به عبارت دیگر ‌در مورد مسائل ارزی و موازنه صادرات و پرداخت‌ها در برنامه های اقتصادی دولت نقش مؤثری داشته باشند. به عنوان نمونه کشور سوئیس از لحاظ امور مربوط به بیمه اتکایی در دنیا مقام اول را کسب ‌کرده‌است و در واقع یکی از بازارهای بزرگ بیمه اتکائی محسوب می شود. از نظر فنی نیز بیمه اتکایی وسیله ای است برای تقسیم خطر، ‌به این ترتیب که مقداری از تعهدات بیمه گر بین تعدادی شرکت بیمه دیگر تقسیم شده و در صورت بروز حادثه هر یک از آن شرکت‌ها یک قسمت از خسارت را جبران می‌کند در نتیجه هیچ یک از این شرکت‌ها متحمل زیان هنگفت نخواهد شد.

بند هفتم- تسهیل ورود و خروج از یک قلمرو جغرافیایی یا یک حوزه فعالیت بیمه ای

از جمله امکانات و مزایای بیمه اتکائی، فراهم آوردن خدمات بسیار با ارزش برای ورود به یک بازار جدید است. این امکانات، برای شرکت بیمه ای که قصد دارد تا فعالیت خود در یک رشته و با یک منطقه جغرافیایی را متوقف کند نیز بسیار مفید است. اگر یک شرکت بیمه قصد خروج از یک قلمرو جغرافیایی یا حوزه فعالیت بیمه ای داشته باشد، وقتی می‌تواند این کار را از لحاظ قانونی انجام دهد که کلیه قراردادهایش خاتمه یافته باشد. از لحاظ فنی، شرکت بیمه می‌تواند قراردادهای خود را فسخ و حق بیمه های عاید نشده را بازپرداخت کند، اما اینکار هزینه بسیار زیادی دارد و با اعتراض بیمه گذاران، تولیدکنندگان و نهادهای نظارتی نیز مواجه می شود. روش دیگر برای این کار، انتقال تمام پورتفوی شرکت بیمه به یک شرکت بیمه دیگر و یا یک شرکت بیمه اتکائی است.^[۴۱]

تغییراتی که در اثر پیشرفت علوم حاصل می شود همچون مصرف گسترده از انرژی اتمی، پیشرفت در اکتشافات دارویی و صنایع شیمیایی خطرهای جدیدی را به وجود آورده است که عواقب بعضی از آن ها هنوز ناشناخته باقی مانده است.

بدین ترتیب بیمه اتکایی هنوز هم نقش بسیار اساسی و ارزنده ای را برای مقابله با زیان‌های ناشی از این خطرات در جهت حمایت از شرکت‌های بیمه به عهده دارد.

فصل دوم

اوصاف عقد بیمه

اصول حاکم بر بیمه اتکایی

انعقاد بیمه اتکایی

اجرای بیمه اتکایی

انحلال بیمه اتکایی

مبحث نخست- اوصاف عقد بیمه

در این مبحث به تبیین هفت مورد از اوصاف بیمه اتکایی پرداخته ایم که به شرح ذیل بیان می‌گردد:

گفتار نخست- عقد بیمه اتکایی عقدی است رضایی ( قصدی )

اصول کلی حقوق در ایران توجیه کننده ی رضایی بودن عقد بیمه است، مطابق اصل اولیه در حقوق ایران، عقود با ایجاب و قبول و توافق اراده ها به وجود می‌آید، هرچند به صورت شفاهی باشد مگر اینکه خلاف آن تصریح شده باشد.

لذا جایی که شک در رضایی یا تشریفاتی بودن کنیم، اصل بر رضایی بودن است.^[۴۲]

ولی به نظر می‌رسد عقد بیمه مطابق ماده ی ۲ قانون بیمه که مقرر می‌دارد «باید به موجب سند کتبی باشد و سند مذبور موسوم به بیمه نامه خواهدا بود»، صراحت قانون گذار مبنی بر کتبی بودن توافق می‌تواند شائبه تشریفاتی بودن را نیز به وجود آورد.

گفتار دوم- عقد بیمه اتکایی عقدی است لازم

بنا به تعریف ق.م عقد لازم آن است که هیچ یک از طرفین حق فسخ آن را نداشته باشند مگر در موارد معینه^[۴۳] و عقد جایز آن است که هر یک از طرفین بتوانند هر وقتی بخواهد آن را فسخ کند.^[۴۴]

بیمه عقدی است لازم، ‌به این معنی که هیچ یک از طرفین حق فسخ آن را ندارند مگر در موارد معین و این موارد معین همان توافق طرفین و یا مجوز قانون می‌باشد.

