فقهای اسلامی اعم از فقهای عامه و امامیه ، عقد مغارسه را به خوبی شناخته و همانگونه که در فصل قبل نیز بیان شد تعاریف مختلف و جالبی را از آن ارائه نموده اند . اما هریک از ایشان ، در جهت بیان دلایل خود برای بطلان یا صحت عقد مغارسه استدلالاتی را ارائه نموده که هدف ما در این مبحث ، بیان این استدلالات و شرایط مندرج در کلام این فقها می باشد .

گفته شد به طور کلی فقیهان اسلامی دراین باره دو نظر دارند :
۱) منع ؛ بیشتر فقیهان ( از جمله صاحب جواهر و شهیدین ) ، عقد مغارسه را جایز نمی دانند و معتقدند که این عقد ، به دلیل موجود نبودن درخت که در واقع محل شراکت خواهد بود باطل است و دلایل دیگری را نیز برای بطلان آن ذکر کرده اند . ( توقیفی بودن عقود در شرع و … )
۲) جواز ؛ بنابر نظر این دسته از فقها ( از جمله صاحب کفایه و صاحب عروه ) ، عقد مغارسه نیز مانند هر عقد دیگری رواست ، اما برای آن شروطی از جمله ریشه دار بودن درختانی که کاشته می شود ، مدت آن سالها به طول نینجامد ، سهیم بودن عامل در زمین ، و … بر شمرده اند . اما به تفصیل باید در نظر داشت هرچند که فقیهان درباره جواز و عدم جواز و نیز دیگر جزئیات عقد مغارسه اختلاف نظر دارند .^[۸۴] لیکن به نظر نگارنده ، یکی از موارد تاثیرگذاری که به طور نامحسوس و نا ملموس باعث گردیده که فقها و علمای طراز اول اسلام ، عقد مغارسه را باطل بدانند ، حدیث و روایت مبنای قاعده لاضرر و لاضرار می باشد . البته این موضوع ، در کلام هیچکدام آنها به صورت مستقیم تبلور نیافته و جملگی سعی نموده اند برای بطلان آن ، دلایل دیگری را ذکر کنند اما از باطن و محتوی کلام ایشان قابل استنباط است که نمی توانند از آثار ناشی از این حکم نیز به راحتی گذر کنند و بنده این حدیث را نوعی منع غیر مستقیم شارع ، در کلام ایشان تصویر می کنم . در جهت بهتر مشخص شدن استدلال فوق ، به جاست که متن حدیث را به طور خلاصه در این مکان ذکر نماییم : « سمره بن جندب درخت خرمائى در باغ مردى از انصار داشت و منزل آن شخص انصارى سر راه آن باغ بود ، سمره مى‌آمد و بدون اجازه و اطلاع صاحب خانه ، وارد شده به سوى درختش مى‌رفت ، مرد انصارى بدو گفت : هر وقت خواستى وارد شوى ، اجازه بخواه سمره گفت : من چنین کارى نخواهم کرد ، این درخت مال من است و من حق دارم به آن سرکشى کنم و اجازه نخواهم گرفت ، مرد انصارى نزد رسول خدا (صلّى اله علیه و آله) آمد و شکایت کرد ، رسول خدا (صلّى اله علیه و آله) سمره را خواست و به وی فرمود: هر گاه به سراغ درخت خود مى‌روى ، رخصت بخواه و بعد وارد شو ، سمره سر باز زد . رسول خدا (ص) به او پیشنهاد خرید به قیمتى کرد ، او نپذیرفت . رسول خدا (ص) قیمت را بالا برد ، باز نپذیرفت ، پس چون حضرت‌ چنین دید فرمود : من ضامن مى‌شوم که در عوض آن درخت خرما ، درختی در بهشت به تو بدهند ، این بار نیز نپذیرفت ، آنگاه رسول خدا (ص) انصارى را امر کرد که آن درخت را از ریشه بیرون آورد و نزد سمره اندازد و سپس فرمودند :« لا ضرر و لا إضرار فی الاسلام »‌ یعنى در اسلام نه ضرر بردن است نه ضرر رساندن . »^[۸۵] ملاحظه می فرمایید که سمره در باغ شخص انصاری درختی داشته و این بدین معنا است که سابقاً به وسیله قراردادی مابین مالک زمین و سمره ، در ملک مرد انصاری ، غرس اشجار واقع (مغارسه) و بدین مناسبت سمره حق و حقوقی برای خود قائل بوده که طبعاً استفاده مطلق از این حق و حقوق ، سبب ورود ضرر و زیان به صاحب ملک گردیده است و این تضاحم حقین ، تقریباً در اکثر قراردادهای مغارسه به وجود می آید . البته مجدداً تاکید می شود که بطلان قرارداد مغارسه در نظر علما متکی به دلایل و استدلالات دیگری است که در مباحث آینده به آن می پردازیم . در این راستا به منظور مشخص شدن کامل وضعیت عقد مغارسه در حقوق اسلام ، بجاست تا نظریات فقهای امامیه و فقهای عامه را در دو گفتار جداگانه بیان و تشریح نماییم :
گفتار نخست - نظریات فقهای امامیه
بیشتر فقهای امامیه یا عقد مغارسه را ذکر نکرده اند و یا اگر آن را بیان کرده اند در ذیل احکام مزارعه و مساقات بیان نموده اند . در مباحث قبل ، گفته شد که فقهای امامیه در خصوص وضعیت عقد مغارسه به دو گروه تقسیم می شوند :
الف - فقهای قائل به بطلان :
عقد مغارسه که دلیل خاصى بر صحت آن وجود ندارد ، از زمان محقّق حلى مورد بحث و گفتگو بوده است . بیشتر فقها با اعتقاد به توقیفیت عقود، این عقد را باطل دانسته‌اند . ^[۸۶]
این دسته از فقها عمدتاً از جمله فقهای متقدم هستند و گروهی از متاخرین نیز به آنها پیوسته اند . مشهور میان این فقهاء ، آن است که مغارسه باطل است و حتی برخی از ایشان نقل اجماع شیعه بر آن نموده‌اند .^[۸۷] از جمله مرحوم صاحب جواهر بر بطلان مغارسه ادعاى اجماع کرده است و مى‌گوید « … المغارسه باطله عندنا، لان الاصل الفساد … هذا العقد على نحو عقد المزارعه فان الاجماع بقسمیه على بطلانه » پس مشاهده مى‌کنیم که صاحب جواهر اصل در معاملات را فساد مى‌داند ، مگر در جایی که شارع اذن داده باشد و این نظریه را اجماعى مى‌داند و نیز صاحب مسالک مى‌گوید « المغارسه معامله خاصه على الارض لیغرسها العامل على ان یکون الغرس بینهما و هى مفاعله منه و باطله عندنا و عند اکثر العامه. و لان عقود المعاوضات موقوفه على اذن الشارع و هى منفیه هنا . » ^[۸۸]
مطابق نظر اینان ، چون «مغارسه» در احکام مطرح نبوده و نامى در شرع از آن نیامده پس باطل است . ( نظریه توقیف ) محقق قمى از جمله طرفداران نظریۀ «توقیف» است . وی معتقد است که احکام شرع اعم از «عبادات» و «معاملات» کلاً و عموماً «توقیفیه» هستند. یعنى فقط همان عقودى که نامشان رسماً در شرع آمده ، صحیح و قابل عمل هستند و ایجاد هر گونه عقد جدیدى ، ممنوع و باطل است . شهید ثانى و مولفین کتاب جواهر کلام و مفتاح الکرامه نیز از جمله قائلین به اصالت الفساد درمعاملات هستند (نظریه توقیفی) و درمورد علت بطلان عقد مغارسه مى‌نگارند : « إنّ عقود المعاوضات موقوفه على إذن الشارع وهى منتفیه هنا . »^[۸۹]
البته بعضى دیگر از فقها که مغارسه را باطل مى‌دانند ، تکیه‌شان بر توقیفى بودن در معاملات نیست ، بلکه به دلیل این که درخت ریشه دار است- به خلاف زرع در مزارعه- و نیازمند زمان طولانى است و در تعیین اجل تقسیم و شرایط دیگر ، دچار مشکلات مى‌شود ، آن را باطل مى‌دانند . به طور مثال میرزای قمی در خصوص استدلال شهید اول راجع به مغارسه چنین نگاشته است : « ظاهر سخن مرحوم شهید اول در لمعه که مى‌گوید « و المغارسه باطله و لصاحب الارض قلعه و له الاجره ، لطول بقائه » بر این استدلال تکیه دارد . گویا شهید اول در لمعه ، به دلیل دیگر غیر از توقیف تکیه مى‌کند و آن «طول بقاى مغارسه» است نسبت به مدت بقاى مزارعه و این در صورتى است که «جار و مجرور» را به «باطله» متعلق بدانیم که ظاهراً هم چنین است. زیرا اجرت زمین منوط به طول بقاء و عدم آن نیست . هرچند به نظر میرزای قمی از بیان شهید اول دست کم « عدم الخلاف» ظاهر مى‌شود.^[۹۰] » حتی به نظر برخی دیگر از فقها اگر بر فرض آن که اجماع هم محقّق نباشد ، باز هم اشکال در محل وجود دارد و بنابراین حکم آن بطلان خواهد بود . ^[۹۱] در ادامه فقهای معاصر نیز ضمن عدول از نظریه اجماع ، معتقد هستند مشهور فقها بر بطلان آن نظر داده‌اند و عمده دلیلشان بر بطلان، این است که طبق نظر مشهور، معاملات منحصر به عقودى هستند، که از نظر شارع مجاز شناخته شده و آنها عقود معیّنه هستند و مغارسه در زمرۀ عقود شناخته شده نیست. ^[۹۲]
النهایه اینکه برخی از فقهای معاصر نیز در این رابطه ، اعتقاد به بطلان قراردادهای مغارسه دارند که در ذیل به طور خلاصه ، نظریه مشاهیر آنها ذکر می گردد :
آیت اله سید محمد کاظم طباطبائی یزدی صاحب کتاب عروه الوثقی چنین می نگارند که : « وقالوا المغارسه باطله … » و علت بطلان را هم ، خلاف قاعده بودن عقد مغارسه و اجماع فقها بر بطلان ذکر می کند ، هرچند لفظ قالوا در کلام وی ( که به نظر می رسد ضمیر آن فقهای امامیه هستند ) دلالت بر آن دارد که مؤلف بطلان و علت آن را از قول ایشان نقل کرده است .^[۹۳] آیت اله العظمی صافی گلپایگانى معتقدند که : « بنا بر احتیاط لازم ، این معامله باطل است . »
آیت اله العظمی فاضل اراکی نیز رای بر این دارند که : « بنا بر احتیاط واجب ، معامله باطل است .»
آیت اله العظمی بهجت نیز چنین فتوی داده اند که : « معامله به این صورت باطل است، ولى در صورت توافق طرفین مى‌توان همین نتیجه را با صلح و یا اجاره به دست آورند. »
علامه استاد محمود شهابی خراسانی در کتاب تعلیقات و حواشی مربوطه به آن ، علت بطلان عقد مغارسه را ماذون نبودن از طرف شارع و محصور و معین بودن عقود ذکر کرده اند .
علامه حلی در خصوص مغارسه چنین می نگارند : « درخصوص مغارسه که گفتیم باطل است معنى آن است که الزام نمى‏آورد اما اگر به قراردادى تراضى نمودند و بر آن باقى ماندند حرام نیست و بر هر مسلمان واجب است به وعده خود وفا کنند اما حق مالى و الزام قضائى ثابت نمى‏شود و اگر به صیغه صلح به مغارسه ملتزم شوند حق مالى و الزام هم مى‏آورد اما لوازم و آثار را باید خود صریحاً در صلح قید کنند والا شروط و لوازم معاملات دیگر بر آن مترتب نمى‏گردد. »^[۹۴] به طور کلی و بعد از خلاصه نمودن مطالب فوق الذکر ، بدین نتیجه می رسیم که دلایل فقهای معتقد به بطلان عقد مغارسه را می توان محصور به موارد ذیل نمود :
عدم اذن شارع و توقیفی بودن عقود در شرع .
اجماع فقها بر بطلان یا تشهیر آن .
خلاف قاعده بودن این عقد و عدم انطباق آن با سایر عقود .
طول بقاى عقد مغارسه و غرری بودن آن .
بدین ترتیب دیده می شود حکم به بطلان مطلق عقد مغارسه ، متکی به دلایل قاطع نیست ، لیکن بسیاری از فقها کوشیده اند که آنرا با یکی از اشکال عقود موصوف معین ، عملی و منطبق سازند و بدین ترتیب رفع اشکال نمایند که البته پاسخ موارد فوق و توضیحات بیشتر در این خصوص در بند بعد ، بیان و تشریح خواهد شد .
ب - فقهای قائل به صحت :
اما همان طور که قبلاً نیز بیان شد ، فقهاى متأخر در مورد معاملات اجماعاً به امضاء معتقدند و مشروعیت معامله را ، منوط به اعلام عنوان آن از ناحیۀ شارع، نمى‌دانند و بدین ترتیب معاملاتى از قبیل مغارسه را صحیح مى‌دانند .^[۹۵]
