الف – تکرار جرم خاص و تکرار جرم عام
” در تکرار جرم عام برای تشدید مجازات لازم نیست که جرائم متوالی که ارتکاب شده دارای طبع قضایی واحد باشد برعکس در تکرار جرم خاص وقتی می توانند مجازات را تشدید نمایند که جرائم ارتکابی شبیه هم بوده و یا لااقل از یک طرز شعور سرچشمه گرفته باشد مثلا ً در تکرار جرم خاص کسی که مرتکب قتل شده و سپس مبادرت به سرقت نماید مشمول قواعد تکرار جرم نمی شود. “^[۳۴]

ب – تکرار دائم و موقت
” در تکرار جرم دائم برای تشدید مجازات بین جرائم ارتکابی و محکومیت های متوالی هیچ فاصله ای ملحوظ نمی دارد. بر عکس در تکرار جرم موقت برای تشدید مجازات بین جرائم ارتکابی و محکومیتهایی که متهم دستخوش آن شده فاصله قائل شده اند مثل مدت ده یا پنج سال.
در مورد تکرار جرم موقت معتقدند که چون مدتی بین جرائم ارتکابی فاصله وجود دارد، عود متهم به ارتکاب جرم دلالت نمی کند که در فعالیت جنایتکارانه سابق که مستلزم مجازات شدید است لجاجت ورزیده باشد. چنین متهمی را با یک بیمار مقایسه کرده و می گویند ارتکاب جرم از طرف او در حکم عود به وضع سابق نیست بلکه مانند بیماری است که ناخوشی جدید بر او عارض شده و محتاج مداوای خاص می باشد. “ ^[۳۵]
ج- سایر تقسیم بندی های تکرار جرم
از دیگر تقسیم بندی های تکرار جرم، تقسیم آن به تکرار جرم تصاعدی و ساده است. ” چنانچه شدت مجازات به تناسب دفعات جرم افزایش یابد آن را تشدید تصاعدی اما اگر دفعات ارتکاب جرم، مؤثر در تشدید مجازات نباشد آن را تشدید ساده گویند. تشدید مجازات در تکرار جرائم تعزیری، حسب مورد ساده و تصاعدی اما تشدید مجازات در تکرار جرائم موجب حد،تصاعدی می باشد." ^[۳۶]
گفتار سوم – سردستگی گروه مجرمانه
الف – فقدان تعریف قانونی
سردستگی گروه مجرمانه از دیگر عوامل عمومی تشدید مجازات می باشد که علی رغم وجود و حضور آن از سال ۱۳۵۲ در قانون مجازات ایران، تعریفی از آن ارائه نشده بلکه تنها به تعیین مجازات آن اکتفا شده است. این عنوان مجرمانه که در قانون اصلاحی مصوب ۱۳۵۲، قانون راجع به مجازات اسلامی مصوب ۱۳۶۱ و قانون مجازات اسلامی ۱۳۷۰ برای آن مجازات در نظر گرفته و آن را از عوامل عمومی تشدید مجازات دانسته بودند، تعریف نشده و عدم ارائه تعریف از یک عنوان مجرمانه باعث به وجود آمدن تفاسیر مختلف از آن و اتخاذ آرای متفاوت شده است.این نقص بالاخره در قانون جدید مجازات اسلامی (۱۳۹۰) رفع شد که در جای خود مورد برسی قرار خواهد گرفت. علاوه بر اینکه این مورد دارای نقایصی در قانون بوده، از سوی حقوقدانان و مؤلفین حقوق جزایی نیز مورد غفلت قرار گرفته است، زیرا در کتب حقوق جزایی یا در آنها اشاره ای به این مورد نشده یا تنها به صورت اجمالی و نه کافی اشاره ای به این مسئله شده. به عنوان مثال دکتر صانعی در کتاب حقوق جزای عمومی خود این گونه در مورد آن سخن گفته: ” کسانی که اداره و رهبری عملیات مجرمانه را بر عهده می گیرند و در حقیقت وسیله تحقق جرم می شوند منطقاً از نظر جزایی مسئولیت بیشتری دارند. “ ^[۳۷]
و دیگری دکتر نوربهاء به ذکر مواد قانونی مصوب ۱۳۵۲ و ۱۳۷۰ در مورد سردستگی پرداخته و در ادامه چنین میگوید ” ملاحظه میشود که تشدید مجازات اداره کننده یا سردسته جرم که حداقل باید دو نفر باشند در قانون اصلاحی ۱۳۵۲ اجباری بود و دادگاه حق نداشت از اعمال کیفر مشدد در این موارد خودداری کند، مگر وقتی که قانون خاصی تشدید مجازات اداره کننده و یا سردسته را مستقلاً پیشبینی
میکرد. ماده ۴۵ نیز برخلاف قانون سابق راجع به مجازات اسلامی که تشدید را اختیاری کرده بود مجدداً آن را اجباری کرده است.
اختیاری بودن تشدید برای دادگاه گر چه از جهاتی قابل دفاع بود اما با توجه به اینکه اصولاً اداره کننده و سردسته نقشی فعال در ارتکاب جرم دارد و در حقیقت موتور دستگاه مجرمانه است، لذا طبیعی به نظر
میرسد که اجرای عدالت در چنین شرایطی مجازات شدیدتری را طلب کند و چون سنگینی مجازات در برخی موارد می تواند خود دلیلی برای جلوگیری از ارتکاب جرم در جلوگیری از کشش های مجرمانه باشد، باید قبلاً قانون این گرانی را به اطلاع افراد برساند هر چند ماده اخیر به این مسئله توجه کرده است اما اصل قانونی بودن مجازاتها ایجاب می کند که حدود تشدید نیز قبلاً اعلام گردد.”^[۳۸]
و در پایان دکتر اردبیلی در کتاب خود چنین از سردستگی می گوید : ” سردستگی یا رهبری دو یا چند نفر در ارتکاب جرم نیز از علل مشدده شخصی است (موضوع ماده ۴۵ قانون مجازات اسلامی) منتهای مراتب ؛ تعیین میزان فزونی مجازات در این جا با دادگاه است. “^[۳۹]
همان گونه که ذکر گردید نویسندگان حقوق جزا نیز به تبع قانونگذار به تعریف این عنوان نپرداخته و این مورد از جمله مواردی است که مورد کم لطفی قرار گرفته و مغفول مانده است.
ب – تعریف پیشنهادی نگارنده
بنا بر مواد قانونی موجود در مورد سردستگی گروه مجرمانه می توان این گونه تعریف نمود :
سردستگی عبارت است از تشکیل و یا سازماندهی و یا اداره گروه مجرمانه که این گروه حداقل باید مرکب از دو نفر باشد، چه به صورت معاونت یا مشارکت.
فصل دوم – سیر تحول کیفیات عام تشدید مجازات تا پیش از تصویب قانون جدید مجازات اسلامی (۱۳۹۰).
کیفیات عام تشدید مجازات از سال ۱۳۰۴ در قانونگذاری ایران وجود داشته و در تمام این سال ها و با هر دوره قانونگذاری دچار تغییر و تحولاتی شده که نه تنها سیر صعودی و تغییر و تحولی به بهتر و کامل شدن نداشته، بلکه در مواردی سهواً از ثبات و انسجام آن کاسته شده و وقتی کاستی های آن نمایان شد سعی در رفع آن با رجعت به قوانین قبلی شده است.
در این فصل به بررسی سیر تحول هر سه عامل عمومی تشدید مجازات (تعدد جرم، تکرار جرم و سردستگی گروه مجرمانه) تا پیش از تصویب قانون جدید مجازات اسلامی (۱۳۹۰) با تحلیل مواد قانونی آن ها خواهیم پرداخت.
مبحث اول – سیر تحول مقررات مربوط به تعدد جرم
در این مبحث سیر تحول مقررات مربوط به تعدد جرم از سال ۱۳۰۴ تا قبل از تصویب قانون جدید مجازات اسلامی (۱۳۹۰) طی چهار گفتار به تفکیک هر دوره قانونگذاری مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت.
گفتار اول – تعدد جرم در متن مصوب ۱۳۰۴ قانون مجازات
احکام مربوط به تعدد جرم در قانون مجازات عمومی مصوب ۱۳۰۴ طی مواد ۳۱ و ۳۲ و ۳۳ در فصل هفتم بیان شده بود.
ماده ۳۱ – “هرگاه فعل واحد دارای عناوین متعدده جرم باشد مجازات جرمی داده میشود که جزای آن اشد است.”
ماده ۳۲ – “اگر چند جرم برای یک مقصود واقع شده و مربوط به هم باشد یا این که بعضی از آن ها مقدمه یا جزء دیگری بوده یا تفکیک از هم نشوند تمام آن ها یک جرم محسوب و مجازات جرمی داده می شود که جزای آن اشد است.”
ماده ۳۳ – “هرگاه شخصی جرمی را مکرراً مرتکب شده بدون اینکه حکمی درباره او صادر شده باشد برای هر جرمی حکم مجازات علیحده صادر نمی گردد ولی محکمه مجرم را به حداکثر مجازات محکوم خواهد نمود. “
ماده ۳۱ قانون مذکور بیانگر تعدد معنوی می باشد که قانونگذار مجازات جرمی که جزای آن اشد است را به عنوان مجازات مرتکب در نظر گرفته است. این ماده از جمله موادی است که در تغییر و تحولات قانونگذاری تقریباً بدون تغییر باقی مانده است. به عنوان مثال کسی ضمن ارائه سند مجعول، مال غیر را تحصیل نماید مرتکب تعدد معنوی شده.
در ماده ۳۲ در مورد مجازات مانند تعدد معنوی برخورد کرده، به این صورت که در پایان گفته ” تمام آن ها یک جرم محسوب و مجازات جرمی داده می شود که جزای آن اشد است. “
برای اینکه مطابق این ماده جرائم ارتکابی یک جرم محسوب شده و مجازات جرمی که جزای آن اشد است داده شود باید یکی از شرایط ذیل را دارا باشد :

1. 1. چند جرم برای یک مقصود واقع شده و مربوط به هم باشند ؛ به این صورت که مجموع جرائم ارتکابی با هم در ارتباط باشند و برای یک هدف ارتکاب یافته باشند. به عنوان مثال برای سرقت از گاو صندوق منزلی ممکن است مرتکب تخریب در ورودی ساختمان و شکستن قفل گاو صندوق و در نهایت ربودن محتویات آن شود. در این مورد تنها به مجازات جرم سرقت محکوم می شود.