لازم به ذکر است که عقد بیمه با فوت و جحر بیمه گذار منحل نمی شود و حقوق و تکالیف ناشی از عقد به ورثه منتقل می شود. ‌در مورد حجر نیز توسط نماینده قانونی محجور صورت می‌گیرد.^[۴۵]

البته بیمه عمر یک استثناء است در بیمه ها، بدین معنی که در بیمه عمر بیمه گذار هرگاه اراده کند می‌تواند یک‌طرفه بیمه ی عمر را فسخ کند و از پرداخت حق بیمه امتناع ورزد.

البته این اختیار متعلق به بیمه گذار است ولی در باب بیمه گر باید گفت که اختیار ندارد و مجبور به پذیرش بیمه عمر بیمه گذار بعد از انعقاد قرارداد است و به عبارتی نوعی بیمه اجباری – اختیاری است که از انواع عقد بیمه نسبی به شمار می رود که در این پایان نامه نیز بحث خواهد شد.

شبیه ‌به این نوع بیمه، عقود دیگری نیز در ق.م وجود دارد ، از جمله رهن و کفالت.^[۴۶]

البته به نظر بنده باید این نکته را یادآور شد که در عقد بیمه اتکایی، استثناء بیمه عمر نیز قابل پذیرش نیست زیرا بیمه گر واگذارنده خودش را بیمه عمر نکرده است بلکه دیگری را بیمه کرده، پس بیمه گر واگذارنده ملزم است که ‌به این عقد پایبند باشد تا زمانی که بیمه گذار یک‌طرفه عقد را اقاله نماید. پس از آن چون موضوعی برای بیمه اتکایی کردن وجود ندارد، خودبخود بیمه اتکایی در این مورد زایل می شود.

گفتار سوم- بیمه اتکایی عقدی است معوض

در عقد بیمه اتکایی نیز مانند سایر عقود معوض هر یک از طرفین در مقابل دیگری تعهدی برعهده خواهد داشت. از یک طرف بیمه گر واگذارنده متعهد می‌گردد که ریسک موضوع بیمه را صحیح اعلام کرده و مطابق آن حق بیمه به بیمه گر اتکایی بپردازد و از طرف دیگر بیمه گر اتکایی نیز متعهد می شود به پوشش ریسک تعیین شده.

معوض بودن آثاری دارد که از جمله آثار در عقد بیمه ی اتکایی آن است که اگر واگذارنده به تعهداتش در برابر بیمه گر اتکایی عمل نکرد، او نیز مسئولیت تعهداتش در مقابل واگذارنده بری خواهد شد.

علاوه بر آن احکام دیگری نیز به عقد بیمه اتکایی به واسطه ی معوض بودنش مترتب می شود مثلاً رهایی بیمه گر اتکایی از تعهدات در صورت اعلام خلاف واقع ریسک توسط بیمه گر واگذارنده (که موجب بطلان عقد یا کاهش مسئولیت وی در جبران خسارت خواهد شد)، عدم اعلام به موقع خسارت که منجر به نفی حق جبران خسارت خواهد شد و واگذارنده خودش متضر می شود.

لازم است که ذکر شود از جمله معانی معوض بودن این است که این عقد مجانی نیست و هیچ یک از طرفین برای لطف به دیگری اقدام ‌به این عمل نمی کنند. بیمه گر واگذارنده همواره باید مبلغی را به عنوان ما به ازای تضمینی که از بیمه گر اتکایی دریافت می‌کند، پرداخت نماید. البته نیت خیرخواهانه در بیمه وجود دارد، به عنوان نمونه در بیمه ی عمر بیمه گذار منفعت این بیمه را برای اشخاص ثالث طلب می‌کند ولی این هیچ ارتباطی در رابطه با مفاد قرارداد بین بیمه گذار و بیمه گر ندارد.

گفتار چهارم- عقد بیمه اتکایی عقدی استمراری است

عقد بیمه عقدی است که آثار خود را در طول زمان می گسترد و در مدت زمان مشخصی ایجاد رابطه ی حقوقی بین افراد می نماد و در تمام طول این مدت منشأ اثر است.

همین کشش زمانی بیمه است که وصف اتفاقی بودن آن را نیز تبیین می‌کند ( که در بحث بعد اتفاقی بودن بیمه بحث خواهد شد )