عبارتند از تغییر پذیری ، تداوم و هم حرکتی .
تغییر پذیری ،درجه بی ثباتی یک متغییر را بیان می دارد و در واقع میزان تمایل متغیر به نوسان است . سطح بالای تغییر پذیری متغییر در مقایسه با متغییر مرجع، نشانگر توان سری های زمانی برای ایجاد چرخه است . این خصوصیات برای ارزیابی علل ادواری تجاری مورد بررسی قرار می گیرد.

مدت زمانی که یک چرخه ی اقتصادی کامل، می تواند از یک سال تا بیش از یک دهه متغییر باشد. اما نکته قابل توجه این است که وقتی رکود شروع شد ، اقتصاد تمایل به عملکرد انقباضی از خود نشان می دهد و این وضعیت برای یکسال یا بیشتر ادامه می یابد. همچنین در مدت رونق، اقتصاد عملکرد انبساطی از خود نشان می دهد که برای داوم می یابد. وجود چنین گرایشی در حین رکود یا رونق، تداوم نامیده می شود.
هم حرکتی نیز به این معنا است که الگو مشاهده شده چرخه ای در بسیاری از بخش های اقتصادی و متغییر های کلان اقتصادی کم و بیش به صورت همزمان با نوسانات در محصول حرکت کند. این بدین معنی است که در یک دوره ی تجاری، مرحله حضیض و اوج در مورد متغییر های مطرح شده در یک زمان صورت گرفته است. تحلیل هم حرکتی به وسیله دو دیدگاه زمان چرخش و سمت و سوی چرخش مطرح می شود. با توجه به زمان متغییر های همزمان به صورت همزمان با تولید ناخالص داخلی و متغییر های پسرو بعد از متغییر های مرجع حرکت می کنند و از نظر جهت و راستا به سه گروه هم جهت، مخالف جهت و غیر ادواری تقسیم می شوند. اگر متغییری، هم جهت و هم راستا با متغیر مرجع حرکت کند؛ به آن متغییر هم جهت و اگر در جهتی مخالف با متغییر مرجع حرکت کند؛ به آن متغیر خلاف جهت و در نهایت متغییری را که بدون الگو خاص و به صورت تصادفی در طول زمان حرکت کند؛ متغیر غیرچرخه ای می نامند. (همان منبع،۵۳)
۲-۴-۳-تعریف چرخه تجاری :
طیب نیا و قاسمی (۱۳۸۹) چرخه های تجاری را عموماً به دو روش تعریف می کنند : «چرخه ی کلاسیک» که به پستی ها و بلندی ها در سطح سری ها اشاره دارد و «چرخه ی رشد» که به پستی ها و بلندی ها در سطح سری ها اشاره دارد. چرخه های رشد ، برای تحلیل چرخه های تجاری در کشور هایی که همانند ایران رکود ها و رونق های شدیدی در نرخ های رشد خود تجربه کرده اند ، بسیار مفیدند.
۲-۴-۴-تعریف دیگر چرخه تجاری :
هادیان و هاشم پور تعریفی علمی از ادوار تجاری ، به صورت زیر ارائه داده اند :
“ادوار تجاری نوعی نوسانات با قاعده و منظم در فعالیت های کلان اقتصادی کشور هستند که عمدتاً به وسیله بنگاه های تجاری سازماندهی می شوند . یک چرخه با یک دوره رونق اقتصادی که همزمان در فعالیت های متعدد اقتصادی رخ می دهد؛ شروع و به دوره رکود و انقباض منتهی می شود. این سلسله از تغییرات بارها و بارها تکرار می شوند؛ ولی حالت منظم دوره ای ندارند. به عبارتی، مدت زمان ادوار تجاری ممکن است از یک سال تا ۱۰ الی ۱۲ سال متغیر باشد. این چرخه قابل تقسیم به دوره های کوتاه تری نیست. “
در این تعریف چهار نکته اساسی دیده می شوند که عبارتند از :
این نوسان ها در فعالیت های عمده اقتصادی رخ داده که تنها مربوط به تولید ملی نمی شود ، بلکه برخی متغییر های دیگر ، نظیر : اشتغال ، سطح قیمت ها و متغییرهای بازار مالی با اهمیت تلقی می شوند.
