شناسایی میزان اثرگذاری زیر معیارهای ملی بر شفافیت اطلاعات نظام اداری ایران از دیدگاه خبرگان؛
شناسایی میزان اثرگذاری زیر معیارهای بین المللی بر شفافیت اطلاعات نظام اداری ایران از دیدگاه خبرگان.
پرسش های پژوهش
۱-۴-۱٫ پرسش های اصلی:
معیارهای مؤثر بر شفافیت نظام اداری جمهوری اسلامی ایران از دیدگاه خبرگان چیست؟
اولویت بندی معیارهای موثر برشفافیت نظام اداری جمهوری اسلامی ایران از دیدگاه خبرگان چگونه می باشد؟
۱-۴-۲٫ پرسش های فرعی:
درجه اثرگذاری زیر معیارهای نهادی بر شفافیت اطلاعات نظام اداری ایران از دیدگاه خبرگان چیست؟
درجه اثرگذاری زیر معیارهای سازمانی بر شفافیت اطلاعات نظام اداری ایران از دیدگاه خبرگان چیست؟
درجه اثرگذاری زیر معیارهای فردی بر شفافیت اطلاعات نظام اداری ایران از دیدگاه خبرگان چیست؟
درجه اثرگذاری زیر معیارهای ملی بر شفافیت اطلاعات نظام اداری ایران از دیدگاه خبرگان چیست؟
درجه اثرگذاری زیرمعیارهای بین المللی بر شفافیت اطلاعات نظام اداری ایران از دیدگاه خبرگان چیست؟
اهمیت و ضرورت پژوهش
الف) اهمیت و ضرورت نظری
ارتقاء سطح دانش در حوزه شفافیت نظام اداری و مسائل مربوط به آن؛
بررسی جنبه ها و عوامل مختلف تاثیرگذار بر شفافیت نظام اداری؛
بررسی جنبه شفافیت نظام اداری در الگوی حکمرانی( دولت) خوب.
ب) اهمیت و ضرورت کاربردی
بررسی عوامل موثر بر شفافیت نظام اداری و اولویت های آن ها و بررسی چگونگی عملکرد آن ها در جهت شفافیت نظام اداری جمهوری اسلامی ایران؛
کمک به سیاستگذاران برای طراحی و تدوین سیاست هایی در جهت توسعه شفافیت نظام اداری؛
۱-۵-۱٫ مبانی نظری
هدف از بررسی مبانی نظری و تحقیق در سایر مطالعات انجام شده، فراهم آوردن زمینه هایی منظم و استاندارد می باشد، تا با توجه و تاکید به آن بتوان سایر مراحل تحقیق را در فصول آتی، مورد پیگیری قرار داد. در این بخش با توجه به عنوان و مسئله تحقیق، مطالب زیر قابل تامل می باشد.
۱-۵-۱-۱٫ شفافیت
شفافیت اطلاعات یک همگرایی[۲] از شاخه های مختلف اطلاعات و نقل و انتقال آن ها به گروه های ذینفع در زمان نیازمندی به اطلاعات می باشد. زیرساخت و تکنولوژی سیستم های کامپیوتری که برای نقل و انتقال اطلاعات به کار گرفته می شود، اهمیت اصلی شفاف سازی اطلاعات نیستند، بلکه سیستم های تکنولوژی اطلاعات ابزاری برای نقل و انتقال اطلاعات می باشند. اهمیت و ارزش شفاف سازی اطلاعات مربوط به مضمون پیام و اعمالی است که از آن حاصل می شود (واعظی و همکاران، ۱۳۹۱: ۱۵). شفافیت عبارت است از افزایش جریان به موقع و قابل اتکای اطلاعات اقتصادی، مالی، اجتماعی و سیاسی که در دسترس همه ذی نفعان مربوط باشد. هم چنین ویشوانات و کافمن(۱۹۹۹) عدم شفافیت را به عنوان ممانعت عمدی از دسترسی به اطلاعات، ارائه نادرست اطلاعات یا ناتوانی بازار در کسب اطمینان، از کفایت مربوط بودن و کیفیت اطلاعات ارائه شده تعریف کرده اند. شفاف سازی لغو کردن پوشیدگی و رازداری می باشد و پوشیدگی و رازداری عبارت است از تلاش برای مخفی کردن بعضی از رفتارها و فعالیت ها برای اینکه گروه یا افرادی خاص از این پوشش منتفع شوند (سینایی و داودی, ۱۳۸۸: ۴۵).