1. 1. بعضی از آن ها مقدمه یا جزء دیگری بوده ؛ برای ارتکاب جرائمی لازم است جرم یا جرائم دیگری را به عنوان مقدمه مرتکب شد. به عنوان مثال ” تهیه و نگهداری مشروبات الکلی لازمه شرب خمر و سرقت از منزل، نیازمند ورود به ساختمان است." ^[۴۰]

مورد مثال های فوق مرتکب از باب تعدد معنوی، تنها به مجازات شرب خمر و سرقت از منزل محکوم
میشود.

1. 1. از هم تفکیک نشوند ؛ منظور این است که جرائم ارتکاب یافته چنان با هم در ارتباط داشته که نتوان فرض کرد که این جرائم از هم جدا هستند. یعنی لازمه عقلی وجود یکی، وجود و ارتکاب دیگری است. به عنوان مثال در جرمی مثل زنای به عنف، لازمه وقوع این جرم انجام اعمال منافی عفت است ولی مجازات جرمی که اعمال می شود همان زنای به عنف است.

قانونگذار در صدر ماده از عبارت ” مربوط به هم باشد ” استفاده کرده، به نظر می رسد منظور قانونگذاراز این عبارت همان جرائم مرتبط باشد که دکتر اردبیلی آن را این گونه تعریف کرده :
“می توان جرائم مرتبط را جرائمی که پیوند های نزدیک با یکدیگر دارند معرفی کرد … هنگامی که بزهکاران جرائمی را برای فراهم کردن وسایل ارتکاب جرائم دیگر یا تسهیل ارتکاب یا اجرای آن ها و یا فرار از مجازات مرتکب نشده باشند. مانند ارتکاب جعل به قصد کلاهبرداری و یا تعدی بزهکار علیه مامور انتظامی به قصد فرار. “ ^[۴۱]
گفتار دوم – اصلاحات بعدی قانون مجازات عمومی تا سال ۱۳۵۲
در راستای رفع مشکلاتی که در اجرای مقررات مربوط به تعدد جرم پیش بینی شده در مواد ۳۲ و ۳۳ قانون مجازات عمومی ۱۳۰۴ وجود داشت ماده ۲ الحاقی به قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۲ مهر ۱۳۱۲ تصویب گردید و مواد فوق را نسخ نمود.
ماده ۲– “اگر شخصی مرتکب چند عمل شده که هر یک از آن ها مطابق قانون جرم باشد، محکمه برای هر یک از اعمال حکم مجازات علیحده صادر خواهد کرد ولو اینکه مجموع آن اعمال به موجب قانون جرم خاصی شناخته شده یا بعضی از آن ها مقدمه جرم دیگری باشد. در صورتی که فرداً فرد اعمال ارتکابیه جرم بوده بدون اینکه مجموع آن ها در قانون عنوان جرم خاصی داشته باشد، محکمه باید برای هر یک حداکثر مجازات مقرره را معین نماید. در صورتی که فرداً فرد آن اعمال جرم بوده و مجموع آن ها نیز در قانون عنوان جرم خاصی داشته باشد محکمه باید برای هر یک از آن اعمال مجازات علیحده تعیین کرده و برای مجموع نیز مجازات قانونی را مورد حکم قرار دهد. در هر یک از موارد فوق مجازات اشد به موقع اجرا گذارده می شود. “
همان گونه که ملاحظه می شود قانونگذار حالت کلی را بیان می دارد که شخصی مرتکب چند عمل شده که هر یک مطابق قانون جرم باشند، در این صورت محکمه ملزم به اعمال حکم مجازات در مورد هر یک
می شود که طبق قسمت انتهایی این ماده فقط مجازات اشد به موقع اجرا گذارده می شود. و در ادامه گفته شده، ولو اینکه مجموع آن اعمال به موجب قانون جرم خاصی شناحته شده یا بعضی از آن ها مقدمه دیگری باشد که در این صورت دو حالت متصور شده :

خدمت نتیجه ای است که مشتریان خواستار آن هستند.تولیدمنفعت اساساً ناملموس یابه خودی خود به عنوان یک محصول منفرد یا عنصری مهم ازمحصولی ملموس که به واسطه شکلی از مبادله، نیاز شناخته شده مشتری رابرآورده می سازد(پالمرو کول^۷ ،۱۹۹۵).
خدمت فرایندی است مشتمل بریکسری فعالیت های کم وبیش نامحسوس که به طورطبیعی اما نه لزوماً همیشگی،درتعاملات بین مشتریان وکارکنان ویا منابع فیزیکی یاکالاهاویاسیستم های ارائه کننده خدمت روی داده تا راه حلی برای مسائل مشتریان باشد(گرونروس^۸،۲۰۰۰).