ادوار تجاری به بخش های خاصی از اقتصاد یا تعدادی مشخص از متغییر ها بستگی ندارد ، بلکه رونق و رکود در زمان واحد در بسیاری از فعالیت های اقتصادی به طور همزمان مطرح می شوند. به این خصوصیت هم حرکتی می گویند .
زمانی را که یک دوره تجاری طی می کند ، می تواند از یک سال تا بیش از ده سال متغییر باشد ، اما نکته قابل تأمل آن است که وقتی رکود شروع شد ، اقتصاد تمایل به عملکرد انقباض از خود نشان می دهد و این وضعیت برای یک سال یا بیشتر ادامه می یابد.
الگوی رکود و رونق پیوسته تکرار می شوند، اما الگویی متناوب پدید نمی آورند؛ بدین معنی که گسترش و مدت نوسان ها همواره برابر نیستند و دنباله رونق و رکود و بارها در اقتصاد مشاهده می شوند.( خدامی پور و همکاران ، ۱۳۹۱، ۷۴ )
۲-۴-۵-اقتصاد ایران و دوره های رونق و رکود در دهه ۸۰ :
جهت قضاوت در مورد حاکمیت شرایط رکود یا رونق در اقتصاد ایران باید به این نکته مهم توجه داشت که شرایط یک کشور در حال توسعه مانند ایران کاملا متفاوت از اقتصادهای پیشرفته است. در حالی که ثبت نرخ رشد اقتصادی در حد سه درصد می تواند حکایت از رونق بالای اقتصادی در کشوری مانند آمریکا باشد، اما در کشور ایران با توجه به میانگین رشد اقتصادی و این که ایران یک کشور در حال توسعه است، به وضوح بیانگر رکود اقتصادی است. روند نرخ رشد اقتصاد کشور در دهه اخیر در نمودار نشان داده شده است. میانگین نرخ رشد اقتصادی ایران در دهه اخیر حدود ۲/۵درصد بوده است. وضعیت نیمه اول دهه ۸۰ با ثبت نرخ رشد اقتصادی ۶/۶ درصد به صورت میانگین، به روشنی حکایت از دوران رونق تولید دارد. اما شرایط از سال ۱۳۸۶ به بعد به کلی متفاوت بوده است. در سال های ۱۳۸۶ و ۱۳۸۷، نرخ رشد اقتصادی طی یک روند نزولی حتی به کمتر از یک درصد نیز رسیده است که حکایت از رکود شدید اقتصادی در سال ۱۳۸۷ دارد. شرایط در سال ۱۳۸۸ با ثبت نرخ رشد اقتصادی سه درصد رو به بهبود بوده است. در سال ۱۳۸۹ اقتصاد ایران با ثبت نرخ رشد ۸/۵ درصد برای ورود به دوره رونق اقتصادی تلاش کرده است، اما بهبود رشد اقتصادی پس از آن متوقف شده و در سال ۱۳۹۰ نرخ رشد اقتصادی مجددا به ۲/۳ درصد کاهش یافته است که بیانگر تداوم حاکمیت شرایط رکودی است. برای سال ۱۳۹۱ نیز هنوز آمار رسمی منتشر نشده است(زمانزاده،۱۳۹۲).
بر این اساس چرخه های تجاری در دهه ۸۰ در ایران شامل ۵ دوره ۲ ساله می باشد که سال های ۸۲ و ۸۳ دوره رونق،سال های ۸۴ و ۸۵ دوره رونق،سال های ۸۶ و۸۷ دوره رکود،سال های ۸۸ و ۸۹ دوره رونق وسال های۹۰ و ۹۱ دوره رکود در نظر گرفته شده است .
۲-۴-۶-اصول چرخه ها
موثرترین کتاب درباره چرخه ها توسط ادوارد ووی^[۲۶] یکی از پیشگامان تحلیل چرخه ، همراه با اوجی ماندینو ^[۲۷]به نام چرخه ها ، نیروهای شگفت انگیز آغازگر رخداد ها نوشته شده است. از میان چرخه های صد ساله و گاهاً هزار ساله هزاران چرخه مجزا از هم تفکیک شده اند . مثلا چرخه فراوانی ماهی قزل آلا در دریای آتلانتیک ^[۲۸]۹۶ ساله است و چرخه جنگ های بین المللی از سال ۱۴۱۵ تا ۱۹۳۰ حدود۲۰ ، ۲۲ سال می باشد میانگین چرخه خورشید گرفتگی از سال ۱۵۲۷ نزدیک ۱۱ سال است .چرخه های اقتصادی متعددی شامل چرخه ۱۸٫۳۳ سال در رونق بازار مسکن و ۹٫۲ سال در بازار سرمایه وجود دارد.
چهار اصل از مهمترین زیر بنایی چرخه، حاصل جمع، هماهنگی، همزمانی و تناسب می باشد. اصل حاصل جمع به این معناست که حرکت قیمت، حاصل جمع تمام چرخه های فعال است. از دید نظریه ی چرخه، الگوهای قیمتی از برهم کنش دو یا چند چرخه تشکیل می شود. اصل حاصل جمع بینش خوبی در مورد منطق پیش بینی چرخه ای به ما می دهد.
اصل هارمونی به سادگی بیان می کند که موج های مجاور معمولا با اعداد کوچک رند به یکدیگر مربوط هستند. معمولا این عدد دو می باشد.
اصل همزبانی اشاره دارد به تمایل شدید موج های دارای طول یکسان برای رسیدن به کف (نقطه ی پایینی یا حفره) به صورت همزمان.
اصل تغییر پذیری و صوری بودن اسمی بودن:
دو اصل دیگر مربوط به چرخه وجود دارد که رفتار آن را به صورت عمومی تری توضیح می دهد، اصول تغییر پذیری و صوری بودن (اسمی بودن) نام دارند.
۲-۴-۷-چگونه چرخه ها را مجزا کنیم :
در بررسی چرخه ها مؤثر بر بازار لازم است ابتدا هر چرخه را مجزا کنیم . راه های مختلفی برای انجام این کار وجود دارد . ساده ترین آن مشاهده ظاهری است. برای مثال در بررسی نمودار میله ای روزانه تشخیص نقاط سقف و کف به سادگی امکان پذیر است با محاسبه ی میانگین دوره زمانی بین سقف و کف های چرخه ای می توان متوسط طول دوره را تعیین کرد.
۲-۴-۸-طبقه بندی چرخه ها:
طبقه بندی عمومی چرخه ها به این صورت است: چرخه های بلند مدت (دو یا چند ساله) چرخه های فصلی (یکساله) چرخه های ابتدایی یا متوسط (۹ تا ۲۶ هفته)و چرخه های معاملاتی (۴ هفته)چرخه معاملاتی به دو چرخه آلفا و بتا تقسیم می شود که به طور میانگین هر کدام دارای طول دوره ی ۲ هفته ای هستند.
۲-۴-۸-۱-چرخه کندراتیف^[۲۹]:
در عمل گاهاً با چرخه هایی با دوره های بلند مدت تر نیز برخورد می کنیم. یکی از معروف ترین آنها چرخه ی حدودا ۵۴ ساله ی کندراتیف است. این چرخه ی بزرگ اقتصادی در سال ۱۹۲۰ توسط اقتصاددان روسی به نام نیکولای کندراتیف ^[۳۰]کشف شد و به نظر می رسد که تاثیر مهمی بر قیمت های انواع کالاها و اوراق بهادار دارد در این چرخه ی ۵۴ ساله در نرخ های بهره، مس، کتان، گندم، بازار سرمایه وبازارهای عمده فروشی کالا مشخص شده است. در انگلستان از سال ۱۷۸۹ از این چرخه به عنوان عاملی در بازارهای کالا، تولید شمش- آهن و دستمزد کارگران کشاورزی استفاده می شود. چرخه کندراتیف در سالهای اخیر تبدیل به یک مطلب عمومی در مباحث اقتصادی شده است. آخرین نقطه ی سقف در سال ۱۹۲۰ رخ داده است و نقطه ی سقف بعدی مدت زیادی است که به تاخیر افتاد. کندراتیف خودش ارزش بسیار زیادی برای نگرش خود به این چرخه ی اقتصاد سرمایه قائل شده است.
۲-۴-۸-۲-چرخه های موسمی :
همه ی بازار ها تا حدی تحت تاثیر چرخه های موسمی سالیانه قرار دارند . چرخه موسمی گرایش برای حرکت در جهت معینی در زمان های خاصی از سال است . در بازار حبوبات در مواقع درو کردن محصول قیمت به پایین ترین سطح می رسد که این به دلیل فراوانی محصول و عرضه ی زیاد آن است . برای مثال در بازار های حبوبات اکثر سقف های موسمی بین ماه های آوریل و ژوئن رخ می دهد و اکثر کف های موسمی بین آگوست و اکتبر اتفاق می افتد . یکی از معروف ترین الگو های موسمی الگوی موسمی شکست فوریه یعنی زمانی است که قیمت های حبوبات از دسامبر یا ژانویه تا ماه فوریه سقوط می کند.
۲-۴-۸-۳-چرخه های بازار سرمایه :
آیا می دانستید که قوی ترین دوره سه ماه در بازار سرمایه از نوامبر تا ژانویه است ؟ بعد از آن فوریه ضعیف تر است و بعد از آن در ماه های مارس و آوریل بازار مجدداً تقویت می شود و در ماه ژوئن بازار معمولاً آرام است و در ماه جولای بازار مجدداً تقویت می شود (شروع رالی صعودی سنتی تابستان) ضعیف ترین ماه سال سپتامبر است و قوی ترین ماه سال دسامبر می باشد.
البته ولی دقیقا در ایران هم به همین صورت می توان بازار را به دوره ها و چرخه های زمانی تقسیم نمود به صورت کلی در بازار سهام ایران شش ماهه اول سال بازار تقویت می شود و در شش ماهه دوم ضعیف می باشد ولی با کمی دقت می توان این دو چرخه را به چرخه های کوچکتر تقسیم نمود .
۲-۴-۸-۴-چرخه ی ریاست جمهوری:
یکی دیگر از چرخه های معروفی که بر رفتار بازار سرمایه تاثیر گذار است چرخه ی چهارساله می باشد که چرخه ریاست جمهوری نیز خوانده می شود به این دلیل که همزمان با دوره ی انتخابات ریاست جمهوری رخ می دهد . سال انتخاب معمولا سال پر بازده ای می باشد . سال های پس از انتخابات یعنی سال دوم و سوم معمولا کم بازده هستند سال قبل از انتخابات یعنی سال چهارم معمولا پربازده است (یوسفی اصل،۱۳۹۱، ۶-۲).
۲-۵-پیشینه تحقیق در سطح ملی
۲-۵-۱- پیشینه های مربوط به چرخه های تجاری
هاشم پور و هادیان (۱۳۸۲) تحقیق « شناسایی چرخه های تجاری در اقتصاد ایران » را با هدف استخراج اجزای روند بلند مدت ادوار اداری و تکانه های نا منظم از تولید ناخالص داخلی حقیقی ایران و شناسایی علل پیدایش ادوار تجاری در اقتصاد ایران انجام داده به منظور استخراج ادوار تجاری فرض شده داده های سالانه سری زمانی تولید ناخالص داخلی حقیقی ایران مجموع سه جزء روند بلند مدت ، نوسانات چرخه ای و حرکات نامنظم است . برای تفکیک این اجزا از فیلترهای دریک – پرسکات (HP) در دو مرحله استفاده شده که مرحله اول استخراج روند بلند مدت و مرحله دوم استخراج جزء چرخه ای باقی مانده است و به این نتیجه رسیدند که نرخ رشد بلند مدت تولید ناخالص داخلی در ایران در آغاز انقلاب و شروع جنگ (۵۶-۶۱) و سال های پایانی جنگ (۶۵-۶۷) منفی بوده و اقتصاد ایران هفتمین دوره تجاری را پشت سر گذاشته و با ورود به دوره رکود با هشتمین دوره تجاری رو به رو است که از اوایل سال ۸۰ شروع و تا سال ۸۳ ادامه می یابد.