شفافیت یکی از پایه‌های اصلی دموکراسی و جمهوریت و ملازم با «حق دانستن» است. «شفاف‌سازی» را میتوان به شفاف‌سازی اطلاعات، شفاف‌سازی مشارکتی و شفاف‌سازی پاسخگویی تقسیم کرد. از نتایج مهم شفاف‌سازی، ارتقای کیفیت تصمیمات متخذه، افزایش اعضای حلقه تصمیم‌گیری، کاهش فساد و سوء استفاده از موقعیت به منظور کسب منافع فردی یا جناحی، و اطلاع قانونمند مردم از فرایندهای تصمیم‌گیری است. حق دسترسی به اطلاعات در بسیاری از کشورها به صورت رسمی پذیرفته و در قوانین آنها درج شده است. گاه نیز این حق چنان بدیهی شمرده شده که نیازی به ذکر آن در قوانین دیده نشده است. این حق، استثنائاتی مانند رعایت منافع ملی را می‌پذیرد ولی اینگونه استثناها را باید به شکلی تفسیر کرد تا به تعرض به حقوق شهروندان منجر نشود. باتوجه به اینکه نظام های اطلاعاتی نوین عمدتا مبتنی بر رایانه می باشندمی توان انتظار داشت پاسخگویی از طریق ارائه اطلاعات موثق، به موقع و رسمی در مورد عملکرد نهاد ها و سازمان بهبود یابد و حیطه پاسخگویی از طریق ارائه اطلاعات به کل جامعه گسترش یابد. بنابراین فناوری های اطلاعاتی را میتوان دارای قابلیت هایی بالا در کمک به ایجاد نظام های اطلاعاتی مرتبط با گزارش دهی و شفافیت معرفی نمود( باطنی و یزدان شناس، ۱۳۸۵: ۷۵).
از لحاظ نظری «شفافیت» به سه دسته تقسیم می‌شود:
نوع نخست را «شفافیت اطلاعات» نام نهاده‌اند بدین معنا که مردم باید از بازیگران و تصمیمات حکومتی آگاه شوند و به اطلاعات حکومتی دسترسی داشته باشند.
نوع دوم یا «شفافیت مشارکتی» به این معناست که همه مردم باید بتوانند شخصاً یا از طریق نمایندگان خود به صورت شفاف در تصمیمات سیاسی شرکت کنند. برخی محققان اساساً مشارکت را مستلزم شفاف‌سازی اطلاعات دانسته‌اند.
سومین نوع «شفافیت پاسخگویی»است؛ یعنی حکومت یا هر نهاد تصمیم‌گیرنده، ناظر و جز آن، هنگام تخلف از قانون یا هنگامی که عملکرد آن تاثیر جدی بر منافع مردم دارد، در برابر نظام قضایی و نیز در برابر افکار عمومی به طور صریح و روشن پاسخگوی عملکرد خود باشد. در این میان، افکار عمومی به ویژه رسانه‌های گروهی می‌توانند به مردم کمک کنند تا عملکرد و نحوه فعالیت حکومتی را به درستی بشناسند، امکان مشارکت در تصمیمات سیاسی را پیدا کنند و در نهایت، مقامات رسمی را وادار به پاسخگویی کنند(پدرام و رحمانی زاده دهکردی, ۱۳۸۱: ۸۷).
۱-۵-۱-۲٫ نظام اداری
نظام اداری در هر کشور به دلیل ارتباط مستقیم و رو در رو با آحاد و لایه های مختلف اجتماع از اهمیت و اعتبار خاصی برخوردار می باشد و به دلیل اینکه حجم عظیمی از خدمات دولت از طریق کانال ها و بخش های مختلف دولتی به دست شهروندان می رسد، لذا برخورداری از یک نظام اداری منسجم، کارآمد، شفاف و پاسخگو همواره از دغدغه های دولتمردان و سیاستگذاران هر جامعه ای محسوب می گردد، به طوری که دولت ها سعی می کنند با مطالعات علمی و تدوین قوانین و مقررات لازم و انجام اصلاحات اداری بر توانمندی های نظام اداری خود افزوده و از نارضایتی های عمومی بکاهند(فیض، ۱۳۹۱: ۱).