البته بعضى از فقهای مقدم مثل مقدس اردبیلى و صاحب کفایه و شیخ محمد حسین کاشف الغطاء در تحریر المجله و سید محمد کاظم یزدى صاحب عروه الوثقى ، با بهره گرفتن از قواعد عمومى لزوم وفاى به عقد ، حکم به صحت عقد مغارسه کرده‌اند زیرا در باب معاملات نیازى به تنفیذ تک تک آنها نیست بلکه همین که منع خاصى از طرف شارع نیامده باشد کافى است ؛ چرا که همۀ عقود، تحت عمومات « أَوْفُوا بِالْعُقُودِ » و « تِجارَهً عَنْ تَراضٍ » نافذ هستند مگر آنکه منع خاصى ، در مورد خاصى آمده‌ باشد .^[۹۶] مرحوم محقق اردبیلى درمورد عقد مغارسه ، براین اعتقاد است که اگر اجماع علما بر بطلان آن نبود ، این امکان وجود داشت که به مقتضاى عمومات ادله، به صحّت عقد مغارسه حکم داد .^[۹۷] بدین نحو که معتقد هستند ، ادله عام صحت عقود همچون « أَوْفُوا بِالْعُقُودِ » (آیۀ ۱ سوره مائده ) شامل عقد مغارسه می گردد و دلیلی بر صحت آن می باشد .^[۹۸] برخى از معاصران نیز از جمله حضرت امام راحل (ره) و سایرین این‌ رأى را پسندیده و عمومات صحت عقود را براى اثبات قراردادهاى جدید کافى دانسته‌اند .^[۹۹]
اعتقاد این عده از معاصرین در خصوص عقد مغارسه را می توان چنین احصاء کرد :
آیت اله العظمی محمد اسحاق فیاض چنین فتوای داده اند که بنابر اقرب، عقد مغارسه صحیح است . ^[۱۰۰]
آیت اله العظمی نورى معتقد هستند که بنا بر أقوى، این قرارداد صحیح است.
آیت اله العظمی مکارم نیز بر این نظریه تاکید دارند که در صورتى که تمام جهات قرارداد روشن باشد، معامله صحیح است .
آیت اله شاهرودی نیز چنین نگاشته اند که اظهر این است که، قرارداد مغارسه صحیح است . ^[۱۰۱]
آیت اله العظمی سیستانى نیز بر این اندیشه استوار هستند که مُغارسه صحیح است هر چند احتیاط در ترک آن است ، ولى براى رسیدن به نتیجه آن مى‌توان معامله‌اى انجام داد که بى‌اشکال صحیح است ، مثلاً دو طرف به این نحو با هم صلح و سازش کنند یا اینکه در نهالها با هم شریک شوند ، سپس باغبان خود را به مالک زمین، براى کاشتن و تربیت و آبیارى سهم او در مدّت زمانى معین، به نصف منافع زمین در آن مدّت اجاره دهد . (اجاره شخص) ^[۱۰۲]
تفصیلاً باید گفت که در نزد فقهای امامیه ملاک صحت عقود و معاملات ، وجود مدارک اربعه : کتاب ، سنت ، اجماع و عقل است بنابراین در تجسس در مورد صحت و فساد معاملات باید هر یک از مدارک چهارگانه را معتبر بشماریم . عقودی مثل مزارعه و مساقات و مغارسه عقودی هستند که مدرک آنها، کتاب نیست یعنی در هیچیک‏ از آیات قرآن، این سه عقد ذکر نشده ولی در موضوع مزارعه و مساقات و درختکاری‏ و کشت نخل، احادیث و اخبار زیادی نقل گردیده بنابراین در این قبیل عقود ، به مدارک دیگر یعنی سنت یا اجماع یا عقل مراجعه می کنیم . در سنت، ملاک و ضابطه‏ای برای عقد مغارسه وجود ندارد ولی باید گفت که، تجویز درخت نشانیدن و نهال کاشتن به ضمیمه ادله دیگر، برای قبول صحت عقد مغارسه کافی است. اجماع نیز در بطلان مغارسه، محقق‏ نیست و فقهای امامیه، یا بررسی عقد مغارسه را مسکوت گزارده‏اند و یا بعضی بر صحت و برخی بر بطلان آن رأی‏ داده ‏اند که بالنتیجه، اجماع بر بطلان عقد مغارسه غیر مدلل و مردود است . همچنین آنچه مسلم است، در انواع و تعداد عقود ، همه فقها متفق القول نیستند و مدرکی از کتاب یا سنت یا اجماع یا عقل، بر محدود و محصور بودن عقود نداریم و استدلال‏ باینکه عقود توقیفیه بوده و منحصر به همان است که در شرع ذکر شده و معاملات‏ جاری بین الناس ، غیر از عقود مزبور نیست و یا عقود ، همانست که از طرف شارع اذن داده‏ شده، صحیح نیست . عقل نیزکه به نظر ما همان عرف است، صحت عقد مغارسه را به رسمیت می شناسد ^[۱۰۳]. لذا در تعقیب مطالبی که در باب صحت عقد مغارسه بیان شد ، اینک بذکر دلایل‏ آن بوجه اختصار میپردازیم :
عدم دلیل بر نهی . به طور کلی در کتب مفصل فقهی مانند مکاسب شیخ انصاری ، شرح لمعه شهیدین ، شرایع الاسلام محقق حلی و شرح های آن از قبیل جواهر الکلام شیخ محمد حسین نجفی و مسالک الافهام شهید ثانی ، موضوعات متعددی تحت عنوان مکاسب محرمه مورد بحث قرار گرفته که همگی مصداق بحث اصولی نهی در معاملاتند لیکن در خصوص موضوع تحقیق در این کتب ، هیچگونه دلیلی بر نهی ارائه نشده است .
اصاله الصحه . این اصل در تمام مواردی که در صحت و فساد امری شک باشد ( مانند مغارسه ) ، جاری شده و حکم به صحت آن می شود به شرط اینکه موضوع از نظر عرف محرز باشد .
اصاله الاباحه . خلاصه مفاد اصل اباحه در این موضع آن است که هرگاه نسبت به حرمت و حلیت چیزی تردید وجود داشته باشد ، چنانچه با فحص و بررسی ، دلیلی بر حرمت آن یافت نشد ، حکم به حلیت آن داده می‌شود.
عمومات . قواعد عمومی از جمله « اوفوا بالعقود » و « المؤمنون عند عهودهم » شامل عقد مغارسه هم می باشد .
منتفی بودن عسر و جرح . « نفی عسروحرج » از قواعد فقهی پذیرفته شده است که بر پایه ادله چهار گانه ( کتاب ، سنت ، اجماع و عقل ) قرار گرفته است. این قاعده که از عناوین ثانویه است ، در تمام ابواب فقه بخصوص عقود و معاملات جاری است. در معنای این قاعده باید گفت هرگاه از اجرای احکام اولیه مشقتی غیر قابل تحمل پدید آید ، آن تکلیف برداشته می‌شود . باتوجه به اینکه برای عقد مغارسه مشقت و سختی بیان نگردیده لذا می توان چنین استنباط نمود که این قرارداد صحیح است .
تمسک بسهل و سمح بودن قوانین دین اسلام . به موجب این قاعده ( قاعده تساهل و تسامح ) انجام هر عملی که دارای فایده و هدف عقلایی باشد ، مانند مغارسه اگر زیان آور نباشد و شرع از آن باز نداشته باشد ، برابر اصل جایز بودن ، جایز است .^[۱۰۴]
مسلم بودن غرس نخل در زمان شارع در زمین غیر، که در حدیث سمره بن‏ جندب مأخذ قاعده لا ضرر این امر محتوم است و نشان می دهد در آن زمان بطور عادی ملکیت زمین از ملکیت نخل سوا بوده است .
متعارف ومعمول بودن عقد مغارسه قبل از پیدایش اسلام ، بخصوص در شام و حوضه نهر فرات .
بدلیل مصالح مرسله و ضروری ومفید بودن مغارسه بجهات شرایط زندگی‏ اقتصادی .
معمول و متعارف بودن عقد مغارسه بین عامه در ایران مخصوصاً در دهات .
معمول بودن نوعی «مغارسه معاطاتی» یا مغارسه ناشی از روابط مالک و زارع در کشور.
عقلائی بودن عقد مغارسه .
به دلایل قیاس تنقیحی یا تنقیح مناط، که حجیت آن مسلم و تعدیه حکم‏ صحت مزارعه بر مغارسه بعلت اشتراک در علت صحیح میباشد .
ضرورت شناسائی عقد مغارسه، به منظور رفع اشکالات قانونی در مورد صدور احکام و تنظیم اسناد و سایر روابط مدنی .
عدم تردید در« عقد » و « غیر موصوف » بودن مغارسه .
عدم صدور حکم و فتوا بر بطلان و حرمت در گذشته و حال از طرف فقها و حکام شرع در مورد عقد مغارسه . ^[۱۰۵]
گفتار دوم – نظریات فقهای عامه
فقیهان سایر مذاهب اسلامی، دراین باره تقریباً اتفاق نظر دارند که اگر شراکت در درخت شرط شده باشد ، مغارسه باطل خواهد بود ، مگر مالکیه که آن را با قید شرایطی پذیرفته اند .
حنفیه معتقدند اگر کسی زمینی صاف را به دیگری بدهد که در آن درخت بکارد به این شرط که زمین و درخت در بین مالک و کارنده درخت به شراکت در آید ، چنین عقدی روا نیست و برای این نظرگاه چندین دلیل آورده اند از جمله ، در شرکت شرط است که مال الشرکه پیش از شرکت موجود باشد ، دیگر آنکه زمین موجود را مالک ، در برابر درختانی به شراکت عامل در می آورد که هنوز موجود نبوده و در عین حال مجهول هستند . ^[۱۰۶]
شافعیه و حنابله هم تقریباً همین نظر را دارند .^[۱۰۷] هرچند احمد بن حنبل ( مؤسس مذهب حنبلیه ) عقد مغارسه را صحیح می داند .^[۱۰۸] ابن احمد المرداوی از علمای حنبلی و مولف کتاب الإنصاف در کتاب خود در خصوص وضعیت عقد مغارسه در میان علمای این مذهب چنین نوشته است : « و سخن او ( اگر شخصی آبیاری و مراقبت کند درختی را و آن را غرس کند و بر آن کار ادامه دهد تا اینکه به میوه و ثمره برسد شراکت در قبال جزئی از ثمره صحیح است ) این قول به طور مشهور ، از امام احمد (حنبلی) نقل گردیده و برخی از اصحاب نیز از نظر وی تبعیت نموده اند از جمله در کتابهای الهدایه ، المذهب ، مسبوک الذهب ، المستوعب ، الخلاصه ، التلخیص ، المحرر ، الوجیز ، الرعایتین ، الحاوی الصغیر ، المنور ، منتخب الأزجی و لیکن در کتابهای المغنی ، الشرح ، النظم ، الفروع والفائق گفته شده این عقد صحیح نیست . قاضی نیز در کتاب خودش این معامله را باطل می داند . به نظر وی غرس درخت باید از سوی صاحب زمین باشد (یکون الغرس من رب الأرض) و در ادامه چنین می نویسد که : « ظاهر نص الإمام أحمد : جواز المساقاه على شجر یغرسه و یعمل علیه بجزء معلوم من الشجر ، أو بجزء من الشجر والثمر ، کالمزارعه . وهی المغارسه » گویا مؤلف الأنصاف ، خود معتقد به بطلان این عقد بوده و می خواهد نشان بدهد که احمد حنبل نیز ، مخالف صحت عقد مغارسه می باشد لیکن ظاهر سخن وی جواز را نشان می دهد . ^[۱۰۹]
ابن قیم الجوزیه از فقهای حنبلی نیز در کتاب خود عقد مغارسه را صحیح دانسته و برای صحت آن دلایل ذیل را آورده است : « قد دل على جوازها النص والقیاس واتفاق الصحابه ومصالح الناس ، ولیس فیها ما یوجب تحریمها من کتاب ، ولا سنه ، ولا إجماع ، ولا قیاس ، ولا مصلحه ، ولا معنى صحیح یوجب فسادها . والذین منعوا ذلک عذرهم أنهم ظنوا فالعوض مجهول فیفسد . » این استدلال به خوبی نشان می دهد که یکی از دلایلی که فقهای عامه بخصوص حنابله و شافعیه عقد مغارسه راباطل می دانند ، مجهول بودن یکی از عوضین (غرس اشجار ) است به عبارت دیگر ، در زمان انعقاد قرار داد هنوز مقتضای به وجود آمدن درختان ایجاد نشده و همین امر سبب جهل شده به قرارداد شده و موجب فساد آن می گردد .^[۱۱۰] نکته ای که در خصوص فقهای شافعی وجود دارد و به جاست که بیان شود این است که ایشان از مغارسه تحت عنوان « المشاطره المسماه » یاد کرده و در خصوص آن چنین می نگارند : « ولا تصح المشاطره المسماه أیضا بالمناصبه بموحده بعد صاد مهمله کالتی تفعل بالشام وهی أن یسلم إلیه أرضا لیغرسها من عنده والشجر بینهما . »^[۱۱۱]