۲-۱-۳ ویژگی های خدمات
دراینجا به توضیح ویژگی های منحصر به فرد خدمات به طوراعم می پردازیم.خدمات دارای چهار ویژگی منحصر به فرد هستند که آنها را از کالاها متمایز می سازد : ناملموس بودن، تفکیک ناپذیری ،
۶- kotler,Armestrong
۷- Palmer,Cole
۸- Gronroos
غیرقابل ذخیره بودن ونامشابه بودن وناپیوستگی.البته در مورد خدمات بانکی نیز دو ویژگی دیگر به این ویژگی ها اضافه می شودکه عبارتند از :مسئولیت امانتداری وجریان دوطرفه اطلاعات.
الف) ناملموس بودن
خدمت برخلاف کالا که پیش ازخریدومصرف قابل دیدن،لمس کردن،چشیدن وبوییدن است،این قابلیت راندارد یا کمترداردودرنتیجه درخرید خدمت همواره نوعی ابهام،تردید،نگرانی وعدم اطمینان وجود دارد.به همان اندازه که خریدار درخرید خدمات با ابهام روبرو می شود،بازاریاب نیز درفروش خدمت بادشواری روبروست وبه همین دلیل می کوشدتاباعواملی دیگراز جمله عوامل فیزیکی وظاهری مانند نیروی انسانی(ظاهر ورفتار افرادی که خدمت راارائه می کنند)،مکان ومحل،تجهیزات وتاسیسات وعوامل مادی مرتبط باخدمت،بازاریابی وفروش خدمت را ساده تر ساخته و دادوستد راممکن سازد.به عبارت دیگر بازاریابان بانک برای غلبه بر ویژگی ناملموس بودن و بیان کیفیت ومزایای خدمات بانکی،عناصر ملموسی رابه محصول اولیه اضافه می کنند.تهیه عکس،فیلم،کاتالوگ،معرفی مشتریان فعلی،تبلیغات وجذابیت های رفتاری،ابزاری وساختاری ازجمله نکاتی هستند که برای محسوس تر کردن خدمات بانکی،مورد استفاده بازاریابان خدمات بانکی قرار می گیرند.
بانکی که می خواهد این ذهنیت رادر مشتری ایجاد کند که دارای خدماتی سریع وعالی است،باید این جایگاه رادر کلیه سطوح تماس بامشتری برای وی محسوس گرداند.ظاهر بانک باید این احساس راایجاد کند که خدمات بانکی آن،سریع ومناسب است.بیرون و درون بانک باید آراسته باشد.برای برخورد با مشتریان ،باید ترتیبی دقیق ومناسب،برنامه ریزی شده باشد.صف های انتظار نباید طولانی به نظر برسند.در صورت امکان،می توان از موسیقی با زمینه ملایم وآرام استفاده نمود. کارکنان باید دائما مشغول کار بوده ولباسهایشان مرتب وشیک باشد.ابزار وسایل مورد استفاده نظیر کامپیوتر،ماشین های تکثیر،میزوصندلی باید مرتب ومنظم باشند.آگهی های تبلیغاتی وسایر وسایل ارتباطی،همراه باطرحهای ساده وروشن واستفاده ازکلمات وعکس های به دقت انتخاب شده،باید همگی برکارایی بانک دلالت داشته باشندوجایگاه بانک را به نحو احسن انتقال دهند.بانک باید شعاری رابرای خدمات خود انتخاب کند که مبین سرعت وکارایی باشد.نرخ کارمزد خدمات بانک نیز باید متناسب باشد.
ناملموس بودن مشکلات خاصی درکنترل کیفیت نیزایجاد می کند.بازاریاب های بانک ها نمی توانند برای سنجش عملکرد خود برمعیارهای عادی کیفیت محصول تکیه کنند،بلکه غالبا برای کنترل کیفیت،به نظر خواهی راجع به رضایت مشتریان می پردازند.
ب) ارتباط خریدار و فروشنده و تولید و مصرف هم زمان
دومین ویژگی منحصر به فرد خدمات،تفکیک ناپذیری است.چون بسیاری از خدمات بانکی قابل ذخیره نیستند نمی توان تولید را از مصرف مجزا کرد بنابراین از مدل"عادی"تولید فروش مصرف پیروی نمی شود،بلکه ابتدا خدمات فروخته شده وسپس به طور همزمان تولید ومصرف می شوند.ضمناً بسیاری از کالاها توسط کسانی تولید می شوند،که هیچگاه خریداران،آنها را نمی بینند وبا آنها ارتباطی ندارند.اما در خرید و فروش خدمت،معمولاً ارتباط ها مستقیم و نزدیک است.
خدمت رسان،خریدار وفروشنده،زمان ومکان وشرایط حاکم بر مبادله خدمت و دادوستد خدمات تاثیر دارد.کیفیت ومطلوبیت خدمات بستگی به ارتباط خریدار و فروشنده خدمت و پذیرش یکدیگر دارد.هر گونه ارتباط درست بین خریدار وفروشنده خدمت وپذیرش متقابل باعث می گردد تا کیفیت خدمات مطلوب تر و رضایت در مبادله بیشتر شود.نقش انسانها و رفتار انسانی و احترام ورعایت عوامل انسانی ورفتاری در دادوستد خدمات،به مراتب حساس تر،مهم تر وموثرتر از دادوستد کالاهاست. به علت هم زمانی تولید و مصرف در خدمات لازم است تا به عوامل تاثیر گذار انسانی و مادی ومعنوی حاکم بر دادوستد توجه شود.توجه به نوع برخوردها و رفتارها،تسهیلات ونیروهای متفرقه مرتبط یا غیر مرتبط از جمله مشتریان دیگر و حاضرین در محل وایجاد شرایطی مناسب که اعتماد،آرامش،انگیزه وجذابیت وکشش ها را تقویت نماید،از جمله وظایفی است که بر عهده بازاریابان و فروشندگان خدمت می باشد.
تمیزی، زیبایی، آراستگی، نظم، ادب، همدلی، همکاری، احترام ،راهنمایی ،مشاوره ،مساعدت وبیان ورفتارمناسب از جمله نکات بسیار مهمی هستند که در بازاریابی خدمات نقش مهمی داشته وعدم توجه به هر یک از آنها باعث فاصله بین خریدار و فروشنده وعدم رضایت طرفین وحتی عدم انجام مبادله می گردد.در برخی از موارد عرضه کنندگان خدمت وخود خدمت به حدی نزدیک هستند که مشتری حاضر به دریافت خدمت از فرد دیگری نیست بنابراین با فعالیت های ترفیعی می توان مشتریان را متقاعد کرد که قادر به دریافت خدمات مشابه از بانک دیگری نیستند.
ج) عدم امکان ذخیره سازی وانبار کردن خدمات
در حالی که کالاها را پس از تولید می توان در انبارها نگهداری وهنگام نیاز آنها را توزیع ومصرف کرد،برای خدمت چنین نیست و نمی توان آنها را ذخیره کرد. با توجه به این ویژگی پیش بینی درست در مورد تقاضا برای حفظ تعادل عرضه و تقاضا در خدمات بسیار مهم است.هنگامی که تقاضا برای خدمات دارای ثبات است امکان پاسخگویی به آن نیز وجود دارد.اما در بسیاری از موارد،تقاضا برای خدمات در فاصله زمانی محدود و کوتاه بسیار شدید و زیاد است و این باعث می شود تا مشکلاتی در عرضه خدمات مربوطه به وجود آید.
یکی از مهمترین نکات در مدیریت و بازاریابی خدمات،مدیریت عرضه وتقاضای خدمات است. به همین دلیل هنگامی که تقاضا برای خدمات زیاد است می توان از به کارگیری نیرو های نیمه وقت،استفاده از مشتریان برای انجام قسمتی از خدمات مانند سلف سرویس و یا پرکردن قبض ها در بانک ها،استفاده از تکنولوژی های جدید و کار کردن سریع و کاهش عوامل اضافی به عنوان راهکارهای احتمالی استفاده کرد.در اینگونه موارد ممکن است،سطح کیفیت کاهش یابد وامکان استفاده درست محدود گردد که در هر حال قابل قبول ومنطقی نیست.هنگام محدود شدن تقاضا برای خدمات،مدیران سازمان های خدماتی می کوشند تا باایجاد شرایطی مساعد ومحرک هاوانگیزه های گوناگون مشتریان راجذب کرده وتقاضا راافزایش دهند.
د) بی ثباتی کیفیت خدمات
داشتن ثبات کیفیت در مورد تمام محصولات اهمیت دارد،ولی درخصوص خدمات از اهمیت بیشتری برخوردار است.بیشتر خدمات بانک به وسیله افراد عرضه می شوندوعملکرد افراد همیشه باثبات وسازگاری همراه نیست.دو عامل ،بی ثباتی کیفیت خدمات را شدت می بخشد:
۱-روحیه کارکنان:باتوجه به اینکه خدمت توسط انسانها عرضه می شود،کیفیت آن تحت تاثیر حالات ،روحیات وشرایط انسانها متغیر می باشد.ویژگی ها وشرایط خاص فروشنده وخریداردر زمان انجام خدمت بر عملکرد وکیفیت آن تاثیر می گذارد.در صورتی که کارکنان برای خدمت به مشتریان بر انگیخته نشده باشند،حتی بهترین نظام در جهان هنگام عرضه خدمات عالی باعدم موفقیت مواجه خواهد شد.متنوع ترین محصول بانکی،مشتریانی را که باکارمند بد اخلاقی درگیری دارند جذب نخواهد کرد.ایجاد انگیزه برای کارکنان معمولاًموجب عرضه خدمات عالی می شود.آموزش های لازم برای ارائه دهندگان خدمت، تلاش برای استاندارد کردن خدمت وداشتن حساسیت وانجام تعهدات وانطباق خدمت با انتظارات مشتریان،از جمله عواملی هستند که باعث می شوند تاکیفیت خدمات وسطح آن حفظ واز تغییرات زیاد جلوگیری شود.
۲-حجم کاری سازمان:در صورتی که حجم کار کارمندان یاکاربرروی ماشین آلات بیش ازحد افزایش یابد ،کیفیت عرضه خدمات پایین خواهد آمد.حفظ منابع کافی برای اداره سازمان در زمان های پرکاری بدون بیکار ومعطل نگهداشتن این منابع دراوقات خلوت از جمله وظایف مهم مدیران بانک هاست.صف های طولانی به دلیل حجم کاری بیش ازحد،به کیفیت عرضه خدمات صدمه زیادی خواهد زد.
ه) مسئولیت امانتداری
مسئولیت امانتداری اشاره به مسئولیت سازمانهای خدمات مالی برای مدیریت پول های مشتریان آنها داردونیز این مطلب که لازم است این سازمان ها به مشتریان خود توصیه های مالی مناسب ارائه دهند.در بازاریابی خدمات مالی در واقع مشتریان مجموعه ای از وعده ها راخریداری می کند شامل وعده های موسسه مالی برای مواظبت از پول های مشتریان ورفاه مالی آنان.بنابراین جلب اعتمادواطمینان افرادبه وسیله موسسه مالی وکارکنان آن امری ضروری است.بااین وجود ،اعتماد واطمینان ممکن است تنها در اثر کار با سازمان وپرسنل آن ایجاد شودوبه همین دلیل مشتریان برای تعیین الویت خرید خود از یک موسسه مالی بر ویژگی های دیگری نظیر اندازه موسسه مالی،شهرت،پیوستگی وتداوم فعالیت آن تکیه می کنند.درواقع آنها به دنبال سازمانهایی هستند که احتمال حقیقی تر بودن وعده های آنها بیشتر است.
و) جریان دو طرفه اطلاعات
خدمات مالی صرفاً مربوط به خرید یک طرفه خدمت نمی شود بلکه دربردارندۀ مجموعه ای منظم از تعاملات ومبادلات دو طرفه در طول زمان است.نمونه هایی از این تعاملات دو طرفه در خدمات بانکی عبارت اند از:صدور صورت حساب ها،کنترل حساب ها،مراجعه به شعب،استفاده ازماشین های خود کارو… این نوع تعاملات دو سویه فرصتی مناسب برای ایجاد ثروت از طریق اطلاعات جمع آوری شده از مشتریان فراهم می کند، نظیر استفاده ازتراز حسابها،پس انداز و اعطای وام، خرید کارت های اعتباری،ذخیره های مالی فراوان وغیره.باوجود این بسیاری از موسسات مالی از چنین فرصتی برای کسب مزیت های بیشتر استفاده نمی کنند(داورونوس،۱۳۸۳،۲۹-۳۴).
۲-۱-۴ انواع خدمات
باتوجه به دو بعد عمق واستمرار در تعاملات بین کارکنان ومشتریان می توان چهار نوع خدمات را تصور کرد:
۱-خدمات مخصوص^۹:با مشتری که اتفاقی و نامرتب خرید می کند وتماس های او با کارکنان شرکت کوتاه است،به گونه ای برخورد می شود که احساس می کند فردی خاص است.ممکن است مشتری که با کارکنان شرکت تماس می گیرد مشکلی داشته باشد یا حال خوشی نداشته باشد و به دنبال فردی برای گپ زدن می گردد.
۲-خدمات صمیمی^۱۰:در این نوع خدمات،کارکنان نه تنها باید استقلال واختیار کافی داشته باشند و به موقع واکنش نشان بدهند،بلکه باید بتوانند رابطه صمیمی با مشتری برقرار کنند.در این مورد مهارت های اجتماعی مثل خوب گوش دادن،شناختن مشتریان،توجه به نیازهای آنها،همدلی وهمدردی باآنها به همراه روابط مستمر ومداوم اهمیت بیشتری دارند.
۳-مرکز خدمات^۱۱:در این حالت،تعامل بین طرفین کوتاه و سطحی است.نیازی نیست که کارکنان اطلاعات گسترده ای در خصوص خدمات یا مشتریان داشته باشند.درواقع در این نوع خدمات،وجود کارکنان ماهر آخرین فاکتور مورد نیاز شرکت است.در این حالت،اهمیت جملاتی که در برخوردهای میان کارکنان ومشتریان ردوبدل می شود کمتر از دیگر جنبه های تعامل از قبیل موثر بودن مراودات و برخورد های فیزیکی(مثل طرز نگاه کردن و جو حاکم برروابط طرفین) است. توجه به برخورد های فیزیکی وتعاملی کارکنان باعث جلب رضایت بیشتر مشتری می شود.
۹- Personalized service
۱۰- Intimate services
۱۱- The service Factory
.
۴-زنجیره خدمات: در این نوع از خدمات،ثبات رفتار کارکنان در همه جا وهمه وقت نقش بسیار مهمی در جلب مشتری دارد.تمام کارکنان باید در خصوص شرکت ومحصولات آن اطلاعات کافی داشته باشند تا بتوانند به پرسش های مشتریان به خوبی پاسخ بدهند،به شکایت های آنها رسیدگی کنند ومشکلات آنها را رفع کنند(اعرابی وایزدی،۱۲۸،۱۳۸۹).
۲-۱-۵ چگونه خدمات طبقه بندی می شوند؟
در شیوه سنتی طبقه بندی خدمات با توجه به نوع کارانجام می پذیرد.ممکن است مدیران خدماتی اظهار نمایند"ما در کار حمل ونقل (یا امور بیمارستانی، بانکداری، مخابرات یا تعمیرونگهداری)هستیم."این طبقه بندی ها کمک می کند تا محصولات اصلی شرکت رابشناسیم ونیازهای مشتری ونیازهای رقابتی را درک نماییم.با وجود این،آنها نمی توانند ماهیت واقعی کار موردنظر را دربرگیرد؛زیرا تحویل خدمات حتی در یک مقوله واحد،می تواند به طور گسترده ای متنوع باشد.طرح های پیشنهادی متنوعی را برای طبقه بندی خدمات عرضه کرده اند؛که برخی از راه های اساسی طبقه بندی خدمات در ذیل مورد بحث قرار خواهد گرفت:
۱-میزان محسوس یا نامحسوس بودن فرایندهای خدمات.
آیا موسسه خدماتی موردنظر کار فیزیکی ومحسوس انجام می دهد(مانند خدمات غذایی وخشکشویی)یا فرایند آن مستلزم میزان بیشتری از خدمات نامحسوس است(مانند تدریس وتلفن کردن)؟فرآیندهای خدماتی گوناگون،نه تنها ماهیت سیستم تحویل خدمات را شکل می دهند بلکه بر نقش کارمندان وتجربیات مشتریان نیز تاثیرمی گذارد.
۲-دریافت کننده مستقیم فرایند خدمات.
برخی خدمات،مانند آرایشگری یا حمل ونقل عمومی متوجه خود مشتریان می باشند.بعضی از مشتریان برای اصلاح وبهبود موادی که متعلق به آنهاست،درجستجوی خدماتی(مانند خشکشویی) می باشند.اما آنها از مشارکت در فرایند عرضه خدمات دور مانده وتامدتها بعد،از مزایای آن استفاده نمی کنند.ماهیت برخورد بین عرضه کنندگان ومشتریان خدمات براین اساس که خود مشتریان تا چه حد در فرایند خدمات مشارکت دارند،تغییر می کند.
۳-مکان وزمان تحویل خدمات.
هنگام طراحی سیستم های تحویل خدمات،بازاریابان خدمات باید از خود سوال نمایند که آیا مشتریان به مراجعه به سازمان خدماتی نیاز دارند،یا اینکه مجری خدمات باید به سوی مشتری بیاید(مانند تحویل پیتزا در آپارتمان).شاید هم لازم باشد تعامل بین مشتری وعرضه کننده خدمات از طریق کانال های فیزیکی نظیر پست یا شبکه های الکترونیک صورت پذیرد.این تصمیمات مدیریتی به بررسی ماهیت خدمات موقعیت مشتریان(خواه درخانه یادر محل کار)،سلیقه آنان،زمان خرید واستفاده،هزینه های نسبی امور متفاوت ودر برخی موارد عوامل فصلی نیاز دارد.
۴-مشتری پسند سازی در مقابل استاندارد کردن.
خدمات بنابر مشتری پسند سازی یا استاندارد کردن،طبقه بندی می شوند.یکی از تصمیمات مهم درامر بازاریابی این است که آیاهمه مشتریان باید خدمات یکسانی دریافت کنند یا اینکه ویژگی های خدمات و(فرایندهای تشکیل دهنده آن)باید براساس نیازهای شخصی تنظیم گردد.احتمالا خدمات اتوبوسرانی،برخلاف تاکسی،با مسیر ثابت وبرنامه زمانی استاندارد شده است،اما مسافران می توانند زمان ومکان سوار یا پیاده شدن راانتخاب کنند.
۵-ماهیت ارتباط بامشتریان

