-(بسم الله) بیانگر انگیزه ماست، یعنی خدایا هدفم تو هستی نه مردم، نه طاغوت ها و نه جلوه ها و نه هوسها.
بنابراین، بر اساتید و مربیان است که هر کاری را بویژه تدریس و تعلیم را با جمله شریفه(بسم الله) شروع نمایند تا اثرات تربیتی کار آنان چندین برابر گردد و درضمن متربیان نیز همین گونه تربیت شوند و همه کارهایشان را با آن آغاز کنند.

۴-۲-۲- سلام کردن:
ازجمله دستورات اخلاقی و سازنده اسلام، سلام کردن است که آیات بسیاری در این باره وجود دارد. در نظام تربیتی اسلام، تحیّت تنها از کوچک به بزرگ نیست، بلکه خدا، پیامبر و فرشتگان نیز به مومنان سلام میدهند.
۱- سلام خدا: سَلامٌ عَلَی نُوح فِی العَالَمیِن _{(صافات ۷۹)} سلام بر نوح در میان جهانیان باد!
سلام سخن پروردگار است سَلَامٌ قَوْلًا مِن رَّبٍّ رَّحِیمٍ _{(یس ۵۸)} بر آنها سلام (و درود الهی) است؛ این سخنی است از سوی پروردگار مهربان!
۲- پیامبر aاز سوی خداوند مکلف میشود به مومنین سلام کند.
وَإِذَا جَاءکَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِآیَاتِنَا فَقُلْ سَلاَمٌ عَلَیْکُمْ _{( انعام ۵۴ )}
هرگاه کسانی که به آیات ما ایمان دارند نزد تو آیند، به آنها بگو: سلام بر شما.
بهترین عبارت تحیّت، سلام علیکم است.
سلام شعار اسلام است، بزرگ نیز به کوچک، سلام میکند. (فَقُلْ سَلاَمٌ عَلَیْکُمْ) _{(قرائتی ۱۳۸۹،ج۲،ص۴۷۰)}
۳-فرشتگان الهی به مومنین سلام میکنند.
الَّذِینَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلآئِکَهُ طَیِّبِینَ یَقُولُونَ سَلامٌ عَلَیْکُمُ ادْخُلُواْ الْجَنَّهَ بِمَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ _{(نحل ۳۲)}
همانها که فرشتگان (مرگ) روحشان را میگیرند در حالی که پاک و پاکیزه اند؛ به آنها میگویند.
سلام بر شما ! وارد بهشت شوید به خاطر اعمالی که انجام میدادید.
گفتنی است که تحیّت مومنین در بهشت نیز سلام است، چنانکه قرآن می فرماید:
دَعْوَاهُمْ فِیهَا سُبْحَانَکَ اللَّهُمَّ وَتَحِیَّتُهُمْ فِیهَا سَلاَمٌ وَآخِرُ دَعْوَاهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ _{(یونس۱۰)}
گفتار (و دعای) آنها در بهشت این است که: خداوندا، منزهی تو و تحیّت آنها در آنجا: سلام و آخرین سخنشان این است که: حمد، مخصوص پروردگار عالمیان است!
از نظر دستورات اسلامی، پاسخ سلام باید نیکوتر از خود سلام باشد. قرآن می فرماید:
وَإِذَا حُیِّیْتُم بِتَحِیَّهٍ فَحَیُّواْ بِأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا إِنَّ اللّهَ کَانَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ حَسِیبًا _{(نساء ۸۶)}
و هرگاه شما را به درودی ستایش گفتند، پس شما به بهتر از آن تحیّت گویید یا (لااقل) همانند آن را (در پاسخ) باز گویید که خداوند همواره بر هر چیزی حسابرس است.
بنابراین، در سلام، دعا، سلامتی و امنیت وجود دارد و از همین رو بر مربیان و معلمان و اساتید محترم است خود را متخلق به این اصل اخلاقی اسلام بنمایند. آنان باید کلاس درس خود را با سلام آغاز کنند و بدین ترتیب هم این رفتار اسلامی را بجا آورند و هم این رفتار را در وجود متربیان نهادینه کنند.
۴-۲-۳- خوشگفتاری :
سخن گفتن و ارتباط کلامی یکی از امتیازات بشر و از نعمت های خداوندی است که انسان را در ارتباط داشتن با همنوعانش یاری میکند. ارتباط گفتاری، بهترین و راحت ترین و کم هزینه ترین وسیله تربیتی است که اگر با موازین درست انجام شود بهره های خوبی را نصیب مربیان خواهد نمود.