«فعالیت­هایی که در این عرصه ها انجام می­گیرند عبارت­اند از:
فعالیت های ضروری یا اجباری: نظیر خرید یا منتظر شدن برای سرویس مدرسه.

فعالیت­های اختیاری که در صورت تمایل اشخاص و تنها با تأمین شرایط مناسب زمانی و مکانی به آن­ها پرداخته می­ شود. مانند صحبت کردن، پیاده روی، هواخوری، نشستن، تماشا کردن، بازی کردن و لذت بردن. این فعالیت­ها وابسته به شرایط فیزیکی محیط هستند.
فعالیت­های اجتماعی که انجام دادن آن­ها وابسته به حضور دیگران در فضاهای عمومی است و شامل سلام و احوالپرسی، بحث و گفتگو، فعالیت­ها و بازی­های جمعی یا گوش دادن به صحبت­های دیگران، تماشای مردم و رویدادهای اجتماعی است. نقش محیط فیزیکی در شکل­ گیری ملاقات­ها، گفتگوها و انجام فعالیت­های اجتماعی تأثیر بسزایی دارد.» (Gehl, 1987, p.11)
با توجه به مطالعات انجام شده، هنگامی که کیفیت محیط از نظر تنوع فضایی ـ عملکردی و نیز استفاده از رنگ­های متنوع و مناسب بر روی سطوح عمودی و افقی ارتقا می­یابد. میزان جذب و جلب افراد پیاده به فضاهای گروهی بیشتر می­ شود.
طبق نظر گل، بهترین مکان های عمومی طراحی شده، فضاهایی هستند که به صورت موفقیت آمیزی مشوق فعالیت های اختیاری و اجتماعی باشند. زمانی که فضاهای عمومی، بسیار خصوصی شود، کنترل بیشتری بر محیط اعمال می گردد و استفاده کنندگان در رفتارهای خویش آزادی کمتری دارند.
سازماندهی یک مکان می تواند از یک سطح منفرد که یک تکیه گاه را فراهم می آورد تا سطوحی که به طور کامل فرد را احاطه می کنند تغییر کند. گاهی اوقات این مکان ها تنها برای مقاصد زیبایی طراحی می شوند، ولی به طور معمول تامین بعضی از فعالیت ها هدف طراحی آنهاست. این بدان معناست که اگر الگوهای جاری رفتار در یک قرارگاه رفتاری در زمان های مختلف بروز نمایند، یک مکان کالبدی می تواند جزئی از چند قرارگاه یا مکان رفتاری باشد تقاطع مسیرها می تواند مقاصد مثبتی چون ملاقات مردم با یکدیگر، تعامل اجتماعی، و افزایش احساس امنیت و تعلق را تامین نماید. از سوی دیگر، عدم کارایی رفت و آمد و دسترسی، می تواند تاثیرات زیان آوری بر عملکرد یک نهاد یا سازمان داشته باشد.
راپاپورت (۱۹۸۶، ۱۶۵-۶) برای تبیین رابطه متقابل فعالیت‌ها و دریافت‌های ساکنان، واژه‌ “محیط‌های حامی” را به کار برده است. محیط‌های طراحی شده نمی‌توانند موجب رفتارها و روابط متقابل اجتماعی شوند، ولی می‌توانند نسبت به آنها خنثی، بازدارنده یا حامی باشند. در مجموعه‌های مسکونی، روند حمایت محیط، از انتخاب محل زندگی آغاز می‌شود و از طریق نشانه‌های موجود در محیط انسان ساخت (عناصر ثابت)، چیدمان محیط (عناصر نیمه ثابت)، و رفتارهای مردم در محیط (عناصر غیرثابت) تداوم می‌یابد. این نشانه‌ها تعیین کننده رفتارها نیستند، ولی با کارکردهای ذهنی، رفتارهای انسان را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
بنابراین میان فعالیت‌ها و محیط‌های حامی، در زمینه ویژگی‌های ابزاری، معانی و تعلقات محیطی، رابطه‌ای متقابل و درونی وجود دارد. این رابطه‌ها از تفاوت‌های فردی ساکنان، روابط متقابل اجتماعی و چگونگی تجربه محیط توسط آنها تأثیر می‌گیرند. تعریف روشن‌تری از نظریه قرارگاه رفتاری، نظام فعالیت‌های مورد حمایت محله را قابل فهم‌تر می‌سازد. واژه “قرارگاه رفتاری” را بارکر (۱۹۶۸) و همکاران (برای مثال: Wicker, 1987)، برای تبیین رفتارهای مردم در محیط کالبدی زندگی روزمره بکار برده‌اند. براساس این نظریه، یک قرارگاه رفتاری، ترکیب پایداری از فعالیت‌ و مکان است که اجزای زیر را شامل می‌شود: فعالیتی مستمر یا زمینه روشنی از رفتار انسان؛ ترکیب کالبدی خاصی از محیط؛ همنوایی میان دو جزء فوق؛ و یک دوره زمانی خاص و قابل تکرار (لنگ۱۳۸۶، ۱۲۸).
جوانان و سالخوردگان از فضاهای محله ی مسکونی استفاده زیادی می کنند (hester 1975). کوین لینچ (۱۹۷۷) الگوهایی از مناطق مسکونی کشورهای مختلف را که تامین کننده ی نیازهای بچه ها هستند شرح داده است . بعضی از محیط ها رفتار بچه ها را بخوبی تامین می کنند، محیط های دیگری این گونه نیستند . کودکان در دوران تحول روان شناختی و روحی هستند و می توانند هر وضعیتی از محیط ساخته شده را به فرصتی برای بازی تبدیل کنند. یکی از راه حل های این مسئله ایجاد زمین های بازی برای کودکان (allen 1968) و امکان فعالیت های ورزشی است. همچنین در بسیاری از نقاط دنیا نوجوانان مکان های خاص خود را کسالت آور می دانند (Lynch 1977) و معتقدند که این مکان ها برای آنها جاذبه ای ندارند. اغلب محیط ها فرصت های مختصری را برای اکتشاف و انجام کارهای فردی فراهم می آورند. در انتهای دیگر طیف سنی مردم، سالمندان قرار دارند که نیازهای خاص خود را دارند (Lawton 1975, Howell 1980).
اغلب فعالیت های گروهی به سه گروه زیر تقسم می شوند:
حرکتی
پیاده ور، میدان، فضای باز که به مقاصد مختلف نظیر تفرج، گذران اوقات فراغت، ورزش و پیاده روی، تمدد اعصاب، تردد و تعامل مورد استفاده قرار گیرند. در رابطه با این فضا، توجه به مسائل کالبدی نظیر ابعاد هندسی مناسب (عرض، شیب)، کفپوش، نور، مجهز بودن به مبلمان مناسب(نیمکت، سطل زباله، آبخوری)، رعایت تناسبات و مقیاس انسانی، حفاظت اقلیمی (آفتاب و باران و دفع آب سطحی)، رفع موانع کالبدی، می تواند در اعتلای کیفیت و کارآیی این فضاها نقش داشته باشد.
ورزشی (فضای باز، فضای بسته)
زورخانه نه تنها محل پرورش جسم که، محل تربیت روح و روان و خلق آن چیزی بود که، روحیه جوانمردی یا پهلوانی را در فرهنگ سنت ی ما شامل می شد. در گذشته بسیاری از مراسم سنتی نظیر خواستگاری، بله بران و غیره حتی قتل های سیاسی در حمام ها رخ می داد. امروزه نیز، سالن های ورزشی، سونا و جکوزی به عبارتی تغییر شکلی مدرن از فعالیتی است کهن، با این تفاوت که جو فرهنگی کهن می تواند، با اندک توجه در فعالیت های ورزشی امروزی نیز تداوم یابد. زورخانه و حمام، در مرکز محله در پیوند با تکیه و حسینیه و از مکانهای مراودات و تعامل اجتماعی بوده که، با کمی توجه، می تواند در قالب امروزی خود، نسل جوان را پرورش داده و ارتباطات سازنده بین آینده سازان شهرها را ایجاد کند.
گذران اوقات فراغت
کافی شاپ، رستوران و غیره در گذشته قهوه خانه ها نه تنها فضایی برای غذا خوردن، استراحت و تمدد اعصاب بود که با شاهنامه خوانی و اجرای مراسم سنتی مکانی برای آموزش، ترویج فرهنگی و مراودات اجتماعی بود. در واقع، فعالیت فرهنگی، در دل خدمات رسانی پنهان بود که، با اندک توجهی، می تواند تداوم یابد و این، خود در جلب مردم و مشارکت آنها نقشی موثردارد.
در نهایت آمار ارقامی انتزاعی هستند: وقتی آنها از زندگی تکامل یافته قبلی خودشان برگرفته شوند و به صورت نقشه ها و در پایان به ساختمانها تبدیل شوند، به صورت اجسام بی روحی جلوه خواهند کرد و نتیجه دیاگرامی از یک فضای سه بعدی خواهد بود که از مردم خواسته شده در آن زندگی کنند
