ایستگاه زابل

از گندم­های بومی ایران

بولانی

3-3 آزمایشات گلخانه­ای
3-3-1 تکثیر
اسپورهای زنگ قهوه­ای از موسسه تحقیقات نهال و بذر کرج واحد پاتولوژی غلات تهیه شد و روی رقم حساس بولانی، مایه زنی شدند. وقتی که گیاهچه­های رقم حساس حدود 2 الی 3 سانتی‌متر از خاک بالا آمدند هورمون مالیک هیدرازید با غلظت 5 الی 10 میلی­گرم در هر 50 میلی‌لیتر آب برای گلدان­های با قطر 10 سانتی‌متر به آنها داده شد (Rowell, 1984). این هورمون برای جلوگیری از رشد برگ دوم و افزایش اندازه جوش­ها ^[21] استفاده می­ شود (مهدیان و همکاران، 1383).

3-3-2 ذخیره و نگهداری اسپورها
اسپورهای تولید شده روی ورق آلومینیومی جمع‌ آوری و به مدت 18-24 ساعت داخل دسیکاتور به همراه سلیکاژل قرار گرفتند تا رطوبت آنها پائین آید، چون قرار بود طی مدت کوتاهی مورد استفاده قرار گیرند در یخچال با درجه حرارت 5-4 درجه سانتی‌گراد قرار داده شدند. ولی برای ذخیره دراز مدت (سالها) در یخچال فریزر 80- درجه سانتی‌گراد قرار داده می­شوند.
3-3-3 شرایط گلخانه
آزمایشات مربوط به تعیین تیپ آلودگی و دوره کمون در گلخانه دانشگاه لرستان واقع در دانشکده کشاورزی انجام گرفت.
3-3-3-1 تنظیم درجه حرارت
درجه حرارت مورد نیاز برای این آزمایش بین 16 تا 24 درجه سانتی‌گراد است. تنظیم درجه حرارت با بهره گرفتن از یک دستگاه کولر گازی دو تیکه که شامل سیستم گرمایشی و سیستم سرمایشیبود و قابلیت تنظیم دمای اتاق در یک دمای ثابت را دارا بود انجام می­گرفت.
3-3-3-2 تنظیم رطوبت
به منظور تامین رطوبت و آب مورد نیاز برای جوانه زنی اسپورها بعد از عمل مایه زنی، اهرم آب پاش دستی را از فاصله 50 الی 60 سانتی‌متری چند بار فشار داده تا قطرات ریز آب بر روی برگ­ها بنشیند و برگ­ها مرطوب شوند. سپس گلدان­های حاوی گیاهچه­های مایه زنی شده برای 24 ساعت اولیه داخل سینی­های پر از آب قرار می­گرفتند و سرپوشی که روی آنها قرار می­گرفت چند بار مه پاشی می­شد تا دیواره آن به صورت ابری و مات باشد و به تامین رطوبت برای جوانه زنی اسپورها کمک کند.
3-3-3-3 روش­های مایه زنی
مایه زنی شامل عملیاتی است که اسپور زنگ را به روی گیاهچه­ها انتقال می­دهد، آنچه که در موفقیت عمل مایه زنی مهم است تامین شرایط مورد نیاز برای نفوذ لوله تندش و رشد آن است.
رولفز و همکاران (Roelfs et al., 1992) مهم­ترین روش­های مایه زنی را شرح داده­اند.
3-3-3-3-1 مایه زنی با پودر تالک
این روش زمانی که تعداد زیادی گیاه باید مایه زنی شوند و اسپور فراوانی وجود دارد، استفاده می­ شود. روش کار بدین صورت است که ابتدا گیاهچه­ها توسط مه پاش‌های کوچک دستی با محلول حاوی (1 قطره Tween20 همراه 1 لیتر آب) مرطوب شده و اسپور تهیه شده با پودر تالک (1 قسمت اسپور و حدود 4 قسمت پودر تالک) به وسیله قلم مو مخلوط و سپس با همان قلم مو روی گیاهچه­ها پخش می­ شود. از پودر تالک به خاطر افزایش حجم اسپور استفاده می­ شود و از Tween 20 در آب به این خاطر استفاده می­ شود که چسبندگی آب بیشتر شود و در سطح برگ بماند.
از مزایای این روش ساده و ارزان بودن آن است. عیب آن از نظر انتشار اسپور است که مشکلاتی ایجاد نموده و اسپورهای معلق در هوا موجب آلودگی محیط می­شدند، عیب دیگر آن احتیاج به مقادیر زیاد اسپور است.
3-3-3-3-2 مایه زنی به وسیله قلم­مو
هنگامی که مقدار اسپورها کم بوده و یا اینکه باید از یک جوش مجزا اسپور تهیه می­شد بهترین راه استفاده از قلم­مو یا گوش پاک­کن بود. در این روش ابتدا قلم­مو یا گوش پاک­کن خیس شده و جوش­های روی برگ و یا سوسپانسیون اسپور آغشته می­شد. سپس این قلم­مو روی گیاهچه­های آماده مایه زنی، مالیده می­شد. از مزایای این روش آسان بودن و سرعت کار است. و از معایب آن یکنواخت نبودن تراکم آلودگی است.
3-3-3-3-3 مایه زنی با پودر پاش
در این روش اسپور تهیه شده با پودر تالک به نسبت 1 به 4 مخلوط شده و در مخزن پودر پاش ریخته شده و پس از مرطوب نمودن گیاهچه­ها، با فشار دادن پمپ دستی (پوآر) اسپور به همراه پودر تالک از لوله خروجی بر روی گیاهچه­ها پخش می­ شود.