( صبری ، بی تا ، ص ۵۴)
قرآن همان گونه که نازل شده تا روز قیامت که انسان ها بر انگیخته شوند باقی خواهد ماند .
و قرآن تمام احکام را ذکر کرده و پایه و اساس همه ی پیشرفت و آبادانی ها است .
مصطفی را وعــده کرد الطاف حق گر بمیری تو نمیرد این سبــق
مــن کتــاب و معجزت را حافظم بیش و کم کن راز قرآن رافضم
کس نتاند بیش و کم کردن در او توبه از من حافظی دیگر مجـو
( استطامی ، ۱۳۷۳ هـ ، ص ۵۲۰)
مُـعلنا للضیـاء دعــوهَ صُبحٍ أشرَقَت شَـمسُهُ علی الاکوانِ
کـانَ نبراسه علی الاُفقِ طه مُرسِلاً نُـورَ دعــوهِ الإیمــانِ
خیر داع إلی الهُدَی أرسَلتُه رحمهُ الواحدِ العظیمِ اَلحَنانِ
(صبری ، بی تا ، ص ۵۴ )
دعوت صبحی را برای نور اعلام کرد که خورشید قرآن آن هستی را نورانی کرد .

چراغ قرآن نور دعوت ایمان را بر افق ها می تاباند .
بهترین دعوت کننده به هدایت که خداوند بزرگ و مهربان آن را نازل کرده است .
صبری در این سروده می گوید :
قد تجلت مصداقَ ذکر حکیم جاء للَّناسِ بالهدی و البیانِ
أرسلتُــه لِلعَــالمیــنَ سلاماً رحمــهُ اللهِ واسـعِ الغُفرانِ
( همان ، ص ۲۹)
مصداق قرآن برای هدایت بشریت نازل شده آشکار شده است .
و خداوند قرآن را برای صلح سلامت بشریت فرستاده است خداوندی که رحیم و بخشنده است .
صبری در این ابیات حق و حقیقت را برای آدمیان این گونه بازگو می نماید :
یــا اُبنَ حواءَ باطلُ کلُّ شَیءِ لــم تُـــوّیَدهُ دعوهُ الایمانِ
أنزل الحقُّ ^[۴۱] دعوهَ الحقِّ نوراً و شفاءً فی مُحکَماتِ البیانِ
فَصَّلتَها آیــاتُ ذِکــرٍ حکیمٍ من کلامِ المُهَیمِنِ الرحمنِ
( منبع پیشین ، ص ۵۱)
ای فرزند آدم هر چیزی که دعوت ایمان آن را تأیید نکرده باشد باطل است .
پروردگار دعوت خود را به شکل یک نور و شفا در کلامی محکم و استوار نازل کرده است .
که آیه های ذکر حکیم از کلام خداوند رحمان و قادر آن را تبیین می کند .
و این بیت اشاره ای است به آیاتی از قرآن کریم [ وَ هُوَ الَّذی اَنزَلَ اِلَیکُم الکِتابَ مُفَصَّلاً ^[۴۲] ] ( قرآن کریم ، الانعام ، ۶/۱۱۴)
خداوند در قرآن می فرماید : [ وَ أنزَلنَا الیکُم نوراً مبِّیناً ^[۴۳]] ( قرآن کریم ، النساء ۴/۱۷۴)
[ فَامَّا الذینَ آمنوا باللهِ و اعتَصَمُوا به فسَیُدخِلُهُم فی رَحمهٍ مِنهُ و فَضلٍ وَ یَهدَیهم إلَیهِ صِراطَا مُستَقیماً ^[۴۴]] ( قرآن کریم ، النساء ، ۴/۱۷۵)
ایمان به خدا اساس تمام ارزش هاست . هر عملی که بدون ایمان انجام گیرد ، هیچ نقشی در سعادت انسان ایفا نمی کند ، چنگ زدن به تعالیم قرآنی که تنها راه وصول به هدف نهایی قرآن است نیز ، باید متکی به ایمان باشد .
خَیرِ دَاعٍ الــی الهُدَی بَیَّنَتهُ للبـــرایا شـــرائعُ القرانِ
إنــه مـن لَدُن حکیمٍ علیمٍ جاءَ حَقَّا بمعجزاتِ البیانِ
حَضَنتهُ ^[۴۵] عینُ العنایهِ حتی لم تُبَدِّل حرفاً یَدُ الانسانِ
( صبری ، بی تا ، ص ۵۱)
قوانین و شریعت های قرآن بهترین دعوت کننده به هدایت است که برای بندگان تبین کرده است .
و آن (قرآن ) از جانب حکیمی داناست که به حق معجزهای بیان را آورده است .
و خود محافظت از آن را بر عهده گرفته تا دست انسان حتی یک حرف آن را تغییر ندهد .
۵-۵- دین الله ( اسلام )
امام صادق (ع) می فرماید : نام دین خدا اسلام است . اسلام دین خدا بود پیش از آن که شما هستی یابید و پس از شما نیز دین خدا خواهد بود .
اسلام دین خدا و دین انسانیت است . خداوند می فرماید دین اسلام ، دین حق است ، اسلام دینی است که برای مردم خداجوی و خدا دوست و پسندیده است و پیروی از آن مایه خشنودی ماست . دین اسلام ، دین معرفت و خداشناسی و توحید و پرستش خدای یگانه است . ( مسجد جامعی ، ۱۳۸۳ هـ ، ص ۶۲)
اسلام در لغت به معنای انقیاد و گردن نهادن به حکم است . و در کاربرد دینی آن ، اشاره به تسلیم در برابر فرمان و حکم الهی است . و این دین زیبا و پاکیزه ای است ، که انسان را از زشتی و پلیدی دور می کند .
امام خمینی رحمه الله اسلام را این گونه معرفی می نماید : « اسلام و حکومت اسلامی پدیده الهی است که با به کار بستن آن سعادت فرزندان خود را در دنیا و آخرت به بالاترین وجه تأمین می کند و قدرت آن را دارد که قلم سرخ بر ستمگری ها و چپاولگری ها و فسادها و تجاوزها بکشد و انسان ها را به کمال مطلوب برساند .
ما معتقدیم تنها مکتبی که می تواند جامعه را هدایت کند و به کمال برساند اسلام است ؛ و دنیا اگر بخواهد از زیر بار هزاران مشکلی که امروز با آن دست به گریبان است نجات پیدا کند و آرمانی زندگی کند ، انسان گونه باید به اسلام روی بیاورد .
اسلام دین افراد مجاهدی است که به دنبال حق و عدالتند ، دین کسانی است که آزادی و استقلال می خواهند ، مکتب مبارزان و مردم ضد استعماری است . »( امام خمینی ، ۱۳۸۵ هـ ، ص ۲۶)
دیدگاه صبری درباره اسلام در قصیده ای با نام « اسلام » این گونه مطرح شده است :
اِنَّ دِینَ الإسلام ذُخرُ^[۴۶] سیبقــی أبَدَ الدهرِ ثابتَ الأرکانِ
أنــزَلتُه السمــاء للنــاسِ نـوراً قد قَضَنه إرادهُ الـدَّیانِ
یُرشِدُ النفسَ أینَ تَبسِنی لیبقی ما أقامَتهُ خالِدَ البُنیَانِ
( صبری ، بی تا ، ص ۵۳)
دین اسلام گنجینه ای است که همیشه مستحکم و پایدار باقی خواهد ماند .
و این بیت اشاره ای است به آیه قرآن کریم :[ اِن الدین عندِ اللهِ الاسلام ^[۴۷] ] ( قرآن کریم ، آل عمران، ۳/۱۹)
به اراده الهی اسلام مانند نوری از آسمان برای سعادت مردم نازل شده است .
و چه زیبا شاعر در این بیت از آیه قرآن کریم استعانت جسته است : [ و قد جاءَکُم بُرهانٌ مَن رَبِّکُم وَ اَنزَلنَا إِلَیکُم نوراً مُبیناً ^[۴۸] ] ( قرآن کریم ، النساء ، ۴/۱۷۴ )
انسان را راهنمایی می کند تا نفس خود را چگونه پرورش دهد تا مادامی که هست پایدار باقی بماند.
۵-۶- وسوسه شیطان
حضرت امام خمینی ( رحمه الله ) حب دنیا را شیطان قاطع الطریقی می داند که راه قرب و وصول را بر انسان می بندد و می فرمایند :

۲-۳-۳ فرهنگ
بحث و تأثیر فرهنگ در مورد میزان اشتراک زنان در خدمات ملکی را در دو بخش نیز می‌توان مورد بررسی قرار داد. اول فرهنگ حاکم در جامعه و دوم فرهنگ سازمانی. مطالعات و بررسی‌های صورت گرفته نشان می‌دهند که باورها و ارزش‌های فرهنگی حاکم در یک جامعه، تأثیر به سزایی بر میزان اشتغال زنان در بیرون از منزل داشته است.
۲-۳-۳-۱ فرهنگ حاکم در جامعه
در قدم نخست مفهوم کلمه‌ فرهنگ در زبان متفکران اروپایی کاربردهای گوناگونی داشته است. طور مثال؛‌ والتر^[۱۱۰] از آن به روحیات ملت‌ها و یا آداب و رسوم مراد می‌کرد. در آلمان هردر^[۱۱۱] آن را پرورش پیش رونده توانمندی‌ها (استعدادها) تعریف می‌کرد و در بیان ادلونگ^[۱۱۲] ادب آموزی و پیرایش معنی می‌داد. مفهوم علمی واژه فرهنگ به طور رسمی از سال ۱۸۷۱ با نام کتاب تیلور^[۱۱۳] «فرهنگ ابتدایی» تولد یافت، وی فرهنگ را چنین تعریف کرد «فرهنگ یا تمدن… کلیت در هم تافته‌ای است شامل دانش، دین، هنر،‌ قانون، اخلاقیات، اداب و رسوم و هر گونه توانایی و عادتی که آدمی همچون عضوی از جامعه به دست می‌آورد.^[۱۱۴]
امروزه ریشه تمام تحولات اجتماعی را در فرهنگ جامعه جستجو می‌کنند و صاحبنظران علوم اجتماعی و مدیران جامعه معتقداند که ریشه درخت تحول و توسعه هر جامعه، فرهنگ آن جامعه است. در یک تعریف دیگر کلمۀ فرهنگ به معنای امروزی چنین تعبیر شده است: «فرهنگ متشکل است از تصورات، نگرش‌ها، عادات‌ مشترک و کما بیش یکسان شده که در جهت نیازهای آدمی پرورانده شده است».^[۱۱۵] بطور کلی رشد و تعالی فرهنگ هر جامعه به عواملی چند بستگی دارد: رفاه مادی متعادل، عاری از افراط و تفریط، ‌عدالت اجتماعی، دین و مذهب یا ایدئولوژی، استعدادهای قومی، شرایط اقلیمی، شرایط تاریخی، نظام سیاسی و… این عوامل، همه فرهنگ جامعه را تشکیل می‌دهند و رشد و تعالی یا رکود و واپس ماندگی آن را موجب می‌شود.^[۱۱۶]
۲-۳-۳-۲ فرهنگ سازمانی
سازمان‌ها مانند اشخاص دارای شخصیت می‌باشند بنابراین قالب شخصیتی سازمان را فرهنگ سازمانی گویند. پس فرهنگ سازمانی چیزی است که در سازمان وجود دارد نه در افراد.

اسمیریچ^[۱۱۷] فرهنگ سازمانی را «مجموعه‌ای از ارزش‌های کلیدی، باورهای رهنما و تفاوت‌هایی می‌داند که در اعضای یک سازمان مشترک است».^[۱۱۸] استانلی دیویس،^[۱۱۹] فرهنگ سازمانی را مجموعه‌ای از باورها، ارزش‌ها و انگیزه‌ها که به صورت منسجم و یک پارچه در یک سازمان شکل می‌گیرد، تعریف می‌کند. فرهنگ داخلی سازمان عاملی پایدار و باثبات است. طوری که افراد و گروه‌هایی تازه به سازمان می‌پیوندند و عده‌ای هم سازمان را ترک می‌کنند، ولی فرهنگ سازمانی محکم و استوار باقی می‌ماند. از این رو اگر خواهان تغییر آن باشیم، نمی‌توان به راحتی آن را تغییر داد،‌ بنابراین می‌توان گفت فرهنگ سازمانی یک عامل محتوایی سازمان است که ساختار بر آن اساس شکل می‌گیرد.^[۱۲۰]
این درحالیست که سازمان‌ها از فرهنگ جامعه تأثیر می‌پذیرند، به عبارتی فرهنگ سازمانی بخشی از فرهنگ جامعه است که در سازمان جاری است و یا همان فرهنگ جامعه است که در مقیاس کوچکتر، متناسب با ابعاد سازمان در درون و برون سازمان عمل می‌کند.^[۱۲۱] از این رو می‌توان گفت مؤلفه‌های مرتبط با نابرابری جنسیتی^[۱۲۲] از راه مناسبات رسمی و غیر رسمی بر ساختار روانی زنان و جهت‌یابی آنان نسبت به کارشان تأثیر می‌گذارد. این قبیل نابرابری‌ها در درون سازمان به اشکال گوناگونی مانند؛ شانس بیشتری برای بیکاری، فرصت نابرابری برای آموزش‌های جانبی، دستیابی نابرابر به منابع تولیدی، مشارکت نابرابر در تصمیم گیری و امکان نابرابری در ارتقای شغلی نمودار می‌شود که به نوعی متأثر از فرهنگ حاکم بر آن سازمان است.^[۱۲۳]
آنچه مسلم است آن است که فرهنگ سازمانی هرگز نمی‌تواند بدون پایه و اساس باشد. در اینجا هدف آن است که مشخص شود چه عواملی در ایجاد یک فرهنگ سازمانی نقش اساسی دارند البته چنانکه ذکر رفت، این عوامل مختلف بستگی به چگونگی فرهنگ حاکم در جامعه نیز دارد. بنابراین علاوه بر فرهنگ پذیر بودن سازمان از جامعه؛ سه عامل اساسی دیگر نیز در ایجاد و شدت یا ضعف فرهنگ سازمانی دست در دست هم می‌دهند که عبارت از:
۲-۳-۳-۲-۱ بنیانگذاران سازمان
موسسان یا بنیانگذارانِ یک سازمان هستند که دربارۀ هویت و موجودیت سازمانی که تأسیس می‌کنند و اینکه سازمان شان به دنبال چه هدف‌هایی و به چه نحوی باید حرکت کند، نظر دارند و تصمیم می‌گیرند. علاوه بر آن، سازمان‌ها برای خود گذشته دارند. این تاریخ گذشتۀ سازمان، از منابع فرهنگ سازمان است. اعتقادات جاری، رسوم، سنت‌ها و روش‌های معمول انجام امور در سازمان عمدتاً متأثر از کارهای قبلی و میزان موفقیتی است که از فعالیت‌های گذشتۀ خود دارد. [از این رو، اینکه بنیانگذاران سازمان کی‌ها و با چه طرز دید و نگرشی هستند و به چه نوع فرهنگ و رسومی معتقد‌اند و دنبال چه اهدافی نیز هستند، خواه ناخواه تأثیر بر ضعف یا قوت فرهنگ سازمانی که کیفیت حضور و اشتراک قشر زن در سازمان را تحت تأثیر قرار می‌دهد، دارد].^[۱۲۴] پس یک فرهنگ سازمانی پیامد تعامل بین؛ اول سمت‌گیری و فرضیات بنیانگذاران آن و دوم آنچه اولین کارکنان در نتیجه تجربیات خود فرا می‌گیرند، می‌باشد.^[۱۲۵]
این در حالیست که سمت گیری و فرضیات بنیانگذاران سازمان نسبت به زنان‌، تأثیر گذار بر وضعیت اشتغال آنها می‌باشد. طور مثال؛ نئوکلاسیک‌ها به تفاوت‌های جنسی در عواملی اشاره می‌کنند که قابلیت تولید نیروی انسانی [بخصوص زنان شاغل] را تحت تأثیر قرار می‌دهند، مانند مسؤولیت‌های خانوادگی، نیروی جسمانی، آموزش، تربیت شغلی، ساعات کار، غیبت و تعویض شغل. به نظر کارفرمایان زمان‌هایی که زنان از دنیای کار دور می‌شوند (دوره زایمان و بچه داری [سه ماه یا سه و نیم ماه]) به معنی آن است که زنان کمتر از مردان تجارب شغلی [دانش ضمنی] به دست می‌آورند و توانایی و مهارت‌های آنها گرایش به کاهش دارد. بدین سان چون بعضی از زنان کار خود را به خاطر ازدواج ترک می‌کنند و یا به خاطر تولد فرزندان و تربیت آنها از کار دست می‌کشند، کارفرمایان کمتر برای آنها حاضر به سرمایه گذاری هستند.

1. 1. محیط

به عقیده هاریسون و کرول،^[۱۲۶] محیط اجتماعی سازمان، نخستین چیزی است که [در دید اول سازمان] مورد توجه قرار می‌گیرد. ویژگی‌های محیطی از جمله عواملی هستند که حدود فعالیت‌های سازمان را تعیین و میزان فعالیت‌ها و نوع تولیدات آن را مشخص می کند.^[۱۲۷]
محیط، تعریف کنندۀ سیاست سازمان و نحوۀ دست‌یابی به آن است و به طور غیر مستقیم در شکل دادن فرهنگ [نسبی] سازمان نقش به سزایی دارد. چرا که همین اثرات خارجی محیطی یا فرهنگ حاکم بر محیط سازمان است که فعالیت‌های درون سازمان را جهت می‌دهد. بنابراین مشکلات محیطی ممکن در محیط کار که باعث کاهش میزان اشتراک زنان در سازمان می‌شود عبارت از:

• • مشکلات موجود در عدم سازگاری شاغل بودن زن و فرهنگ غالب در سازمان؛

• • تبعیض موجود در سازمان [بین زن و مرد]؛

• • ارتباط با پرسونلِ تحت سرپرستی [خاصتاً اگر پرسونل تحت سرپرستی، مرد باشند و مدیر زن باشد]؛

• • عدم ریسک پذیری در فعالیت‌های سازمانی [خطر پذیر نبودن مدیر سازمان خاصتاً که زن باشد]؛

• • عدم تمایل در به کارگیری مهارت‌های سیاسی، که اغلب مردان از این روش برای ادارۀ سازمان استفاده می‌کنند و اکثراً موفق هم هستند [زنان در مدیریت خویش از مهارت‌های سیاسی کار نمی‌گیرند].

از جمله ارتباط با پرسونل تحت سرپرستی یکی از مشکلات زنان در پست‌های مدیریتی است. در پژوهشی مشخص گردیده که ۳۰ درصد کارمندان مرد از این که مافوق شان زن است احساس خوبی ندارند.^[۱۲۸] پژوهشی دیگر، یکی از مشکلات را نداشتن تمایل به همکاری از سوی مردان یا زنان به عنوان زیر دست مدیران زن می‌داند.

فصل دوم
مروری بر منابع
و بررسی مطالعات انجام شده
۲-۱- بررسی اثرات متفاوت عصاره گیاه زیتون تلخ روی حشرات
استفاده از گیاهان حشره کش‌ از سال ۱۸۵۰ با سموم گیاهی، مانند نیکوتین و روتنون آغاز گردیده و تاکنون نتایج بسیار خوبی از نحوه کنترل آفات با ترکیبات گیاهی بدست آمده است (Chaubey, 2007). برخی از گیاهان از ترکیباتی تشکیل شده ‌اند که این ترکیبات می‌ توانند حشرات آفات را از محصولات گیاهی دور کنند و خسارت اقتصادی آن ‌ها را کاهش دهند. برای مثال گیاه سیر^[۱۸]، آفاتی مانند سوسک ژاپنی، شته ‌ها،‌ سرخرطومی ‌های سبزیجات و کنه ‌های تارتن عنکبوتی را دور می‌کند (Zehnder, 2004). در گذشته برگ‌ های درخت عرعر^[۱۹] و تمام اندام ‌های گیاه سریشک^[۲۰] علیه شته ‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت (Pascual-Villalobos and Robledo, 1999).

مشتقات درخت زیتون تلخ به عنوان حشره کش تشخیص داده شده است. میوه ‌های این گیاه، باعث تأخیر در رشد، ‌کاهش باروری، نقص‌ های مورفولوژیکی و تغییرات رفتاری در حشرات می ‌شود (Senthil Nathan and Sehoon, 2006). از عصاره درخت زیتون تلخ به عنوان یک ترکیب ضد تغذیه، ‌دور کننده و تنظیم کننده رشد در حشرات استفاده شده است (Reed et al.,1982).
در پژوهشی، اثر عصاره‌ های متانولی Azadirachta indica و Melia azedarach روی تخم ‌ریزی و تفریخ تخم ‌های پروانه Earias vittella F. مورد ارزیابی قرار گرفتند (Gajmer et al., 2002). در مطالعه ‌ای دیگر بررسی تأثیر حشره کشی‌ عصاره آبی برگ و میوه رسیده زیتون تلخ روی مرحله پورگی سفید بالک گلخانه^[۲۱] صورت گرفت (Jazzar and Abou-Fakhar, 2003). همچنین تأثیر عصاره اتانولی دانه زیتون تلخ روی شته جالیز^[۲۲] و شته سبز هلو^[۲۳] بررسی شد (سالاری و همکاران ،a 1390).
در مطالعه ای آزمایشگاهی، تأثیر عصاره آبی زیتون تلخ بر روی فعالیت ‌های زیستی لارو پروانه Spodoptera frugiperda بررسی شد (Carvalho and Ferreira, 1990). همچنین اثرات ضد تغذیه ‌ایی عصاره آبی گل، میوه، ساقه و برگ گیاه زیتون تلخ روی Diabrotca speciosa بررسی گردید (Ventura and Ito, 2000). در تحقیقی دیگر، اثرات دورکنندگی و ضد تغذیه ایی برگ، میوه رسیده و میوه نارس زیتون تلخ روی سفید بالک گلخانه گزارش شده است (Abou Fakhr et al., 2001; Nardo et al., 1997). دز زیرکشنده عصاره میوه رسیده زیتون تلخ نیز توسط دفاگو^[۲۴] و همکاران (۲۰۰۹) بررسی شده است. به علاوه گزارش شده است که عصاره برگ زیتون تلخ، در بقای لارو و حشرات بالغ Epilachna paenulata تأثیر دارد (Kraus et al., 1986). در تحقیقی دیگر، تأثیر عصاره برگ زیتون تلخ، روی رشد و دگردیسی E. varivesti بررسی شد (Zhu and Ermel, 1991). تأثیر عصاره بدست آمده از برگ و میوه نارس زیتون تلخ روی مرگ و میر حشرات بالغ سفید بالک گلخانه به اثبات رسیده است (Nardo et al., 1997).
دهقانی و احمدی (۱۳۹۰) تأثیر عصاره متانولی زیتون تلخ روی مراحل مختلف زیستی سفید بالک گلخانه^[۲۵] را‌، در شرایط آزمایشگاهی مورد بررسی قرار دادند. اثرات حشره‌کشی دو عصاره گیاهی، شامل دانه گیاه زیتون تلخ و اسفند روی تریپس پیاز^[۲۶]، در شرایط آزمایشگاه توسط نجمی ‌زاده و احمدی (۱۳۹۰) مورد مطالعه قرار گرفته است. در پژوهشی دیگر، اثر عصاره اتانولی گیاه زیتون تلخ روی تغذیه لارو و حشره کامل سوسک برگخوار نارون Xanthogalleraca luteola Mulle (Coleoptera: Chrysomelidae) بررسی شد (Valladares et al., 1997).
انواع گوناگونی از عصاره های خام بخش های متفاوت گیاه زیتون تلخ از جمله عصاره برگ و میوه رسیده آن، برای ارزیابی فعالیت های ضدتغذیه ایی برخی حشرات شامل راسته های Saltatoria، Heteroptera، Homoptera، Coleoptera، Lepidoptera و Diptera استفاده شده است (Ascher et al., 1995). عصاره برگ زیتون تلخ همچنین، تخم ریزی پشه Aedes aegypti (Diptera: Culicidae) را کاهش داد (Defago et al., 2009)؛ این در حالی است که در تحقیقی دیگر، مشخص شد که عصاره میوه رسیده زیتون تلخ، اثری روی تخم گذاری پشه A. aegypti ندارد (Coria et al., 2008). همچنین اثرات قوی ضد تخم گذاری عصاره زیتون تلخ، روی ماده های Anopheles stephensi گزارش شده است (Senthil Nathan et al., 2006)؛ اگرچه در این تحقیق اثر عصاره میوه رسیده زیتون تلخ به مراتب بیشتر از عصاره برگ بود.
دفاگو و همکاران (۲۰۰۹) نشان دادند که عصاره زیتون تلخ روی تخم ریزی E. paenulata تأثیر دارد. در پژوهشی دیگر، اثر عصاره برگ زیتون تلخ روی مرگ و میر، طول دوران لاروی و سرعت رشد Spodoptera frugiperda بررسی شد (De Brito et al., 2004; McMillian et al., 1969). تأثیر عصاره های قسمت های مختلف رشدی زیتون تلخ شامل میوه نارس و رسیده، برگ و ساقه، روی مرگ و میر سفید بالک به اثبات رسیده است (De Souza and Vendramin, 2001). همچنین گزارش شده است که عصاره آبی میوه رسیده زیتون تلخ، روی گونه های مختلف شته ها تأثیر دارد (Defago et al., 2009).
همچنین فعالیت ضد تغذیه ای آزادیراختین استخراج شده از دانه های زیتون تلخ علیه لارو Spodoptera exiguae به اثبات رسیده است (Huang et al., 1995). بررسی تأثیر عصاره اتانولی گیاه زیتون تلخ بر روی آفت سرخرطومی برنجL. Sitophilus oryzae نیز بیانگر خاصیت حشره کشی این عصاره گیاهی در ارتباط با این آفت است (Panji, 1946). اثرات عصاره اتانولی زیتون تلخ روی لارو شب پره Pieris brassicae و سوسک Aulacophora foveicollis بررسی گردید (Saljoqi et al., 2006). مطالعات نشان داد که عصاره اتانولی زیتون تلخ برای کنترل لارو سن سوم و چهارم Aedes aegypti (Diptera: Culicidae) تأثیر بسزایی دارد (Prophiro et al., 2008). همچنین خبیر و همکاران (۱۳۹۳) گل درخت زیتون تلخ را به عنوان شته کش معرفی کرده و تأثیر غلظت های مختلف عصاره اتانولی آن را روی مرگ و میر حشرات بالغ شته سیاه باقلا مورد بررسی قرار دادند.
۲-۲- بررسی اثرات حلال های مختلف روی حشرات
در امر استخراج ترکیبات مؤثر موجود در یک عصاره گیاهی، نوع حلالِ مورد استفاده جهت استخراج عصاره، در میزان اثر حشره کشی آن عصاره گیاهی نقش دارد. در یک تحقیق، تأثیر نوع حلال و تکنیک عصاره گیری،‌ بر روی فعالیت آنتی اکسیدانی عصاره برخی گیاهان دارویی بررسی شد (Sultana et al., 2009). در آزمایشی دیگر، جهت تعیین تأثیر نوع حلال بکار رفته در تهیه عصاره دانه گیاه زیتون تلخ، ‌روی خاصیت حشره کشی عصاره ‌های استخراج شده، بر روی شته سیاه باقلا مورد بررسی قرار گرفت (سالاری و همکاران، b1390).
۲-۳- استخراج از گیاهان به کمک روش های نوین استخراج
در پژوهشی با کمک امواج مایکروویو، استخراج ترپن ها از دانه های زیره انجام شد (Chemat et al., 2005). استخراج پلی فنول ها^[۲۷] از پوست پرتقال^[۲۸] با کمک امواج فراصوت صورت گرفت و استخراج طی مدت زمان ۳۰ دقیقه انجام شد (Kamran Khan, 2010). کاربرد فراصوت در تکنولوژی مواد غذایی (پردازش، حفظ و استخراج) توسط چمت^[۲۹] و همکاران (۲۰۱۱) بررسی شد. همچنین روش های متداول و جدید در زمینه استخراج مواد غذایی از گیاهان، از جمله استخراج سوکسله، استخراج با کمک امواج مایکروویو و استخراج با کمک امواج فراصوت مورد بررسی قرار گرفته اند (Wang and Weller, 2006).
در آزمایشی اثر روش های مختلف استخراج بر راندمان استخراج روغن از پوست درخت Pinus radiata، مورد مطالعه قرار گرفت (Aspe and Fernandez, 2011). استخراج روغن از دانه های کتان با کمک امواج فراصوت نیز، توسط زانگ^[۳۰] و همکاران (۲۰۰۸) انجام پذیرفت.
فصل سوم
مواد و روش ها
۳-۱-کشت گیاه میزبان
پس از زهکشی گلدان‌ های پلاستیکی (با قطر ۱۰ سانتی‌ متر) با سنگ ‌ریزه، ‌این گلدان ‌ها با مخلوطی از ماسه بادی و کود گیاهی پوسیده (خاک برگ) پر شدند. سپس درون هر گلدان (با توجه به اندازه بذر ها و حجم‌ گلدان)، چند بذر باقلا کاشته و همواره سعی شد که عمق مناسب کاشت رعایت گردد. به منظور جلوگیری از آلودگی گیاهان مذکور به آفاتی نظیر کنه ‌ها، ‌تریپس ‌ها و یا شته‌ ها، گلدان ‌های باقلا پس از کشت، ‌در داخل قفس ‌های چوبی یا فلزی با ابعاد ۸۰×۶۰×۶۰ سانتی‌ متر که با تور ارگانزا و یا حریر پوشیده شده بودند، ‌درون گلخانه در شرایط دمایی ۵±۲۵ درجه سانتی‌گراد، رطوبت نسبی ۱۰±۶۰ درصد و ۱۶ ساعت روشنایی و ۸ ساعت تاریکی قرار داده شدند (شکل ۶). هر دو روز یکبار،‌ گلدان ‌ها آبیاری شده و زمانی که به مرحله چند برگی رسیدند (تقریباً پس از ۲ هفته)، برگ ‌های این گیاهان در آزمایشات استفاده گردید. لازم به ذکر است که در طول آزمایشات، ‌به طور متناوب،‌ تعدادی گلدان از گیاه باقلا کاشته شد (شکل ۷).
شکل ۶: تصویری از قفس ‌نگهداری گلدان ها در گلخانه (اصلی- Original)

شکل ۷: گیاهان باقلای کشت شده در گلخانه، جهت استفاده در آزمایشات (اصلی- Original)
۳-۲- پرورش حشرات
جهت بررسی تأثیر عصاره گیاهی،‌ حلال‌ های متفاوت و روش ‌های نوین استخراج عصاره از مراحل مختلف رشدی گیاه زیتون تلخ ‌در کنترل حشرات، از شته سیاه باقلا استفاده شد. به منظور پرورش آزمایشگاهی، شته مذکور، ‌از روی گیاهان میزبان در شهرستان کرمان جمع‌ آوری گردید. پس از انتقال شته ‌ها به آزمایشگاه و شناسایی آن ‌ها، یک کلنی از این شته پرورش داده شد. شته‌ ها درون ظروف مخصوص پرورش (ظروف پلاستیکی به قطر ۶ سانتی‌ متر و ارتفاع ۴ سانتی‌ متر، حاوی ژل آگار۷/۰ درصد)، برروی برگ ‌های باقلا پرورش داده شدند.
جهت تهیه ژل آگار ۷/۰ درصد، مقدار ۷ گرم از پودر آگار را داخل ۱۰۰۰ میلی‌ لیتر آب حل کرده و سپس این محلول به طور یکنواخت حرارت داده شد. پس از جوش آمدن و روشن ‌تر شدن رنگ محلول، محلول به میزان معین درون ظروف پرورش ریخته شد. پس از گذشت مدت زمان ۲۰ الی ۳۰ دقیقه، محلول درون ظروف پرورش به صورت ژل در آمده و قابل استفاده جهت پرورش حشرات و انجام آزمایشات شد. از محیط آگار ژل جهت حفظ رطوبت و نگهداری برگ‌ های گیاه میزبان برای مدت زمان طولانی تر استفاده گردید. داخل همه ظروف به طور معمول تعداد ۱۰ تا ۱۵ عدد شته بالغ جهت پرورش انبوه کلنی قرار داده و درب ظروف با توری های مخصوص (حریر شیشه‌ای برش خورده)، جهت تبادل هوا پوشانده شد. سپس ظروف پرورش در داخل اتاقک رشد^[۳۱] (شکل ۸)،‌ در شرایط دمایی ۱±۲۵ درجه سانتی‌گراد، رطوبت نسبی ۱۰±۵۰ درصد و ۱۶ ساعت روشنایی و ۸ ساعت تاریکی نگهداری شدند. درون اتاقک رشد جهت کنترل دقیق ‌تر تغییرات محیطی، از دستگاه رطوبت سنج (هیدرومتر) و دماسنج ماکزیمم-مینیمم استفاد شد. با پوره زایی شته ‌ها و افزایش جمعیت، ‌تعدادی از بالغین به ظروف پرورش جدید حاوی ژل آگار و برگ ‌های جدید گیاه‌ میزبان منتقل گردید (شکل ۹).