لزوم مد نظر قرار دادن مردم ، فراهم آوردن مجموعه ها و موقعتی هایی برای با هم جوشیدن، برای مشارکتهای شهری و اجتماعی، برای تجربه های هنری و دست آخر، ونه دست کم برای شادمانی و سرور.
۲-۳-۵-۱-عرصه های مناسب کودکان
کودکان می توانند بیشترین استفاده کنندگان فضای های باز نزدیک محل سکونت خود باشند. بزرگسالان شامل مادران خانه دار و یا سالمندان که ناحیه یا محل مسکونی را در اوقات کاری روز ترک نمی کنند بیشترین زمان خود را درون خانه ها به سر می برند. کودک نو پا تا سنین پیش دبستانی. کودکان دبستانی و بالاتر از آن در ایام فراغت از مدرسه پس از فضای درون خانه، امکانات تحرک، تفریح و سرگرمی خود را در محله و اطراف خانه می جویند. کودک حق دارد و بایستی بتواند ازمحیط بهره ببرد. طی سال های اخیر دید جامعه نسبت به کودکان به عنوان یک گروه متمایز، دگرگون شده است.
فضاهای باز نواحی مسکونی مهمترین زمینه یا بستر را برای تجربه و پرورش آمادگی ها فراهم می سازد. کودک از طریق مشارکت محیطی حس اجتماع محلی، آگاهی محیطی، حس تعلق و مؤثر بودن را درک خواهد کرد و خود را یک بهره بردار بی تفاوت محیط قلمداد نخواهد کرد و به عبارت دیگر محیط برای کودک موضوعیت پیدا کرده داشته و به صورت جدی مورد ارزیابی او قرار خواهد گرفت (Sutton et al, 2002: 174).
این ضوابط در قسمت مربوط به فضای خارجی مسکن زیر عنوان سطوح آزاد و مکان های بازی تعریف شده است. ویژگی ها و اهداف مورد نظر برای سطوح آزاد در این ضوابط:
-۱ وسعت و اندازه های کافی، به نسبت جمعیت ساکن
-۲ فاصله قابل قبول از خانه ها، جهت دسترسی آسان کودکان و کودک معلول همراه با صندلی چرخدار
-۳ تناسب و هماهنگی با عوارض زمین
-۴ زیبایی و کیفیت مطلوب در محیط و منظر
-۵ مصونیت از خطر های آمد و شد وسایل نقلیه، وجود تمهیداتی جهت تقلیل سرعت حرکت
-۶ برخورداری از تابش مناسب آفتاب
محل بازی کودکان
البته می توان کودکان را به چهار گروه سنی تقسیم بندی و زمین بازی را نیز در چهار گروه تعریف نمود:
* زمین بازی مخصوص کودکان زیر ۳ سال:ترجیحاً تا ۵۰ متری محل سکونت باشد، محصور شده و دارای ظرفیت ۲۰ کودک به همراه والدین باشد. زمینش چمن با سطح ناهموار ولی کم ارتفاع و دارای یک کلبه کوچک به همراه نیمکت های مخصوص باشد.
* زمین بازی برای کودکان ۳ تا ۷ سال: تقریباً جدا از محل بازی بزرگترها باشد، برای هر کودک ۱۰ متر مربع زمین در نظر گرفته شود تا یک سوم آن چمن یا زمین کوبیده و یک سوم نیمه سفت با تجهیزات مثل تاب و نردبان و یک سوم باقیمانده زمین سفت مثل آسفالت برای تیله، دوچرخه و توپ بازی همراه با یک کلبه و دستشویی باشد.
* زمین بازی کودکان ۷ تا ۹ سال: در این سن کودکان احتیاج به روابط بیشتر، تحرک بیشتر و محیط مناسب دارند، یعنی زمین نیمه سفت یا چمنزار با یک مسیر دوچرخه از آسفالت که با گیاهان احاطه شده باشد و برای هر کودک ۱۰ متر مربع از زمین اختصاص داده شود.
* زمین بازی کودکان ۹ تا ۱۲ سال : کودکان در این سن مستقل تر شده و فضایی وسیع تر با حصار کمتر نیاز دارند. زمینهای ورزشی از آسفالت با خط کشی متعدد برای بازی و نرمش و میز پینگ پنگ که با توری فلزی ۳ متری احاطه شده باشد ساخته می شود. ابعاد زمین باید حداقل ۱۲ در۲۰ متر باشد همراه با مانع برای پرش، حرکات تعادلی، بالا رفتن و دویدن و خزیدن. برای کودکان بالای ۱۲ سال، زمینهای ماجراجویی مشترک با کوچکترها و مکانی برای فعالیتهای اجتماعی، فرهنگی به وسعت ۱۵۰ متر مربع برای شب و روز و فضای ورزشی برای هر نفر ۲۰ متر مربع درنظر گرفته می شود.
۲-۳-۵-۲-عرصه های مناسب سالمندان:
“برتون” و “میچل” به انتشار نوشته ای ضروری در ارتباط با نیازهای طراحی برای افراد مسن یا ناتوان مبادرت کرده اند. آنها بر نیرو و بنیه ی کمتر افراد مسن و در نتیجه ی آن کم تحرک تر شدن این افراد تاکید می کنند. علاوه بر این ممکن است قدرت بینایی، شنوایی و حافظه ی آنها ضعیف تر شده و از بی اختیاری رنج ببرند. “برتون” و “میچل” معتقدند خیابان های محلی برای افراد مسنی که خواهان حفظ میزانی از استقلال و حس خود ارزشی خویش هستند اهمیت ویژه ای دارند. خیابان های مطلوب فرصت های بسیار مهمی را برای محقق ساختن نیازهای اجتماعی و فیزیکی نظیر دیدن افراد، گپ زنی، تمرین های بدنی و دسترسی داشتن به امکانات فراهم می آورند. این خیابان ها همچنین به افراد اجازه می دهد تا لذت بودن در هوای پاک و زیر نور آفتاب و تجربه ی طبیعت و فصول در حال تغییر را حس کنند.
تحقیق این دونشان می دهد که افراد مسن در استفاده از خیابان همواره هدفمند نیستند. بسیاری از سفرها به مغازه ها ، اداره های پست ، مطب دکتر و یا کلیسا انجام می گیرد حال آنکه عده ی کثیری از مردم نیز از خیابان برای ملاقات دوستان یا اعضای فامیل استفاده می کنند. طراحی یا سازماندهی ضعیف خیابان در برخی نقاط باعث می شود تا ساکنین مسن در منازل خویش گرفتار شوند علی الخصوص اگر در محیط بیرون یا پیرامون احساس اضطراب ، ترس ، خستگی ، سردرگمی ، شرمساری و یا تنهایی به آنها دست بدهد.
۳-۳-۶-جمع بندی
۲-۳-۶-۱- نقش عرصه‎های گروهی و زندگی جمعی در پایداری اجتماعی مجتمع های مسکونی
عرصه‎های گروهی و زندگی جمعی، پیوندی ناگسستنی با یکدیگر دارند، پیوندی که ریشه در مفهوم نظری و تجلی عملی آن‎ها دارد. زندگی جمعی فرصتی جهت رها شدن از تنش‎های زندگی روزمره، گذراندن اوقات فراغت، تعاملات اجتماعی و گردهمایی افراد و گروه‎های مختلف و بستری برای حضور، آزادی بیان و ابراز آن‎ها در فضاست. «زندگی جمعی در فضاهای عمومی در گرو ترویج تعاملات اجتماعی، جذب افراد و گروه‎های مختلف، امنیت اجتماعی و در نتیجه ترغیب به افزایش تحمل گروه‎های مختلف در فضا، جامعه پذیری بیشتر و ایجاد فضایی فعال و سرزنده است. اجتماع پذیری در فضاهای عمومی بر پایه نیاز مردم به حس تعلق اجتماعی و تعامل با یکدیگر قرار دارد. و این امر در یک فضای اجتماعی حمایت کننده در کنار آسایش فیزیولوژیکی، ادعای قلمرو، حس مالکیت و دریافت عدالت در فضا میسر خواهد بود. تعامل اجتماعی و برقراری ارتباط، می‎تواند یک موضوع فیزیکی، یک نگاه، یک مکالمه و ارتباط بین افراد باشد که خود مستلزم تعریف رویدادها و فعالیت‎های متناسب و در نتیجه نقش پذیری مردم در فضا و عضویت آن‎ها در گروه‎ها و شبکه‎های اجتماعی است.« (دانشپور و چرخچیان ۱۳۸۶, ۲۲) از سوی دیگر زندگی جمعی متاثر از نیروها و عوامل دیگری چون:
ویژگی‎های جغرافیایی بستر فضای عمومی (اقلیم و …)
مشخصات کالبدی و فعالیتی فضای عمومی
ابعاد اقتصادی
سلامت اجتماعی
ویژگی‎های فرهنگی-اجتماعی جامعه
ابعاد سیاسی

