۳)کنگره ۶
اعضای این NGO روش خاصی برای ترک موادمخدر دارند، آنها معتقدند که سم زدایی فرد بیمار باید به تدریج و در طی یک پروسه ی چندماهه انجام شود و در این مدت با کم کردن تدریجی و برنامه ریزی شده مصرف موادمخدر را به صفر می رسانند و در این مدت در جلساتی که برگزار می کنند خود را با پسوند «ساقی» معرفی کرده و از اشخاصی که سابقه بیشتری در برنامه دارند به عنوان «یاور» راهکار می گیرند.

در طی دوره درمان و بازسازی یادگیری و پیگیری مداوم یک رشته ورزشی توصیه می شود این گروه با معرفی خود در رسانه ها و نشان دادن چهره های بشاش و ورزشکار معتقدند که بیماری اعتیاد را درمان کرده اند. اعضای این NGO در تهران مقبولیت نسبی پیدا کرده ولی این روش یک روش ابداعی و بومی ایرانی است که در کشورهای دیگر ناشناخته است و تشکیلات منظمی ندارد.
۴)اجتماع درمان مدار TC
این نوع مراقبت و درمان برگرفته از روش های روان درمانی است که در آمریکا بعد از جنگ ویتنام برای معالجه مشکلات روحی- روانی و هنجارستیزی های سربازان از جنگ برگشته ویتنام در آسایشگاه های مخصوص و در مناطق کوهپایه ای حداقل به مدت ۶ ماه با زندگی کردن تحت نظم خشک و نظامی و برگزاری جلساتی با عنوان های «سمینار» و «خودافشایی» و یادگیری آداب واصول جدید و عوض کردن نوع پوشش و تغییر رفتارهای شخصی و ملزم شدن به نشستن روی مبل و صندلی و سیگار کشیدن محدود در ساعات مخصوص در هوای آزاددر یک کادر مشخصی و حتی عوض کردن نام شخص مورد درمان سعی در تغییر الگوی رفتاری اشخاص مورد درمان در اجتماع می کنند.
در غذاخوری هایشان هر کس بر روی صندلی مخصوص که نام تغییریافته شخص روی آن نصب شده است می نیشینند و هر چه مدت اقامت آن هابیشتر شود صندلی های آنها به بالاتر انتقال پیدا می کند. در جلساتی که با عنوان «سمینار» برگزار می کنند خود را با پسوند «مقیم» معرفی می کنند. وظایف خدماتی و مسئولیت هایی که برای رشد شخصیت آنها به افراد تحت درمان محول می شود تحت نظم خاصی است و هر چه مقیم مورد درمان دقت و پشتکار بهتری داشته باشد. در چارتی خدماتی نصب شده در محل زندگی جای بالاتری قرار می گیرد. افراد با تجربه قدیمی و نسبتاً درمان شده با عنوان هادی ۱ و هادی ۲ مسئولیت کنترل و مراقبت چندمقیم را عهده دار می شوند.
در جلساتی با عنوان «انتقاد» تخلف از مقررات و رعایت نکرده آداب اجتماعی به شخص خاصی یادآوری می شود و به شدت از طرف سایر مقیم ها مورد انتقاد قرار می گیرد و بالاجبار سعی در اصلاح رفتارهای خود دارد. کارهای عمومی تحت عنوان «کار در اجتماع» توسط افراد مقیم انجام شده و همگی باید ساعت مشخصی را در منطقه محول شده به آنها مشغول باشند. مراقبت از قرارگاه و دژبانی به اشخاص با نظم و مبانی آداب که تغییرات رفتاری مشخصی دارند سپرده می شود. این روش درمانی توسط مراجع ذیصلاح دولتی ایجاد ولی به علت بازدهی نسبتاً پائین آن مسکوت ماند و فعلاً مراکز آن فعال نیست.
