاضا نسبتا بی کشش باشد، اگر هیچ جایگزینی وجود نداشته باشد، ناکشسانی قابل توجهی بوجود خواهد آمد. بنابراین، بسیاری از فروشگاه های فیزیکی که آنموفع وجود داشتند و ، حتی در حال حاضر، تکنیک ثبات قیمت ها را در عملیات فروش خود بکار برده و می برند. اما امروزه، نگرش ها فراتر رفته چون در جهان گسترده ای زندگی می کنیم که در آن تجارت الکترونیکی، برنامه تجارت در سراسر جهان است (جسی وی کالز، ١٩۷٨).
- مایکل توماس در کتاب بازاریابی خود انعطاف پذیری قیمت را به عنوان یک مکانیزم توانا توضیح می دهد که باعث ایجاد محصولات مورد نظر در یک بازار معین و برای قیمت معین می گردد، یک سطح مقدار تقاضا وجود دارد که نشان دهنده درجه ای است که در آن مصرف کننده به قیمت های اعمال شده توسط تولید کننده / فروشنده، مطابق میل، تن در می دهد. در این مفهوم، مصرف کنندگان با ارزیابی هزینه کل محصول و مطابق میل، اقدام به خرید می کنند (مایکل جی توماس، ۱۹۸۹).
- مگلیو در تحقیق خود با عنوان «آیا هنگام خرید آنلاین واقعاً قیمت اهمیت دارد؟» بیان می کند که، اهمیت اولیه قیمت را نمی توان نادیده گرفت. اما تنها پارامتر تعیین خرید نیست، ولی نقش محوری در تصمیم گیری مصرف کننده برای خرید دارد. بنابراین در نظر گرفتن عوامل دیگر تعیین کننده خرید، قیمت در اولویت نقطه خرید (POS) می باشد که تعیین می کند چه چیزی در قبال پرداخت بدست می آید(پاوول مگلیو، ۲۰۰۰).
- بیچلر در مقاله ای با عنوان « قیمت گذاری انعطاف پذیر در تجارت الکترونیکB2B » توضیح می دهند که تصمیم گیری خریدار آنلاین بر سه مورد بستگی دارد، قیمت ها، حمل و نقل و بودجه. اما این تحقیق، بر روی قیمت تمرکز می کند. وقتی مصرف کنندگان در واکنش به مواضع خاص قیمت، خرید آنلاین می کنند، دستفروش ها از این فرصت برای یادگیری و درک رفتار مصرف کننده و در نتیجه استراتژی های موثر، اطلاعات قیمت گذاری استفاده می کنند(بیچلر و همکاران، ٢٠٠٢).
- جارونپا در تحقیق خود با عنوان « واکنش مصرف کنند گان به خرید الکترونیک بر روی شبکه جهانی وب» توضیح داد که رفتار خرید آنلاین مصرف کننده تحت تاثیر ادراک از محصول، ویژگی تجربه خرید، مسایل مربوط به قیمت گذاری، خدمات مصرف کننده و ریسک مصرف کننده قرار می گیرد. بنابراین دانستن آنچه که مصرف کننده در زمان خاصی می تواند بگیرد، ایده به شرکت ها می دهد که چگونه محصولات بیشتر / جدید، قیمت ها و تغییر قیمت محصولات، قیمتی که در آن پیشنهاد برای مزایده شروع می شود، زمان فروش، و زمان تبلیغات را تغییر دهد. این قیمت گذاری انعطاف پذیر افزایش فروش محصول شرکت را باعث شده و انگیزه مصرف کنندگان برای انجام خرید و خرید دوباره را ایجاد می نماید(جارونپا و تاد، ١٩٩۶و١٩٩۷).
- چن و گیلنسون و شرل در کتابی با عنوان «چشم انداز پذیرش توسعه تکنولوژی»از پذیرش تکنولوژی، بر استفاده از باورهای افراد مانند سودمندی و سهولت استفاده از آن برای پیش بینی میزانی که مصرف کنندگان، آنلاین خرید می کنند، متمرکز شده اند. به عنوان مثال، یک مصرف کننده ممکن است علاقه مند به شکلاتی با نام تجاری خاص باشد اما در آن زمان بدلیل قیمت توانایی خرید آنرا نداشته باشد، به محض کاهش قیمت ها با حراج، فروش، یا تبلیغ، همان مصرف کننده به مقدار نیازش خواهد خرید. چون قیمت انعطاف پذیر شده است. بیشتر از آن، رفتار آنلاین مصرف کننده نیز می تواند به عنوان مفهومی که چگونه مصرف کنندگان، درآمد به خرید محصولات آنلاین تخصیص می دهند، دیده شود. این مفهوم توضیح می دهد که چگونه مصرف کنندگان، ترکیبی از محصول با توجه به بودجه و درآمد محدود انتخاب می کنند که رضایت حداکثری آنها را بدست می دهد. بنابراین، برترین هدف هر گونه تلاش برای متمایل کردن مصرف کننده، باید شامل به حداکثر رساندن احساسات هر مصرف کننده در مورد قیمت و رضایت دیگر باشد. برای تاثیر بیشتر، انعطاف پذیری قیمت را با کلمات خود به عنوان تنظیم قیمت توضیح می دهد، که مقدار زیادی از محصولات قابل دسترس را دربرمی گیرد تا مصرف کننده را تحریک به ارزیابی تقاضاهایشان کند و انتخاب خرید صورت گیرد. به این معنا قیمت محصولات برای مشتریان انفرادی تنظیم می شود، و به آنها این فرصت را می دهد تا در نقطه خرید آنچه را که می توانند بخرند، بگیرند. شرکتهایی مانند آمازون، ای بی ام، یاهو یک یا دو مورد از این مکانیزم قیمت گذاری انعطاف پذیر را استفاده می کنند اگر همه را بکار نبرند(چن و گیلنسون و شرل، ۲٠٠٢).

فصل سوّم

مواد و روشها

مقدمه

این فصل به روش تحقیق اختصاص دارد. در این فصل به روش انجام پژوهش، ابزار جمع آوری اطلاعات، جامعه آماری، شیوه نمونه گیری، اندازه نمونه، قلمرو تحقیق، مقیاس داده ها، واحد تجزیه و تحلیل و اندازه گیری، نوع پرسش نامه مورد استفاده و اقدامات عملیاتی که جهت پیمودن پژوهش صورت گرفته است، پرداخته شده است. در انتهای این فصل به توضیح روش آماری مورد استفاده جهت تجزیه و تحلیل داده ها و نحوه بررسی روایی و پایایی پرداخته شده است.

۳-۱-روش پژوهش

انتخاب روش تحقیق بستگی به هدف ها، ماهیت موضوع تحقیق و امکانات اجرایی آن دارد. هدف از انتخاب روش تحقیق آن است که پژوهشگر مشخص نماید با چه روش و شیوه هایی می تواند دقیق تر و منظم تر به پاسخ هایی برای پرسشهای تحقیق دست یابد.پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی میباشد و روش تحقیق از نوع توصیفی و پیمایشی است.که در رابطه با یک موضوع خاص دیدگاه و نظر افراد را جویا شده، سپس آن ها را مورد بررسی و تجزیه تحلیل قرار می دهد. از نظر ماهیت و روش انجام، تحقیق حاضر جزوه تحقیقات همبستگی می باشد.

۳-۲- جامعه آماری

جامعه آماری این تحقیق مشتریانی هستند که اقدام به خرید آنلاین می کنند. و جامعه مورد نظر نامحدود می باشد.
۳-۳-شیوه نمونه گیری واندازه نمونه
روش نمونه گیری بصورت خوشه ای تصادفی می باشد. در این تحقیق از آنجائیکه جامعه مورد نظر نامحدود می باشد ، براساس صنایع مختلف در حوزه فروش آنلاین برخی از صنایع را بعنوان نمونه مطابق جدول زیر انتخاب نموده ایم که از ۳۶۵ عدد پرسشنامه الکترونیکی در کل پرسشنامه ۳۰۰ نفر کامل و قابل قبول بوده است.

جدول ۳-۱- تعیین حجم نمونه

سردبیران این روزنامه به ترتیب: بیوک آقا میر صالایف(متولد:۱۸۹۳)،علی شمشی زاده متولد(۱۹۸۸)،رزاق کاظم اف( متولد ۱۹۱۰ )، امیر علی میرزایف۱۹۱۰، بایرام سلیمانف بودند. این روزنامه نیز مانند دیگر روزنامه های آن دوران از روزنامه های حزب کمونیست بود و با حمایت دولت چاپ می شد.
این روزنامه ۵ روز یکبار منتشر می شد. آخرین شماره ۱۹۳۹ ۱۸ فورال شماره ۵۱۸ . بعد نام آن به سوسیالیست سوپتروپیگی تغییر یافت در سال ۱۹۵۷ اسم آن را به لنینچی تغییر دادند و سپس در ۱۹۹۰ به لنکران تغییر نام یافت و اکنون نیز با نام لنکران منتشر می شود. در ۱۹۳۸ کم کم مقالات به زبان تالشی در این نشریه کم می شود و عاقبت ازشماره ۲۲ سنتبر۱۹۳۸ به بعد دیگر زبان تالشی به کلی گم می شود و همه مقالات به ترکی چاپ می شود. ۱۹۹۲ شفاعت بخشی اف در گنجه یک روزنامه به نام سئه تولش منتشر کرد.
۲-تولشی صدو(صدای تالش)
در ۲۰ فوریه ۱۹۹۲ شماره نخست آن منتشر شد .سردبیر آن پرفسور سیف الله اسدلله یف بود.از۲۰۰۱ سردبیر آن پرفسور نوروزعلی محمداف می شود در ۲۰۱۰ پس از دستگیری و کشته شدن پرفسور نوروزعلی محمداف توسط رژیم باکو دکتر هلال محمداف سردبیر آن بود و پس از دستگیری دکتر هلال محمد اف این روزنامه تا امروز منتشر نگشته است.در سال۱۹۹۵ مدت کوتاهی پرفسور فخرالدین عباس زاده سردبیر آن بود.
۳-تولشون صدو
رافیق جلیل اف در ۲۶ ژوئن ۲۰۱۱ شماره اول آن را منتشر کرد که تا امروز ادامه دارد. این روزنامه را می توان ادامه طبیعی صدای تالش دانست رافیق جلیل اف که در شماره های آخر صدای تالش با هلال محمد اف همکاری داشت پس از دستگیر هلال محمداف و وجود موانع قانونی برای انتشار صدای تالش ،اقدام به انتشار تولشون صدو یا صدای تالشان نمود.

۴-تولشکی وستنیک
۱۵ شماره از این روزنامه در مسکو منتشر شد که شماره ی آخر آن در ۶ ژوئن شماره ۲۰۰۴ منتشر شد ، سردبیر این روزنامه یلنا علی اکبراوا بود.
۵-تولش
۵ شماره اول این روزنامه را هلال محمداف در سال ۱۹۹۰در مسکو منتشر کرد در ماه می ۲۰۰۲ بار دیگر روزنامه تولش در سنت پطرزبورگ با همکاری فخرالدین عباس زاده و همکاری هلال محمداف منتشرگشت. شماره آخر آن در اکتبر ۲۰۰۴ منتشر ودر کل ۲۵ شماره منتشر گشته است.
۶-تولشی خبون (اخبار تالش)
۳ شماره از این روزنامه توسط صابر شیندانی در لنکران منتشر شد لازم به ذکر است در آذربایجان انتشار زیر هزار نسخه روزنامه مجوز لازم ندارد.
۷-شونشت
این روزنامه توسط فخرالدین عباس زاده در باکو منتشر می گشت که شماره نخست آن در: ۲۰۰۶ مارس ۲۰۰۶ و آخرین شماره اش در مارس ۲۰۰۸ منتشر گشت.

عکس ۴-۳- تعدادی از روزنامه های تالشان
ماخذ: عکس توسط نگارنده از نسخه های قدیمی روزنامه ها
۴-۵-برخی از کتب مهم و تاثیر گذار چاپ شده توسط تالشان بعد ۱۹۸۹
از ۱۹۸۹ تا کنون بیش از صد کتاب توسط تالشان تالش شمالی به زبان های تالش ، ترکی و روسی منتشر گشته است اما بعضی از این آثار به دلیل شکستن سکوت ۵۰ ساله و آب کردن یخ فضای ادبی و فرهنگی حائز اهمیت بوده اند و نقش تاریخی داشته اند از آن جملع اند:
۱-تولشی ارمغون منتخب شعر شعرای تالش تالیف پرفسور نوروزعلی ممداف در سال ۱۹۹۳زولفقاری وژنیه به اثرون (منتخب اشعار زلفقار احمد زاده) هلال محمداف (بین ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۴ سنت پطرزبورگ)
۲-بهاند تالشه بلبل: این اثر شامل اشعار وطنی و ملی اشعار علی ناصر شاعر انقلابی و بزرگ تالش است در این اثر سرود ملی تالش ها در جمهوری تالش مغان و مارش نظامی تالش چاپ گشته است.
۳-غزلون: شامل اشعار خلقت ، خلقت شاعری از نسل متاخر تالش است که غزلیاتش بسیار مورد توجه تالشان شمالی است.
۴-تالشی انجام نبه ئه مستقلیت : این کتاب مجموعه مقاله ها یست که توسط فخرالدین عباس زاده و اقبال ابیل اف و جمعی دیگر نوشته شده است و مقاله محوری آن در مورد انتقاد از عملکرد روسیه در مورد اضمحلال خانات مستقل تالش در قرن ۱۸ است. این کتاب در سال ۲۰۱۰ در مینسک توسط سازمان رستاخیز مدنیت تالش منتشر گشت.
۵-تاریخ کادوس ها: این کتاب نوشته دکتر علی عبدلی از تالش شناسان ایران است که در سال ۲۰۰۲ توسط مرکز مدنیت تالش در باکو به ترکی ترجمه گشت. اهمیت این کتاب از این روی است که تا پیش از آن در تالش شمالی بیشتر خواص بودند که از کادوسی ها به عنوان پیشنیان تالش ها مطلع بودند تا عموم مردم ،این کتاب در شناساندن بیشتر و وسیع تر کادوس به تالشان شمالی موثر بود.
۶-لغت نامه های تالشی
پس از لغت نامه ی مهم تالشی ترکی تالیف پرفسور نوروزعلی محمداف در باکو در سال های۲۰۰۶ و ۲۰۰۸ دو جلد کتاب روسی، تالشی با ۸۲ هزار لغت توسط فخرالدین عباس زاده در مسکو و باکو چاپ شد که بسیار حائز اهمیت است.
۴-۶-تالش های تالش شمالی در فضای مجازی
تالش های شمالی در فضای مجازی از نظر تقدم حضور همیشه یک قدم از تالشان جنوبی جلوتر بوده اند به این دلیل که تالشان در روسیه و حتی در آذربایجان غرب گرا زودتر امکان ارتباط با تکنولوژی های فضای مجازی را داشته اند. به طور مثال قبل از اینکه هر سایتی برای تالش در ایران گشوده شود سایت های تالشان در روسیه و مینسک فعال بودند یا در زمینه حضور در فیس بوک تالشان شمالی زودتر حضور پیدا کردند. البته الان با فراگیر شدن اینترنت این فاصله بسیار کم شده است.فضای مجازی برای تالشان شمالی که از امکانات دولتی برای گسترش فرهنگ و هویت خود محروم هستند فرصتی استثنایی ایجاد کرده است و تالشان از سراسر دنیا یکدیگر را در این فضا می یابند. در خصوصا در سال های اخیر فعالیت تالشان در فضای مجازی خصوصا در فیس بوک بسیار چشمگیر شده است .
شبکه اینترنتی کنتاکت رو (شکل روسی فیس بوک ) نیز مورد علاقه جوانان تالشی است که در
روسیه بزرگ شده اند. مسائل ملی و وطنی در مباحث و اشتراک گذاری های تالشان شمالی نقش محوری دارد. نمادهای ملی همچون پرچم ،سرود ملی ، مارش، اشعار وطنی، عکس مشاهیر و رهبران تالش و… به طور فزاینده ای در فضای مجازی منتشر می شود. اخیرا یک صفحه در فیس بوک با عنوان «به ای میلیون تولش نوه دمون»(به دنبال یک ملیون تالش می گردیم) مورد استقبال تالشان و مورد اعتراض گروه های پان ترکیست قرار گرفت.
برخی از سایت ها و صفحه های تالشی عبارتند از:
۱-تولش پرس
این سایت از مینسک پایتخت بلاروس توسط تالشان مهاجر آنجا اداره می شود از سال ۲۰۰۳ مدتی سایت مرکزی جنبش ملی تالش بوده است.
۲-تالش اینفو
سایت دیاسپورای تالش در مسکو(جمعیت مهاجران تالش)
۳-تالش ارگ
این سایت توسط دکتر آتاخان ابیل اف فعال حقوق بشر تالشان اداره می شود.
۴-تالشه که
این سایت توسط دکترمشفق کریم اف در باکو راه اندازی و اداره می شد و سایتی صرفا فرهنگی بود اما با فشار حکومت باکو غیر فعال گشته است.
۵-آز دیاسپورا ارگ
این سایت مربوط به جمعیت مهاجران آذربایجانی به روسیه است که تالشها جهت کسب خود مختاری در آن فعال بوده اند. از سایت های معروف دیگر می توان به ،سایت تالش،سایت تالش فرم،سایت آتروپات، اشاره کرد. در تالش شمالی بر خلاف تالش جنوبی وبلاگ کم است.مدتی تالش های شمالی در شبکه اینترنتی تلفنی واپ بسیار فعال بودند واپ تالش تشکیل داده بودند. پس از گشایش فیس بوک اکثرا در این شبکه اجتماعی فعال شدند. اسامی تعدادی از صفحات از قرار زیر است:
امه تولشونیمون(ما تالشیم)، تولوشون(تالشان)، بوتون تالشلار بورا گلسین(همه تالش ها به اینجا بیایندتالش موزیک،تالش مطبخ،صفحه های شخصی سران تالش و….
۴-۷-مهاجرت ها در تالش شمالی
۴-۷-۱-موج اول : میانه جنگهای ایران و روسیه و عهدنامه های ترکمنچای و گلستان
اولین مهاجرت های دویست سال اخیر پس از پایان جنگ های ایران و روسیه رخ داد که بخش عمده اش مربوط به خانواده، طایفه و خدمه و رعایای میرحسن خان تالش بود که همراه او به بخش جنوبی آستارا و نمین که در مرز ایران باقی مانده بودند آمدند و شامل چندین هزار نفر میشد. که در تکوین شهر نمین تاثیر عمده داشتند.

۴-۲-۳- سکولاریسم و لائیسیزم در ترکیه
یکی از شاخصه های سیاسی، فرهنگی و هویتی ترکیه نوین از زمان رهبری آتاتورک تاکنون را میتوان سکولاریسم و لائیسیزم دانست. در تعریف و تفسیر دو اصطلاح سکولاریسم و لائیسیزم، اختلاف نظرات بسیاری در بین اندیشمندان و نظریه‌پردازان وجود داشته و از سوی دیگر، شیوه اجرا و ماهیت این دو نظام در کشورهای گوناگون نیز دارای اختلافاتی میباشند. بسیاری از مردم عادی و حتی برخی تحصیلکردگان علوم اجتماعی و علوم سیاسی نیز در تعریف و بیان واقعیت دو اصطلاح فوقالذکر دارای اطلاعات کم و نادرستی بوده و معمولاً سکولاریسم و لائیسیزم را یکی دانسته و با یک تعریف، بیان میکنند.
سکولاریسم:این واژه در فرهنگ لغات علوم سیاسی و علوم اجتماعی به فراوانی مورد استفاده قرار گرفته و دارای تعاریف بیشماری است.
مهرزاد بروجردی استاد ایرانی دانشگاه سیراکیوز^[۱۳۸] امریکا مینویسد، ریشه واژه سکولاریسم، سکولوم لاتینی (Seculum)به معنای دهر، گیتی و زمانه است. بر این اساس سکولار بودن به معنی در روزگار کنونی زیستن و فرزند زمان بودن است. بروجردی معتقد است که، سکولاریسم در چهره غربی خود، در بر دارنده باوری است که دین و حکومت را پدیده‌هایی متفاوت و تفکیک پذیر میداند. گونهای فلسفه زندگی نیز میباشد که هدفش رفاه انسانها در زندگی همین دنیا، فارغ از دین، فرقه، طبقهاجتماعی، رنگ پوست و سایر ویژگیهای فردی است (بروجردی ۱۳۸۹، ۵۶-۵۵).
لائیسیزم: اصطلاحی است که از دهه ۷۰ قرن نوزدهم در فرانسه ابداع و رایج شده است. بر این اساس لائیسیته را دریافتی سیاسی میدانند که در این دریافت سیاسی، از یک سو دولت و حوزه عمومی از هیچ دین یا مذهبی پیروی نمیکنند و از سوی دیگر دین یا مذهب نیز ضمن برخورداری از همه آزادیها در جامعه مدنی، هیچ قدرت سیاسی اعمال نمیکند، اصلی ترین پیش شرطهای برقراری لائیسیته در یک کشور را باید جدایی دولت و جامعه مدنی از یکدیگر دانست. کوتاهترین و بهترین تعریف از لائیسیته را میتوان جدایی دین از دولت و نه از سیاست، دانست (وثیق ۱۳۸۷، ۱۰-۹). لائیسیته امری است که به جدایی قدرت سیاسی و دین حکم میدهد. لائیسیته ایجاب میکند که میان قدرت سیاسی و دین، جدایی واقعی و بالفعل صورت بپذیرد و نهادهای عمومی نیز خصلت دینی نداشته باشند، یعنی سیاست و کارکردهای آنها کاملاً از هر گونه ارجاع به دین و مذهب معین و خاص، مبرا بوده و توصیههای دین و مذهب خاصی را در جامعه برقرار نساخته و اولویت ندهد ( وثیق ۱۳۸۷، ۱۹).
با توجه به تعاریف بالا باید متوجه شویم که سکولاریسم و لائیسیزم دو جریان یا دو فرایند متفاوت هستند. در ترکیه نیز بر اساس قانون اساسی مصوب سال ۱۹۲۸، اصل دین رسمی اسلام از قانون اساسی حذف گردید. در قانون اساسی اصلاحی در فوریه ۱۹۳۷، جدایی کامل مذهب از دولت در ترکیه در قانون اساسی اعمال شده و در آخرین بازنگری قانون اساسی ترکیه در سال ۱۹۸۲ نیز در قانون جدید تأکید شده است که هیچ مذهب رسمی به عنوان مذهب رسمی از سوی دولت ترکیه به رسمیت شناخته نمیشود.
لائیسیته اجرایی در ترکیه که نوع خاصی از لائیسیته است که از لائیسیته فرانسه اقتباس کردهاند و در ترکیه “لائیکلیک”^[۱۳۹]نامیده میشود را میتوان لائیسیته کمالیستی نامید (اعتضادالسلطنه ۱۳۹۱، ۳۵-۲۷). لائیسیزم از منظر دادگاه قانوناساسی ترکیه دارای تعریف خاص خود است که بر این اساس، لائیسیزم تعدیل کننده زندگی سیاسی، اجتماعی و فرهنگی مدرن بر پایه حاکمیت ملی، دومکراسی، آزادی و علم است. لائیسیزم، اصلی است که فردیت و آزادی عقیده را امکان پذیر میکند (اعتضادالسلطنه ۱۳۹۱، ۲۰۵).
با توجه به گذشت حدود نود سال از مطرح شدن لائیسیته در ترکیه و گسترش پردامنه آن توسط روشنفکران ترکی و حتی دولتمردان این کشور و به خصوص آتاتورک و کمالیستهای بعد از وی، لائیسته ترکی که به دلایلی ماننداضافه نمودن اصول خاصی چون:
۱ - کنترل دولت بر مذهب.
۲ - پذیرش دین اسلام و مذهب سنی حنفی، از لائیسته فرانسوی فاصله متمایزی داشته و هرگز نمیتوان آنرا با اصل لائیسیته غربی مقایسه نمود. اعلام مذهب رسمی سنی حنفی و تأکید بر کنترل دین توسط دولت را میتوان همان اصول کمالیستی خاص ترکیه دانست.
بنابراین مشاهده میشود که کارشناسان مسایل ترکیه به جای لائیک خواندن این کشور، ترجیح میدهند تا نشان دهند که ترکیه دارای سیستم سکولار آنهم از نوع ستیزهجو میباشد.

سکولارهای ستیزهجوی ترکیه که به لائیک نیز مشهورند، خود را فرزندان عصر روشنگری^[۱۴۰] میدانند. اروپا نمایانی (دارای ظاهر اروپایی) که منکر نقش اسلام و تاریخ عثمانی در شکلگیری هویت ترکها هستند. یکی از ویژگیهای خاص سکولاریسم ترکی را میتوان استفاده و بهرهبرداری از سکولاریسم به عنوان فلسفه سیاسی ترکیه برای حرکت در مسیر اروپا و رسیدن به سطح کشورهای اروپایی و جذب و ذوب کامل در فرهنگ اروپایی دانست (یاووز ۱۳۸۹، ۲۴۷).
بنابراین سکولاریسم را میتوان فلسفه سیاسی ترکیه دانست. فلسفه سیاسیای که از سوی آتاتورک و کمالیستهای بعد از وی دنبال شده و به شدت به دنبال اروپایی کردن ترکیه و ذوب در هویت اروپایی هستند.
اما به هر حال سکولار بودن نظام جمهوری ترکیه دارای برخی سیاستهای خاص خود نیز بوده و این سیاستها که در چارچوب اندیشه کمالیستی جاری بودهاند، طی تمامی سالهای قبل از دولت حزب عدالت و توسعه به خوبی مورد اجرا و در تمامی مراحل تحت حمایت ارتش این کشور بوده است.
سیاست خارجی کمالیستی که برگرفته از اصل سکولاریسم نیز بوده را میتوان در سه اصل اساسی خلاصه کرد.
الف: صلح در خانه - صلح در خارج از خانه، همزیستی مسالمت‌آمیز و دوستی با کشورهای همجوار.
ب: امتناع و خودداری از شرکت در هر گونه کنفرانس یا پیمانی که براساس مذهب مشترک قرار گرفته باشد.
ج: تبدیل ترکیه به کشور مدرن اروپایی (اعتضادالسلطنه ۱۳۹۱، ۸۱-۸۰).
همانگونه که سازهانگاران و به خصوص الکساندر ونت نیز معنقدند، انگارههای ذهنی کارگزاران دارای نقش بسیار مهمی در تعاملات، منافع و هویت یک کشور میباشند.
انگارههای ذهنی آتاتورک برای تبدیل ترکیه نوین به یک کشور اروپایی و جذب ترکیه در هویت و سیاست اروپا را می‌توان یکی از مهمترین انگارههای ذهنی کمالیستها دانست که عملاً در صحنه سیاست خارجی این کشور نیز نمود یافته بود. بر اساس همان مؤلفه های اساسی سازهانگای که تعامل، هویت و منافع هستند، باید گفت که آتاتورک و کمالیستهای پیرو مکتب وی به شدت به تعامل با کشورهای همجوار خود در چارچوب همزیستی مسالمتآمیز، معتقد بوده و این تعامل را بیشتر در حوزه اروپایی و روابط با کشورهای بزرگ و مهم اروپایی دنبال میکردند. کمالیستها ضمن برقراری تعامل به دنبال دو مؤلفه دیگر نیز بودند، کسب و تثبیت منافع ترکیه نوین که البته این منافع بر اساس انگاره ذهنی کمالیستی در برقراری رابطه نزدیک و پیوستن به اروپا در چارچوب اروپایی ساختن ترکیه بود.
هویت ترکیه جدید نیز به تبعیت از تعاملات و منافع جدید، رو به سوی اروپا داشته و کمالیستها سعی در سوق دادن هویت ترکیه به هویت اروپایی داشتند.
۴-۲-۴-منافع ترکیه در چارچوب کمالیستی
همانگونه که در بالا نیز ذکر گردید، کمالیستها در ساختن ترکیه جدید در پی تغییر سیاستهای داخلی و خارجی ترکیه بودند. برای موفقیت این تغییرات، نیاز به تغییر هویت مردم و کارگزاران بود. ساختار دولت و کارگزاران آن که بر اساس اندیشه های آتاتورک نوسازی شده بود، تا حدود زیادی با هویت و برساختههای ذهنی آتاتورک همخوانی و مطابقت داشته و در راستای اهداف نظام کمالیستی در حرکت بود.
منافع ترکیه مرتبط با هویت جدید ترکیه را باید در همان تبدیل ترکیه به کشور قدرتمند اروپایی دانست، زیرا مردم منطقه از سال ۱۹۴۵ به بعد، همواره در معرض سیاستهای ستیزهجویانه و غارتگرانه قدرتهای خارجی و به خصوص امریکا و غرب قرار داشتهاند (میلیتون‌ادواردز و هینچ کلیف ۱۳۸۵، ۲). تبدیل ترکیه به یک کشور اروپایی، علاوه بر ایجاد منافع اروپایی بودن، موجب تقویت جایگاه این کشور در منطقه و در میان و در مقابل همسایگان قدرتمندی مانند ایران، اتحاد جماهیر شوروی و حتی یونان و … میشد.
منافع ترکیه در چارچوب اندیشه کمالیستی را میتوان ذوب هویتی ترکیه در اروپا و همسانسازی همه نهادها و فرهنگ مردم ترکیه با اروپا جهت بهرهبرداری از این همسانی و نزدیکی هویتی برای کسب اقتدار بیشتر و تقویت جایگاه ترکیه دانست.
۴-۲-۵- پیدایش هویت اسلامگرا در ترکیه
جمهوری ترکیه و مردم آن را میتوان وامداران یک فرهنگ و هویت با سابقه شرقی و اسلامی دانست هویت شرقی ترکیه را میتوان ناشی از نزدیکی و بلکه بخشی از امپراتوری بزرگ ایران دانست. محدوده ترکیهی کنونی از دیر زمان دارای حکومتهای کوچک و محدود بوده و البته این سرزمین اغلب تحت سلطه و حاکمیت حکومتهای ایرانی بوده است .
اما از قرن یازدهم میلادی یکی از قبایل بزرگ چادرنشین ترک که در محدوده ایران قدیم و کنار دریاچههای آرال^[۱۴۱] و آمودریا^[۱۴۲] زندگی میکردند یعنی سلجوقیان^[۱۴۳] که مدتها بود به دین اسلام گرویده بودند با بهره گرفتن از ضعف و ناتوانی خلافت عباسی^[۱۴۴]، به تحکیم قدرت خود در منطقه پرداخته و بعد از تسلط بر مرکز خلافت یعنی بغداد توسط سردان ترک نژاد خود، بر ایران، عراق و سوریه نیز مسلط شدند و بعد از مدتی به سوی آناتولی^[۱۴۵] حرکت کرده و در این سرزمین مستقر شده و فصل نوینی از حکومت را در آناتولی پایهریزی کردند(ابراهیم حسن ۱۳۸۵، ۵۰۷و۶۲۰).
بعد از سرنگونی امپراتوری سلجوقی توسط مغولان، یکی از کوچکترین ممالک بر جای مانده از این حکومت، ترکان عثمانی بودند که به مرور زمان بر قلمرو خود افزوده و اولین حاکم آن عثمان بیک^[۱۴۶] و سی و شش پادشاه آن، از سال ۱۲۹۹ تا ۱۹۲۲ و با نام امپراتوری و حتی خلافت عثمانی^[۱۴۷] بر قلمرو وسیعی در جهان حاکم بودند (جمهوری ترکیه ۱۳۸۶، ۳۲).
۴-۲-۶- اسلامگرایی با قرائت و شیوه عثمانی
امپراتوری اسلامی عثمانی را میتوان بزرگترین و آخرین امپراتوری مقتدر و فراگیر اسلامی و شرقی جهان دانست.
حکومت عثمانی با بیش از ششصد سال قدمت خود، برای هر کشوری میتوانست یک سابقه و هویت غنی و قابل اتکاء بشمار آید، امری که برای ترکیه نوین آتاتورکی، محقق نشد. حکومت عثمانی و به خصوص سلاطین اولیه و قدرتمند آن که دارای اندیشه اسلامی سنیمذهب بودند به شدت در پی جهانگشایی در شرق و به خصوص در غرب آن روزگار بودند، تا از این طریق و تحت لوای اسلام به گسترش قلمرو خود پرداخته و هویت، فرهنگ و زبان ترکی را در جهان مطرح و مسلط سازند.