روش کار : در جلسه دوم ، ضمن سلام و احوال پرسی و تشکر از حضور زنان موضوعات زیر مورد بحث قرار گرفت :
معرفی هوش هیجانی و تعریف های مرتبط با آن و آشنایی با مؤلفه های آن شامل :
الف: مؤلفه های درون فردی ( خود آگاهی ، جرأتمندی ،حرمت نفس ، خودشکوفایی و استقلال عمل)
ب:مؤلفه های سازگاری ( آزمون واقعیت ، انعطاف پذیری و حل مسئله )
پ: مؤلفه های خلق و خوی عمومی ( خوش بینی و نشاط )
ت: مؤلفه های میان فردی :( همدلی ، مسئولیت اجتماعی و روابط بین فردی )
ث: مؤلفه های کنترل تنش ها : ( تحمل تنش ها و کنترل تکانه ها )
پس از توضیح در مورد هر یک از مؤلفه های عنوان شده ، به ذکر اهمیت هیجانها و لزوم آنها در زندگی پرداخته شد و محاسن برخورداری از هوش هیجانی و ضرورت ارتقاء آن در افراد مورد بحث و گفتگو قرار گرفت . سپس در مورد کاربردهای هوش هیجانی در حیطه های مختلف زندگی از جمله در پزشکی ، در تجارت ، در ازدواج و زندگی زناشویی در خانواده بحث و گفتگو به عمل آمد .
در انتهای جلسه به سئوالات زنان پاسخ داده شد و نکات مهم ذکر شده به صورت کاغذ نوشته های از قبل تهیه شده در میان آنها توزیع شد . موضوع جلسه بعدی آنها با عنوان « خود آگاهی » معرفی گردید .
جلسه سوم
موضوع : خود آگاهی
هدف : آشنایی زنان با مفهوم خودآگاهی و مراحل آن و ارتقاء آن در ایشان
در جلسه سوم ، ابتدا خلاصه ای از بحث جلسه قبل مطرح شد و به سوالات انان پاسخ داده شد. سپس به تعاریف مرتبط با خودآگاهی که یکی از مؤلفه های هوش هیجانی است پرداخته شد.
ابتدا تعریف دان^[۱۸۱] (۲۰۰۲ ) از خودآگاهی در سه بخش توصیف شد :
آگاهی از دنیای بیرونی : یعنی اگاهی ما نسبت به دنیای خارج از جسممان یعنی آنچه می بینیم ، آنچه می شنویم ، می بوییم و یا لمس می کنیم.
آگاهی از دنیای درونی : یعنی آگاهی از درون خودمان ، مثل سردرد ، درد گردن ، فشار وارده بر نشیمن گاه و آگاهی از عواطف و احساساتمان .
آگاهی های الهامی : یعنی آگاهی ما نسبت به آنچه هنوز اتفاق نیفتاده است . یعنی گاهی از طریق الهامات به آگاهی می رسیم .
سپس به تعریف جان مایر^[۱۸۲] از خود آگاهی پرداخته شد :
« خود آگاهی به معنای آگاه بودن از حالت روانی خود و نیز تفکر درباره این حالت است » . سپس بحث و گفتگو درمورد این تعریف انجام گرفت . به دنبال این بحث ، فواید آگاه بودن فرد از احساس خود مورد بحث و گفتگو قرار گرفت . به عنوان مثال آگاهی از این که احساس فعلی من« خشم » یا « حسد » است ، به من کمک می کند تا نسبت به آن آگاهانه تر برخورد کنم و بتوانم جلوی مانور این احساسات ناسالم را بگیرم . در ادامه ، مراحل رسیدن به خود آگاهی معرفی شد.(به نقل از اسماعیلی ، ۱۳۸۳ ) .
شناخت نیازها : در این مورد نیازهای مادی و معنوی انسان مورد بحث قرار گرفت و طبقه بندی نیازهای مازلو تشریح شد و تأکید گردید که برای رسیدن به خودآگاهی باید سطح نیاز خود را شناسایی کنیم.

