میشود. قابل ذکر است که در براورد مدلها در این پژوهش از روش خود توضیحی با وقفه های گسترده (ardl) و از نرم افزار مایکروفیت استفاده میشود. در فصل بعد مبانی نظری و ادبیات موضوع تحقیق مورد بررسی قرار میگیرد.
فصل دوم
۲-۱-مقدمه
وضعیت اقتصادی کشور های توسعه یافته نشان میدهد که اصولا انباشت سرمایه یکی از شرط های لازم (و البته نه کافی) برای رشد و پیشرفت مستمر اقتصادی محسوب میگردد. به همین علت است که کمبود سرمایه در مباحث اقتصادی به عنوان یکی از مهمترین عوامل توسعه نیافتگی مطرح شده است . به عبارت دیگر رشد و توسعه ی اقتصادی بدون تنباشت سرمایه امکان پذیر نخواهد بود. به گونه ای که بسیاری از متفکران، دلیل توسعه نیافتگی بسیاری از کشورها را با کمبود درامد و پس انداز و در نتیجه ، سرمایه گذاری ناکافی می دانند. بر این اساس با توجه به اهمیت سرمایه گذاری، نظریان اقتصادی زیادی در این رابطه مطرح شده است. در این فصل به تعدادی از این نظریاتاشاره میشود.

فصل حاضر از دو بخش اصلی تشکیل شده است. بخش اول به مبانی نظری پژوهش اختصاص دارد. در این بخش نظریات اقتصادی در باب سرمایه گذاری و عوامل مؤثر بر ان مورد مطالعه قرار میگیرد. در بخش دوم نیز پیشینه ی تحقیق و مطالعات داخلی و خارجی صورت گرفته در رابطه با نقش نفت در سرمایه مورد کنکاش قرار میگیرد.
۲-۲-مبانی نظری موضوع تحقیق
همانطور که در مقدمه ی فصل اشاره شد، سرمایه گذاری همواره در نظریات اقتصادی از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده است. در این قسمت به تعدادی از این نظریات اشاره میشود.
۲-۲-۱-سرمایه گذاری از دیدگاه نظریه پردازان کلاسیک
در دیدگاه کلاسیکها انباشت سرمایه عامل تعیین کننده ی رشد اقتصاد بوده و پس انداز عنصری کلیدی برای تامین منابع سرمایه گذاری محسوب میشود. ادام اسمیت در این رابطه چنین می نویسد:(هر گونه افزایش و کاهش در میزان سرمایه گذاری، به طور طبیعی تمایل به افزایش یا کاهش در تولید واقعی صنعت و در نتیجه ارزش مبادله ی تولید سالانه ی زمین و کار کشور و ثروت حقیقی و درامد تمام ساکنان کشور دارد. سرمایه با صرفه جویی افزایش می یابدو با ولخرجی و اسراف کاهش می یابد.)(فروغی،۱۳۸۷).
اسمیت بر تمرکز سرمایه قبل از شروع روند تقسیم کار تاکید دارد. به نظر او حل مشکل توسعه ی اقتصادی در یک کشور ، تا حد زیادی بستگی به توانایی های مردم در پس انداز و سرمایه گذاری بیشتر دارد .از نظر اسمیت نرخ سرمایه گذاری از طریق نرخ پس انداز عیین میشود. با طبق این نظریه ، اقتصاد زمانی در تعادل است که میزان پس انداز با میزان سرمایه گذاری برابر باشد. کلاسیک ها اعتقاد داشتند کهد برای تمرکز سرمایه نیاز به پس انداز بیشتر است و تنها زمین داران و سدمایه داران توان پس انداز کردن را دارند. طبقه ی کار گر به خاطر این که دستمزدی برابر با حداقل معیشت دریافت میکند، توان پس انداز کردن را ندارد (تفضیلی،۱۳۸۱)
دیگر اقتصادان مکتب کلاسیک ریکاردو، اعتقاد داشت که تمرکز سرمایه ، نتیجه و ثمره ی تجمع سود است . چون سود موجب تشویق پس انداز و سرمایه گذاری و در نتیجه ایجاد ثروت میشود. از نظر ریکاردو تا جایی که نرخ سود مثبت است ،تمرکز سرمایه کماکان ادامه خواهد یافت توسعه ی اقتصادادی بستگی به تفاوت در میل به مصرف و تولید دارد . او معتقد بود که چنانچه پیشرفت های فنی باعث افزایش تولید و در نتیجه افزایش بهره وری نیروی کار گردد، میتوان تمرکز سرمایه را نیز از این طریق افزایش داد (تفضلی،۱۳۷۵).