۵)روش URDیاUROD(روش سریع سم زدایی یا روش فوق سریع سم زدایی)
در این روش ابتدا بیمار را بیهوش می کنند، بعد با تزریق چندآمپول فالوکسان، تمام مخدر از راه ادرار از بدن بیمار دفع می شود. در خاتمه عملیات یک آمپول متادون به بیمار تزریق می شود و بیمار را به هوش می آورند. بیمار تا حدود ۲۴ ساعت مشکلی ندارد ولی پس از آن با دردهای شدید و مشکلات جسمی و روحی مواجه می شود که برای رفع آن ناگزیر به مصرف مجدد مواد روی می آورد. به همین دلیل این روش در سال های اخیرکاملاً منسوخ و حتی غیرقانونی شده و دیگر اجرا نمی شود. ^[۲۵]
۶)روش پرهیزمدار – ایمن مدار
این روش درمانی که اصل پرهیز کامل از هرگونه موادمخدر و الکل و قرص های روانگردان و به طور کلی هر ماده ای که باعث تغییر حالات و احساسات شخصی شود را پیشنهاد می کند و در کنار آن ایمان به خداوندی که به عنوان نیروی برتر در زندگیمان حضور دارد می گذارد.^[۲۶]
و با بهره گرفتن از راهکارهای انجمن دوازده قدمی معتادان گمنام NA که یک انجمن شناخته شده در سطح جهان با تشکیلات منظم ناحیه ای، کشوری و جهانی و دارای دفاتر ثبت شده و معتبر است. در مراکز اقامتی میان مدت اعمال و اجرا می شود. دبیران یا مدیران این مراکز از معتادان بهبودیافته و با سقف پاکی بالا هستند که با بکارگیری یک تیم باتجربه و فعال که همگی آنها سقف پاکی بالای یکسان دارند. و تحت نظر سازمان های مسئول پزشکی نظیر بهزیستی یا دانشگاه علوم پزشکی و زیر مجموعه شورای هماهنگی مبارزه با موادمخدر می باشند این مراکز را اداره می کنند.یک بیمار حامل بیماری اعتیاد پس از پذیرش در این مراکز در حدود یک هفته در اتاقی به نام اتاق سبز اقدام به سم زدایی می کنند.
و چون معتقدند و می دانند که بیماری اعتیاد یک بیماری چندبعدی است پس از سم زدایی چند روزه با تشکیل جلسات بهبودی منظم و کارگاه های کارکرد قدم به معتاد کمک می کنند که بیماری اعتیاد را بشناسند و بدانند که برای روبرو شدن با این هیولای سهمگین که دارای سلاح هایی مانند «وسوسه»، «انحراف فکری»، «توجیه بهانه» است و یک دیواره دفاعی بنام لایه «انکار» دور خودش کشیده است. باید ابزار و راهکار مقابله داشت. آنها معتقدند که برای سفر در جاده بهبودی باید یک چهارچرخه داشت که چرخ های آن «حضور مرتب در جلسات» «گرفتن راهنما»، «کارکرد قدم های دوازده گانه و دوره آن» و «خدمت» می باشد. مطالعه منظم نشریات و دعا و نیایش نیز به عنوان چرخ پنجم این وسیله است پیشنهاد می شود. چون بیماری اعتیاد بیماری بی ایمانی و تنهایی و انزوا است. کارکرد قدم های دوازده گانه به تقویت ایمان و یقین به وجودی خداوندی مهربان که دارای صفات لطف و بخشش است را کمک می کند. در قدم یک آنها می پذیرند که در مقابل بیماری اعتیاد و رفتارهای تضادگونه عاجز هستند و اختیار اراده زندگیشان را در تمام امور چه مادی و چه معنوی از دست داده اند. در قدم دو آنها به این باور می رسند که طی یک فرایند و به مرور زمان سلامت عقل به آنها باز می گردد و دیگر دیوانگی هایی که در زمان مصرف انجام می دادند از آنها سر نمی زنند. آنها می دانند که اگر چیزی بیرون از خودشان بخواهد باعث تغییر حالات و احساسات شان شود، از روشن ترین مصادیق نداشتن سلامت عقل است. در قدم سوم آنها دیگردست از جنگیدن با خود و دیگران برمی دارند و تصمیم می گیرند که اختیار زندگیشان را به مراقبت خداوندی مهربان، بخشنده ، ناجی، همیشه در دسترس، خطاپوش بسپارند و تنها در کارها سهم خود را انجام داده و نگران نتیجه نباشند که حکمت خداوند مهربان بالاترین سود را برای آنها دارد. دیگر از پشت میز مدیریت زندگیشان کنار می روند و از اراده شخصی تحریک اراده می باشد استفاده نمی کنند و اراده خداوند را که ناظر به تمام مسائل است را با جان و دل می پذیرند.