شناخت هیجانها : در این مورد تأکید گردید که برای رسیدن به خودآگاهی ، شناخت هیجان ها یک اصل است ، هر کس باید احساس و هیجان خود را بشناسد و بر آن نامی بگذارد . مراحل انجام این کار نیز تشریح شد. برای انجام این کار هر کس باید سعی کند با هیجاناتش ارتباط برقرار کند و به آنها توجه و دقت کند ، به عبارتی خوب گوش کند آنها چگونه خود را معرفی می کنند . افراد در شناخت هیجانهایشان باید دقت کنند که در لاک دفاعی فروع نروند و نگذارند دچار سردرگمی شوند زیرا گاهی افراد فکر می کنند از دست کسی عصبانی هستند اما نمی دانند آیا احساس آنان واقعاَ خشم ، حسد و یا احساسی دیگر است . بنابراین برای خودآگاهی ، شناخت صحیح هیجان ضروری است .
نام گذاری درست هیجان : در توضیح این مرحله بیان شد که برای رسیدن به خود آگاهی پس از شناخت هیجان باید بتوانیم به طور واضح و صریح نامی به هیجان بدهیم . سپس به این نکته مهم اشاره شد که اکثر ما در نامگذاری هیجان سه نوع مشکل داریم :
الف :جابجایی هیجان : مثلاَ شخصی به کسی حسد می ورزد ولی می گوید از او عصبانی هستم .
ب: بیان شدت هیجان : افراد در نامگذاری هیجانات خود به جای نامیدن هیجان ، شدت هیجان را بیان می کنند که آنها را از خودآگاهی دور می کند ؛ مثلاَ به جای اینکه بگوید « ناراحتم » می گوید « مثل بمب دارم منفجر می شوم » .
ج: بیان قضاوت گرایانه هیجان : افراد برای نامگذاری صحیح احساسات خود باید مستقیماَ به احساس خود اشاره کنند. اما در بیان قضاوت گرایانه آنها به قضاوت در مورد هیجان می پردازند ؛ مثلاَ می گویند وقتی در این اتاق کوچک سیگار می کشی احساس می کنم به من بی توجه هستی ( بیان قضاوت گرایانه ) در حالی که باید بگویند وقتی در این اتاق کوچک سیگار می کشی عصبانی می شوم ( نام گذاری هیجان ) و سردرد می گیرم .
تفکر در مورد شیوه تفکر : آخرین نکته در مورد رسیدن به خودآگاهی ، اندیشیدن و تفکر در مورد شیوه تفکر خود شخص نسبت به مسائل و رویدادها است.
در این مورد ، نحوه تفکر ما ، یعنی چگونگی نگاه کردن ما به امور و رویدادها مورد تأکید قرار گرفت و توضیح داده شد که همه افراد برای رسیدن به خودآگاهی باید نسبت به نگاه خود به امور از خود سوال کنند که با چه عینکی به مسائل نگاه می کنند. عینک خوش بینی یا عینک بد بینی . افراد خودآگاه ، نحوه نگرش خود نسبت به زندگی را دریافته اند و سعی می کنند مثبت اندیشی را روش تفکر خود قرار دهند.
در پایان جلسه به سوالات خانمها پاسخ داده شد و به جهت تمرین خودآگاهی ، از آنها خواسته شد تا جلسه آینده احساسات خود را شناسایی کرده بر آن نام بگذارند ، و در مورد شیوه تفکر خود ، از خودشان سوال کنند.
موضوع جلسه آینده با عنوان « مهار کنترل هیجانات منفی » معرفی شد.
جلسه چهارم
موضوع : مهار کنترل احساسات و هیجانات منفی
هدف : آموزش مهار و کنترل هیجانات به زنان
روش اجرا :
در جلسه چهارم در مورد هیجانات و احساسات مثبت و منفی صحبت شد و مهار و کنترل هیجانات، موضوع محوری تدریس قرار گرفت و در مورد عواقب و پیامدهای عدم توانایی در کنترل و مهار هیجانات صحبت شد ، در ادامه ، مهارت های کنترل احساسات ، ارائه شد :
برای دستیابی به این مهارت ها ، آشنایی با واکنش های جسمانی ، ذهنی و رفتاری مورد تأکید قرار گرفت . سپس به تعریف واکنش ها پرداخته شد : واکنش های جسمانی واکنش هایی هستند که جسم ما در رویارویی با یک احساس از خود نشان می دهد . مثلاَ در هنگام ترس رنگمان می پرد یا مردمک چشم گشاد می شود . واکنش های رفتاری نیز واکنش هایی هستند که در رفتار و در عمل از ما سر می زند مثلاَ وقتی عصبانی می شویم دستمان را مشت می کنیم و ممکن است روی چیزی بکوبیم .
واکنش های ذهنی هم نوع سوم از واکنش ها می باشند که ذهن ما در رویارویی با یک هیجان دچار آن می شود. در ادامه جلسه ، در مورد پیامدهای منفی عدم توانایی در مهار واکنش های جسمانی ، رفتاری همچنین واکنش های ذهنی توضیحاتی ارائه شد وبه ذکر چند مثال پرداخته شد :
راهکارهای مقابله با واکنش های جسمانی و رفتاری
روش تنفس عمیق
رفع تنش های ماهیچه ای
تخلیه هیجانی شامل :
فریاد زدن در محیطی باز
به بالش کوبیدن
گوش کردن به موسیقی آرام
تسبیح انداختن و با خدا راز و نیاز کردن
راهکارهای مقابله با واکنش های ذهنی : ( که در ۵ مرحله انجام می شود )
شناخت هیجان و نامگذاری صحیح آن
مرور قضیه در ذهن
تشخیص احساس سالم یا ناسالم
استفاده از استراتژی «تمن»
استفاده از فن مثبت اندیشی
برای مهار واکنش های ذهنی وقتی به ذهن فرد هجوم می آورند ؛ باید ابتدا هیجانها را شناسایی کرد . به مرور قضیه در ذهن پرداخت سپس تشخیص داد آیا این هیجان سالم است یا ناسالم . اگر افکار منفی به ذهن هجوم آورده باشند بدون شک هیجان ما سالم نیست و نباید اجازه مانور پیدا کند. برای این کار از استراتژی تمن استفاده می شود. « تمن » ابتدای لغات کلیدی تعمیم ، مبالغه و نادیده گرفتن است . در هنگام هیجانات منفی هر فرد باید از خود سئوال کند ، آیا مسئله پیش آمده را دارم تعمیم می دهم ؟ آیا در مورد آن مبالغه می کنم ؟ و آیا راه حل های دیگر را نادیده می گیرم ؟
مثلاَ ، همه دوست های من این جوری هستند ( تعمیم) یا این دوست من همیشه این قدر بی مسئولیت است. ( مبالغه ) و یا مشکلی که برایم پیش آمده و باعث خشم من شده هیچ راه حلی ندارد (فرد در کانال منفی خود حرکت می کند). این سوالها به فرد کمک می کند افکار خود رااز جهت منفی به جهت مثبت هدایت کرده و واکنش ذهنی خود را مهار کند.
در ادامه بحث ، آخرین راه کنترل افکار و احساسات منفی به کارگیری فن مثبت اندیشی معرفی شد . مثبت اندیشی فنی است که در آن بر توانایی های فرد ، با ارزش بودن او و عزت نفس و اعتماد به نفس او تأکید شده و در آن ، تغییر جهت فکر و ذهن ازمنفی به مثبت مورد نظر است. به عبارتی فرد در مواجهه با واکنش های ذهنی منفی نباید به ذهن خود اجازه دهد در مسیر منفی پیش برود و باید تلاش کند تا افکار خود را به سمت مثبت هدایت کند. یعنی اجازه ندهد، معایب کار و مشکلات پیش آمده تا آن حد برایش بزرگ جلوه کند که محاسن کار را نادیده بگیرد. زیرا در مثبت اندیشی تصور بر این است که آنچه به نظر بد می رسد می تواند حسن هم داشته باشد . باید بینا بود وآن را یافت و آن را بزرگ کرد.
در انتهای جلسه به پرسشهای خانمها پاسخ داده شد و از آنها خواسته شد تا هفته آینده مهار واکنش های ذهنی ، رفتاری و جسمانی را در موقعیت های عملی ، تجربه و تمرین کنند. موضوع جلسه آینده با نام « روش حل مسئله » معرفی شد.
جلسه پنجم
موضوع : روش حل مسئله
هدف : آموزش روش حل مسئله به زنان
روش اجرا: در آغاز جلسه ، ابتدا در مورد حل مسئله صحبت شد و محاسن تسلط بر این روش برای خانمها شرح داده شد.