۱-۵-۱-۳٫ شفافیت نظام اداری
یکی از مثابه های شفافیت اطلاعات، فعالیت ها و نظارت هایی است که در ایران توسط شورای نگهبان مورد پیگیری قرارمی گیرد. تمرکز این شورا بر تطبیق مصوبات مجلس با شرع و قانون اساسی، تفسیر قانون اساسی و نظارت بر انتخابات مجلس خبرگان رهبری، ریاست جمهوری، مجلس شورای اسلامی و مراجعه به آرای عمومی و همه پرسی از نمونه هایی است که با تکیه بر آن می توان اظهار داشت وجود شفافیت در تمامی لایه های اجرایی و فکری ساختارهای حکمرانی، امری ضروری و لازم می باشد. همچنین شایان ذکر است که دسترسی به استنادات و استدلالات دولتی از مثابه ای است که به احقاق حقوق شهروندان در برخورداری از حق پاسخگویی دولت به مردم و شفاف بودن امور اشاره می نماید (پدرام و رحمانی زاده دهکردی, ۱۳۸۱: ۸۹). یکی دیگر از نمونه های اهمیت شفافیت نظام اداری را می توان در موجود و در دسترس بودن اطلاعات و اسنادی جستجو نمود، که بر مبنای آن تصمیم گیری های خرد و کلان بسیاری از گروه ها شکل می گیرد. این اطلاعات اغلب توسط بورس ها، ناشران اوراق بهادار و واسطه های مالی فعال در بازارها، منتشر می گردد. همچنین باید توجه داشت علاوه بر ویژگی های فوق شایسته است، اطلاعات از تمامیت و قابلیت فهم برخوردار باشد. نقش شفاف بودن اطلاعات در تصمیم گیری را می توان در شکل ۱-۱ مورد بررسی قرار داد.
شکل ۱-۱ اهمیت شفاف سازی اطلاعات(آقاسی, ۱۳۸۵، ۳۰۳)
اگرچه تحقیق حاضر تلاشی در حوزه مدیریت دولتی و دولت الکترونیک می باشد اما لازم است نمونه هایی از شفافیت اطلاعات جهت فهم عمیق تر مسئله مورد بررسی قرار گیرد. به عنوان مثال می توان بیان نمود هنگامی که اصطلاح شفاف سازی در مباحث مالی مطرح و مورد توجه قرار می گیرد می توان سه نکته را مورد توجه قرار داد:
الف) لزوم ارائه اطلاعات کافی: لزوم ارائه اطلاعات کافی ناظر بر کافی و عاری بودن اطلاعات از هرگونه نقص می باشد.
ب) لزوم تثبیت فرهنگ حساب دهی و حساب خواهی: ناشران اطلاعات در بسیاری از موارد مسئولیت صحت و سقم اطلاعات ارائه شده را نمی پذیرند و این نکته موجب ضعف فرآیندهای عملیاتی و اجرایی می گردد.
ج) لزوم ایجاد وجدان کاری و دلبستگی گزارش گران به درست کاری: با وجود اینکه ممکن است، بهترین قوانین و مقررات و تشکیلات و روش ها و جدیدترین تکنولوژی و فن آوری اطلاعات وجود داشته باشند، اما از این موارد به تنهایی، نمی توان انتظار حساب دهی و شفاف سازی داشت؛ زیرا شفاف سازی وابسته به این است که افراد درست کار و با وجدان، کارها را به درستی انجام داده باشند. این واقعیت به خصوص در مواردی که ارزش افزوده ایجاد شود کاملا ملموس است. به عبارت دیگر داشتن درست کاری و وجدان کاری رکن اصلی گزارش گری است (آقاسی, ۱۳۸۵: ۳۰۴).