اقتصادانان کلاسیک معتقد هستند که همواره درنقطه ی تعادل ، پس انداز با سرمایه گذاری مطلوب برابر است . همچنین ان ها مکانیسم قیمت ها را متعادل کننده ی سرمایه گذاری و پس انداز می دانستند . کلاسیک ها در اینجا متغیری به نام نرخ بهره را معرفی میکنند . نرخ بهره از دید انها قیمت دریافت شده توسط پس انداز کنندگان و قیمت پرداخت شده توسط سرمایه گذاران است . از نظر انها نرخ بهره تا آنجایی که سرمایه گذاری و پس انداز با هم برابر شوند تغییر میکند . از نظر آنها نرخ بهره با سرمایه گذاری رابطه معکوس و باپس انداز رابطه مستقیم دارد . با این تفسیر میتوان نتیجه گرفت که تئوری کلاسیک یک تئوری انباشت سرمایه ی بلند مدت است تأکید اقتصادانان کلاسیک بر سود و نرخ سود به خاطر این است که قسمتی از این سود،توسط کار فرمایان صرف پس انداز شده و بخش اعظمی از این پس انداز صرف سرمایه گذاری در بخش های مولد اقتصادی میگردد . در صورتی که سرمایه گذاری سودآور نباشد ، نرخ بهره کاهش یافته و این امر موجب کاهش پس انداز میگردد. نهایتأ این تغییر ادامه می یابد تا سرمایه گذاری و پس انداز به تعادل برسند (تفضیلی،۱۳۸۱). در بخش بعد نظریه ی شتاب ساده به صورت خلاصه شرح داده میشود.
۲-۲-۲نظریه ی شتاب ساده:
تئوری شتاب ساده را به آفتالیون نسبت میدهند. او در سال ۱۹۰۹میلادی متوجه شد که بین زمانساخت کالاهای مصرفی و کالاهای تولیدی وقفه وجود دارد . بعد از آن جان موریس کلارک و روی هارود ،متوجه شدند که در اغلب موارد،بین زمان تقاضای کالاهای مصرفی و کالاهای سرمایه ای وقفه وجود دارد. به عبارت دیگربعد از آنکه تقاضا برای کالاهای مصرفی به وجود آمد، به دنبال خود تقاضا برای کالاهای سرمایه ای را ایجاد میکند. در نتیجه تغییرات تقاضای کالاهای مصرفی از کالاهای سرمایه ایشدیدتر است.این ارتباط بین دو نوع تقاضای کالاها تحت عنوان اصل شتاب نام گذاری شده است(تفضلی،۱۳۷۵).
اصل شتاب بر مبنای نسبت ثابت سرمایه به تولیدبوده و به صورت زیر بیان میگردد:k_t=a Y_t
(۲-۱)
که در آن k_t معرف سرمایه گذاری در زمان t و Y_t معرف تولید در زمان t وa نیز نسبت سرمایه به تولید است. رابطه (۲-۱)،تنها در شرایط بازدهی ثابت نسبت به مقیاس تولید و ثابت بودن هزینه ی عوامل تولید صادق است. در تانع تولید با ضرایب ثابت امکان جانشینی بین عامل کار و سرمایه وجود نداردو این دو عامل مکمل یکدیگر می باشند. لذا تابع تولید به صورت زیر بدست می آید:Y_t=mi[kt/a .Lt/b]
(۲-۲)
که در آن Y_t ،معرف تولید ،Kموجودی سرمایه و L_t ،نیروی کار و a موجودی سرمایه ی لازم برای تولید یک واحد و b نیروی کار لازمبرای تولید یک واحد محصول می باشد.اگر تابع تولید دارای ضرایب ثابت نباشد اما دارای بازدهی ثابت نسبت به مقیاس تولید باشد رابطه زیر برقرار است:aY_t=F(aK_t.aL_t)
(۲-۳)
در این حالت امکان جانشینی بین کار و سرمایه وجود دارد. در این مباحث،تغیر تقاضای کل و به تبع آن تغییر لازم در تولید به اندازه یY_t،موجب تغییر متناسبی در موجودی سرمایه K_tمی شود Y_ta=K_t
(۲-۴)
با توجه به اینکه سرمایه گذاری خالص (I_net) با تغییر در موجودی سرمایه برابر است،لذا رابطه زیر برقرار است:
(۲-۵)I_net=aY_t
به این ترتیب سرمایه گذاری خالص در هر دوره به تغییر تقاضای کل بستگی دارد. موجودی مطلوب سرمایه در این اصل برابر است با:
(۲-۶)K_t=aY_t
که بر اساس آن نسبت موجودی سرمایه ی مطلوب به تولید یک نسبت ثابت است. در اینجا متغیری به نام ضریب تعدیل مطرح میشود که این ضریب،موجودی سرمایه ی واقعی را به موجودی سرمایه ی مطلوب می رساند. از نظر کلارک ضریب تعدیل برابر با واحد لست، لذا همان روابط قبلی بدست می آید:
(۲-۷)I_net=K_t-K_t-1=a Y_t-a Y_t-1=aY_t
این روابط نشان میدهد که سرمایه گذاری خالص با تغییرات در تولید متناسب است. a نسبت سرمایه به تولید بوده و ضریب شتاب نامیده میشود. در اینجا می توان استهلاک را نیز به روابط بالا اضافه کرد. استهلاک نسبت ثابتی از موجودی سرمایه است:
(۲-۸)_۱D_t=aK_t-
و بنابراین بدست می آید:
(۲-۹)aK_t-1+I_t=aY_t
که در آن a نرخ استهلاک و aK_t-1 سرمایه گذاری جیگزین است.