این دستگاه شامل یک مخزن کوچک با حجم 10 الی 30 گرم برای مخلوط اسپور و پودر تالک است (شکل3-1). درب مخزن همراه دو لوله شامل لوله خروجی که کوتاه­تر است و لوله ورودی که بلندتر است و به ته مخزن نزدیک است، بر روی مخزن کیپ شده است. بطوریکه اسپور و یا پودر تالک از لای آن بیرون نرود. در انتهای لوله بلندتر یک پوآر پلاستیکی (پمپ دستی) قرار گرفته که با فشردن پوآر دستی هوا وارد مخزن شده و محتویات مخزن شامل اسپور و پودر تالک از لوله کوتاه­تر بیرون جسته و روی گیاهچه­های مرطوب قرار می­گیرند این روش در مواقعی که تعداد گلدان­ها زیاد است مورد استفاده قرار می­گیرد.از مزایای این روش پخش شدن یکنواخت اسپورها است و تعداد زیادی گلدان در مدت زمان کوتاهی مایه زنی می­شوند. از معایب این روش پخش اسپور در محیط است که سبب آلودگی محیط گلخانه می­ شود.
شکل3-1 پودر پاش ساده جهت مایه­زنی گیاهچه­های گندم با مخلوط اسپور و پودر تالک
3-3-4 سایر عملیات گلخانه
اولین قدم تامین محیط آزمایش (محیط کشت) که همان کشت بذور ارقام حساس می­باشد، است. بدین منظور ابتدا خاک مرغوب که حاوی دو قسمت خاک یک قسمت کود حیوانی و یک قسمت ماسه بود تهیه شد. برای جلوگیری از پوسیدگی بذور در خاک، خاک­ها استریل شدند. برای زمانی­که جوانه‌زنی بذور حساسیت بیشتری داشت، بذور ابتدا داخل پتری دیش و روی کاغذ صافی جوانه دار می­شدند و سپس بذور جوانه زده برای کاشت انتخاب می­شدند و داخل گلدان­ها کشت می­شدند. برای مرحله تکثیر از گلدان‌های با قطر حدود 20 سانتی‌متر استفاده شد که درون هر گلدان حدود 30 عدد بذر کشت ­شد ولی برای آزمایش اصلی از گلدان­های کوچکتر و با قطر حدود شش سانتی‌متر استفاده شد و درون هر گلدان سه عدد بذر که از قبل درون پتری دیش جوانه‌دار شده بودند، کشت شد. گلدان­های کشت شده در اتاق مخصوص کشت گیاه با درجه حرارت حدود 25 درجه سانتی‌گراد نگهداری شدند و مراقبت­های زراعی از قبیل آبیاری ،تامین نور و … انجام گرفت. هفت الی هشت روز بعد از کشت گیاهچه­های گندم به ابتدای مرحله دو برگی رسیدند که بهترین زمان برای مایه زنی بود و گیاهچه­ها مایه زنی شدند. سپس به مدت 24 ساعت به تاریکخانه با دمای حدود 16 الی 18 درجه سانتی‌گراد منتقل شدند و یک نایلون مشکی هم روی گلدان­ها کشیده شد. پس از 24 ساعت آب داخل سینی­ها (زیر گلدانی­ها) را خالی کرده و به اتاق با دمای 22 الی 24 درجه سانتی‌گراد منتقل شدند.
3-3-5 یادداشت برداری
هشت روز پس از مایه زنی با ظهور اولین علائم بر روی برگ گیاهچه­ها شروع به یادداشت برداری دوره کمون (Latent period) نموده‌، بدین صورت که هر روز تمام گیاهچه­ها بدقت بررسی شده و روی هر کدام که جوش یا علائم تغییر رنگ دیده شد تعداد روز از زمان مایه زنی تا ظهور جوش به عنوان دوره کمون یادداشت می­شد و در بررسی­های بعدی مورد بررسی قرار نمی­گرفت، بعد از 13 روز که دوره کمون یادداشت شد، تیپ آلودگی بر اساس روش رولفز و همکاران (Roelfs et al., 1992) و در مقیاس 4-0 یادداشت برداری شد که درجات 0،; ،1 و2 نشان دهنده مقاومت و درجات 3 و 4 نشان دهنده حساسیت در نظر گرفته شدند.
3-3-5-1جدول نمره دهی
معیاری که برای درجه بندی واکنش میزبان آلوده به زنگ قهوه­ای گندم در سراسر جهان مورد استفاده قرار گرفته و می‌گیرد مقیاس 0 تا 4 است. این معیار از سال 1926 برای درجه بندی میزان واکنش میزبان (گندم) در مقابل جدایه­های زنگ قهوه­ای مورد استفاده قرار گرفته است (Chester, 1946). برای تشخیص دقیق‌تر حد و مرز بین واکنش بالا و پائین، دانشمندان دیگر از جمله رولفز و مک­وی (Roelfs and Mc­Vay, 1979)، رولفز (Roelfs, 1984)، رولفز و همکاران (Roelfs et al., 1992) و مک اینتاش و همکاران (McIntosh et al., 1995) ضمن ارائه جدول نمره دهی تغییرات جرئی و اصلاحی در آن داده­اند. که در این تحقیق از روش رولفز و همکاران (Roelfs et al., 1992) استفاده شد.
جدول 3-2 نمره دهی شرح واکنش ارقام و تیپ آلودگی مورد استفاده در مطالعات زنگ قهوه­ای گندم

علائم بیماری

تیپ آلودگی

واکنش میزبان