در قدم چهار آنها خیلی دقیق و بی باک به بررسی بخش ها و علل آن و ترس ها و مسائل خیلی شخصی و عاطفی خود در گذشته پرداخته و یک ترازنامه اخلاقی از خود می گیرند و در قدم پنج این رنجش ها و ترس ها و مسائل ناگفتنی درون خود را به خداوند و خود و یک انسان دیگر اقرار می کنند و از آن رها می شوند و دیگر این چمدان خاطرات بد را با خود حمل نمی کنند.
در قدم های شش و هفت آمادگی کامل پیدا می کنند و با فروتنی از خداوند می خواهند که ضعف ها و کمبودهای اخلاقی آنها را که باعث بوجود آمدن رنجش ها و ترس ها می شود از آنها بگیرد. ایمان را به جای ترس بگذارد،رنجش را با بخشش، غرور را با تواضع، ناشکری را با سپاسگزاری عوض کند.
در قدم های هشت و نه اقدام به تهیه لیستی از کسانی که در گذشته و بخاطر بیماری اعتیاد به آنها صدمه های مالی، عاطفی زده تهیه کرده و با جبران خسارت از آنها در مواردی که خسارت بیشتری وارد نکند اصل روحانی شهامت و انصاف را در زندگی خود به اجرا می گذارند.
در قدم ده دیگر آنقدر با اصول روحانی آشنا شده اند که به طور روزانه به بررسی اعمال خود پرداخته و سعی می کنند با اقرار اشتباهاتشان در پایان روز ضریب استفاده از ضعف های اخلاقی شان را کمتر کرده و هر روز بهتر از روز گذشته و در مسیر بهبودی قدم بردارند.
در قدم یازده آنها همانطور که دعاها و درخواست های مشروع خود را از خداوند می خواهند به مراقبه نیز می پردازند. مراقبه یعنی گوش دادن وعمل کردن آنچه خداوند از آنها می خواهد.
در اینجا با بیداری روحانی که با کارکرد این یازده قدم پیدا کرده اند. سعی می کنند با تغییرات رفتاری و گفتاری خود این پیام را که می توان بدون موادمخدر و رفتارهای معتادگونه هم زندگی قشنگ داشت را به سایر معتادان برسانند و اصول روحانی و معنوی را که در این قسمت با آن آشنا شده اند را در زندگی خود به اجرا بگذارند.
کارکرد این دوازده قدم حتماً باید با راهنما باشد. راهنما کسی است که قبل از آنها این مسیر را طی کرده و با پیچ و خم ها و خطرات راه آشناست به عنوان چراغ راه آنها عمل می کند، در مشکلات و مسائلی که در طی مسیر بهبودی با آن روبرو می شوند، تکیه گاه روحی آنها محسوب می شوند. گره های کور ترافیک افکار متضاد آنها را با درایت و روشن بینی برایشان باز می کند. جالب اینجاست که این راهنماها هم خودشان راهنما دارند و بدین ترتیب یک زنجیره محکم از راهنما و رهجو بوجود می آید که سد محکمی در برابر تندباد حوادث و اتفاقاتی می شود که در طی مسیر بهبودی به سراغشان می آید. آنها با خدمت کردن به همدیگر و حضور مرتب در جلسات و مطالعه نشریات به آگاهی های خود در بیماری ۳۰۲۴۰ ۳۰۴۶۵ اعتیاد می افزایند. آنها معتقدند هر چه زودتر با مسائل و مشکلات مواجه شوند به همان نسبت سریعتر می توانند به افراد قابل قبول، مسئول و سازنده اجتماع خود تبدیل شوند آنها می دانند که تنها راه جلوگیری از فعال شدن مجدد اعتیاد، خودداری از مصرف در همان بار اول است، آنها می دانند که مصرف یکبار زیاد و هزار بار کافی نیست.