نکات بیان شده در سه بند فوق همانگونه که اشاره شد، تنها مثالی غیر از نظام اداری بود و تلاش شد شفافیت از دیدگاه مالی مورد توجه قرار گیرد. اما می توان همین نکات را در بستر سازمان های دولتی مورد توجه قرار داد. بدین ترتیب که نیاز است دولت، تنها اطلاعاتی را در اختیار مردم قرار دهد که ناب و عاری از نقص باشد و همچنین می بایست سازمان ها و ارگان های دولتی در ارائه اطلاعات، مسئولیت پاسخگویی و حساب دهی را بپذیرند و درقبال آحاد جامعه توان ارائه پاسخ هایی مناسب را داشته باشند. این کار نیاز به ایجاد فرهنگ حساب دهی و مسئولیت پذیری در سازمان ها را ضروری می نماید و در پایان نیاز است در کنار بهره مندی از فناوری های نوین و بسترهای مناسب، نیروی انسانی فعال در بدنه دولت از تعهد کافی نسبت به انجام امور برخوردار باشد.
۱-۵-۲٫ مبانی عملی
هدف و غایت نهایی تحقیق حاضر شناسایی و ارائه دسته بندی منظمی از عوامل موثر بر شفافیت اطلاعات در نظام اداری ایران می باشد. مخاطبان تحقیق حاضر، شامل دو دسته می باشند که هریک به فراخور نیازمندی های خود می توانند از مرجع پذیری اطلاعات تحقیق حاضر بهره مند گردند. دسته اول و مهم ترین مخاطبان این تحقیق مدیران و کارشناسان درگیر با مسائل نظام اداری و اجرای سیاست های کلی نظام اداری و ارتقاء سلامت نظام اداری ایران می باشند. این دسته از مخاطبان می توانند با تکیه بر نتایج تحقیق حاضر به توسعه و تکامل نگرش های خود در اجرا و مدیریت نظام اداری کمک کنند. دسته دوم از مخاطبان شامل کارشناسان و مخاطبان دانشگاهی می باشند. این دسته از مخاطبان می توانند تحقیق حاضر را به عنوان مبنی و پایه ای برای تحقیقات آتی قرار دهند و به توسعه مرزهای دانش پیرامون موضوع حاضر کمک نمایند. با توجه به محدودیت و کمبود اطلاعات و فعالیت های علمی انجام شده پیرامون موضوع تحقیق حاضر، می توان اذعان نمود تلاش محقق از قابلیت های مناسبی در بکارگیری از سایر تحقیقات برخوردار می باشد.
تعریف عملیاتی متغیرهای پژوهش
عوامل نهادی: دارون عجم اوغلو(۲۰۰۹) دلایل بنیادی را زیرساخت هایی می داند که موجب بهره وری و رشد هر جامعه می شود(رضایی، ۱۳۹۰: ۴۵). این عوامل به گونه ای می تواند جنبه تاریخی داشته باشد و به وجوه فرهنگی، جغرافیایی، سیاسی و نظامی هر جامعه ارتباط داشته باشد.
عوامل سازمانی: عوامل سازمانی را می توان در دو دسته عوامل محتوایی و ساختاری تعریف نمود. عواملی که در داخل سازمان تعیین کننده اند و بر ویژگی ها و شرایط خارج از سازمان تاثیر می گذارند.
عوامل فردی: آن دسته از عواملی هستند که برآمده از شخصیت، روحیات، آموزش ها، مکان جغرافیایی و… هستند و میزان و چگونگی این عوامل در میان افراد متفاوت است. به دلیل اهمیت بیش از حد سرمایه های فکری در سازمان می توان این دسته از عوامل را بسیار مهم و ضروری دانست.
عوامل ملی: تعیین این دسته از عوامل را می توان، نشات گرفته از قوانین و مقررات و استانداردهای مصوب توسط قوای سه گانه دانست. سازمان ها، موسسات و شرکت های دولتی این عوامل را شکل می دهند.
عوامل بین المللی: عوامل جهانی یا فراملی، عناصری خارج از مرزهای داخل هر کشور هست، عواملی که تاثیر می گذارد و تاثیر می پذیرد و وجود آن ها را نه می توان انکار کرد و نه می توان با وجود آن مقابله کرد. عوامل
