حضرت صدیقه طاهره بعد از شهادت به رسالت پدر بزرگوارشان و بیان نقشی که در هدایت مردم بر عهده داشتند میفرمایند: « ثُمَّ قَبَضَهُ اللَّهُ اِلَیْهِ قَبْضَ رَأْفَهٍ وَ اخْتِیارٍ».
برگرفتن روح پاک آنحضرت با کمال مهر بود نه با خشم و غضب و به خواست واختیار ایشان بود نه با اجبار واکراه.
حضرتدر این بخش حقیقت مرگ را بیان میفرمایند، واشاره به این مطلب دارند که بازگشت جسم به خاک است و روح به عالم اعلی رجوع می کند.
شارحان خطبه شریفه در مورد لفظ «اختیار» چند احتمال را مطرح کرده اند:
-
-
- خداوند متعال، پیغمبراکرم را اختیار کرد و او را برگزیدو سرای آخرت را برای حضرت ترجیح داد، لذا ایشان را قبض روح فرمود[۵۷۶].
-
-
- پیامبر اکرم بهخاطر اذیتهای مردم ورنجهایی که متحمل شدند مرگ خود را از خدا درخواست نمودند.
-
- احتمال دیگر اینکه قبض روح پیغمبر با اذن و اجازه خود ایشان صورت گرفت. این احتمال با توجه به روایاتی است که بیان می کند حضرت عزرائیل برای قبض روح پیامبر اکرم از ایشان اجازه گرفت[۵۷۷].
«رحمت» و «رأفت» ، هر دو به معنای مهر هستند با این تفاوت که رحمت مهربانی را گویند که امکان دارد با کراهت توأم با مصلحت ابراز شود اما رأفت، اظهار محبت خالص و بدون کراهت است. «رحمت» ممکن است نسبت به کافر هم شامل شود اما «رأفت» ویژه مؤمنان است و با رحمت رحیمیه یکسان است[۵۷۸].
تعبیر بعدی حضرت فاطمه «وَ رَغْبَهٍ وَ ایثارٍ» است.
این رغبت و ایثار از طرف پیغمبر است؛ یعنی خدا با مهربانی ایشان را قبض روح کرد و ایشان از زندگی دنیا صرف نظر کردند و زندگی عندالله را بر زندگی دنیا ترجیح دادند؛ یعنی از هیچ یک از دو طرف نارضایتی نبود. هم خدا می‌خواست که ایشان را از این عالم ببرد و از گرفتاری‌های این عالم خلاص کند و هم خود ایشان در این بازگشت به سوی خدا رغبت داشتند و آنرا انتخاب کردند[۵۷۹].
در ادامه خطبه اضافه میفرمایند: «فَمُحَمَّدٌ مِنْ تَعَبِ هذِهِ الدَّارِ فی راحَهٍ، قَدْ حُفَّ بِالْمَلائِکَهِ الْاَبْرارِ وَ رِضْوانِ الرَّبِّ الْغَفَّارِ، وَ مُجاوَرَهِ الْمَلِکِ الْجَبَّارِ، صَلَّى اللَّهُ عَلی أَبی نَبِیِّهِ وَ اَمینِهِ وَ خِیَرَتِهِ مِنَ الْخَلْقِ وَ صَفِیِّهِ، وَ السَّلامُ عَلَیْهِ وَ رَحْمَهُاللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ.»
از آنجا که خداوند متعال نقصها و کمبودها را جبران می کند و افراد را به کمال معنوی سوق میدهد لذا بدین سبب به او «جبّار» گفته شده است[۵۸۰].
علامه طباطبایی در ذیل آیه۵۶ سوره مبارکه احزاب در معنای صلوات مینویسد:
«کلمه «صلاه» در اصل به معناى انعطاف بوده، و صلات خدا بر پیغمبر به معناى انعطاف او به وى است بهوسیله رحمتش، البته انعطافى مطلق، چون در آیه شریفه صلات را مقید به قیدى نکرده، و همچنین صلات ملائکه او بر آن جناب، انعطاف ایشان است بر وى، به اینکه او را تزکیه نموده و برایش استغفار کنند، و صلات مؤمنین بر او انعطاف ایشان است به وسیله درخواست رحمت براى او.
از طریق شیعه و سنى هم روایت بسیار زیاد رسیده، در اینکه طریق صلوات فرستادن مؤمنین بر آن جناب، این است که از خدا بخواهند بر او و آل او صلوات بفرستد.[۵۸۱]»
خلیل صلوات را حسن ثناء بر پیامبر و حسن یاد و ذکر ایشان میداند[۵۸۲].
طبرسی در مجمع البیان درباره کیفیت صلوات بر پیامبر و خاندان او به نقل از ابوحمزه ثمالی مینویسد:
«قال أبو حمزه الثمالی حدثنی السدی و حمید بن سعد الأنصاری و برید بن أبی زیاد عن عبد الرحمن بن أبی لیلى عن کعب بن عجره قال لما نزلت هذه الآیه قلنا یا رسول الله هذا السلام علیک قد عرفناه فکیف الصلاه علیک قال قولوا اللهم صل على محمد و آل محمد کما صلیت على إبراهیم و آل إبراهیم إنک حمید مجید و بارک على محمد و آل محمد کما بارکت على إبراهیم و آل إبراهیم إنک حمید مجید[۵۸۳]»
همچنین از عبدالله بن مسعود درباره کیفیت صلوات بر پیامبر نقل می کند:
«حدث عن عبد الله بن مسعود قال إذا صلیتم على النبی فأحسنوا الصلاه علیه فإنکم لا تدرون لعل ذلک یعرض علیه قالوا فعلمنا قال قولوا اللهم اجعل صلاتک و رحمتک و برکاتک على سید المرسلین و إمام المتقین و خاتم النبیین محمد عبدک و رسولک إمام الدین و قائد الخیر و رسول الرحمه اللهم ابعثه مقاما محمودا یغبطه به الأولون و الآخرون اللهم صل على محمد و آل محمد کما صلیت على إبراهیم و آل إبراهیم إنک حمید مجید[۵۸۴]»
و اما چند نکته در رابطه با صلوات بر پیامبر اکرم :
-
- صلوات یک تکلیف الهی است. بر اساس آیه کریمه قرآن: إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلیماً [۵۸۵]
-
- مورد وجوب صلوات: صلوات به اتفاق جمیع امامیه و کثیری از سنیها مثل شافعی و احمد حنبل در نماز واجب است، و عدم ذکر آن در تشهد نماز موجب بطلان نماز می شود.
