۵-۱-۲- نسبت پراکندگی (نابرابری) ۱۴۶
۵-۱-۳- سهم مصرف فقرا ۱۴۷
۵-۱-۴- شاخص‌های نابرابری خانوارهای کشور در طول ۸۰ تا ۹۱ ۱۴۷
جدول ۵-۱- ضریب جینی و سهم هزینه ناخالص سرانه هر دهک در سال‌های ۹۱- ۱۳۸۰ (دهک وزنی) ۱۴۸
۵-۲- آسیب‌شناسی برنامه‌های فقرزدایی در برنامه‌های توسعه ۱۵۰
۵-۲-۱- برنامه اول ۱۵۱
۵-۲-۲- برنامه دوم ۱۵۳
۵-۲-۳- برنامه سوم ۱۵۴
۵-۲-۴- برنامه چهارم ۱۵۶
۵-۳- الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت در کلام مقام معظم رهبری (دام ظله) ۱۶۰
۵-۳-۱- هدف از تدوین الگوی پیشرفت ۱۶۰
۵-۳-۲- تعریف الگو ۱۶۰
۵-۳-۳- مفهوم الگوی پیشرفت ۱۶۰
۵-۳-۴- جایگاه الگوی پیشرفت ۱۶۱
۵-۳-۵- زمان تدوین الگوی پیشرفت ۱۶۲
۵-۳-۶- مجریان تدوین الگوی پیشرفت ۱۶۲
۵-۴- راه‌کارهای مبارزه با فقر جهت الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت بر اساس حکمت علوی (راه‌حل جامع فقرزدایی) ۱۶۲
۵-۴-۱- راه‌کارهایی با رویکرد توسعه و رونق بخشی به تولید ۱۶۵
۵-۴-۱-۱- اشتغال‌زایی و جلوگیری از بیکاری ۱۶۵
۵-۴-۱-۲- حمایت از کشاورزی ۱۶۶
۵-۴-۱-۳- گسترش تجارت ۱۶۸
۵-۴-۲- راه‌کارهایی با رویکرد فرهنگ‌سازی و آموزش ۱۷۱
۵-۴-۲-۱- احیای مساجد ۱۷۳
۵-۴-۲-۲- استفاده از رسانه‌های جمعی ۱۷۹
۵-۴-۲-۳- بازبینی مفاد درسی و برگزاری دوره‌های آموزشی ۱۸۰
۵-۴-۳- راه‌کارهایی با رویکرد توزیع عادلانه و برقراری عدالت ۱۸۱
۵-۴-۳-۱- توازن اقتصادی و توزیع عادلانه ۱۸۲
۵-۴-۳-۲- نقش دولت در برقراری عدالت و رفع بی‌عدالتی ۲۰۲
جمع‌بندی ۲۰۵
فصل ششم: جمع‌بندی و نتیجه‌گیری ۲۰۷
۶-۱- نگاهی کلی به این تحقیق: روند و خلاصه فصول قبل ۲۰۸
۶-۱-۱- بررسی مفهوم فقر و انواع آن (فصل دوم) ۲۰۸
۶-۱-۳- علل فقر، پیامدها و راه‌کارهای مبارزه آن از دیدگاه امیرالمؤمنین (ع) (فصل سوم و چهارم) ۲۱۰
۶-۱-۳- نتایج (فصل پنجم) ۲۱۱
۶-۲- پیشنهادات ۲۱۲
منابع و مآخذ ۲۱۴
فهرست نمودارها و جداول
نمودار ۲-۲ - خلاصه فصل ۲ ۴۹
نمودار ۳-۱ - خلاصه فصل ۳ ۸۹
نمودار ۴-۱ - خلاصه فصل ۴ ۱۴۲
جدول ۵-۱- ضریب جینی و سهم هزینه ناخالص سرانه هر دهک در سال‌های ۹۱- ۱۳۸۰ (دهک وزنی) ۱۴۸
نمودار ۵- ۱- ضریب جینی کل کشور ۹۱-۱۳۸۰ ۱۴۹
نمودار شماره ۵-۲- سهم ده درصد ثروتمندترین به ده درصد فقیرترین ۱۵۰
نمودار ۵-۳ – رویکردهای راه‌کارهای امیرالمؤمنین (ع) ۱۶۴
نمودار ۵-۳ - خلاصه فصل ۵ ۲۰۶
مقدمه
فقر[۱]، یکی از گسترده‌ترین مشکلات جوامع انسانی است و عمری به درازای زندگی بشر دارد. از زمانی که بشر، پا به عرصه گیتی نهاده است، خویش را با این پدیده فراگیر، روبه‌رو دیده است. فقر در اشکال مختلف و به درجات متفاوت، در همه جوامع انسانی یافت می‌شود و در جوامع توسعه یافته، از دامنه گسترده‌تری برخوردار است. از سوی دیگر، وجود فقر- خصوصاً اگر گستردگی زیادی نیز داشته باشد- غالباً زمینه‌ساز بروز انحرافات اجتماعی و بستر مناسبی برای وقوع جرم و جنایت است.