طیب نیا و قاسمی (۱۳۸۵) در « نقش تکانه های نفتی در چرخه های تجاری اقتصاد ایران»، نقش تکانه های قیمتی نفت بر پیدایش چرخه های تجاری در اقتصاد ایران را بررسی نمودند و برای استخراج چرخه های تجاری سری زمانی، تولید ناخالص حقیقی ایران را به دو قسمت تجزیه کردند اول روند بلند مدت زمانی و دوم نوسانات چرخه ای و از فیلتر میان گذر BP و فیلتر دریک – پرساک (HP) استفاده کردند و دریافتند اقتصاد ایران به شدت تحت تاثیر تکانه نفتی است و فعالیت های اقتصادی کشور پس از اولین تکانه نفتی سال ۵۳ وارد نوسانات شدید رکود و رونق شده و تا پایان جنگ نوسانات شدید ادامه داشته است یعنی نفت در ایجاد رونق و رکود موثر بوده است.
در تحقیقی که محرابیان و همکاران (۱۳۸۶) در مورد « تاثیر نوسان های چرخه های تجاری بر رشد اقتصادی ایران» انجام دادند. هدف بررسی نظری ارتباط بین نوسانات چرخه های تجاری و رشد بلند مدت اقتصادی بود و سپس مطالعه مورد نظر به طور خاص برای ایران در سال های ۱۳۴۰ تا ۱۳۸۷ انجام شد و برای سنجش نوسان ها در چرخه های تجاری و نااطمینانی تورم از روش مدل های ناهمسانی واریانس شرطی (GARCH) استفاده شده و به منظور آزمون فرضیه ها از آزمون هم انباشتگی و مدل (VECM) برآورده شده و نتایجی به شرح زیر به دست آوردند زیرا در ایران نوسانات در رشد تولید به نااطمینانی در تولید انجامیده و باعث کاهش سرمایه گذاری و در نتیجه کاهش رشد اقتصادی در بلند مدت شده است.
طیب نیا (۱۳۸۹) در پژوهش « اندازه گیری چرخه های تجاری در ایران» به منظور شناسایی حقایق آشکار در مورد چرخه های تجاری و متغیرهای تاثیرگذار بر آن در دوره زمانی ۱۳۵۰ تا ۱۳۸۲ با بهره گرفتن از روش کتابخانه ای و داده های بانک مرکزی نتیجه گرفته شد که ایران هفت دوره تجاری را پشت سرگذاشته است که ۱۷ سال آن رونق و ۱۵ سال آن رکود بوده و دوره های رونق از تندی بیشتری نسبت به دوره های رکود برخوردار بوده اند اما نوسان دوره های رکود از رونق بیشتر بوده است.
پور حیدری و عالی پور (۱۳۹۰) در مقاله ای با عنوان « بررسی ارتباط بین داده های حسابداری با چرخه های تجاری در بورس اوراق بهادار تهران» در بین ۲۵۳ شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران که مربوط به ۲۹ صنعت مختلف چرخه ای و غیر چرخه ای بوده اند یک تحقیق شبه تجربی از نوع پس رویدادی و با هدف کاربردی انجام داده اند و دریافتند که در ارتباط معناداری بین برخی داده های حسابداری و چرخه های تجاری وجود دارد و بین برخی دیگر از متغیرها (متغیر کل دارایی) و چرخه های تجاری، هیچ ارتباط مشاهده نشد. ارتباط داده های حسابداری و چرخه های تجاری، تحت تاثیر اندازه شرکت و چرخه ای یا غیر چرخه ای بودن شرکت ها است.
در سال ۱۳۹۱ خدامی پور و همکاران در پژوهشی با عنوان « بررسی رابطه محافظه کاری و رابطه ارزشی سود با چرخه تجاری شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران» ارتباط محافظه کاری و رابطه ارزش سود با چرخه تجاری در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران را، در سال های ۱۳۷۷ تا ۱۳۸۸ بررسی نموده و ۱۴۶ شرکت را ازروش حذف سیستماتیک انتخاب نمودند؛ آن ها برای گردآوری داده ها از روش اسناد کاوی، یعنی بورس و بانک اطلاعاتی رهاورد نوین و نرم افزار تدبیر پرداز استفاده و برای سنجش محافظه کاری از مدل باسو و فرضیه ها از طریق رگرسیون خطی چند متغیره آزمون شده و دریافتند که رابطه محافظه کاری و رابطه ارزشی سود جاری در طول دوره های رکود اقتصادی بالاتر است اما رابطه ارزشی سود مورد انتظار آتی در طول دوره های رونق بیشتر است.