در بُعد اسلامگرایی و گسترش اسلامسیاسی در جهان، عثمانیها به شدت در پی گسترش اسلام در غرب و در یک کلام تفوق و پیروزی بر مرکز مسیحیت آن روزگار یعنی ایتالیا و مرکز پاپ بودند. در امپراتوری عثمانی برای کسب مشرعیت بیشتر، همه امور کشور و قوانین جاری در آن بر اساس احکام دینی اسلام و به خصوص مذهب اهلسنت، استوار بوده و حکام و کارگزاران عثمانی در انجام هر کاری به احکام اسلامی متوسل شده و بر اساس همین احکام و قوانین اسلامی به برسازی هویت خود و کشورشان پرداخته و رهیافتهایی را برای اداره امپراتوری بزرگ خود در ذهن داشتند.
عثمانیها که به دنبال احیای خلافت بودند، سرانجام در زمانی که سلطان سلیم^[۱۴۸] بر مصر پیروز گردید، مبادرت به احیای خلافت نموده و سلطان سلیم، خود را خلیفه جانشین پیامبراسلام و رهبر جهان اسلام معرفی نموده و با این کار خود، مسئولیت استقرار حاکمیت شریعت اسلام را همراه با لقب خلیفه، بر عهده گرفت (اعتضادالسلطنه ۱۳۹۱، ۴۸).
بر اساس آموزههای اسلامی و به خصوص اسلامسیاسی، در حکومت عثمانی نیز دولت و مذهب دارای اشتراکات و همخوانیهای بسیاری بودند. سیاست و مذهب به شدت به یکدیگر وابسته بوده و در امور مربوط به یکدیگر دخالت داشتند، اسلام و مذهب اهلسنت در این دوره یکی از اهرمهای کسب مشروعیت سیاسی و هویتی برای عثمانیها بودند.
مقام خلافت که در اختیار سلاطین عثمانی بود، دارای نوعی قداست الهی و دینی هم بوده و خلیفه در امور دینی هم دخالت داشت که این دخالتها را از طریق علمای دینی و به خصوص شیخالاسلام، دنبال میکردند. البته در مقررات ظاهری عثمانی، شیخالاسلام (مفتی استانبول) نیز دارای قدرت فراوانی بوده و توانایی عزل سلطان را نیز داشته است، امری که نمای ظاهری حکومت بوده ولی در عمل این سلطان بوده که مذهب را در اختیار گرفته و در چارچوب اهداف و سیاستهای خود از آن استفاده میکرد. برای نمونه در فصل اول همین تحقیق به چندین مورد از بازیچه بودن و وابستگی علما و شیخالاسلام عثمانی به دربار عثمانی در راستای اهداف حکومت در مورد صدور فتواهایی بر ضد ایرانیان و به خصوص فتواهای ضدشیعی، اشاره شده است.
اسلامگرایی عثمانی‌ها در این دوره بیشتر بر جهانگشایی و البته ضدیت کامل با برخی مذاهب اسلام مانند شیعه، استوار بوده و دین و مذهب تحت سلطه و انقیاد منافع دولت بوده‌اند (یاووز ۱۳۸۹، ۶۲).
سلاطین عثمانی چنان در استفاده ظاهری از ارزشهای دینی و مذهبی اسلام غرق شده بودند که نسبت به هویت و ملیت خود و حامیان اصلی حکومت یعنی ترکهای آناتولی، کم توجه شدند. تأکید زیاد و ظاهری عثمانی بر هویتاسلامی، موجب شده بود تا نوعی بیهویتی در امپراتوری عثمانی و به خصوص مرکز این امپراتوری یعنی آناتولی یا ترکیه کنونی حاکم شده و بحران هویت در این دوره بارز گردد (اعتضادالسلطنه ۱۳۹۱، ۵۴). اسلام ترکی عثمانیها را میتوان بخشی از هویت ترکیه دانست که بر پایه خدمت به دین و مذهب و ضدیت با کفار مسیحی در این کشور پایهریزی شده بود. اما همین حکومت مذهبی که ادعای خلافت اسلامی هم داشت، مجبور به برقراری و تأثیر پذیری از غرب مسیحی بود، زیرا شکست در جنگهای مختلف را در قدیمی و ناکارامد بودن تسلیحات و جنگ افزارهای خود دیده و مجبور به استفاده از فکر و اندیشه غرب مسیحی برای ارتقاء تسلیحات خود بودند.
اسلام عثمانی در این دوره از دو محور مورد هجوم و بلکه تسلط غرب قرار گرفته بود.
یکم - نیاز عثمانیها به دانش و لوازم نظامی جدید و کارآمدی که تنها در غرب وجود داشت.
دوم - ارتباط و همزیستی جامعه کوچک ترکها با مردم و فرهنگ سرزمینهای بزرگ اروپای اشغالی توسط عثمانیها که موجب تأثیرگذاری شدید این سرزمینهای اشغالی بر ترکها شده بود.
اسلامگرایی عثمانی را میتوان نوعی جستجوی هویتی و تاریخی ملتی دانست که گذشته چندان پرباری نداشته و میخواهند از طریق دین و مذهب و سوءاستفاده از مذهب به تاریخ سازی و هویتیابی دست بزنند. همین هویت و تاریخ ساختگی ترکهای آناتولی بود که نتوانست در مقابل تمدن و هویت غربی دوام بیاورد و سرانجام هویت شمشیر پایه ترکی در برابر هویت تمدنی غرب، سر تعظیم فرود آورده و تسلیم غرب شدند.
۴-۲-۷- اسلامگرایی سکولار یا کمالیستی
بعد از فروپاشی و سپس الغای حکومت عثمانی در ۱۹۲۲، جمهوری ترکیه از خاکسترهای آن سر برآورده و توانست به مدد اقتدار و سرسختی برخی شهروندان خود مانند مصطفی کمالپاشا(آتاتورک)از تجزیه کامل و نابودی توسط قدرتهای استعماری آن زمان، در امان بماند. در جمهوری ترکیه می‌توان فصل نوینی از حکومت را مشاهده کرد. در این فصل از تاریخ ترکیه، نوسازی هویت و تاریخ ترکی در دستور کار کارگزاران کشور و به ویژه شخص آتاتورک قرار میگیرد.
ترکان جوان و رهبر کاریزمای آنان یعنی آتاتورک، ضمن اتخاذ و اجرای فلسفه سکولار در ترکیه، برای دین اسلام نیز احترام قایل بوده و سعی داشتند تا از دین اسلام در راستای اهداف و سیاستهای خود استفاده ابزاری نمایند.
هویت و منافع جدید ترکیه ایجاب میکرد تا کشوری که نزدیک به نود و هشت درصد جمعیت آن مسلمان بودند و تا همین چند سال قبل از آن تحت حاکمیت یک خلافت قدرتمند اسلامی قرار داشتند، به یکباره تغییر هویت داده و برای کسب منافع جدیدی مانند پیوستن به اروپا، اروپایی شدن فرهنگ و هویت، کسب جایگاه برتر در منطقه، دوری از مناقشات و درگیریهای قارهآسیا و به خصوص جنوب غربی آن، به کاهش قدرت و نقش اسلام در حکومت و سیاستهای دولت، دست بزند.
دولت کمالیستی را نمیتوان ضددین و مذهب دانست، بلکه این سیستم حکومتی به انزوا و دور ساختن مذهب از حوزه عمومی اعتقاد داشت. بنابراین مردم ترکیه در حالی به اجرای احکام دینی و مذهبی اسلام میپرداختند که دین و مذهب از زندگی جمعی و سیاسی و اجتماعی آنان منفک و دور شده بود. در اسلامگرایی سکولار ترکیه، اذان مساجد نیز باید به زبان ترکی خوانده میشد (اعتضادالسلطنه ۱۳۹۱، ۷۷). این هویت ترکی مبهم و البته اصول کمالیستی، تا سال‌ها در ترکیه بدون رقیب به اجرا درآمد تا اینکه برخی اسلامگرایان ترکیه به دنبال تغییر در فلسفه حکومتی و بازگشت به اسلام واقعی، مبارزه خود را بر علیه کمالیست‌ها آغاز کردند.
۴-۲-۸- اسلامگرایی اربکان و حزب رفاه
یکی از مهمترین و تأثیرگذارترین اسلامگرایان واقعی و راستین ترکیه طی یکصد سال اخیر و به ویژه طی چهل سال گذشته را باید نجمالدین اربکان دانست.