شکل b3-3 میدان پراکـــنده شده از نقره به قـــطر r=45nm در حالت تشــــدیـد
در  ۴۸
شکل c3-3 میدان پراکنده شده از نقره به قطر r=45nm در حالـــت بعد از تشــدید
در  ۴۸
فصل اول
کلیات طرح
فصل اول: کلیات طرح
۱-۱ بیان مسئله و هدف‌های تحقیق
نانو تکنولوژی، دست‌یابی به فناوری کاربرد ذراتی با ابعاد نانومتر است که به نانوذرات موسومند. دلیل انتخاب این مقیاس برای کار بر روی مواد، خواص خارق‌العاده‌ای است که در ذراتی با این اندازه ظاهر می‌شوند و امروزه به شدت مورد توجه دانشمندان قرار گرفته اند. نگاه به فرآیندهای شیمیایی و بیولوژیکی از دید نانومتری، یعنی در ابعاد اتمی اطلاعاتی به دست می‌دهد که راحت‌تر می‌توان مسیر تشکیل آن را مشخص و خواسته‌ها و نظرات شخصی را در آن اعمال نمود]۱[. آن چه که امروز تحت عنوان نانوتکنولوژی مطرح است آشنا شدن و کنترل کردن بسیاری از پدیده‌ها در ابعاد اتمی و آنگسترومی است. پیشرفت‌ های اخیر در ساخت تیوپ کربن، موتورهای بیومولکولی، حسگرهای با ابعاد باکتری، فیلترهای میکرونی و دیگر موارد، موجبات تغییر و تحول در علوم مختلف از جمله کامپیوتر، فیزیک، الکترونیک، هوا فضا، شیمی و محیط زیست و دیگر علوم را فراهم کرده است]۲[. از این میان، نانوذرات فلزی طلا و نقره به دلیل خواص منحصر به فردشان مورد توجه هستند. یکی از جالب‌ترین جنبه‌های نانوذرات فلزی این است که خواص نوری آن‌ها به شدت به اندازه و شکل ذره وابسته است. نور منعکس شده از طلای توده‌ای زردرنگ است، اما فیلم‌های نازک طلا، نور آبی از خود عبور می‌دهند. با کاهش اندازه این فیلم تا حدود ۳nm، این رنگ تدریجاً به ارغوانی، قرمز و سرانجام نارنجی تبدیل می‌شود. این اثرات، نتیجه‌ی تغییراتی موسوم به تشدید پلاسمون سطحی – فرکانسی که در آن الکترون‌های نوار رسانش در پاسخ به میدان الکتریکی متناوب یک پرتو الکترومغناطیس برخوردی نوسان می‌کنند- است. با این حال تنها فلزات دارای الکترون‌های آزاد (الزاماً طلا، نقره، مس و فلزات قلیایی) در طیف مرئی دارای تشدید پلاسمون هستند و به همین علت چنین تغییر رنگ‌ شدیدی را از خود نشان می‌دهند]۳[ و]۴[.

۱-۲- اهمیت موضوع تحقیق و انگیزش انتخاب آن
امواج پلاسمون سطحی که در فصل‌های بعدی مورد بحث قرار خواهند گرفت، یکی از مباحث نو و جدید در حیطه نانواپتیک هستند. از سال ۱۹۹۰ تعداد سالانه مقالات در مورد پلاسمون‌های سطحی هر ۵ سال، دو برابر شده است]۵[، این رشد سریع با پیشرفت و تجاری کردن کدهای محاسباتی نیرومند، تکنیک‌های ساخت نانو و تکنیک‌های تحلیل فیزیکی، امکان بیش‌تری به مهندسین و محققین با ارائه ابزار لازم برای طراحی ساخت و تحلیل خواص اپتیکی نانو ساختارهای فلزی، فراهم می‌کند]۵[.
این گرایش جدید استفاده‌های قابل توجهی در بحث حس‌گرها، آنتن‌ها، گیرنده‌ها و ادوات نوری در مقیاس نانو دارد]۶[. بررسی اثرات تغییر دما بر سطح مقطع پراکندگی ذرات نانو، می تواند در جهت توسعه مفاهیم نظری، جهت کاربردهای آتی موثر باشد. تا جایی که به اطلاعات ما بر می گردد این بررسی برای اولین بار انجام می شود. موضوع پراکندگی نور از ذرات نانو فلزی تحت اثرات دمایی، گسترش موضوع و فرمول‌بندی نظری و تلاش در جهت شناخت این پدیده از انگیزه‌های انتخاب این موضوع می‌باشد.
۱-۳ سؤالات و فرضیه‌های تحقیق
a1–۳ سؤالات تحقیق:

• • چرا از ذرات فلزی در مقیاس نانو در این تحقیق استفاده می‌شود؟

• • چرا نانو ذرات نقره در این روش کاربرد بیش‌تری دارند؟

• • تغییرات دما چه تأثیری می‌تواند در سطح مقطع پراکندگی این ذرات ایجاد کند؟

• • آیا تغییرات مشاهده شده، قابل توجه هستند؟

• • آیا اندازه نانو ذرات فلزی در میزان پراکندگی تأثیر دارد؟

• • پدیده پلاسمون و پلاسمون سطحی چیست و تحت چه شرایطی رخ می‌دهد؟

b1–۳ فرضیه‌های تحقیق:
فرضیه‌های این پژوهش شامل موارد زیر است:

• • قطر ذرات به اندازه ای است که مدل های کلاسیکی می توانند پدیده پراکندگی نور را بخوبی توصیف کنند.