شکل ۸: اتاقک رشد و ظروف پرورش حشرات داخل آن (اصلی- Original)
شکل ۹: ظروف مخصوص پرورش شته سیاه باقلا (اصلی- Original)
برای بدست آوردن شته ‌های همسن، تعداد ۲۰۰ عدد شته بالغ از کلنی اولیه جدا و در یک کلنی جداگانه نگهداری گردیدند. پس از۲۴ ساعت، حشرات بالغ جدا شده و به کلنی اصلی بازگردانده شدند. در این حالت پوره ‌های ایجاد شده، یک یا دو روزه بوده که جهت انجام برخی از آزمایشات استفاده شدند (شکل ۱۰).
شکل ۱۰: پوره ۲-۱ روزه شته سیاه باقلا (اصلی- Original)
جهت آماده سازی پوره ‌های ۳ یا ۴ روزه، پوره‌ های یک یا دو روزه در کلنی جداگانه ‌ایی نگهداری شده و پس از ۴۸ ساعت، پوره ‌ها به سن سه یا چهار روزه رسیده و برای انجام آزمایشات مربوطه مورد استفاده قرار گرفتند (شکل ۱۱).
شکل ۱۱: پوره ۴-۳ روزه شته سیاه باقلا (اصلی-Original)
همچنین جهت آماده سازی بیوتست^[۳۲]، برای بررسی میزان پوره زایی ماده‌ های بالغ شته سیاه باقلا، ‌پوره ‌های ۲-۱ روزه درکلنی دیگری نگهداری شده،‌ پس از حدود ۷ روزه پوره‌ ها بالغ شده و سپس حشرات ‌تازه بالغ شده به محیط آزمایش منتقل شدند (شکل ۱۲).
شکل ۱۲: حشره تازه بالغ شده شته سیاه باقلا (اصلی-Original)
۳-۳- تهیه نمونه ‌های گیاهی
از زمستان ۱۳۹۱ تا اواخر پائیز ۱۳۹۲، ‌با توجه به نیاز، ‌مراحل متفاوت رشدی گیاه زیتون تلخ،‌ شامل گل، ‌میوه سبز کوچک (به قطر متوسط ۳ میلی متر)، میوه سبز بزرگ (به قطر متوسط ۷ میلی متر)، میوه رسیده و برگ، جهت انجام آزمایشات از رویشگاه طبیعی آن در منطقه ماهان (۵۷ درجه و ۹ دقیقه و ۳۰ ثانیه شرقی و ۳۰ درجه و۹ دقیقه و ۷۰ ثانیه شمالی، ارتفاع از سطح دریا ۱۷۹۴ متر) جمع آوری شدند.
نمونه های گیاهی پس از انتقال به آزمایشگاه، در شرایط مناسب (سایه و تهویه) خشک شدند. یک هفته پس از خشک شدن کامل اندام‌ های گیاهی، این قسمت ‌ها توسط آسیاب برقی استیل به مدت ۳ دقیقه کاملا پودر شدند. چون ماده مؤثر موجود در عصاره گیاه ممکن است قطبی، حد واسط و یا غیر قطبی باشد، جهت انجام آزمایشات از حلال ‌های قطبی (‌آب مقطرآزمایشگاهی، اتانول و متانول)، حلال حد واسط (‌استون) و حلال غیر قطبی (اِن هگزان) با درجه خلوص ‌های ۹۵ تا ۹/۹۹ درصد جهت عصاره گیری استفاده شد. همچنین به منظور بررسی تأثیر روش‌ های مختلف عصاره گیری از سه روش عصاره گیری به روش معمول و متداول (سنتی)، عصاره‌گیری با امواج مایکروویو و عصاره‌گیری با امواج فراصوت استفاده گردید.
۳-۴- تهیه عصاره ‌های گیاهی به روش عصاره‌گیری معمولی (سنتی)
در هر مرحله از عصاره گیری ۷۰ گرم از اندا‌م‌ های گیاهی پودر شده در ارلنی به حجم ۵۰۰ میلی‌ لیتر ریخته شد. با توجه به هدف و نوع آزمایش روی هرکدام از آن‌ ها به صورت مجزا از حلال‌ های فوق الذکر ریخته تا حجم مخلوط به ۱۵۰ میلی ‌لیتر رسید. پس از یک ساعت همزدن در زیر هود، درب ارلن با پارافیلم به خوبی بسته شد تا حلال از ظرف خارج نگردد. به منظور جلوگیری از تابش مستقیم نور به ارلن، دور آن با فویل آلومینیوم پوشانده شد. سپس مخلوط عصاره و باقی مانده گیاهی به مدت ۲۴ ساعت در یخچال (دمای ۴ درجه سانتی‌گراد)‌ نگهداری گردید.
پس از ۲۴ ساعت، عصاره گیاهی توسط کاغذ صافی Whatman N° ۹۱ از باقی ‌مانده‌ گیاهی جدا شد. در مراحل بعدی جهت انجام آزمایشات، غلظت ۵۰ میکروگرم در میلی ‌لیتر از عصاره ‌های فوق آماده سازی شده و مورد استفاده قرار گرفت (شکل ۱۳).

شکل ۱۳: یک نمونه از عصاره های استخراج شده به روش استخراج معمولی (اصلی-Original)
۳-۵- تهیه عصاره‌ های گیاهی به روش عصاره‌گیری با امواج مایکروویو
به منظور عصاره‌گیری از مراحل مختلف رشدی گیاه زیتون‌ تلخ با کمک امواج مایکروویو،‌ از آب مقطر به عنوان واسطه پراکندگی استفاده شد. زیرا نقطه جوش حلال ‌های دیگر که در بالا ذکر شد، نسبت به آب پایین‌ تر بوده و به سرعت در مایکروویو به جوش آمده و موجب ایجاد آتش سوزی می ‌شوند. جهت عصاره‌گیری، ‌۷۰ گرم از هرکدام از مراحل رشدی زیتون تلخ (گل، میوه‌ سبز کوچک، میوه سبز بزرگ، میوه رسیده و برگ) که کاملا پودر شده بودند،‌ درون ارلنی به حجم ۵۰۰ میلی ‌لیتر ریخته شد. سپس به آن ‌ها آب مقطر اضافه گردید تا حجم مخلوط به ۱۵۰ میلی‌ لیتر رسید. سپس هر ارلن‌ به طور جداگانه‌ درون مایکروویو قرار گرفت. هرکدام از مراحل گیاهی به صورت جداگانه، در مدت زمان های ۳۰ و ۵۰ ثانیه در معرض امواج مایکروویو قرار گرفتند. پس از عصاره‌گیری در مدت زمان ‌های ذکر شده،‌ مخلوط توسط کاغذ صافی Whatman N° ۹۱ فیلتر شد. جهت انجام آزمایشات، از هر کدام از عصاره‌ ها، غلظت ۵۰ میکروگرم در میلی لیتر تهیه گردید. همچنین مقدار ۵۰ میلی‌ لیتر آب مقطر، به مدت ۳۰ و۵۰ ثانیه درون مایکروویو (به منظور استفاده در شاهد) قرار داده شد. در این روش از مایکروویو مدل ۲۳۵۰ Samsung MW با فرکانس امواجی معادل ۲۴۵۰ مگاهرتز استفاده گردید (‌شکل ۱۴).
شکل ۱۴: دستگاه استفاده شده در استخراج عصاره با کمک امواج مایکروویو (اصلی-Original)
۳-۶- تهیه عصاره ‌های گیاهی به روش عصاره‌گیری با امواج فراصوت
جهت انجام این مرحله، از اتانول ۹۶ درصد به عنوان واسطه پراکندگی استفاده شد. بدین منظور، ۷۰ گرم از هرکدام از مراحل گیاهی که کاملا پودر شده بودند، درون بشری به حجم ۵۰۰ میلی ‌لیتر ریخته و با اضافه کردن اتانول حجم مخلوط به ۱۵۰ میلی ‌لیتر رسید. سپس بشر حاوی مخلوط ماده گیاهی و حلال، ‌درون دستگاه اولتراسونیک قرار گرفت. عصاره‌گیری باید به مدت ۳۰ دقیقه تحت امواج فراصوت (به موج ‌های صوتی که فرکانس نوسان آن ها بیش از محدوده شنوایی انسان یا ۲۰‏ سیکل^[۳۳] در ثانیه ‎‏باشد، فراصوت گفته می‌شود) انجام می گرفت؛ به دلیل احتمال آسیب‌ دیدن میله^[۳۴] دستگاه اولتراسونیک، بعد از هر ۲ دقیقه امواج دهی، یک دقیقه به دستگاه استراحت داده می ‌شد. بنابراین برای آماده سازی هر عصاره، ۴۵ دقیقه زمان لازم بود. پس از این مدت زمان، ‌بلافاصله عصاره‌ گیاهی توسط کاغذ صافی Whatman N° ۹۱ از باقی مانده‌گیاهی جدا شد. در مراحل بعدی از هر عصاره، غلظت ۵۰ میکروگرم در میلی لیتر تهیه گردیده و در آزمایشات مورد استفاده قرار گرفت. همچنین دامنه نوسان^[۳۵] و سیکل دستگاه التراسونیک در این آزمایش، به ترتیب روی ۸۰ و ۶/۰ تنظیم شد. شدت موج متناسب با مربع دامنه نوسان در آن نقطه است. ارتعاش منبع، ذرات مجاور را به نوسان در می ­آورد و این ذرات نیز ذرات مجاور خود را مرتعش می ­سازند و ارتعاش ماده زنجیروار ادامه یافته و پیش می ­رود. انتقال این ارتعاشات از ذره­ای به ذره دیگر در واقع همان موج صوتی است که در محیط منتشر می ­شود.
جهت عصاره‌گیری به روش استفاده از امواج فراصوت، از دستگاه Ultrasound Technology، مدل UP200s، ساخت شرکت hielscher آلمان استفاده گردید (شکل ۱۵).
شکل ۱۵: دستگاه استفاده شده در استخراج عصاره با کمک امواج فراصوت (اصلی-Original)