اصطلاحاتی که بروس برای پارادایم سکولاریزاسیون آورده تقریباً روشن است و مفهوم آن تفاوت چندانی با مفهوم رایج ندارد. فقط دو اصطلاح «بخشی سازی» (compoutmentalization) و «خصوصی سازی» (priuatization) قدری نیاز به توضیح دارد.

این دو اصطلاح مربوط به جنبه فردی سکولاریزاسیون می‌شوند و در واقع واکنش فرد را به فرآیندهایی مثل تفکیک و تکثیر بیان می‌کنند.
یک راه برای اینکه مومنین ایمانشان را با تنوع و تکثر فرهنگی و دینی آشتی دهند این است که یکپارچگی را در سطح بالاتری از انتزاع بازسازی کنند به این صورت که همه ادیان را به یک معنا یکسان در نظر بگیرند.
امکان دیگر- که با اولی سازگار نیست- این است که فرد ایمانش را به بخش خاصی از زندگی اجتماعی محدود نماید.
«برگر» و «لاکمن» در «ساخت اجتماعی واقعیت» نشان داده‌اند که تفکیک و تمایز که از ویژگی‌های مدرنیته است ما را ملزم می‌کند که نه در یک جهان واحد، بلکه در تعدادی از جهان‌ها زندگی کنیم که هر کدامشان ارزش‌ها و منطق خاص خودش را دارد. پس مقصود از «بخشی‌سازی» این است که فرد فقط در حیطه خاصی از زندگی اجتماعی تابع ایده و ارزش‌های دینی خود است.
خصوصی سازی نیز همراه بخشی سازی فرا می‌رسد یعنی این احساس و درک که حیطه دسترسی دین محدود می‌شود فقط به کسانی که آموزه‌های این یا آن دین را می‌پذیرند.
در مورد «آگاهی فن سالارانه» نیز مفهوم وی تفاوت اندکی با مفهوم مورد نظر هابرمالن دارد. مقصود بروس از این اصطلاح شیوه خاصی از اندیشه است که همراه علم و تکنولوژی مدرن به انسان‌ها تحمیل می‌شود.
در میان خصوصیات این شیوه «استیوبروس»، پیش فرض‌هایی بنیادی نهفته در علم و تکنولوژی را مطرح می‌کند. وی پارادایم پیشنهادی خود را در یک جمله این چنین خلاصه می‌کند:
«فردگرایی ، تکثر (تنوع) و برابری خواهی در یک زمینه لیبرال دموکراسی، اقتدار باورهای دینی راست کرد».
او در جای دیگر می‌گوید: «اگر در گزارش من از این تغییرات ابتکاری وجود داشته باشد، در تأکیدی است که بر تکثر و تنوع می‌کنم. در حالی که دیگران تبیین خود را برای افول دین با پیرایش حکومت به نحوه فزاینده بی‌طرف، شروع می‌کنند، من به علت این بی‌طرفی توجه می‌کنم.
تنوع فرهنگی ناشی از تعامل فرهنگ دینی متکثر با تفکیک ساختاری و اجتماعی، دین را از عرصه عمومی به عرصه خصوصی راند (و حکومتی بی طرف تأسیس نمود) و همراه دین هم ایده‌های دینی به جز ملایم‌ترین آنها نیز به حوزه خصوصی رانده شده … برداشته شدن حمایت از دین در سطح ساختار اجتماعی بر روانشناسی اجتماعی باور، تأثیری مشابه به جای می گذارد.
یقین‌های جزعی کلیسا و فرقه‌ جای خود را به اظهارات ملایم‌تر انجمن مذهبی و کیش می‌دهد…
تأثیر سکولارکننده تکثر و تنوع به مقدار زیادی به فرهنگ برابری خواه جامعه دموکراتیک بستگی دارد؟
«استیوبروس» می‌گوید: که این نسبت غلط و رایج است که گمان می‌کنند پارادایم سکولاریزایسون به معنای پیش بینی الحاد و انکار خدا در همه افراد است: «من استدلال خواهم کرد که کاهش اهمیت اجتماعی دین، تعداد علاقه‌مندان به دین را کاهش می‌دهد. و این یک رابطه علمی است و نه فقط موضوعی برای تعریف. ولی حتی در نظریه رادریکال‌تر من این انتظار وجودندارد که دین ناپایدار خواهد شد.
من مشکلی نمی‌بینم در این که واژه‌ای برای توصیف فرآیندی به کار رود که فقط پایانی قطعی و معینی ندراد… سکولاریزاسیون می‌تواند به این معنی باشد: «حرکت و تحول به سوی کمتر دینی بودن».
دین در بعد فردی (دینداری)، در دنیای مدرن متأثر از تکثر و تنوع فرهنگی تحول می‌یابد. صورت‌های سنتی دین جای خود را به اشکال جدید می‌دهند. صنعتی شدن و شهرنشینی، اقوام و گروه‌های مذهبی و نژادهای مختلف را کنار هم جمع کرده. همین تنوع و تکثر فرهنگی فرایند خصوصی‌سازی دین را به دنبال دارد. زیرا نمی‌توان در حوزه عمومی، هنجارها و ایده‌هایی را اعمال کرد که مورد توافق گروه‌های مختلف نیست. بنابراین دین به حوزه خصوصی راندده می‌شود دو دوست بی‌طرفی، اجتماع را براساس کلی‌ترین ارزش‌های مشترک اداره می‌کند.
پیامد دیگر تکثر فرهنگی، فردی شدن دین است. فردی شدن را می‌توان با بحث «وورتساخر» در مورد اجتماعی و فرهنگ پذیرشدن، توضیح داد.
وی می‌گوید شخص در برخورد با هنجارهای متفاوت و متناقض و ایده‌ها و اندیشه‌های ناهمخوان دچار تزلزل می‌شود و این تزلزل، تلاش در جهت تعادل دوباره را بر می‌انگیزد.
این دوباره متعادل شدن نوعی تفسیر شرایط است که به شخصیت شناخت می‌دهد و آن را نسبت به دو هنجار یا ایده ناهمخوان به طور نسبی مرزی (مارجینالیزه) می‌کند و به آن هویتی بالنبه مستقل می‌دهد.
«وورتساخر» کل فرایند متزلزل شدن‌ها و دوباره متعادل شدن‌ها در طول زندگی را فرایند شخصی شد (پرسونالیزاسیون) می‌نامد که همان دست‌یابی به هویت مستقل است.(حیدری بیگوند، ۱۳۸۰ ، ۸ –۱۰۷)
فردی شدن دین نیز مصداقی از همین فراگرد است. شخص در محیط متکثر دینی و در برخورد با مذاهب و نظام‌های فکری و ارزشی متنوع نسبت به آنچه خود دارد مرزی می‌شود و می‌تواند از بیرون و با دیدی انتقادی‌تر به آنچه خود و دیگران دارند نگاه کند و به نحوی مستقل‌تر از گذشته به انتخاب یا انتقاد و حتی نوآوری دست یازد.
واضح است که خصوصی شدن و فردی شدن دین، صورت‌ها و اشکال بدیعی از دینداری می‌آفریند. این مقدار مورد توافق همه نظریه پردازان جامعه شناس است. اختلاف در این است که موافقان سکولاریزاسیون می‌گویند که تکثر دینی، اقتدار و عینیت باورهای دینی را سست می‌کند و دین را به موضوعی کم اهمیت برای انتخاب و ترجیح در حد کالاها و اقلام مصرفی تبدیل می کند. دین محدود شده به عرصه خصوصی تحت تأثیر شکنندگی و بی‌ثباتی عرصه خصوصی قرار می‌گیرد.
اما مخالفان فرایند سکولاریزاسیون می‌گویند که دین چون برخی نیازهای اساسی بشر را برآورده می‌سازد بی‌اهمیت نمی‌شود. اگر صورتی از دین یا سازمان دینی آن نیاز‌ها را رفع نکند صورت‌ها یا اشکال دیگری از دین به وجود می آیند تا این وظیفه را انجام دهند. بنابراین تقاضا برای دین همیشه وجود دارد. آنچه مهم است شیوه عرضه دین است.
در یک محیط متکثر دینی بازار رقابتی مبین ادیان و مذاهب و قرائت‌های مختلف به وجود می‌آید و همه مذاهب در بدست آوردن اعضای مومن و ثابت و تقویت مشارکت دینی مردم به رقابت و تلاشی نفس‌گیر می‌پردازند. حال آنکه سازمان دینی در یک محیط انحصاری و بدون رقابت تلاشی در تقویت تعهد دینی مردم نمی‌کرد و منابع خود را تنها برای حفظ انحصار هزینه می‌نمود بنابراین در زمینه اجتماعی متکثر، حیات دینی از مشارکت عمومی بیشتری برخوردار خواهد بود.
الگوی گلاک و استارک:
(به نقل از مژگان عظیمی هاشمی، «رضایت از زندگی و دینداری در بین دانش آموزان دوره متوسطه شهرهای فردوس و درگز و نواحی ۷ و۵ و۴ مشهد)
از ابتدای دهه ۱۹۶۰ اندیشه ماهیت چند بعدی دین مطرح شد. مشهورترین الگوی چند بعدی از دینداری از سوی گلاگ و استارک مطرح شده است. هدف اصلی آنان از طرح دین مباحث درک شیوه‌های مختلفی بود که مردم با توسل به آن خود را مذهبی تلقی می‌کردند. از نظر آنان حوزه‌های کلی دینداری که به عنوان ابعاد اصلی دینداری در نظر گرفته می‌شود پنج حوزه اساسی ذیل را شامل می‌شود:

1. 1. بعد اعتقادی (ideological) : باورهایی که پیروان دین بدان اعتقاد دارند که این باورها به سه نوع تقسیم می‌شوند: باورهای مسلم که ناظر به شهادت دادن به وجود خداوند و معرفی ذات و صفات اوست. باورهای غایتگرا که هدف و خواست خدا از خلقت انسان و نقش انسان در راه نیل به این هدف است. باورهای زمینه ساز که روش‌های تأمین اهداف و خواست خداوند و اصول اخلاقی را که بشر برای تحقق آن اهداف باید بدان توجه نماید بیان می‌کند.

البته این دو دانشمند عنصر اهمیت را هم در نظر گرفته‌اند. به این معنا که یک باور خاص چقدر برای فرد معتقد دارای اهمیت است. در هر حال سنجش عنصر اهمیت باور از طریق سنجش سایر ابعاد دینداری فرد شامل مناسکی تجربی و پیامدی صورت می‌گیرد.

2. 2. بعد مناسکی یا عمل دینی (ritvalistic) : اعمال دینی مشخصی که از پیروان هر دین انتظار می‌رود آن را به جا می‌آورند. ایشان تأکید دارند در عملیاتی نمودن این بعد علاوه بر مشارکت در فعالیت‌های مناسکی تفاوت مربوط به ماهیت یک عمل و معنای آن عمل نزد فاعلان آن نیز بررسی شود.

2. 2. بعد تجربی یا عواطف دینی (experiment) : احساسات مربوط به برقراری رابطه با وجودی همچون خدا. برای تعریف عملیاتی این بعد مقیاسی را مطرح نمودند که چهارنوع از جلوه‌های عواطف دینی (توجه، شناخت، اعتقاد یا ایمان و ترس) را در بر می‌گرفت.

2. 2. بعد فکری یا دانش دینی (intellectval) : اطلاعات و دانش اساسی در مورد اصول عقاید دینی و کتب مقدس را که انتظار می‌رود افراد از آن مطلع باشند. این بعد معرف مناسبی برای سنجش میزان دینداری فرد نیست مگر اینکه گرایش‌های فرد در سایر ابعاد دینی به خصوص در بعد اعتقاد دینی در نظر گرفته شود.

2. 2. بعد پیامدی یا آثار دینی (conseqvential) : شامل پیامدهای باور، عمل، تجربه و دانش دینی در زندگی روزمره فرد معتقد و روابط او با سایرین است. (معراج‌زاده توکلی، ۱۳۸۰، ۵-۱۶۴)

نظریه عمومی کنش پارسونز:
(به نقل از عبدالعلی لسایی زاده، جهانگیر جهانگیری، علی شریفی. «بررسی عوامل اجتماعی، اقتصادی موثر بر پایبندی به ارزش های دینی)
نظریه ارادی کنش پارسونز در جهت ایجاد ارتباط بین چندین مقوله است:
ارتباط بین هنجارها و ارزش
کارگزار انسانی
شرایط اجباری
فشار برای کارآیی از طریق هنجارها.
هنگام انتقال از واحدهای کنش به سمت نظام اجتماعی پارسونز دست به مفهوم سازی مجدد زده است و کنشگران را برحسب ارزش‌ها دسته بندی می‌کند. از نظر او سه نوع ارزش وجود دارد:
شناختی (ارزیابی به وسیله معیارهای عینی)
قدردانی (ارزیابی به وسیله معیارهای زیبا شناختی)
اخلاقی (ارزیابی به وسیله صحت و سقم مطلق)
به نظر پارسونز اینها همه به شیوه‌های جهت گیری ارزشی و انگیزشی وابسته است. (ترمز. ۱۹۹۸، ۳۰-۳۲) پارسونز نوعی سیطره «سیبرنتیک» به فرهنگ و به طریق اولی به دین می‌بخشد. دین می‌تواند از آن جایگاه والایی که در نظام کنش اجتماعی دارد ارزش‌ها را بیافریند. هنجارها را شکل دهد، نقش‌های اجتماعی را تعیین کند و هدایتی همه جانبه نسبت به نظام‌های جامعه شخصیت و رفتار داشته باشد. (دیویس، ۲۲ ، ۱۳۷۹).
نظریه رونالد اینگلهارت: (همان)
وی در آثار خود به «انقلاب آرام» و «تحول فرهنگی در جامعه پیشرفت صنعتی» اشاره می‌کند. که یک دسته تغییرات در متغیرهای سطح سیستم جامعه (مثلاً دگرگونی اقتصادی) منجر به تغییراتی در سطوح خود (مهارت‌ها و ارزش‌ها) شده که این تغییرات در سطوح فردی به نوبه خود دارای پیامدهایی در سطح سیستم جامعه است.
از نظر تئوریک نظریه مادی- فرامادی اینگلهارت مبتنی بر دو فرضیه اساسی است:
فرضیه کمیابی: اولویت‌های فرد بازتاب محیط اجتماعی- اقتصادی وی هستند شخص بیشترین ارزش‌ها را برای کالاها و یا خدماتی قایل می‌شود که عرضه آنها نسبتاً کم است.
فرضیه اجتماعی شدن: مناسبات میان محیط اجتماعی- اقتصادی و اولویت‌های ارزشی یک رابطه مبتنی بر تطابق بلافاصله نیست. زیرا ارزش‌های اصلی شخص تا حدود زیادی انعکاس شرایطی است که در سال‌های قبل از بلوغ وی حاکم بوده است.