-
- صلوات، زمانی که از پیامبر اکرم یاد می شود[۵۸۶]. در روایات آمده است که هنگام شنیدن نام مبارک پیامبر اکرم بر ایشان صلوات فرستاده شود.
«عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ مُفَضَّلِ بْنِ صَالِحٍ الْأَسَدِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَارُونَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: إِذَا صَلَّى أَحَدُکُمْ وَ لَمْ یَذْکُرِ النَّبِیَّ وَ آلَهُ فِی صَلَاتِهِ یُسْلَکُ بِصَلَاتِهِ غَیْرَ سَبِیلِ الْجَنَّهِ وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ مَنْ ذُکِرْتُ عِنْدَهُ فَلَمْ یُصَلِّ عَلَیَّ دَخَلَ النَّارَ فَأَبْعَدَهُ اللَّهُ وَ قَالَ وَ مَنْ ذُکِرْتُ عِنْدَهُ فَنَسِیَ الصَّلَاهَ عَلَیَّ خُطِئَ بِهِ طَرِیقَ الْجَنَّهِ[۵۸۷].»
۱٫۶٫۴٫استنادهای قرآنی
« ثُمَّ قَبَضَهُ اللَّهُ اِلَیْهِ قَبْضَ رَأْفَهٍ وَ اخْتِیارٍ، وَ رَغْبَهٍ وَ ایثارٍ»
این فراز از خطبه شریفه که درمورد رحلت پیامبراکرم سخن میگوید تلمیح به آیه شریفه استرجاع دارد:
الَّذینَ إِذا أَصابَتْهُمْ مُصیبَهٌ قالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ[۵۸۸]
همچنین بر این آیه شریفه ناظر است:
ثُمَّ قَبَضْناهُ إِلَیْنا قَبْضاً یَسیراً[۵۸۹]
«فَمُحَمَّدٌ مِنْ تَعَبِ هذِهِ الدَّارِ فی راحَهٍ»
یا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّهُ ارْجِعی إِلى رَبِّکِ راضِیَهً مَرْضِیَّهً[۵۹۰]
الَّذینَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلائِکَهُ طَیِّبینَ یَقُولُونَ سَلامٌ عَلَیْکُمْ ادْخُلُوا الْجَنَّهَ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُون[۵۹۱]
این فقره «قَدْ حُفَّ بِالْمَلائِکَهِ الْاَبْرارِ» به آیات شریفه زیر تلمیح دارد:
بِأَیْدی سَفَرَهٍ کِرامٍ بَرَرَه[۵۹۲]
وَ تَرَى الْمَلائِکَهَ حَافِّینَ مِنْ حَوْلِ الْعَرْشِ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ[۵۹۳]
«وَ رِضْوانِ الرَّبِّ الْغَفَّارِ» این عبارت که به غفران و رضوان الهی اشاره دارد، ناظر بر این آیه کریمه است:
وَ مَغْفِرَهٌ مِنَ اللَّهِ وَ رِضْوانٌ وَ مَا الْحَیاهُ الدُّنْیا إِلاَّ مَتاعُ الْغُرُورِ[۵۹۴]
«صَلَّى اللَّهُ عَلی أَبی نَبِیِّهِ وَ اَمینِهِ وَ خِیَرَتِهِ مِنَ الْخَلْقِ وَ صَفِیِّهِ، وَ السَّلامُ عَلَیْهِ وَ رَحْمَهُاللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ»
این فقره به آیاتی استناد داده می شود که خداوند در آنها بر بندگان محبوب خود و پیامبراکرم صلوات و درود میفرستد.
أُولئِکَ عَلَیْهِمْ صَلَواتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ رَحْمَهٌ وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ [۵۹۵]
هُوَ الَّذی یُصَلِّی عَلَیْکُمْ وَ مَلائِکَتُهُ لِیُخْرِجَکُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ وَ کانَ بِالْمُؤْمِنینَ رَحیماً[۵۹۶]
إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلیماً [۵۹۷]
لقب «نبی» که حضرت فاطمه در این فقره درمورد حضرت رسول اکرم بهکار بردهاند، لقبی است که خداوند متعال به کرات در مورد ایشان بهکار برده و حضرت را مخاطب قرار دادهاند که تعدادی از این آیات بهعنوان نمونه ذکر میشوند:
إِنَّ أَوْلَى النَّاسِ بِإِبْراهیمَ لَلَّذینَ اتَّبَعُوهُ وَ هذَا النَّبِیُّ وَ الَّذینَ آمَنُوا وَ اللَّهُ وَلِیُّ الْمُؤْمِنینَ[۵۹۸]
الَّذینَ یَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِیَّ الْأُمِّیَّ الَّذی یَجِدُونَهُ مَکْتُوباً عِنْدَهُمْ فِی التَّوْراهِ وَ الْإِنْجیلِ[۵۹۹]