مورد استفاده قرار نگرفتن امکانات بالقوه اقتصادی، فقدان سرمایه لازم برای سرمایه‌گذاری، کمبود تقاضا برای نیروی کار، پایین‌بودن دستمزدها و رشد اقتصادی منفی، از آثار اقتصادی فقر است؛ این آثار در سطح کلان به وابستگی اقتصادی که اغلب با وابستگی سیاسی همراه است، می انجامد.
فقر که نمودی از توسعه نیافتگی است، مشکلات مختلفی را در ابعاد گوناگون برای جوامع به بار می‌آورد از این روست که موضوع فقر از سوی تمامی کشورهای جهان به ویژه کشورهای توسعه نیافته دارای اهمیت فراوان بوده و برای از بین بردن یا کاهش وسعت آن برنامه‌های ویژه‌ای را اجرا می‌کنند. برخی پایین‌بودن رشد اقتصادی را علت اصلی فقر دانسته و بالا بردن تولید ملی را برای مقابله با فقر پیشنهاد داده‌اند. عده‌ای دیگر بی‌عدالتی را عامل گسترش فقر دانسته‌اند و تلاش جوامع برای برقراری عدالت شرط لازم برای ریشه‌کن کردن فقر توصیه کرده‌اند.
ادیان و مذاهب و مکتب فکری هر یک به فراخور خود برای حل مشکل فقر راه‌هایی فراروی بشر نهاده‌اند. رهبران دینی به فقر با دیده از میان برنده فضایل انسانی و کرامت‌های اخلاقی می‌نگرند. امیرالمؤمنین علی (ع) در این باره خطاب به فرزند بزرگوار خویش امام حسن مجتبی (ع) می‌فرمایند: لَا تَلُمْ إِنْسَاناً یطْلُبُ قُوتَهُ فَمَنْ عَدِمَ قُوتَهُ کثُرَ خَطَایاه (نوری، ۱۴۰۸ ق، ج ۱۳، ص ۱۴) «فرزندم، انسانی را که به دنبال روزی خویش است ملامت مکن، زیرا کسی که هیچ نداشت لغزش‌هایش بسیار خواهد شد.»
بدین ترتیب چهره تیره و تار فقر بر ارزش‌های انسانی سایه‌ای سنگین انداخته، آنان را به فراموشی می‌سپرد. با مطالعه مبانی اسلامی، حتی به صورت اجمالی نیک روشن می‌شود که اسلام در تمامی عرصه‌ها جامعیت داشته و مدعی مبارزه با همه ناهنجاری‌ها و کاستی‌ها و از جمله با فقر است و با علل و عوامل آن نیز به نبردی سترگ برخاسته است زیرا در اصل و فرع و تا کوچک‌ترین احکام خود، در تضاد با مترفان، مسرفان و مستکبران و متکاثران است.
در این نوشتار، سعی می‌کنیم نگاهی هرچند گذرا به پدیده فقر و ریشه‌های آن افکنده، سازوکار مقابله با این معضل اجتماعی را بررسی کنیم. اعتقاد بر این است که جهت دستیابی به رفاه حداقلی عموم مردم، می‌بایست از راه‌کارهایی که امیرالمؤمنین (ع) در مدت حکومتشان به کار بسته و جامعه را به رفاه عمومی[۲] رساندند، بهره برد؛ زیرا آن حضرت (ع) برای بهبود وضعیت زندگی مردم تلاش فراوان کردند که نتیجه آن ارتقای سطح زندگی مردم کوفه بود، چنان‌که خود حضرت (ع) وضعیت معیشتی مردم کوفه را این‌گونه بیان کردند: ما أَصْبَحَ بِالْکوفَهِ أَحَدٌ إِلَّا نَاعِماً إِنَّ أَدْنَاهُمْ مَنْزِلَهً لَیأْکلُ الْبُرَّ وَ یجْلِسُ فِی الظِّلِّ وَ یشْرَبُ مِنْ مَاءِ الْفُرَات «تمام مردم کوفه دارای زندگی مرفهی هستند، حتی پایین‌ترین افراد نان گندم می‌خورند و خانه و سرپناهی دارند و از آب آشامیدنی گوارایی (آب فرات) می‌آشامند.» (ابن شهر آشوب، ۱۳۷۶، ج ۱، ص ۳۶۷).
امید است که نتایج حاصل از این تحقیق در ایجاد فضای بهتر برای زندگی موفق بوده و نقش اساسی در تأمین نیازهای اساسی[۳] همه طبقات جامعه ایفا نماید.
فصل اول: کلیات تحقیق
۱-۱- بیان مسأله و موضوع تحقیق
بحث درباره پدیده فقر، شناخت عوامل و راه مبارزه با آن از زمان‌های دور مورد توجه مکاتب، صاحب‌نظران و تا حدودی حکومت‌ها بوده است. شاید به ندرت بتوان مسأله‌ای مانند آن یافت که در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی یک جامعه دخالت داشته باشد.
ﻧﮕﺎرش ﻣﻘﺎﻟﻪ ﭘﮋوهشی با موضوع راه‌کارهای مبارزه با فقر اقتصادی بر اساس کلام ...