آنها الکل را هم جزء موادمخدر می دانند و بدین ترتیب از مصرف الکل خودداری می کنند چون می دانند که تاوان پرداخت این اشتباه را ندارند.
آنها می دانند که مصرف هرگونه مخدری آتش اعتیادشان را دوباره شعله ور می کند و عاقبتی چون زندان، تیمارستان و مرگ در انتظارشان هست.
گرچه پرهیزمداری یکی از روش های برتر ترک اعتیاد است. اما پژوهش های محققین اعتیاد و تجارب دیگر اثبات کرده که این روش برای همه مناسب نیست و خیلی از معتادان پس از چند جلسه اول یا حتی پس از چندسال لغزش و عود داشته و از چرخه خارج می شوند. مناسب ترین روشی که تاکنون بدان رسیده اند، ترکیب دو روش دارو درمانی و استفاده از رواندرمانی (چه به صورت ۱۲ قدم و چه به صورت درمان های ماتریکس و …) می باشد. یعنی ترکیب متادون با روش هایی که روی روان تأثیر گذارند.^[۲۷]
بند دوم : شیوه های کاربردی درمان
۱)متادون درمانی
در مراکز ماده ۱۵ که بصورت اردوگاهی نبوده و بیماران به مراکز مراجعه می کنند و سهمیه متادون را دریافت می کنند ، در بدو ورود ابتدا تست اپیوم انجام می شود که باید مثبت باشد و معتاد بودن بیمار به اثبات برسد . سپس بر اساس نوع اعتیاد و مدت و شدت اعتیاد بیمار تا حداکثر mg40 (معادلcc8) متادون به بیمار داده می شود (معمولا همه بیماران –بجز چند نفری – در روز اول همان mg 40 یا cc8 را دریافت می کنند).
در روز دوم بیمار ارزیابی می شود ، اگر علائم خماری وجود داشت ، مقدار متادون را می توان تا حداکثر mg60 (معادلcc12) بالا برد . در روز سوم بیمار مجددا ارزیابی می شود ، اگر علائم خماری رفع شده بود که بیمار در همان روزmg60 تثبیت می شود ،در غیر اینصورت دوزمتادون تا مقدار mg80(معادل cc16) بالابرده می شود . روز چهارم نیز به همان ترتیب اگر علائم خماری وجود نداشت که مقدار متادون کافی است و در غیر اینصورت متادون تا میزان mg100(معادلcc20) بالا می رود . در نهایت در روز پنجم پس از ارزیابی بیمار می توان مقدار دارو را تا mg120 بالا برد (معادلcc24) که این مقدار حداکثر مقداری است که معمولا به یک معتاد داده می شود و بیش از این ، شامل مقررات و محدودیت های خاصی می گردد . مثلا بیمار تا پایان دوره (حتی اگر چند سال طول بکشد) باید همیشه بصورت روزانه مراجعه کند ،تست های اپیوم دوره ای برای این افراد فشرده تر است.
در ارزیابی بیماران برای افزایش روز مثلا از mg40 به mg80 ، باید به وجود یا عدم وجود علائم خماری از قبیل : تعریق ، خمیازه ، اضطراب ، لرزش ، دل درد و دل پیچه ، تهوع و استفراغ و…… توجه نمود و در صورت عدم وجود چنین علائمی افزایش روز مجاز نیست . به علاوه در روزهای اول مراجعه ،آزمایش کاملی بخصوص در مورد سلامت کلیه و کبد – از بیمار به عمل می آید که اگر مشکلی در دستگاه های بدن وجود داشته باشد ، در مورد آن تصمیم گیری می شود . چون متادون هم مثل اکثر داروها در کبد متابولیزه می شود،بنابراین بیمار در بدو ورود به درمان باید کبد سالمی داشته باشد ، در غیر این صورت افزایش روز بسیار کمتر بوده و با احتیاط انجام می شود. از طرفی چون دفع متادون کلیوی است و از طریق ادرار صورت می گیرد ، بیمار باید کلیه های سالمی نیز داشته باشد و در غیر اینصورت افزایش روز به ندرت انجام می شود . کلیه مراحل افزایش یا کاهش روز به دقت در پرونده درمانی بیمار ثبت می شود و مقدار متادون دریافت شده در چندین دفتر و پرونده بصورت دقیق ثبت می گردد . توصیه می شود که بیمار ، مقدار متادون دریافتی خود را در یک مرحله و ترجیحا در صبح مصرف کند ، مگر اینکه بیمار مراجعه هر روزه به کلینیک داشته باشد که در آن صورت دارو را باید در مقابل چشم پرسنل – همراه مقداری آب – استفاده نماید . مرحله مراجعه هر روزه به کلینیک تا ۳ ماه طول می کشد و در طی این مدت بیمار به دقت تحت نظر است .
پس از طی این مدت می توان متادون را برای مدت ۲ روز به بیمار داده تا به منزل ببرد (یعنی پس از سه ماه،روز منزل به بیمار داده شود و مراجعه به کلینیک هر ۲ روز یکبار صورت می گیرد) . به همین ترتیب پس از یک سال ، مراجعه بیمار به کلینیک هفتگی می شود . یعنی هفته ای یک بار به کلینیک مراجعه می کند و مقدار مصرف متادون یک هفته خود را دریافت می کند .
ختم درمان نیز با توجه به پرسشنامه مخصوص و ارزیابی بیمار توسط پزشک و روانشناس صورت می گیرد . نظر اکثر محققان اعتیاد این است که بیماری که بیش از ۵ سال اعتیاد داشته است ، باید حداقل ۴ سال تحت درمان با متادون قرار گیرد و حتی برخی محققین بر این باورند که متادون دارویی است برای تمام عمر یک معتاد تا بار دیگر به اعتیاد باز نگردد . به هر حال اگر بیمار خود مایل به ختم درمان بود ، ارزیابی ویژه توسط کادر درمانی به عمل می آید و اگر بیمار واجد معیار های پایان درمان بود ، می توان مقدار متادون را به تدریج کاهش داد تا به صفر برسد و درمان بیمار در اینجا به پایان می رسد .^[۲۸]
۲)پرهیزمدار
دراین روش بیمار به صورت بستری وتحت مراقبت شدید بدون استفاده از هیچ گونه داروی درمانی تحت درمان قرار می گیرد.وبا عنایت به معاینه های روزانه توسط پزشک مرکز در صورت صلاحدید فقط با بهره گرفتن از داروهای آرام بخش ومسکن جهت التیام دردهای جسمی از قبیل بدن درد وسردرد درمان ادامه میابد.قابل ذکر است در صورت عدم تحمل درمان با نظر پزشک معالج در اثنای دوره درمان امکان تغییر نوع درمان از پرهیز مدار به متادون درمانی طبق روش فوق الذکر می باشد.^[۲۹]
فصل دوم
بررسی کمپ ماده ۱۶قانون مبارزه با مواد مخدر
مبحث اول : ضوابط قانونی در خصوص کمپ های موضوع ماده ۱۶
۱ – قانون مجازات اسلامی
ماده ۱۸- تعزیر مجازاتی است که مشمول حد، قصاص یا دیه نیست و به موجب قانون در موارد ارتکاب محرمات شرعی یا نقض مقررات حکومتی تعیین و اعمال می گردد. نوع، مقدار، کیفیت اجراء و مقررات مربوط به تخفیف، تعلیق، سقوط و سایر احکام تعزیر به موجب قانون تعیین می شود.^[۳۰]
۱ – اصلاحیه قانون اصلاح قانون مبارزه بامواد مخدر ( مصوب ۹/۵/۸۹ مجمع تشخیص مصلحت نظام)
ماده ۱۵ ( اصلاحی ۹/۵/۱۳۸۹) معتادان مکلفند با مراجعه به مراکز مجاز دولتی، غیر دولتی یا خصوصی و یا سازمان های مردم نهاد درمان و کاهش آسیب اقدام به ترک اعتیاد نمایند. معتادی که با مراجعه به مراکز مذکور نسبت به درمان خود اقدام و گواهی تحت درمان و کاهش آسیب دریافت نماید، چنانچه تجاهر به اعتیاد ننماید از تعقیب کیفری معاف می باشد. معتادانی که مبادرت به درمان یا ترک اعتیاد ننمایند، مجرمند.
تبصره ۱ ( اصلاحی ۹/۵/۱۳۸۹) – مراکز مجاز موضوع این ماده، براساس آیین نامه ای که توسط وزارتخانه های بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و رفاه تأمین اجتماعی ظرف مدت سه ماه پس از تصویب این قانون تهیه و به تصویب ستاد می رسد، تعیین می شود.
تبصره ۲ ( اصلاحی ۹/۵/۱۳۸۹)- وزارت رفاه و تأمین اجتماعی موظف است ضمن تحت پوشش درمان و کاهش آسیب قرار دادن معتادان بی بضاعت، تمام هزینه های ترک اعتیاد را مشمول بیمه های پایه و بستری قرار دهد. دولت مکلف است همه ساله در لوایح بودجه، اعتبارات لازم را پیش بینی و تأمین نماید.
ماده ۱۶ ( اصلاحی ۹/۵/۱۳۸۹) – معتادان به مواد مخدر و روان گردان مذکور در دو ماده (۴) و (۸) فاقد گواهی موضوع ماده (۱۵) و متجاهر به اعتیاد، با دستور مقام قضایی برای مدت یک تا سه ماه در مراکز دولتی و مجاز درمان و کاهش آسیب نگهداری می شوند. تمدید مهلت برای یک دوره سه ماهه دیگر با درخواست مراکز مذکور بلامانع است. با گزارش مراکز مذکور و بنا بر نظر مقام قضایی، چنانچه معتاد آماده تداوم درمان طبق ماده (۱۵) این قانون باشد، تداوم درمان وقف ماده مزبور بلامانع می باشد.
تبصره ۱ ( الحاقی ۹/۵/۱۳۸۹)- با درخواست مراکز مذکور و طبق دستور مقام قضایی، معتادان موضوع این ماده مکلف به اجرای تکالیف مراقبت بعد از خروج می باشند که بنا بر پیشنهاد دبیرخانه ستاد با همکاری دستگاه های ذی ربط، تهیه و به تصویب رییس قوه قضاییه می رسد.
تبصره ۲ ( الحاقی ۹/۵/۱۳۸۹)- مقام قضایی می تواند برای یک بار با اخذ تأمین مناسب و تعهد به ارائه گواهی موضوع ماده (۱۵) این قانون، نسبت به تعلیق تعقیب به مدت شش ماه اقدام و معتاد را به یکی از مراکز موضوع ماده مزبور معرفی نماید. مراکز مذکور موظفند ماهیانه گزارش روند درمان معتاد را به مقام قضایی یا نماینده وی ارائه نمایند، در صورت تأیید درمان و ترک اعتیاد با صدور قرار موقوفی تعقیب توسط دادستان، پرونده بایگانی و در غیر این صورت طبق مفاد این ماده اقدام می شود. تمدید مهلت موضوع این تبصره با درخواست مراکز ذی ربط برای یک دوره سه ماهه دیگر بلامانع است.
تبصره ۳ ( الحاقی ۹/۵/۱۳۸۹)- متخلف بدون عذر موجه از تکالیف موضوع تبصره (۲) این ماده به حبس از نود و یک روز تا شش ماه محکوم می شود.^[۳۱]
۳-آیین نامه ماده ۱۶
مقدمه :
در اجرای ماده ۱۶ قانون مبارزه با مواد مخدر با اصطلاحات و الحاقات بعدی آن و با اختیار حاصله از مواد ۳۳ و ۳۴ قانون مزبور ، آیین نامه اجرایی مراکز نگهداری ، درمان و کاهش آسیب معتادان به شرح زیر به تصویب رسید .
ماده ۱ :معانی اصطلاحات بکار رفته در این آیین نامه به شرح زیر است :
۱/۱ –قانون :قانون مبارزه با مواد مخدر با اصطلاحات و الحاقات بعدی آن .
۲/۱ –ستاد : ستاد مبارزه با مواد مخدر موضوع ماده (۳۳) قانون .
۳/۱- درمان :به مداخلاتی گفته می شود که با بهره گرفتن از الزام قانونی در چارچوب قوانین اعمال می گردد تا منجر به تغییر رفتار اعتیادی در فرد شود .