ایرادات زیر به نظریه ی شتاب ساده وارد است:
۱-قسمتی از سرمایه گذاری که به صورت مستقل صورت میگیرد به تغییرات تولید و تقاضا بستگی ندارد.
۲-سرمایه گذاری در اصل شتاب به صورت غیر متقارن عمل میکند. زمانی که رکود اقتصادی به وجود می آید سرمایه گذاری کل نمیتواند منفی شود. در حالی که طبق اصل شتاب در زمان رکود سرمایه گذاری کل منفی میشود.
۳-تعدیل موجودی سرمایه بر اثر تغییر در تولید نیاز به گذشت زمان دارد به طوری که تعدیل موجودی سرمایه با وقفه ی زمانی صورت میگیرد.
۴-اصل شتاب ساده هیچ تمایزی بین تغییرات موقتی و دائمی در تقاضای کل و تولید قائل نمی شود زیرا تنها تغییرات دائمی در تولید است که موجب تحریک سرمایه گذاری میشود.
۵-اصل شتاب در زمان وجود ظرفیت اضافی عمل نمیکند. زیرا در هنگام وجود ظرفیت اضافی نمیتوان افزایش متناسب در میزان تولید و سرمایه گذاری را داشت.(نظری،۱۳۸۸).
به این ترتیب با توجه به ایرادات وارده به اصل شتاب،اقتصاددانان اصلاحاتی از قبیل اثر وقفه در آن ایجاد کرده و اصل شتاب انعطاف پذیر را مطرح نموده اند.قسمت بعد به تشریح این نظریه اختصاص دارد.
۲-۲-۳نظریه شتاب انعطاف پذیر:
همان گونه که در بخش قبل بدان اشاره گردید برخی از ایرادات به نظریه ی شتاب وارد شده و اصطلاحاتی که در آن ایجاد گردیده به شکل گیری نظریه شتاب انعطاف پذیر منجر شده است. در نظریه ی شتاب انعطاف پذیر،موجودی سرمایه ی مطلوب با تولید سال گذشته متناسب است نه تولید سال جاری. به عبارت دیگر در نظریه ی شتاب رابطه زیر برقرار است:
(۲-۱۰)^*K_t=aY_t-1
لذا با در نظر گرفتن فرض K_tK_t^*= بدست می آید:
(۲-۱۱)k_t-k_t-1=a(Y_t-1-Y_t-2)
به عبارت دیگر اصل شتاب در مدل سرمایه گذاری کل به صورت زیر در می آید:
(۲-۱۲)I_t=a Y_t-1+D_t
که در آن D_t سرمایه گذاری جایگزین یا استهلاک می باشد. در معادله مشکل خاصی به وجود میآید که همان برآورد میزان a (نسبت سرمایه به تولید) است. اقتصاددانان در اغلب مطالعات تجربی به حل مشکلمذکور پرداخته اند. در آغاز گودوین و چنری در سال ۱۹۵۱ در مورد تعدیل موجودی سرمایه ی واقعی به موجودی سرمایه ی مطلوب، کارهایی را اتجام دادند که براساس رابطه زیر قرار داشت:
(۲-۱۳)K_t-k_t-1=u(K^* _t-K_t-1)
که درآن ضریب تعدیل می باشد و بین صفر و یک قرار دارد. در اینجا تعدیل جزئی صورت می گیرد،یعنی در طی هر دوره نسبتی از تفاوت بین موجودی سرمایه ی مطلوب و واقعی از بین می رود. با توجه به تعاریف بالا سرمایه گذاری خالص برابر است با:
(۲-۱۴)I_net=u(K^*_t-K_t-1)
مشاهده میشود که سرمایه گذاری خالص با موجودی سرمایه ی دوره ی قبل رابطه منفی دارد . در اصل شتاب انعطاف پذیر ، چنری و کویک موجودی سرمایه ی مطلوب را متناسب با سطح تولید دانند. با توجه به اصل شتاب، با جایگزینی مقدار aY_t ، به جای K^*_t ، رابطه (۲-۱۳)به صورت زیر تغییر میکند:
(۲-۱۵)K_t-k_t-1=u(aK^*_t-K_t-1)