• • معادلات موج ماکسول بدرستی می توانند جهت بررسی سطح مقطع پراکندگی نانو ذرات فلزی مورد استفاده قرار گیرند.

• • روش عناصر محدود روشی مناسب جهت بررسی این پدیده بصورت عددی است.

۱–۴- تعاریف عملیاتی متغیرها و واژه‌های کلیدی
نانوذرات فلزی: طبق تعریف عمومی نانوذرات، ذراتی با ابعاد ۱ تا ۱۰۰ نانومتر هستند.
پلاسمون: در فیزیک، به نوسانات پلاسمایی تشکیل شده در سطح فلز، پلاسمون گویند. یا، عملکرد الکترون‌های آزاد بر روی سطح فلزات، پدیده‌ای است که پلاسمون نامیده می‌شود]۶[.
امواج پلاسمون سطحی: فصل مشترک میان ماده‌ای با ثابت دی‌الکتریک مثبت و ماده‌ای با ثابت دی‌الکتریک منفی مثل فلزات می‌تواند باعث انتشار امواج الکترومغناطیسی ویژه‌ای شود که امواج پلاسمون سطحی خوانده می‌شوند و در محدوده‌ی نزدیک سطح باقی می‌مانند]۶[.
۱-۵- مدل تحقیق
بر اساس حل معادله موج ماکسول در یک منطقه که شامل ذره فلزی در زمینه خلاء است، می‌باشد.
۱-۶- روش تحقیق
روش تحقیق به صورت نظری و با بهره گرفتن از روش‌ عددی، عناصر محدود و با بهره گرفتن از نرم افزار Comsol Multi Physics صورت گرفته است.
۱-۷- قلمرو تحقیق
تحقیق با توجه به آخرین یافته‌ها در ادبیات مربوطه، از طریق مطالعات کتابخانه‌ای، بررسی پایان‌نامه‌های مرتبط و مقالات ژورنال های تخصصی در این زمینه ها و جستجو در اینترنت صورت می گیرد.
فصل دوم
مطالعات نظری
فصل دوم: مطالعات نظری
مقدمه
“در پایین فضای کافی وجود دارد” این جمله عنوان سخنرانی ریچارد فاینمن در سال ۱۹۵۹ در انجمن فیزیک امریکاست. وی در سخنرانی مشهور خود، به بررسی بعد رشد نیافته علم مواد پرداخت و توجه دانشمندان را به توانایی بشر برای دست‌کاری مواد در مقیاس اتمی جلب نمود. ایشان که پایه‌گذار نانوتکنولوژی شناخته می‌شوند، عقیده داشتند، مشکلات موجود در علوم مختلف در صورتی قابل حل است که دانشمندان در سطوح اتمی توانایی مطالعه و بررسی داشته باشند]۹[. البته استفاده از نانو مواد برخلاف تصور عمومی، دارای سابقه‌ی تاریخی طولانی می‌باشد و نقطه شروع استفاده از مزایای نانوساختارها توسط انسان مشخص نیست. اما این استفاده فقط بر اساس کشفیات اتفاقی بوده و دلیل علمی آن‌ها ناشناخته بوده است. برای مثال رومی‌ها چهار قرن قبل از میلاد، از نانوذرات فلزی برای رنگ‌آمیزی شیشه‌ها بهره می‌گرفتند]۱۰[.
فناوری نانو یا نانوتکنولوژی رشته‌ای از دانش کاربردی و فناوری است که جستارهای گسترده‌ای را پوشش می‌دهد. موضوع اصلی آن مهار ماده یا دستگاه‌های در ابعاد کم‌تر از یک میکرومتر، معمولاً حدود ۱ تا ۱۰۰ نانومتر است. در واقع نانوتکنولوژی فهم و بکارگیری خواص جدیدی از مواد و سیستم‌هایی در این ابعاد است که اثرات فیزیکی جدیدی از خود نشان می‌دهند؛ که این موضوع عمدتاً به علت غلبه خواص کوانتومی بر خواص کلاسیک به وجود می‌آید]۱۱[.
۲-۱- روش‌های تولید نانو مواد
اصلی‌ترین روش‌های ساخت مواد نانو را می‌توان در دو روش کلی ۱- روش بالا به پایین و ۲- روش پایین به بالا خلاصه نمود.

محل امضاء و تاریخ
تعهد نامه اصالت رساله پایان نامه تحصیلی
اینجانب محمدحسن جعفری دانش آموخته مقطع کارشناسی ارشد ناپیوسته/ دکتری تخصصی در رشته….مهندسی عمران گرایش مکانیک خاک و پی..که در تاریخ….۲۹/۰۶/۱۳۹۳….از پایان نامه/ رساله خود تحت عنوان ” پیش بینی تراوش از بدنه سدهای خاکی با بهره گرفتن از روش های داده کاوی “با کسب نمره ۱۸ (هجده).و درجه……………………………دفاع نموده ام، بدینوسیله متعهد می­شوم:
۱) این پایان نامه/رساله حاصل تحقیق و پژوهش انجام شده توسط اینجانب بوده و در مواردی که از دستاوردهای علمی و پژوهشی دیگران(اعم از پایان نامه،کتاب،مقاله و…) استفاده نموده­ام، مطابق ضوابط و رویه موجود، نام منبع مورد استفاده و سایر مشخصات آن را در فهرست مربوطه ذکر و درج نموده­ام.
۲) این پایان نامه/ رساله قبلا برای دریافت هیچ مدرک تحصیلی (هم سطح، پایین تر یا بالاتر) در سایر دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی ارائه نشده است.

۳)چنانچه بعد از فراغت از تحصیل، قصد استفاده و هرگونه بهره برداری اعم از چاپ کتاب، ثبت اختراع و…. از این پایان نامه یا رساله داشته باشم، از حوزه معاونت پژوهشی واحد مجوزهای مربوطه را اخذ نمایم.
۴) چنانچه در هر مقطع زمانی خلاف موارد فوق ثابت شود، عواقب ناشی از آن را می پذیرم و دانشگاه آزاد اسلامی واحد سمنان مجاز است با اینجانب مطابق ضوابط و مقررات رفتار نموده و در صورت ابطال مدرک تحصیلی­ام هیچگونه ادعایی نخواهم داشت.
نام و نام خانوادگی:
تاریخ و امضاء:
فهرست مطالب
چکیده

فصل دوم:مبانی نظری و پیشینه تحقیق ۱۲
۲-۱- تئوری پدیده تراوش ۱۳
۲-۱-۱- مقدمه ۱۳
۲-۱-۲- جریان در محیط‌های متخلخل ۱۳
۲-۱-۳- تراوش حالت پایدار ایزوتروپیک ناهمگن ۱۷
۲-۱-۴- تراوش حالت پایدار، غیر ایزوتروپیک و ناهمگن ۱۸
۲-۱-۵- جریان یک بعدی ۱۹
۲-۱-۶- قانون دارسی در خاک‌های غیراشباع ۲۱
۲-۱-۷- ضریب نفوذپذیری خاک‌های غیراشباع ۲۳
۲-۱-۸- شرایط مرزی در مسائل آنالیز تراوش ۲۶
مرز نفوذپذیر ۲۷
۲-۱-۸-۱- ورودی‌ها و خروجی‌ها ۲۷
۲-۱-۸-۲- سطح تراوش ۲۸
۲-۱-۸-۳- خط تراوش ۲۸
۲-۲- آمار سدسازی در کشورهای مختلف ۲۸
۲-۲-۱- خرابی سدها ۳۱
۲-۲-۲- آمار خرابی سدها ۳۵
۲-۲-۳- آمار دلایل مختلف خرابی سدها ۴۱
۲-۲-۴- علل افزایش تراوش ۴۶
۲-۲-۵- حجم مجاز و قابل قبول تراوش ۴۸
۲-۲-۶- عواقب سوء تراوش ۵۱