به کار بردن کلمات احترام آمیز و عبارات مهر افزا و دلنشین در برخورد با متربیان و به طور کلی در ارتباط با هر مخاطبی، تاثیر فوق العاده در جذب و انعطاف آنان دارد. یک فروشنده خوشگفتار در دل مشتریان خود نفوذ میکند. همچنین یک مبلغ، مربی و معلم میتواند با جمله های محبت آفرین مخاطبین خود را جذب کرده، آنان را تحت تاثیر عاطفی قرار دهد.
البته این سخن زمانی نتیجه میدهد که انسان از دورویی و نفاق و چاپلوسی بر کنار باشد و گوینده کلمات زیبا، از ته دل مخاطبین خود را دوست داشته باشد و با ارادت قلبی آن سخنان را ادا کند و گرنه همین روش تاثیرگذار در صورت کاذب و مصنوعی بودن بدترین تاثیر را در شنونده گذاشته و تنفر شدید ایجاد خواهد کرد.
یک مربی آگاه میتواند متربیان خود را با گفتارهای دلنشین شیفته خود نموده و از خود شخصیّت قابل قبولی برای آنان بسازد. مربیان باید از به کاربردن الفاظ زشت و تحقیر آمیز، سرکوفت زدن و سایر عبارات و کلماتی که به نابودی شخصیت یک کودک و نوجوان میانجامد کاملاً خودداری نماید. متاسفانه بعضی از مربیان در حضور دیگران، شاگردان خود را تحقیر میکنند. اینان با اعمال نادرست خویش، شالوده شخصیت دانش پژوهان را ویران میسازند و نتیجه آن یاس و ناامیدی، سردر گمی، بحران هویت و ده ها مشکل روحی دیگر برای جوانان است.
در باره سخن گفتن پیامبر خدا نوشته اند: “پیامبر خدا، زبان خود را [از سخن گفتن] جز در موارد نیاز، حفظ میکرد. در میان مردم تَحبیبِ قلوب میکرد و آنان را از خود نمیراند، کریم [و بزرگ] هر قومی را گرامی میداشت و رئیس آنان قرار میداد، از مردم دوری میجست و خود را از [اعمال و رفتار غفلتآور] آنان به دور نگه میداشت، بدون اینکه خوشرویی خود را از آنان، دریغ کند. از یاران خود، سراغ میگرفت و تفقّد میفرمود و از مردم، در مورد مسائلی که بین خود آنان بود، سوال میکرد. بدون افراط و تفریط نیکی را ستایش و تایید، و بدی را تقبیح و بی ارزش میکرد. میانه رو بود. کارهای متناقض انجام نمیداد، هیچگاه غفلت نمیکرد، مبادا مردم، غفلت کنند یا خسته شوند. در حق کوتاهی نمیکرد و از حق، تجاوز نمیکرد. اطرافیان ایشان، از بهترین مسلمانان نیکو کار بودند و برتر و بالاتر از همه نزد وی، آنکسی بود که خیرش به همه میرسید و هر کسی نسبت به دیگران بهتر همدردی و کمک میکرد، نزد وی، مقام و منزلتی بزرگتر داشت." _{( محمدی ری شهری -۱۳۸۷-ص ۳۱۷)}
“رفتارش با مردم خوش بود، به همه سلام میکرد، اگر کسی او را آزرده میکرد، در چهره او آزردگی دیده میشد، امّا زبان به شکوه باز نمیکرد. اجازه نمیداد در حضور او به کسی دشنام بدهند و از کسی بد گویی کنند. خود او هم به هیچ کس دشنام نمیداد. از کسی بد گویی نمیکرد ، کودکان را مورد ملاطفت قرار میداد. با زنان مهربانی میکرد، با ضعفا کمال خوش رفتاری را داشت. عبادت او آنچنان عبادتی بود که پاهای او از ایستادن در محراب ورم میکرد. بخش عمده ای از شبها را به بیداری و عبادت و تضرع و گریه و استغفار و دعا میگذرانید." _{(مقام معظم رهبری، نماز جمعه ۲۶/۲/۷۹ )}
رفتار و کردار اولیاء و مربیان باید به گونه ای باشد که فرزندان و شاگردان آنان شیفته آنها باشند و مصاحبت و همنشینی با آنان باید جذاب، فرح انگیز و نشاط آور باشد.
امواج صدا بسیار موثرند و هیچ چیز مثل خوش زبانی و کلام دلنشین اثر بخش نیست. مربی باید بکوشد در استفاده از کلمات، آنهایی را انتخاب نموده که در آن علامتی از تحقق آرزوهایش نهفته است، حرف های خوب بزند، کلمات زیبا بکار ببرد، کلمات منفی را در درون خود ویران کند و هنگام سخن گفتن از قدرت نفوذ کلام خود، نهایت بهره را برده و با کلمات امیدوار کننده در خود و دیگران، شور و شوق ایجاد نماید.
