در محیط اقتصادی جدید، نوآوری عامل کلیدی یک سازمان برای نگهداری مزیتهای رقابتی بلندمدت است. رشد اقتصادی در کشورهای در حال توسعه به جای سرمایهگذاری، وابسته به نوآوری است .بنابراین نوآوری نه تنها در ارتباط با سرمایه ساختاری است، بلکه بهعنوان یک واقعیت، رابط محوری سرمایه فکری است. نوآوری خود به خود بوجود نمیآید زیرا ایجاد و توسعه آن بر اساس تأثیرات مشترک سرمایه ساختاری و انسانی است .نوآوری تنها توسط ترکیبی از کارکنان ممتاز، مقررات معقولانه، فرهنگ و تکنیک بدست میآید. سرمایه نوآوری نیروى محرک رشد سرمایه مشتری است. چرخه حیات محصولات کوتاه و کوتاهتر شدهاست و بنابراین سازمان در صورتی میتواند در رقابت با سایرین به حیات خود ادامه دهد که پیوسته با ایجاد نوآوری و تولید محصولات جدید، پاسخگوی تقاضای روز افزون مشتریان باشد.
سرمایه مشتری بهعنوان پل و کاتالیزور عملکردهای سرمایه فکری عمل می کند و لازمه اصلی و عامل تعیین کننده تبدیل سرمایه فکری به ارزش بازاری و در نتیجه عملکرد کسب و کار سازمان است .بدون سرمایه مشتری، ارزش بازاری یا عملکرد سازمانی به دست نمی آید .سرمایه مشتری مستقیماً با عملکرد کسب و کار سازمان در ارتباط است. رشد و توسعه سرمایه مشتری در گرو پشتیبانی از طرف سرمایه انسانی، ساختاری و نوآوری است. (رمضان، مجید،۱۳۹۰، ۱۴۸)
۲-۱-۹-۱۳ مدل گزارشدهی سرمایه فکری چونگ
در سال ۲۰۰۸ چونگ یک چارچوب مفهومی که میتواند برای تدوین مدل گزارشدهی سرمایه فکری مورد استفاده قرار بگیرد را توسعه داد (چونگ، ۲۰۰۸). از آنجا که سرمایه فکری غیرفیزیکی بوده و ماهیتی ذهنی دارد، مناسبترین متدولوژی برای دستهبندی سرمایه فکری، مدل ارتباط موجودیتها به دلیل مقبولیت بالای آن است. فرایند دستهبندی عناصر سرمایه فکری و ایجاد چارچوب مفهومی در این تحقیق شامل گامهای زیر است:
مشخص کردن عناصر مختلف، ویژگیها و ارتباطات آنها؛
دستهبندی عناصر مشترک با یک ترتیب مشخص برای ایجاد طبقهبندی و
تدوین طبقهبندی سرمایه فکری با بکارگیری مدل ارتباط موجودیتها.
قدم ابتدایی در ایجاد چارچوب مفهومی، شناسایی و تجزیه و تحلیل دستهبندیهای مختلفی میباشد که تاکنون توسط محققین در زمینه سرمایه فکری ارائه شدهاست .اما اغلب این دستهبندیها تنها ارائه کننده مولفهها و زیرمولفههای مختلف بوده و ارتباط میان آنها را بیان نمیکنند .بنابراین بیشتر آنها توضیح کمی در مورد دلایل منطقی دستهبندی و تعیین مولفهها و زیرمولفهها دارند .نکته مهم در دستهبندی، استفاده از ویژگیها و مشخصات مولفههای مرتبط با سرمایه فکری است .با این وجود تعداد کمی از محققین ویژگیهای دستهبندی خود را ذکر نمودهاند .
آنچه که در یک سیستم در کنار هنجارها مورد نیاز است، رویکرد استنتاجی و قیاسی تعیین یک ویژگی برای سرمایههای فکری است تا بدینوسیله آنها در مولفههای مختلف دستهبندی شوند و این رویکرد هنجاری - استنتاجی است.
با به کارگیری این رویکرد، مسئله انتخاب ویژگی، بهوسیله دستهبندی از طریق استنتاج قیاسى برای توضیح ویژگی بر حسب مزایا و یا خواصی که به بهترین شکل مولفهها را توصیف میکند، حل میشود.
سیستم گزارشدهی سرمایه فکری ارائه شده، بر اساس مطالعات گذشته بودهاست و شامل دو بخش اصلی میشود:
۱) جمع آوری مولفههای سرمایه فکری و ۲) سیستم زنجیره ارزش که برای اندازهگیری مولفههای مختلف سرمایه فکری مورد نیاز است .دستهبندی سرمایه فکری بر اساس ۴ مولفه ارائه شده توسط بروکینگ (۱۹۹۶) انجام گرفتهاست:
۱) داراییهای بازار ۲) داراییهای فکری ۳) داراییهای انسان محور ۴) داراییهای زیرساختی .
این ۴ مولفه از این جهت انتخاب شدهاند که اغلب محققین سه مولفه انسان، ساختار و مشتری را بهعنوان محرکهای اصلی سرمایه فکری در نظر گرفتهاند .مولفه چهارم یعنی داراییهای فکری، جزء لاینفک فرایند زنجیره ارزش بوده و برای پیادهسازی و تجاریسازی محصولات و خدمات و ایجاد بهره اقتصادى بهعنوان پاداشی برای پیادهسازان سرمایه فکری لازم است .لو، مار و چیوما نیز داراییهای فکری را یک مولفه حیاتی سرمایه فکری که میتواند ارزشهای پایداری را برای سازمان ایجاد کند میدانند. دادههای استفاده شده برای دستهبندی سرمایه فکری نیز از مرور ادبیات جمع آوری شدهاست و با بهره گرفتن از مفهوم ارتباط موجودیتها، مولفههای سرمایه فکری و ویژگیهای آنها میتوانند در ۴ مولفه اصلی سرمایه فکری دستهبندی شوند (شکل شماره ۲-۱۰). (رمضان، مجید،۱۳۹۰، ۱۵۲)
شکل شماره ۲-۱۰: مدل گزارشدهی سرمایه فکری (چونگ، ۲۰۰۸)
۲-۱-۱۰ مقایسه مدلها و روشهای اندازهگیری سرمایه فکری
جدول شماره ۲-۱۱ : مقایسه مدلها را از منظرهای مختلف (رمضان، مجید،۱۳۹۰، ۱۸۳)
مدلها | ارائه دهنده | سال | ابعاد | تعداد شاخصها | ارزش گذاری مالی یا غیر مالی |
برگه متوازن نامحسوس | سویبی | ۱۹۸۹ | ۱) سرمایه فردی ۲) ساختاری | ۳۵ | غیر مالی |
کارت امتیازی متوازن | کاپلان و نورتون | ۱۹۹۲ | ۱) مالی ۲) مشتری ۳) فرآیندهای داخلی ۴) آموزش و رشد | ۳۸ | غیر مالی |