۴-۲-۴- استفاده از لحن و آهنگ مناسب:
از نظر روانی و عاطفی، لحن و آهنگ کلام در ارتباطات با دیگران تأثیر خاص دارد. اگر سخن با لحن خشن و صدای شدید القا شود آرامش انسان را به هم میریزد و تأثیر منفی در روحیه طرف مقابل میگذارد، اما اگر لحن نرم و آرام باشد تاثیر مثبت دارد و حتی غضب مخاطب را فرو مینشاند.
به همین جهت، قرآن برای ایجاد ارتباط سازنده، لحن خوش و مناسب در گفتار را توصیه میکند:
وَاقْصِدْ فِی مَشْیِکَ وَاغْضُضْ مِن صَوْتِکَ إِنَّ أَنکَرَ الْأَصْوَاتِ لَصَوْتُ الْحَمِیرِ _{(لقمان۱۹)}
(پسرم!) در راه رفتن، اعتدال را رعایت کن؛ از صدای خود بکاه (و هرگز فریاد مزن) که زشت ترین صداها صدای خران است.
و باز در کلام وحی داریم که: وَقُولُواْ لِلنَّاسِ حُسْناً _{(بقره۸۳)} و به مردم نیک بگویید.
امام صادق ۸ فرمود: با مردم سخن بگویید و جز خیر و خوبی نگویید و تا ندانسته اید که چه سخنی خوب است، آن را به زبان نیاورید و در روایتی از امام باقر۸ می خوانیم: بهتر از آنچه دوست دارید با شما سخن بگویند، با مردم سخن بگویید _{(طباطبایی،۱۳۵۰،ج۱،ص۲۱۸)}
در مورد اخلاق نبی مکرم اسلام چنین نوشته اند:
حُسن خُلق او، شامل حال همه بود. برای مردم همچون پدری مهربان بود. در مورد حق، همه در مقابل ایشان، یکسان بودند. مجلس وی، مجلس بُرد باری، حیا، صداقت و امانت بود. صدا در آن جا بلند نمیشد و از کسی هتک حرمت نمیگردید و لغزش کسی باز گو نمیشد. همه با هم هماهنگ بودند. از روی تقوا با هم رفتار مینمودند. برابر و نسبت به هم فروتن بودند. افراد بزرگتر را احترام میکردند. به کودکان، مهربانی
مینمودند و افراد حاجتمند را برخود، ترجیح داده، افراد غریب را پناه میدادند. _{( محمدی ری شهری -۱۳۸۷-ص ۳۱۸)}
مربی باید بداند نباید صدای خود را بیش از اندازه نیاز حاضران بلند کند. همچنین نباید صدایش آنقدر آهسته و کوتاه باشد که برای برخی از حاضران قابل استفاده نباشد و نتوانند سخن او را بشنوند. گفتار معلم باید سلیس، روان، روشن و صریح باشد. باید صدای معلم در اثنای درس از لحاظ شدت و ضعف معتدل باشد؛ نه آنقدر بلند و گوشخراش باشد که باعث آزار متربی گردد و نه آنقدر کوتاه باشد که شنیدن و فهم آن برای شاگردان مشقت داشته باشد. چنانکه لازم است گاهی برای توجه دادن به شاگردان، در صدای خود تنوعی از نظر شدت و ارتفاع صوت ایجاد کند.
۴-۲-۵- برخورد ملایم:
از مهمترین رازهای توفیق در امر تعلیم و تربیت، اخلاق نیکو و برخورد ملایم با متربیان است. تمام پیامبران و اولیاء الهی بدون استثنا در تربیت انسان ها از این خصیصه والا بهره مند بوده و در طریق هدایت، شیوه ملایمت و خوش خلقی اولین حربه آنان بوده است. تجربه نیز گواهی میدهد که مربی موفق کسی است که بتواند با رفتاری خوش و چهره ای گشاده، دل متربیان را صید کرده و آنان را به سوی سجایای پسندیده و مطلوب هدایت نماید.
برای نفوذ در دل های مخاطبان، هرچند گمراه و آلوده باشند، نخستین دستور قرآن، برخورد ملایم و توام با مهر و عواطف انسانی است. در بعضی از روایات آمده است که حتی موسی ۸ مامور بود فرعون را با بهترین نامش صدا کند؛ شاید در دل تاریک او اثر بگذارد. _{(مکارم شیرازی،۱۳۸۱،ج۱۳،ص۲۱۲)}
خداوند در باره دعوت فرعون، به موسی(ع) میفرماید: