۲-۴-مدیریت دانش چیست؟
در قرن بیست و یکم جوامعی موفق و توسعه‌یافته به احتساب می‌آیند که جایگاه علم، دانش و اندیشه در آن‌ها عالی‌تر و همچنین منزلت پژوهشگران، عالمان و دانشمندان نزد آن‌ها بالاتر و افزون‌تر است. در دنیای امروز، سازمان‌ها در رویارویی با محیط‌های غیرقطعی و غیر قابل پیش‌بینی کسب و کار خود، برای رسیدن به موفق پایدار و رقابت نیاز به توسعه و تقویت مدیریت دانش خود دارند.

تاکنون تعاریف مختلفی از مدیریت دانش ارائه شده است. به عنوان مثال می‌توان به تعریف زیر اشاره نمود:
“مدیریت دانش کشف و مدیریت سطوح مختلف دانش از اشخاص، تیم‌ها و سازمان‌ها در جهت افزایش کارایی سازمان است.” برای درک مدیریت دانش، لازم است دانش و تفاوت آن از اطلاعات را شناخت. همانطور که نشان داده شد، اطلاعات و دانش نقاطی در امتداد افزایش ارزش و نقش بشر هستند. داونپورت و پروساک به این مسئله اشاره نمودند که بعضی از محققین علاوه بر سه طبقه‌بندی داده، اطلاعات و دانش، به مسائل دیگری مانند حکمت^[۵۳]، بصیرت^[۵۴]، تصمیم‌گیری و عمل را نیز توجه نموده‌اند. هر چند آن‌ها ترجیح دادند که به طبقه‌بندی سه‌تایی (دانش، اطلاعات و داده) بسنده کنند ولی بر این مسئله تاکید داشتند که تفاوت بین آن‌ها بسیار مهم است. ناتوانی در تشخیص تفاوت بین این سه می‌تواند باعث ناکارآمدی، بیهودگی و ضررهای اقتصادی بسیار زیادی برای سازمان است.
به طور کلی مدیریت دانش در اختیار گرفتن دانش کارکنان سازمان و حتی دانش خارج از سازمان و انتشار به هنگام آن برای انجام وظایف موجود در سازمان می‌باشد، که رشد و توسعه بیشتر سازمان را در پی خواهد داشت. هدف مدیریت دانش شناسایی، جمع‌ آوری، دسته‌بندی و سازماندهی، ذخیره، اشتراک، اشاعه و در دسترس قرار دادن دانش در سطح سازمان می‌باشد. در سازمان‌هایی که به شکل سنتی اداره می‌شوند دانش از بالا به پایین در طول خطوط سازمانی در جریان است. در این صورت دانش به ندرت در زمان درست و در جایی که بیشترین نیاز به آن وجود دارد، قابل دسترس است.
اما در سازمان های دانش محور که به اجرا و پیاده‌سازی مدیریت دانش پرداخته‌اند، دانش در کل سازمان جاریست و هرکس به فراخور نیاز خود در زمان مناسب می‌تواند از آن در جهت انجام وظایف خود استفاده کند.
۲-۴-۱-انتقادات وارد بر مدیریت دانش
در این بخش برخی از انتقادات وارد بر مدیریت دانش را به طور خلاصه مورد بررسی قرار می‏دهیم. به عنوان مثال، در یک مورد کاوی توسط لیغ دونوگو^[۵۵] انجام شد، رؤسای شرکت دریافتند که تکنولوژی جدید اینترانت به طور عمده توسط کارکنان برای چک کردن منوی تریای سازمان استفاده شده است. ساندرا موفت^[۵۶] و ردنی مکادم^[۵۷] به سناریوی آشنایی اشاره می‏کنند که در آن مدیران میلیون‏ها دلار صرف تکنولوژی‏های جدید می‏کند. فقط برای اینکه دریابند که بازگشت سرمایه‏ها اندک بوده است. آنان همچنین به یک هراس مشترک در تبدیل دانش ضمنی به صریح اشاره می‏کنند که سازمان‏ها عینیت بخشیدن و تثبیت دانش را (با غفلت کامل از عنصر انسانی مدیریت دانش) سرانجام به اطلاعات ساکن و ناکارآمد تبدیل می‌کنند. ریچارد مکدرموت^[۵۸] مورد بزرگتری از عدم انعطاف‏پذیری را توصیف می‏کند که در آن یک کمپانی تولیدات پرمشتری تلاش کرد تا یک مخزن دانش ایجاد کند اما نتیجه‏اش ایجاد یک پایگاه اطلاعاتی نامنسجم بود. کارمندان می‏دانستند که کار آن‏ها بسیار متنوع‏تر از آن است که بتوان آن را در یک بانک اطلاعاتی گردآوری نمود. با این همه رئیس شرکت فقط برای اینکه دریابد که بانک اطلاعاتی فاقد اطلاعات مثمر ثمر برای آن‏ها در ارتقای فرایندهای کاری و یادگیری مشارکتی است؛ آنان را به انجام آن مجبور کرد. مجموعه مقالات سال گذشته ایفلا تحت عنوان مدیریت دانش، کتابداران و کتابخانه‏ها در طلب حق خود به شکست بسیاری از سیستم‏های مدیریت دانش در انطباقشان با نیازها و انتظارات شرکت‏ها اشاره می‏کند و در یک نتیجه‏گیری بحث‏برانگیز اظهار می‏کند که این شکست‏ها بخاطر ضعف آموزش استفاده کننده است و اعلام می‏کند که راه‏حل برای حل این مشکل وارد کردن کتابداران است که همه چیز را درباره آموزش استفاده کننده می‏دانند. ما این نتیجه‏گیری را بحث‏برانگیز می‏خوانیم، چرا که بخاطر عدم شواهد عملی، فرض عمومی بر این است که شکست به استفاده‏کنندگان مربوط می‏شود؛ نه سیستم‏های جدید و واقعیت این است که توجهی به دیگر عوامل احتمالی مثل مسائل توسعه سیستم‏ها نمی‏شود.
محققین و دانشگاهیان دیدگاه متفاوتی در خصوص مدیریت دانش اتخاذ کرده و گستره‌ای از راه‌ حل ‌های فناوری تا مجموعه‌ای از دستورات عملی را در نظر دارند. به عنوان مثال اکثر مدیران تجاری، قابلیت‌های کامپیوترها و فناوری‌های ارتباطی را در مدیریت دانش باور دارند، این افراد استدلال می‌کنند که فناوری اطلاعات می‌تواند از انبوه اطلاعات ذخیره شده در منابع قدیمی مانند مراکز فروش، کارت‌های اعتباری مشتریان، فروش‌های تبلیغاتی و اطلاعات مربوط به تخفیف‌های مقطعی، «دانش» فراهم آورد. یا برخی دیگر بر این باورند که «دانش» در ذهن انسان‌ها است و آموزش کارکنان و انگیزه عوامل کلیدی مدیریت آن به شمار می‌روند.
۲-۴-۲- تاریخچه و علل پیدایش مدیریت دانش
در سال ۱۹۷۹، حسابدار سوئدی به نام کارل اریک سیوبی^[۵۹] که بعدها به عنوان یکی از بنیانگذاران علم مدیریت دانش معرفی شد، با پرسشی بزرگ روبرو گردید. دفاتر حسابداری (ارزش دفتری) یکی از شعبه‌های معروف سازمانی که او در آنجا کار میکرد، تنها یک کرون ارزش نشان میداد. در حالی که ارزش واقعی سازمان، به مراتب بیشتر از این‌ها بود. در این هنگام، وی متوجه شد که ترازنامه مالی شرکت او تنها ارزش دارایی فیزیکی آن را که شامل چند میز و ماشین تحریر بود نمایش میدهد و ارزش واقعی سازمان وابسته به شایستگی کارکنان سازمان و چیزی را که جمع کارمندان سازمان به عنوان یک فکر و مغز جمعی تشکیل میدادند، وابسته است.
سیوبی و دیگران، این یافته را به نام “دارایی فکری” و “دارایی ناملموس” معرفی کرد و آن را در کنار داراییهای ملموس قرار داد. به این ترتیب، تعداد نوشته ها، سمینارها و … در این زمینه رشد کرد و موضوع به طور جدی در دستور کار دانشمندان علم مدیریت و مدیران سازمانهای بزرگ قرار گرفت.
در جدول زیر فهرست نخستین حرکتها و وقایع مهم در رابطه با مدیریت دانش، ارائه میشود.
جدول ۲-۲: نخستین تلاشها در راستای مدیریت دانش

کتل مطالب زیادی درباره حالتهای عاطفی، انگیزش چگونگی اثر موقعیتها بررفتار نیز دارد. با تعریف شخصیت به صورت آنچه رفتار را در یک موقعیت معین و با یک حالت عاطفی معین تعیین می کند او در نظریه خود بیش از آیزنگ برای نوسانهای رفتاری گذرا در پاسخ به اوضاع و احوال جاباز می کند. (کریمی و حمبری، ۱۳۷۱ ، ص ۷۷ ).

کتل صفات را یک ساخت ذهنی می راند که از ملاحظه رفتار به دست آمده و تشابه و پایداری آن رفتار را می رساند او صفتها را سه دسترسی کند :
۱ ) صفات منشی که سرعت و قوت و هیجان انگیزی را می رساند.
۲ ) صفات تحریکی که شخص را به سوی هدفی به حرکت در می آورند.
۳ ) صفات توانی که مرداد زیرکی، مهارت و زبردستی هستند (سیاسی، ۱۳۷۰ ، ص ۳۱۹ ).
هدف کتل از مطالعه شخصیت پیش بینی کردن رفتار است یعنی پیش بینی کردن آنچه یک فرد در پاسخ به یا نانهنجار نمی کند. یعنی چیزی که هدف نظریه پردازان دیگر شخصیت بود. بیمارانی که نظریه هایی با گرایش بالینی از آنها به دست آمد به خاطر این برخی از هیجانها یا جنبه ای از از رفتارشان آنها را ناخشنود یا آشفته می ساخت جویای خدمت روان شناسی برای تغییر دادن آنها بودند در مقابل آزمودنی های کتل افراد هنجاری بودند که او شخصیت آنها را بررسی می کردند این که درمان کند غیرممکن یا حداقل نابخردانه است. (سید محمدی، یحیی ، ۱۳۷۸ ، ص ۳۰۰ ).
نظریه هیجان خواهی زاکرمن :
ماروین زاکرمن (متولد ۱۹۲۸ ) از اوایل سال ۱۹۸۰ میلادی در دانشگاه دلور تحقیقات زیاد در زمینه محدودی از شخصیت به عمل آورد. اولین جنبه محمد از شخصیت را حس هیجانخواهی نامید. به اعتقاد وی این مسأئله از واداشت ناشی می شود. این خصوصیت از دیدگاه وی از طریق ویژگی هایی مانند نیاز به تنوع، کسب احساسات جدید و تجارب پیچیده مشخص می شود. نظری هنگامی که این افراد خواهان کسب چنین تجاربی هستند اگر با خطرات اجتماعی و جسمانی روبرو شوند از خود هیچونه نارضایتی نشان نمی دهند (زاکرمن، ۱۹۷۹ ، صص ۴۴ – ۴۱ ).
اشخاصی که نمره بالایی در مقیاس هیجانخواهی می گیرند به صورت خودکار در اواسط خود با دیگران بسیار با جرأت عمل می کنند و سلطه پذیر نیستند و تعجب آور نیست که ریسکهای را پذیرا شوند. عملکرد این افراد مستقل است به عقاید اجتماع نیازها و نگرشهای افراد دیگر اصلاً ارتباطی ندارد و اساساً براساس نیازهای خودشان عمل می کنند و برای این که به خودشکوفایی و فعالیتهای مستقلانه است یا جنبه فرصتهای مناسب را به حداکثر امکان می رسانند. هنگامی که دیگران احساس و عمل مشابه آنها را انجام می دهند، خوشحال می شوند. به اعتقاد زاکرمن داشتن حس هیجان خواهی بالا با انعطاف پذیری در ارتباطات و این توانایی و نگرش مطلوبی را برای پذیرش تجارب و عقاید نابهنجار، عجیب و یا احمقانه دارند. (زاکرمن، ۳۴۵ ، ۱۹۷۹ – ص ۳۴۳ )
ارزیابی هیجانخواهی زاکرمن :
زاکرمن یک پرسشنامه نوشتاری ۴۰ ماده یا ساخت که آن را مقیاس هیجان خواهی (SSS)^[1] نامید او برای ساختن این آزمون آن را در مورد افراد بسیاری که رفتارشان با تعریف هیجان خواهی او مطابقت داشتند اجرا کرد. اینها افرادی را شامل می شدند که داوطلب شرکت در آزمایشهای روان شناختی بودند که آنها را با تجربه های جدید مواجه می کردند، اشخاص که کارشان خطر جسمانی دربرداشت مثل افراد پلیس، رانندگان مسابقات اتومبیل رانی و افرادی که به تجربه کردن مواد مخدر و انواع تجربه های جنسی اعتراف کرده بودند نمره های SSS آنها با نمرخ های افرادی که ترجیح می دانند از این گونه فعالیتهای پرمخاطره و جدید اجتناب کمتر مقایسه شد.
آنهایی که عمدتاً فعالیتهای غیرعادی را جستجو می کردند نمره بالایی در SSS گرفتند و آنهایی که فعالیتهای کم مخاطره را ترجیح می دادند نمره کسی کسب کردند.
نظریه کنون – بارد :
هیجان احساس شده و پاسخ های بدنی رویدادهای مستقلی هستند. در سال ۱۹۲۰ نظریه ای دیگر دربارۀ رابطه میان حالتهای بدنی و هیجان احساس شده از سوی والتر کنون پیشنهاد شد. وی روش کار خود را بنیاد پژوهش هایی که فیلیپ بارد درباره هیجان انجام داده بود استوار ساخت. نظریه کنون بارد بیانگر آن است که احساس هیجان و واکنشهای بدنی به یکدیگر وابسته نیستند، بلکه هر دو به طور همزمان عمل می کنند.
بنا به این نظریه ما نخست به طور بالقوه موقعیتهایی را که سبب به وجود آمدن هیجان می گردند از دمنیای خارج ادراک می کنیم. سپس نواحی پایین مغز مانند هیپوتالاموس به فعالیت واداشته می شوند آنگاه سطوح پایین مغز پیامهای خود را به در مسیر می فرستند.
۱ ) به اعضای درونی بدن و ماهیچه های بیرونی که جلوه گاه هیجان به شمار می آیند.
۲ ) به دو قشر کرتکس یعنی آن ناحیه از پایین مغز که هیجان را احساس می کند.
نظریه جیمز – لانگه :
هیجانهایی که احساس می شوند ادراک دگرگونی بدنی است یکی از نخستین نظریه های هیجان که به وسیله ویلیام جیمز مطرح گردید به اختصار چنین است :
«گریه می کنیم، زیرا غم و اندوه به ما روی آورده است. که زد و خورد می پردازیم، زیرا خشمگین هستیم، دست و پایمان می لرزد، زیرا ترسیده ایم.»
این نظریه که در اواخر قرن ۱۹ به وسیله ویلیام جیمز روانشناس و فیلسوف آمریکایی و فیزیولوژیست را غارکی کارل لانگه به عنوان نظریه جیمز – لانگه ارائه شد هیجان را احساس و ادراکی می داند که از تغییرات بدنی پدید می آید. این پژوهشگران ترتیب و توالی زیر را در رویدادها و حالتهای هیجانی پیشنهاد کرده اند :
۱ ) موقعیتی را ادراک می کنی که سبب به وجود آمدن هیجان می شود.
۲ ) نسبت به این موقعیت واکنش نشان می دهیم.
۳ ) به واکنش هایمان توجه می کنیم.
ادراک ما از این واکنش اساس و بنیاد هیجانی است که ادارک می کنیم. نباید این تجربه هیجانی، یعنی هیجان احساس شده پس از دگرگونی های بدنی رخ می دهد. این تغییرات بدنی یا تغییرات داخلی در دستگاه عصبی خودمختار با حرکات بدنی پیش از تجربه هیجانی وقوع می یابند.
ویژه گی افراد هیجان خواه :
زاکرمن و همکاران وی دریافتند که هیجان خواهی در نتیجه سن تغییر می کند. افراد جوانتر بیش از افراد مسن تر به جستجو حادثه، ریسک و تجربیات جدید گرایش دارند. نمره های آزمون های نوجوانان تا ۶۰ ساله نشان داد که هیجان خواهی با افزایش سن کاهش می یابد و حدود ۲۰ سالگی آغاز می شود. مردان در هیجان زدگی و ماجراجویی، بازداری زدایی و حساسیت نسبت به یکنواختی نمره های بالاتری گرفتند. زنان در تجربه جویی نمره های بالاتری گرفتند.
پژوهشگران همچنین تفاوتهای نژادی و فرهنگی معناداری در هیجان خواهی یافتند. آسایی ها از افراد کشورهای غربی نمره کمتری در SSS گرفتند. آزمودنی سفید از غیر سفیدها نمره بالاتری گرفتند. (سید محمدی، یحیی، ۱۳۷۸ ، ص ۵۲۷ – ۵۲۶ ).
تفاوتهای فردی :
زاکرمن دریافت با وجود آنکه برخی افراد زیاد هیجان خواه از فعالیتهایی چون کوهنوردی پرئاز با هواپیمای بی موتور، مسابقات اتومبیل رانی، اسکی و غواصی لذت می برند و افراد کم هیجان خواه عموماً از آنها لذت نمی برند. تفاوتهای رفتاری همیشه چشمگیر نیستند. برخی از افراد زیاد هیجان خواه تجربه های متنوع را به تجربیات خطرناک تر ترجیح دادند. آنها شرکت در گروه های رویارویی، آموزشی مراقبه و آزمایشهای روان شناختی جدید را ترجیح دادند. زمانی که برانگیختگی اولیه این تجربه ها فروکش می کند، افراد زیاد هیجان خواه معمولاً این فعالیتها را قطع می کنند، زیرا آنها سطح مطلوب تحریک را ایجاد نمی کنند. افرادی که نمره بالایی در SSS گرفتند از آنهایی که نمره پایین گرفتند نشانه های شدیدتری از سوء استفاده از ماده مخدر از جمله اختلال روانی و مصرف بیش از یک نوع ماده مخدر غیرمجاز را نشان دادند. معتادانی که نمره بالایی گرفته بود همچنین مصرف مواد مخدر را در سنین پایین تر از معتادان دارای نمره کم آغاز کرده بودند. از این گذشته افراد زیاد هیجان خواه با احتمال بیشتری سیگار می کشیدند و الکل مصرف می کردند، با سرعت رانندگی می کردند، تصادف و محکومیت های بیشتری به خاطر رانندگی هنگام مستی داشتند و به فعالیتهای جنسی زیاد می پرداختند.
در طی پژوهشهایی معلوم شد که رفتار خطر پذیری جسمانی به هیجان خواهی مربوط است، هوانوردان آتش نشانها، افراد پلیس کنترل آشوب و رانندگان مسابقات اتومبیل رانی از گروههایی که در این نوع فعالیتها درگیر نیستند. نمره های بالاتری در SSS به دست آورند. افراد زیاد هیجان خواه با احتمال بیشتری از افراد کم هیجان خواه در ورزشهای پرمخاطره شرکت می کنند و داوطلب واحدهای ویژه نبرد ارتش می شوند. و به نظر می رسد که افراد زیاد هیجان خواه بیشتر مایل به نقل مکان از محیط آشنا به محیط جدید هستند و بیشتر از آنها دوست دارند و به مکان های غریب مسافرت کنند، حتی زمانی که این مسافرت خطرات جسمانی داشته باشد (سید محمدی، ۱۳۷۸ ، صص ۵۲۸ – ۵۲۷ ).
تفاوت های شخصیت :
زاکرمن و همکاران طی پژوهشهایی نتیجه گرفتند که افراد زیاد هیجان خواه از نظر خود محوری برون گرا هستند بدان معنی که آنها افراد دیگر را فقط به عنوان منبع تحریک مورد توجه قرار می دهند. آنها به افراد دیگر به شیوه مستقل یا حمایتی وابسته نیستند و معلوم شد نمره های بالا در SSS با درجه بالای خودمختاری همبسته است. همچنین افرادی که نمره بالایی در SSS کسب کردند هیجان خود را پی برده ابراز می کردند.
در روابط خود با دیگران جدی، ناهمرنگ با جماعت بودند و خطر پذیران محرز بودند، آنها مستقل از قراردادهای اجتماعی و نیازهای نگرشهای دیگران عمل می کردند آنها عمدتاً تحت تأثیر نیازهای خودشان بودند و زندگی خود را طوری ترتیب می دادند که فرصتهای خرسندی را به حداکثر برسانند و در جمع افراد دیگری که مثل آنها رفتار می کردند به شیوه لذت جویانه عمل می کردند.
زاکرمن عقیده داشت روان رنجورهایی چون خوبی ها و رفتارهای وسواس فکری – عملی ممکن است به هیجان خواهی که مربوط باشند با این همه به طور کلی شواهد کمی برای مربوط کردن هیجان خواه بسیار زیاد یا بسیار کم بودن به خودی خود نابهنجار نیست. (سید محمدی، یحیی ، ۱۳۷۸ ، صص ۵۲۹ – ۵۲۸ ).
در فرایندهای شناختی مثل فکرها ادراک و هوش افراد هیجان خواه نمادها و شکل ها را بسیار سریع تر از افراد کم هیجان خواه تشخیص می دهند. و این بدان معنی است که افراد زیاد هیجان خواه، اطلاعات را سریعتر پردازش می کنند و آنها بهتر اطلاعات جدید را ضمیمه دیدگاه خود نسبت به جهان می کنند. افراد زیاد هیجان خواه پیچیدگی بیشتری را در تحریک دیداری ترجیح دادند در حالی که افراد کم هیجان خواه ثبات، سادگی و تفاوت را ترجیح دادند. و افراد زیاد هیجان خواه بهتر می توانند توجه خود را متمرکز کنند. افراد زیاد هیجان خواه نمره های بهتری در حد رسد و در دانشگاه کسب نکردند. زاکرمن اظهار داشت که چون افراد زیاد هیجان خواه بیشتر به فعالیتهای تفریحی می پردازند وقت کمتری را صرف مطالعه می کنند. افراد زیاد هیجان خواه استعداد بیشتری برای تفکر خلاق دارند.
در ترجیحات شغلی افراد زیاد هیجان خواه از آنجایی که نیاز بیشتری به تحریک و تجربه های متنوع دارند نوعی مشاغلی را که ترجیح می دهند با افراد کم هیجان خواه دوست دارند فرق می کند. نمره های SSS به صورت مثبت با تمایلات علمی و به صورت منفی با تمایلات اداری همبستگی دارد. مردان که نمره بالایی در SSS کسب می کنند و رغبت سنجی شغلی استرانگ^[۲] نیز نمره بالایی گرفتند و این بیانگر علاقه به حرفه های کمک رسانی دربر گیرنده تعامل اجتماعی مثل روان شناسی، پزشک و روانپزشک، مددکار اجتماعی و کشیش بود و نمره SSS بالا برای حرفه وکالت و آزمون رغبت کمی برای آنچه به طور سنتی به حساب می آمدند داشتند. مثل معلم مدرسه ابتدایی، معلم اقتصاد و خانواده و متخصص تغذیه افراد زیاد هیجان خواه دو جنس که به حرفه های کمک رسانی علاقمند بودند مشاغل مهیج خطرناک مثل کار مداخله در بحران یا کار پیراپزشک در گروه های پاسخ اضطراری را ترجیح دادند.
افراد زیاد هیجان خواه در نگرشهای مذهبی و سیاسی خود از افراد کم هیجان خواه آزادند بیش تر هستندو افراد با نمره های بالای SSS به جای پاسخ بندی به اعتقادات سنتی با احتمال بیشتری نگرشهای العادی نشان می دهند. افراد در SSS با نمره های بالا در رابطه با رفتار جنسی خود همسالان نگرشهای بی بند و باری را نشان می دادند. افراد کم هیجان خواه با احتمال بیشتری به طور مکرر به کلیسا می روند و در مقیاسهای قدرت طلبی یعنی سبکی که ویژگی آن عقاید خشک و انعطاف ناپذیر و نگرشهای متعصبانه است نمره بالایی کسب کردند. افراد کم هیجان خواه همچنین تحمل کمی را برای ابهام نشان دادند. آنها اندیشه ها و موقعیتهای مهم را تهدید می دانند نه چالش. زاکرمن وهمکاران می دریافتند که افراد هیجان خواه زیاد و کم پاسخهای فیزیولوژیکی متفاوتی را به محرکهای جدید و به تغییرات ترکیب نشان می دهند. افراد زیاد هیجان خواه پاسخهای فیزیولوژیکی نیرومندتر یا بسیار برانگیخته تر و آستانه تحمل بالایی برای درد، صدای بلند و محرکهای استرس زای دیگر نشان دادند. از آنجایی که افراد زیاد هیجان خواه بهتر می توانند افزایش انگیختگی را عمل کنند زاکرمن اظهار داشت که آنها باید بهتر از افراد کم هیجان خواه که تحمل کسی برای برانگیختگی دارند با استرس کنار بیایند. در پژوهشهایی معلوم شد که افراد کم هیجان خواه توانایی بسیار کمتری از افراد زیاد هیجان خواه در کنار آمدن با استرس دارند.
در بررسی هایی افراد زیاد هیجان خواه با محرکهای تازه مواجهه می شوند پژوهشگران به افزایش فعالیت برقی مغز و سطح هورمونهای جنسی پی بردند. سطح منوآمین اکسید^[۳] از (آنزیمی که انتقال دهنده های عصبی را کنترل می کند که دگرگرونی هیجان سریع را تولید می نماید) کاهش نشان داد که احساسهای برانگیختگی و شنگولی را تشدید کرد. در طی مطالعه ای به طور مشترک توسط زاکرمن سای بیل آیزنک^[۴] پای ارثی نیرومندی را برای هیجان خواهی نشان داد که ۸۵% از صفت هیجان خواهی می تواند به حساب عوامل ژنتیکی نداشته شود.
با وجود اینکه زاکرمن معتقدات که هیجان خواهی عمه تا صفتی ارثی است. در عین حال تأثیر عوامل موقعیتی یا محیطی را قبول دارد یکی از این عوامل سطح هیجان خواهی والدین است والیدن کم هیجان خواه ممکن است بیش از اندازه ترسو، حمایتی، بازدارنده فرزندانشان باشند و از درگیرشدن آنها در رفتارهای مخاطره آمیز یا بالقوه خطرناک جلوگیری کنند. والدین زیاد هیجان خواه ممکن است فرزندان خود را به درگیرشدن رد فعالیتهای جدید ترغیب و تقویت کنند و از این رو به رفتارهای هیجان خواهی بیشتر کمک کنند.
پژوهش نشان داد که فرزندان اول و تک فرزندان هر دو جنس از فرزندان بعدی نمره های بالاتری در SSS گرفتند. زاکرمن اظهار داشت که فرزندان اول و تک فرزندان در سنین اولیه تحریک و توجه بیشتری را از والدین خود می گیرند که سطح بهینه تحریک و توجه بیشتری را از والیدن خود می گیرند.

ریاست محترم دادگاه :
اینجانب علیرضا بخشنده وکیل خواهان محترم حاج آقای فائزی خواسته موکل را به شرح زیر به استحضار می رسانم : همچنانکه قرارداد مورخ ۱۹/۷/۸۰ با محتویات ظهر آن حکایت دارد.
موکل محترم تمامی عواید و منافع ششدانگ یک باب منزل واقع در بلوار سجاد خیابان حامد شمالی قطعه سوم پلاک ۳۶ به پلاک ثبتی مذکور در ستون خواسته که اصل آن موقوفه آستان محترم قدس رضوی می باشد را از خوانده محترم ردیف اول آقای فریدون نادری خریداری کرده است و ثمن معامله را پرداخت نموده است .
واحد مسکونی مذکور که عرصه آن موقوفه آستان قدس رضوی است مطابق تصویب نامه هیات امنای آستان قدس در تاریخ ۱۷/۵/۶۶ به همراه ۷۹ واحد دیگر به سازمان محترم مسکن و شهرسازی تحویل گردیده .
این سازمان محترم که مالک اعیانی واحد مذکور بوده است واحد محل بحث را به آقای فریدون نادری که متصرف منزل بوده است واگذار کرده و مشار الیه به موجب قرارداد تقدیمی و تقدیم به انتقال حقوق به موکل کرده است که از آن تاریخ به بعد موکل متصرف منزل مورد بحث است .
موکل محترم پس از خرید حقوق استیجاری و اعیانی ملک موضوع خواسته جهت تجدید قرارداد اجاره رغبه محل بحث به اداره محترم آستان قدس مراجعه کرده است که این اداره تنظیم سند را منوط به تایید سازمان محترم مسکن و شهرسازی کرده است و این سازمانها که این منزل را به فریدون نادری واگذار نموده تایید صحت و انتقال را وجی تشریفات را منوط به تایید مراجع محترم قضایی و صدور حکم کرده است .
بنابراین با تقدیم این دادخواست و با اعلام آمادگی موکل جهت تادیه تمام حقوق آستان محترم قوس مستدعی است ضمن رسیدگی قضایی تصمیم مقتضی به شرح خواسته اتخاذ گردد.

وقت رسیدگی به اداره مسکن مطابق ماده ۷۵ و به آقای نادری ابلاغ واقعی به و آستان قدس مطابق ماده ۷۶ ابلاغ گردیده است .
لایحه آستان قدس :
احتراما در خصوص پرونده فوق به عرض می رساند :
قطعه زمین مورد نظر خواهان به شماره ۱۲ بلوک ۱۶۷ از اراضی آبکوه شهر جدید که موقوفه آستان قدس رضوی است ملک مزبور به موجب سند رسمی اجاره به شماره ۸۰۵۹۴-۳۰/۶/۶۴ تنظیمی دفتر خانه ۵۹ مشهد به اجاره اداره کل مسکن و شهر سازی خراسان داده شده .
مدت اجاره به مدت ۲۰ سال از اول شهریور ۶۴ لغایت مرداد ۸۴ تعیین می گردد به این ترتیب چند روزی است که مدت اجاره منتفی شده است .
علاوه بر قطعه زمین فوق قطعات دیگری از اراضی موکل نیز به اجاره اداره مسکن و شهر سازی خراسان داده می شود به جای آنکه حق تقدیمی دریافت گردد .با این توضیح که حسب مصوب ۳۰/ ۹/۷۰ هیات محترم اسناء محترم قدس چنین مقرر می گردد که اراضی فوق مادامی که در اختیار کل مسکن و شهر سازی می باشد حق تقدیمی بابت آنها وصول نگردیده و در صورت انتقال به غیر حق تقدیمی به نرخ روز وصول می شود .
انتقال اراضی حسب بند ۵ از شرایط ضمن العقد اجاره صرفا با موافقت کتبی موجر امکان پذیر بوده و در صورت عدم صلاحیت و رعایت بند مذکور عمل انتقال بلااثر و محکوم به بطلان گردیده است بنابراین همانطور که می بینید انتقال اخیر ملک به خواهان بدون رعایت تشریفات لازم صورت گرفته و آقای نادری من غیر حق قبل از استقرار مالکیت خود بر ملک آن را به خواهان منتقل نموده است بدیهی است انتقال مذکور نمی تواند موجبات الزام موکل در تنظیم قرارداد اجاره با خواهان را فراهم آورد زیرابه موجب بند ۵ و تبصره آن از شروط ختم العقد اجاره موضوع سند اجاره شماره ۸۰ ۵۹۴-۳۰/۶/۶۴ تنظیمی فی ما بین موکل ( موجر ) و اداره مسکن و شهرسازی – اداره نامبرده جهت انتقال مواد اجاره به آقای فریدون نادری می باید موافقت کتبی موکل را جلب نماید تا متعاقب اخذ موافقت فوق سنداجاره پس از دریافت کامل حقوق موقوفه من جمله حق تقدیمی با منتقل علیه تنظیم گردد .
بدیهی است قبل از تحقق موارد فوق مالکیت آقای فریدون نادری بر منافع ملک دقیقا اعیان استقرار نمی یابد و بنابراین انتقال بعدی به خواهان این پرونده نیز فاقد اعتبار قانونی است .
به شرطی که بیان شد آستان قدس رضوی در وضعیت فعلی هیچ تکلیف به تنفیذ انتقالات صورت گرفته ندارد و در صورت عدم تنفیذ تنظیم قرارداد اجاره با منتقل الیه منوط به پرداخت کامل حقوق موقوفه من جمله حق تقدیمی است .
علیرضا بخشنده وکیل خواهان در جلسه دادگاه حاضر است محمدرضا زینالی که ضمن اعلام وکالت از طرف آستان قدس وکالت نامه خود را ضمیمه نموده لایحه ارسال که به شماره ۱۰۵۷ ثبت شده خوانده ردیف اول حاضر نیست . بخشنده وکیل خواهان اظهار می دارد خواسته موکل به تنظیم سند اجاره عرصه توسط خوانده محترم هر زمان که پرداخت حقوق آستان قدس مقوم به ۱۰ میلیون و یکصد ریال و انتقال رسمی مالکیت اعیان پلاک ثبتی موضوع خواسته توسط ردیف دوم به نام موکل محترم در ماهیت امر می رساند مطالب مذکور توسط آستان قدس مورد تایید موکل است و حاضر به پرداخت است و نظر به انتقال قراردادی حقوق متعلقه بر عرصه و اعیان منزل مورد بحث توسط خوانده ردیف اول به موکل تقاضا می شود .
رای دادگاه :
کلاسه پرونده ۵۱۹/۸۴ شعبه ۲۸ دادگاه عمومی مشهد
شماره دادنامه ۱۶۲۳/۷۹
خواهان : بایرام علی فائزی
خواندگان : فریدون نادری – آستان قدس رضوی – سازمان مسکن و شهر سازی
خواسته : تنظیم قرارداد
در خصوص دعوی آقای بایرام علی فائزی ف سلطان به وکالت آقای علیرضا بخشنده به طرفیت آقای فریدون نادری به وکالت آقای سید مجید کریمیان اقبال و آستانقدس رضوی به وکالت محمد رضا زینالی و سازمان مسکن و شهر سازی خراسان به خواسته تنظیم قرارداد اجاره یک باب منزل به مساحت ۴۲۰ متر که از اراضی آبکوه قطعه پنجم شماره ۱۲ پلاک الف از پلاک ثبتی ۱۳۸۳۸ فرعی از ۴ اصلی بخش ۹ مشهد به شرح دادخواست و منضمات آن با توجه به اینکه خواهان به موجب لایحه ثبت شده به شماره ۱۸۶۰ مورخ ۱۴/۱۰/۸۴ و صورتجلسه مذکور دعوی خود را مسترد نموده است لذا مستندا به در بند ب ماده ۱۰۷ قانون آئین دادرسی مدنی قرار رد دعوی خواهان را صادر و اعلام می دارد قرار صادره ظرف بیست روز پس از رویت قابل رسیدگی تجدید نظر در دادگاههای تجدید نظر خراسان می باشد .
تمایل حقوقی کار آموز :
در این پرونده همکارمحترم جناب آقای بخشنده به وکالت از طرف آقای بایرامعلی تبریزی دادخواستی را به طرفیت آقای فریدون نادری ، اداره اوقاف و مسکن و شهر سازی ارائه و موضوع آن را تنظیم قرارداد اجاره بیان می دارد ، متعاقب آن اداره اوقاف طبق لایحه ای اعلام می دارد که برابر شروط ضمن العقد سند اجاره شماره ۸۰۵۹۴-۳۰/۶/۶۴ اداره مسکن و شهر سازی بدون اجازه حق انتقال را به دیگری نداشته و انتقال به آقای فریدون نادری خلاف شروط ضمن العقد و نیاز به اذن موجر اداره دارد و همچنین نوبت قرارداد اجاره با اداره مسکن و شهر سازی از سال ۶۴ به مدت ۳۰ سال بوده است که مدت هم اتمام یافته و اداره اوقاف کنفیذ خود را موکول به پرداخت کامل حقوق موقوفه من جمله حق تقدیمی نموده است .
سپس وکیل خواهان در اولین جلسه دادگاه با توجه به توافق حاصله دادخواست خود را مسترد که برابر بند ب ماده ۱۰۷ قانون آئین دادرسی مدنی قرار دعوی خواهان صادر گردیده است .
برابر ماده ۴۹۸ از قانون مدنی اگر عین مستاجره به دیگری منتقل شود اجاره به حال خود باقی است مگر اینکه موجر حق فسخ در صورت را برای خود شرط کرده باشد .
برابر ماده ۵۳ ق . م اگر انتقال گیرنده آکاه از اجاره نباشد می تواند انتقال را فسخ کند .
بر خلاف مقررات فوق در قانون روابط موجر و مستاجر سال ۵۶ و در مورد محل کسب و پیشه و تجارت شرط فسخ در صورت انتقال عین مستاجره نافذ نیست ( مستفاد از مفهوم بند ۳ ماده ۱۴)
ولی باید این نکته را خاطر نشان کرد که در مواردی که اجاره مقید به انتفاع شخص مستاجر باشد بدین گونه که تنها اوبتواند مالک منافع و متصرف عین باشد انتقال به غیر به طور صریح از مستاجر سبب شود مالکیت او نسبت به منافع کامل نیست ونمی تواند آن را به دیگری منتقل سازد .
طبیعی است که در چنین شرایطی اگر مستاجر منافع را به دیگری انتقال دهد این اجاره باطل است و موجر می تواند ابطال آن و تخلیه مستاجر دوم را از دادگاه بخواهد .
ولی ابطال اجاره ای که با تجاوز از حق مستاجر منعقد شده در پاره ای موارد برای حفظ حقوق مالک کافی نیست زیرا احتمال دارد که مستاجر اول ، همین که سرنوشت اجاره دوم را در خطر ببیند عین مورد اجاره را خود تصرف و ادعا کند که ابطال اجاره دوم به رابطه حقوقی او با مالک خلل نمی رساند .
این ادعا از نظر بطلان اجاره اول درست است ، زیرا اعلام بطلان اجاره دوم به خودی خود اجاره اول را باطل نمی کند .
ولی ، از آنجا که مستاجر بر خلاف شرط صحیح یا ضمنی اجاره اقدام کرده است موجر حق پیدا می کند که عقد را فسخ کند و تخلیه عین را خواستار شود .
بنابراین مالک برای تخلیه کامل عین باید ابطال اجاره دوم را به منظور اثبات تخلف مستاجر از شرایط عقد ، و فسخ اجاره نخست را درخواست کند .پس بر مبنای این مقدمه تخلیه عین را بخواهد .( ماده ۴۸۹ ق .م)
لذا رای دادگاه خالی از اشکال بوده و با توجه به استرداد دادخواست در اولین جلسه دادگاه صدور قرار رد دعوی خواهان مستند به بند ب ماده ۱۰۷ قانون آئین دادرسی مدنی مطابق موازین حقوقی می باشد .
شناسنامه پرونده
پرونده : ماه چهارم کارآموزی
تاریخ : ۲۸/۱۰/۸۴
دادگاه رسیدگی کننده : شعبه ۱۲۴ کیفری مشهد
موضوع : فروش مال غیر و کلاهبرداری
نتیجه : به حبس و پرداخت جزای نقدی در حق دولت و شاکی محکوم شده است .
کلاسه پرونده : ۸۴-۱۳۴۲- ۱۲۴
اینجانب مهدی غفوری نژاد در مورخه ۲/۲/۸۳ وفق مبایعه نامه عادی و پیوست یک قطعه زمین به مساحت ۵۸۷ متر مربع به پلاک ثبتی بلوک ۱۴۰۶ قطعه یک از پلاک ۱۷۵ اصلی بخش ده مشهد واقع در قاسم آباد درخیابان ادیب ، نبش ادیب ۵۱ را برای موکل خود آقای قاسمی از آقای محمد گل محمدی ف حسن به بیع ۰۰۰/۶۰۰ میلیون ریال خریداری نمودم .
پس ازگذشت چند روز از وقوع بیع آقای گل محمدی اظهار داشت که افرادی اقدام به تصرف عدوانی ملک مزبور نموده و علیه آنان شکایت عدوانی مطرح نموده است .
اینجانب به واسطه دوستی دیرینه ای که با وی داشتم و نیز ذینفع بودن در ملک درپرونده کلاسه اقدام به طرح دعوی نموده که شخص آقای آتش سخن قولنامه ارائه که مشخص می نمود ملک را از آقای گل محمدی خریداری نموده است و آقای گل محمدی نیز مدعی مجعول بودن آن گردیده پس از آن اینجانب به جهت تکمیل نمودن مدارک و طرح دعوی حقوقی به سازمان محترم مسکن و شهرسازی مراجعه که با ارائه مدرک مشخص گردید برگ واگذاری شماره ۳۰۶۱۹-۱۶/۱/۷۵ جعلی است و هیچ سابقه ای در خصوص واگذاری و ملک مزبور در آن سازمان موجود نیست .
علاوه بر آن آقای گل محمدی در سال ۸۲ وفق مبایعه نامه عادی پیوست سه دانگ ملک مربوط را به آقای محمد حسین معصومی واگذار نموده است لذا درخواست محکومیت وی را دارم .
اظهارات مهدی غفوری نژاد ۹/۱۱/۸۳
شکایتم علیه گل محمدی است نامبرده یک قطعه زمین به مساحت ۵۸۷ متر مربع واقع در قاسم آباد را به اینجانب فروخته واکنون مشخص گردیده که برگه واگذاری سازمان مسکن و شهر سازی جعلی است وملک متعلق به سازمان مسکن است و به هیچ یک واگذار ننموده وعلاوه بر آن مشار الیه در سال ۸۲ همین ملک را به آقای معصومی فروخته در حالی که در اردیبهشت ۸۳ کل ملک رامجددا به من واگذار نموده است .
اظهارات محمد حسین معصومی ۱۵/۴/۸۴
من از محمد گل محمدی تحت عنوان فروش مال غیر شکایت دارم یک قطعه زمین طی قولنامه از آقای گل محمدی به مبلغ ۰۰۰/۰۰۰/۲۲ تومان خریداری کردم به مساحت ۲۷۰ متر و کل ثمن معامله را پرداخت و الان به شخص دیگری به نام آقای فروخته و یک شخص دیگری به نام آتش سخن احداث بنا کرده و ساکن می باشد من در سال ۸۲ و در تاریخ ۲/۲/ ۸۳ کل زمین را به آقای قاسمی فروخته و الان در زمین شخص دیگری متصرف می باشد لذا از نامبرده به دلیل فروش مال غیر شاکی هستم .
قرار مجرمیت به شماره ۷۱۰ /۵۴- ۱/۳/۵/۸۴
در خصوص اتهام محمد گل محمدی ف حسن مبنی بر فروش مال غیر توضیح اینکه آقای قاسمی با وکالت مهدی غفوری نژاد و محمد حسین معصومی به وکالت ارادی علیه متهم به عنوان فروش مال غیر شکایت که متهم احضار و مراجعه نکرده و در بازرسی منزل نیز دستگیر نشده با توجه به شکایت شاکیان و اطلاع متهم از تحت تعقیب بودن با توجه به مراتب فوق و عدم مراجعه نامبرده یا شاید اوضاع و احوال عقیده بر مجرمیت دارم .

نه ، هرگز آنها روی نگرداندند ( و پا به فرار نگذاشتند ) تا اینکه قلبهایشان شکافته شد درحالی که از جمله
شهیدانند .
کنایه در عبارت « ما نکصوا عَلی أعقابهم »
نوع کنایه : کنایه از صفت
۲- بَیــنَ جَنبیهِ خافِـقٌ                  یَتَـلَظَّـــی بِـغــایتِــــــه (همان، ص۳۱۴)
در سینه اش قلبی دارد که به شوق هدفش شعله می کشد.
کنایه در عبارت « بَیــنَ جَنبیهِ خافِـقٌ »
نوع کنایه : کنایه از موصوف
۳- یا ابنــه الأیکِ غـرِّدی أو فنـوحـی (همان، ص۳۷۲)
ای دختر بیشه زار ترانه سرایی کن یا نوحه سرده .
کنایه در ترکیب « ابنه الأیکِ »
نوع کنایه : کنایه از موصوف
۴- أبیّاً علی الضیم ، عفّ الیدَین ، نقیّ السریره ممّا یُریب (همان، ص۴۹۲)
ظلم ناپذیر، دستانش پاک و تختش نظیف است از آنچه که به شک و تردید وا می دارد .
کنایه در عبارات « عفّ الیدَین » و « نقیّ السریره »
نوع کنایه : کنایه از صفت
۵- بینَ یدَیهِ أسدٌ غضَنفرٌ علیه مِن ضربهِ سوطٍ أثرُ ( همان، ص۵۳۲)
در مقابلش شیری نیرومند است که اثر ضربه شلاق بر بدنش نمایان است .
نوع کنایه : کنایه از نسبت
۶- و ما ابتلی الحسودُ إلا جوهرا یتمّ نوراً وَ یطیبُ عنصرا (همان، ص۵۳۵)
و آن حسود جز گوهری را که نورش کامل و عنصرش زیباست مبتلا نکرده است .
کنایه در عبارت « جوهرا یتمّ نوراً وَ یطیبُ عنصرا »
نوع کنایه : کنایه از صفت

1. 1. رمز

درلغت یعنی اشاره با چشم ، اشاره با سر ، تلمیح ، کنایه ، معما ، نما و سنبل . ( آذرنوش ،۱۳۸۴
ش ، ص۲۴۸) و دراصطلاح بلاغیون رمز یکی از انواع کنایه محسوب شده که وسایط آن اندک
و معنایش پنهان و احتیاج به قدری تأمل دارد . ( پور نامداران ، ۱۳۶۷ش ، صص۳و۴ )
برای مشخص کردن معنای کلی اصطلاحی رمزبایـد گفت : رمز ، کلمـه ، عبارت ، تصویر ،

شخصیت یا اسم مکانی است که بیش ازیک معنا در خود داشته باشد که دو قطب اصلی بین این
معانی ارتباط برقرار می کند : قطب اول در بعد ظاهری رمز تجلی پیدا می کند و آن چیزی
است که حواس به طورمستقیم آن را دریافت می کنند وقطب دوم دربعد باطنی یا بعد مراد رمز
جلوه می کند . (العسّاف ، هل یستعید الرمز أمجاده فی الشعر الجدید)
ابراهیم طوقان شاعری رمزگرامانند سیاب و بیاتی وادونیس نیست وقصیده های رمزی اومانند
قصیده « الهدهد » محمود درویش تبدیل به یک اسطوره نمی شوند بلکه وی منظورش را در
بیشتر قصیده ها به وضوح بیان می کند و کمتر از کنایه و ایما و اشاره بهره می برد و اگر هم
شعری در رمز می سراید آنچنان مشکل نیست که قابل فهم نباشد .
دو قصیده« الحبشی الذبیح » ( ابراهیم ط. ، ۲۰۰۵م ، ص۴۳۲) و«مصرع بلبل » (همان ، ص۴۹۵ )
ابراهیم از جمله شعرهای رمزی او به شمار می روند .
شاعردرقصیده « مصرع بلبل » ،« ورده » (گل) را رمزی برای زن بدکارو بدنهاد و« بلبل »
را رمزجوانی شیدا وفریب خورده و« الروض» (باغ ) را رمزقهوه خانه یا …می داند ، ( گل )
رمزسنگین وغیرقابل فهم ودارای معناهای فرعی بسیاری نیست و بیشتر شبیه یک استعاره
می باشد و ( بلبل ) شاید خود ابراهیم است و ( باغ ) قهوه خانه ای که درآنجا با (گل) آشنا شده
است هنگامی که دربیروت جرقه های عشق را در درونش احساس کرد و … .
و اما در«حبشی الذبیح » رمزی که شاعرازآن بهره می برد خیلی عمیقتر وسنگین تراز قصیده
« مصرع بلبل» و کنایه از ملتهای مغلوب در مقابل استعمارگران است .
اگر چه برخی قصیده « بیض الحمائم » ابراهیم را جزء شعرهای رمزی او می دانند اما چنین
به نظرنمی رسد ودرست ترآن است که بگوییم در این قصیده پرستاران سفید پوش به کبوتران
سفید شبیه شده اند و حتی بیشترچنین به نظرمی رسد که ابراهیم دو قصیده مجزا را که در
زمان های متفاوت سروده در یک قصیده بنابر وحدت وزن و موسیقی و قافیه گرد آورده است ،
اوابتدا به وصف کبوتران سفید ،حرکات وزادگاه آنها می پردازد و سپس با مهارتی زیبا منظور

اگر او بین صحابه­ی پیشکسوت رسول­اکرم -که سال­ها با پیامبر همنشین بودند- و تازه مسلمانان ادیان دیگر، در کسب علم تفاوتی قائل نمی­شده و برای آموختن علم به در خانه­ی ایشان مراجعه می­کرده است، در این صورت ما با احادیثی که از او به ما رسیده دچار مشکل خواهیم شد. لذا بررسی این مهم ضروری به نظر می­رسد.

این کلام از زبان خود ابن­عباس پاسخگوی خوبی برای این نسبت­ها خواهد بود.
«قسمت مهمی از تفسیر قرآن را از علی­بن­ابی­طالب فراگرفتم».^[۱۱۵]
در این روایت ابن­عباس اعتراف می­ کند آنچه از علم تفسیر دارد، از امیرالمومنین آموخته است. از روایات برمی­آید که این جمله­ او بی اساس نبوده زیرا از علی­بن­ابی­طالب هم در مورد ابن­عباس چنین آمده است:
«به خدا سوگند که ابن­عباس از پشت پرده­ای شفاف به غیب می­نگرد».^[۱۱۶]
با وجود چنین اسنادی، فرضیه­ ساختگی بودن روایت – مراجعه­ی ابن­عباس برای کسب علم به در خانه­ی صحابه - قوت می­گیرد. اما باید دید موافقان صحت این روایت در مقابل گزارش زیر چه می­ کنند.
«آن چه على بیان فرمود، دریافتم و سپس به این نتیجه رسیدم که علم من در مقایسه با دانش وى چون برکه­ی آبى است در کنار دریا. على علمش را از تعلیمات نبى اکرم فراهم آورده است و علم نبى اکرم از علم الهى استفاضه شده است، و علم على از علم پیامبر مدد مى­گرفت و علم من از علم على الهام گرفته است و دانش من و دانش همه اصحاب پیغمبر در کنار علم على چون قطره­اى است در کنار هفت دریا».^[۱۱۷]
با توجه به گزارش فوق از ابن­عباس می­توان دریافت که او به حتم تفاوت علم علی را با دیگران به خوبی دریافته بود، اما در این صورت مراجعات او به هر کس فرضیه­ای قابل تأمل خواهد بود. شاید بتوان احتمال داد علاقمندانِ مراجعه­ به اهل­کتاب، این مراجعات ابن­عباس را ساخته و به او نسبت دادند تا برای مراجعات خود به اهل­کتاب مؤیدی بیاورند.
روایات فراوانی در تفسیر قرآن از ابن­عباس نقل شده که تنها در تفسیر طبری ۵۸۰۰ روایت از ابن­عباس وجود دارد که تعداد زیادی از آن­ها روایات جعلی و اسرائیلی است.^[۱۱۸] وقتی این مقدار روایات جعلی و اسرائیلی از ابن­عباس موجود باشد و در کنارش روایت مراجعه­ی او به صحابه برای کسب علم هم مطرح شده است – در صورت پذیرش این روایات - ناخودآگاه انسان به این می­رسد که احتمالا ابن­عباس به کعب­الاحبار و امثال او هم مراجعه داشته و تمام آنچه از آن­ها می­شنیده را بدون کوچکترین اعتراضی می­پذیرفته و برای دیگران نقل می­کرده است.
با صراحتی که در کلام ابن­عباس نسبت به میزان تأثیر پذیریش از حضرت علی وجود دارد، این احتمال بسیار جای اما و اگر خواهد داشت. به هر حال با احتیاط باید گفت پذیرش تأثیر پذیری ابن­عباس از اهل­کتاب و دیگران با دیگر قرائن قوی موجود هم­خوانی ندارد و به همین علت ابن­عباس در این دسته­بندی قرار می­گیرد.
با سابقه ای علمی که از زبان علی در مورد ابن­عباس نقل شد، می­توان احتمال داد که غرض­ورزان از خوشنامی ابن­عباس در جهت تحکیم پایه­ های اعتقادی خود سوءاستفاده کردند.
روش برخورد با ابن­عباس متفاوت با روشی است که در قبال ابوذر اتخاذ کردند؛ در ارتباط ابن­عباس با دستگاه حکومتی شکی نیست، همینطور در شاگردی او در نزد امیرالمونین و اینکه او شاگرد صرف نبود. حضرت به او توجه ویژه داشته تا حدی که او را ناظر بر غیب می­داند.^[۱۱۹]
تنها چیزی که می ­تواند فرد را بین دو جبهه­ی مخالف، ظاهر الصلاح نشان دهد، تقیه می باشد که احتمالا ابن­عباس به خوبی از آن بهره می­برده است. این قضیه شاید در دوران زندگی ابن­عباس برای او قابل کنترل بود و می­توانست افکار عمومی را در مورد خود شکل دهد؛ به این صورت که همزمان با شاگردی امیرالمومنین و انجام فرامین او کاری نکند که دولت وقت مانع از انجام فعالیت­های او شود. اما پس از مرگش دیگر این موضوع از کنترل خارج شده و غرض­ورزانی که به دنبال مهره­ای مستعد برای پیشبرد اهداف شوم خود می­گردند -مهره­ای که علاوه بر حسن اعتبار علمی و شخصیتی، بین مردمبا هیئت حاکمه­ی وقت نیز درگیر نشده باشد- از این رو به ابن­عباسبه عنوان عالی ترین گزینه نگریسته و تا جایی که امکان داشت نام او را وارد میدان کرده و به نام او روایات اسرائیلی و جعلی به خورد مردم دادند. اینکار را آنقدر در سطح وسیع انجام می­ دهند که مستشرقانی چون گلدزیهر^[۱۲۰]و بلاشر،^[۱۲۱] ابن­عباس را متهم به مراجعه به اهل کتاب و اقتباس از آن­ها کردند.
“گلدزیهر” در مورد ابن­عباس نوشته است او در تفسیر قرآن به فردی به نام “ابوجلدغیلان­بن­فروه­ازدی” که به علت خواندن کتاب­های آسمانی شهرت داشت، مراجعه می­کرده و نقلی هم از دختر ابن­عباس می ­آورد به این مضمون که پدرم قرآن را در هفت روز و تورات را در شش روز ختم می­کرده است. زمانی که تورات را ختم می­کرد، مردم جمع می­شدند و ابن­عباس به آن­ها می­گفت، هنگام ختم تورات رحمت الهی نازل می­گردد.^[۱۲۲] بعد از نقل داستان، گلذیهر چنین می­گوید:
« . . این خبر مبالغه­آمیز از جانب دخترش، بیان کننده­ آن می­باشد که ابن­عباس به چه اندازه از تورات استفاده مى­کرده است».^[۱۲۳]
شاید یک یهودی تازه مسلمان به مذهب قبلی خود مراجعه کند، آن­هم به سبب یادآوری آرامشی که در گذشته به سبب گفتن برخی اذکار که در مذهب قبلی خود داشته است. این مراجعه برای هر کس که دین خود را عوض کند قابل درک است. اما هرگز برای فردی که از ابتدا مسلمان بوده و تجربه­ بودن در دینی غیر از اسلام را ندارد و هرگز به دینی غیر اسلام در نیامده، اتفاق نخواهد افتاد. علاوه بر آن او متدین به دینی است که در آن بر نااهل بودن افراد اهل­کتاب و محرف بودن کتاب آن­ها تأکید فراوان دارد. با این همه آیا قابل قبول است که ابن­عباسِ مسلمان­زاده که به گفته­ی ذهبی^[۱۲۴] مورد دعای رسول­اکرم قرار گرفته و در خاندان عترت بزرگ شده است برای جلب رحمت الهی، همان کتاب محرف را ختم کند؟ اگر چنین چیزی حقیقت داشته باشد، باید در گزارش­های شخصیتی^[۱۲۵] که از ابن­عباس به گوش ما رسیده شک کرد و همینطور در تسلط او بر تفسیر قرآن؛ زیرا با این داستانی که از ابن­عباس بیان شد احتمالا او بسیاری از آیات قرآن که بر تحریف کتب اهل­کتاب اشاره دارد را حتی از رو نخوانده چه برسد به دانستن تفسیر آن.
ابن­تیمیه متولد سال (۶۶۱ ه ق) نیز سال­ها قبل از گلدزیهر چنین نظریه­ای داشته است. او در مقدمه­ی اصول تفسیر خود چنین یادآورد شده که ابن­مسعود و ابن­عباس و تعداد زیادی از تابعان نقل سخنان اهل­کتاب را مباح می­دانستند. ^[۱۲۶] او هم مانند گلدزیهر، ابن­عباس را از راویان داستان­های اهل­کتاب می­داند. در مقابلِ این کلام گلدزیهر، جبهه­گیری­های متفاوتی صورت گرفت. از موافقان کلام او دانشمند اهل تسنن، احمد امین است که ابن­عباس را از راویان اهل­کتاب می­داند. وی معتقد است که عده­ای یهودی با مسلمان شدن خود اخبار اسرائیلی را وارد جامعه­ مسلمانان کردند و بزرگان صحابه از جمله ابن­عباس را از جمله مروجان این اخبار می­داند و آشکارا اعلام می­دارد که ابن­عباس با کعب­الاحبار مجالست داشته و بیشترین مسئولیت را در انتشار علم او داشته است^. [۱۲۷]
احمدامین در مورد ابن­عباس معتقد است که او از مراجعه به اهل­کتاب ابایی نداشته و به اخبار آن­ها تمسک می­جسته است و این درحالی بوده که پیامبر فرموده بودند سخن اهل­کتاب را نه تصدیق و نه تکذب کنید. ولی آن­هادر عمل خلاف گفته­ی پیامبر عمل کرده و با نقل اخبار اهل­کتاب، آن­ها را تصدیق می­کردند.^[۱۲۸]
آنچه از کلام او برمی­آید مخالفت شدید او با این قبیل مراجعات است. اما باید دید چرا او بین این همه بزرگان صحابه با کثرت مراجعات، فقط ابن­عباس را نام می­برد؟ هر چند برای صحت این انتساب به ابن­عباس به ارائه شواهد و مدارک نمی­پردازد تا اثبات کند، چرا ابن­عباس بیشترین مسؤلیت این مراجعه را داشته است؟ آیا مراجعات خلفا به اهل­کتاب از دید نقادانه احمد­امین مخفی مانده است؟
ذهبی نظر ابن­تیمیه را تأیید و بیان می­دارد ابن­عباس در مواردی که قرآن به صورت سر­بسته به آن اشاره کرده بود به اهل­کتاب مراجعه می­کرد تا از جزئیات آن مطلع شود. او ابن­عباس را از افرادی می­داند که برای دانستن هر چیز به اهل­کتاب رجوع نداشته، بلکه مراجعات او فقط در محدوده­ اندکی بوده که با قرآن هماهنگی داشته است. در مواردی که با قرآن در تضاد بوده به آنان رجوع نمی­کرده و کلامی از آن­ها را نمی­پذیرفته است. ^[۱۲۹]
وی ارتباط ابن­عباس و دیگر صحابه را با یهودیان تازه مسلمان رابطه­ای غیر اعتقادی و غیر دینی دانسته و محتوای این مراجعات را بیشتر بیان سرگذشت امت­های پیشین شناسایی کرده است. او معتقد است هر آنچه که در بین یهودیان مطرح می شد، توسط ابن­عباس و دیگر صحابه با معیار عقل و دین رصد شده، اگر موافق بود، پذیرفته است و در غیر این صورت آن را مردود می­شمردند و به همین گفتار بسنده می­ کند و در ادامه اذعان می­دارد که:
« چگونه ممکن است ابن­عباس، بر خود روا بداند که از بنى­اسرائیل حدیث نقل کند، در حالى که خود شدیداً مردم را از این کار باز داشته است». ^[۱۳۰]
ذهبی برای اثبات مدعی خود شاهدی اقامه نمی­کند. به نظر، این کلام ذهبی خالی از ملاحظات سیاسی نیست؛ چرا که او با دفاع از ابن­عباس افراد مورد نظر خود، عمربن­خطاب و عثمان­بن­عفان را که از آن جمله­اند، از مهلکه­ی مراجعه به اهل­کتاب می­رهاند. اما باید دید کسانی که ادعای ارتباط ابن­عباس با اهل­کتاب را دارند، آیا سندی هم بر صحت این ارتباط ارائه داده­اند؟
در این میان افرادی هستند که ارتباط پرسشگرانه و علم­جویانه­، بین ابن­عباس و اهل­کتاب را نمی­پذیرند و با ادله بسیار^[۱۳۱] به میدان آمده و در صدد رفع این اتهام از ابن­عباس هستند. از آن جمله آقای معرفت است. ایشان کلیت مراجعه­ی صحابه به اهل­کتاب را پذیرفته ولی مراجعه­ی همه صحابه را نه تنها نپذیرفته است، بلکه اذعان می­دارد، افرادی چون ابن­عباس، اهل­کتاب را به عنوان یک منبع برای تفسیر و فهم قرآن قبول نداشته­اند. همچنین آقای معرفت بزرگان صحابه را-که مزین به صفت علم بودند- از این اتهام مبرا دانسته و یادآور روایتی می­ شود که ابن­عباس با صدای بلند از مردم طلب سوال می­کرده و هر کس از ایشان برای جواب سوالش به اهل­کتاب مراجعه داشته را مورد ملامت قرار می­داده است. استاد معرفت ابن­عباس را نسبت به اهل­کتاب و حتی تازه مسلمانان ایشان بدبین می­داند. دست آخر بعید می­داند که با وجود شخصیت­هایی چون امیرمومنان علی­بن­ابی­طالب، عبدالله­بن­مسعود، ابی­بن­کعب و امثال اینان که سرشار از علم بودند، فردی چون او به سراغ اهل­کتاب برود. وی تاریخ را گواه صادق این مدعای خود می­داند و در ادامه می­نویسد:
«تعدادی از میان صحابه که از بضاعت علمى اندکى بهرمند بودهو سابقه­ چندانى در وادى دانش و فرهنگ نداشته‌اند، مانند عبداللّه­بن­عمرو­بن­عاص و عبداللّه­بن­عمربن­خطاب و ابوهریره و دیگران که افرادى بى‌مایه بودند به اهل­کتاب مراجعه مى‌کردند».^[۱۳۲]
آقای معرفت از کلام احمدامین و ذهبی اظهار تأسف می­ کند. از اینکه این دو محقق بدون تحقیق در دام خیالات و اوهام گلدزیهر افتاده و براساس کلام بدون استدلال او داوری کردند اظهار ناخرسندی کرده و در ادامه تمام جوانب مورد اتهام گلدزیهر را پاسخ می­دهد. آنچه مسلم است این است که سخنان مطرح شده در مورد مراجعه­یابن­عباس به اهل­کتاب، قابل پذیرش نیست؛ زیرا دکتر ذهبی در خصوصِ این تبصره های که برای مراجعه صحابه- به طور ویژه ابن­عباس - به اهل­کتاب مطرح کرده است؛ حتی یک شاهد هم اقامه نمی­کند.^[۱۳۳]
اینکه ذهبی بدون شاهد، چگونه توانسته معیار بودن عقل و دین را استخراج کند خود جای سوال است.
آقای معرفت در رد اتهام از ابن­عباس، سخن گلدزیهر را که مدعی پرسش ابن­عباس از کعب­الاحبار، در مورد سه واژه­ی قرآنی «ام الکتاب»، «المرجان» و «البرق» شده است را زیر ذره بین قرار داده و با پنج محور، پاسخ او را می­دهد. پاسخ ایشان از این قرار است.

1. 1. گلدزیهر از کجا دریافته که این پرسش کننده، شخصیتی بزرگ همچون ابن­عباس بوده است؟

1. 1. گلدزیهر بر اساس نقل طبری می­گوید، طبری از شیبان نقل کرده است:«ابن­عباس از کعب­الاحبار درباره «ام الکتاب» پرسید و او پاسخ داد. . . » شایان ذکر است که این “شیبان” فرزند “عبدالرحمان­تمیمی­نحوی” است که در کوفه اقامت گزید، سپس به بغداد رفت. وی در زمان خلافت مهدی عباسی در سال (۱۶۴ه ق) درگذشت. از این رو، هرگز نمی توانسته ابن­عباس را که متوفای سال (۶۸ه ق) است و نیز کعب­الاحبار را که در دوران خلافت عثمان ( سال ۳۲) درگذشته، درک کرده باشد. در نتیجه، روایت مزبور، مرسله و از درجه اعتبار ساقط است.

1. 1. وی در مورد استفسار ابن­عباس از کعب­الاحبار درباره مفهوم واژه «البرق» به روایتی استناد کرده که راوی آن، موسی­بن­سالم­ابو­جهضم است که نه با ابن­عباس برخورد داشته و نه او را درک کرده است؛ چرا که غلام آل عباس است، نه غلام ابن­عباس. ابن­حجر می­گوید: موسی­بن­سالم­ابو­جهضم، غلام آزاد شده آل­عباس است که به صورت مرسل از ابن­عباس حدیث نقل نموده است. او از راویان امام باقر به شمار می رود.

1. 1. مواردی را که در رابطه با مراجعه­یابن­عباس به اهل­کتاب فرضاً ذکر کرده ­اند– از مرز فهم معنای لغت تجاوز نمی­کند و با اخبار و مسائل امم سلف ارتباطی ندارد.

1. 1. «برق» واژه­ای عربی است چگونه ممکن است؛ که در این زمینه عربِ اصیلی چون ابن­عباس به افرادی بیگانه از قبیل کعب­الاحبار مراجعه کند؟^[۱۳۴]

اما همانطور که در قبل نیز اشاره شد، گویا ذهبی مقصودی غیر از بیان حقایق را دارد. به نظر چون صحابه­ی دیگری، از جمله خلیفه عمر و عثمان در کارنامه زندگیشان از این مراجعات و حتی مراودات بسیار داشتند^[۱۳۵] که - در ادامه شرح اسناد این مراجعات خواهد آمد و - متأسفانه شاهدی بر استفاده­ی آن­ها، با دقت بر اساس معیارِ دین و عقل وجود ندارد، از این رو ذهبی را مجبور به اظهار چنین بیاناتی داشته است.
اما ایشان باید بداند برای نجات افراد مورد نظر خود نمی­تواند روایات محکم و متقن موجود در مورد اصحاب مقید، خوشنام، و زیرک پیامبر را نادیده گرفته، و با همان روایات جعلی داوری کند. از همه مهمتر ما روایت صریح از ابن­عباس در خصوص نهی از مراجعه به اهل­کتاب داریم که به مردم می­گفت:
«چگونه از اهل کتاب سؤال مى­کنید، در حالى که قرآنى که بر پیامبر خدا نازل شده، تازه­ترین گفتارى است که شما آن را بدون شائبه قرائت مى­کنید؛ کتابى که از دست­برد تحریف و تدلیس مصون مانده است. خداوند به شما خبر داده که اهل کتاب، کتاب خدا را دگرگون ساخته، تحریف کرده و کتابى را خود نوشته و جایگزین آن کردند، و گفتند: این از جانب خداست تا به این وسیله به بهاى اندکى آن را معاوضه کنند. ^[۱۳۶] آیا دانشى که از جانب خدا برایتان آمده، شما را از پرسیدن از آنان باز نمى دارد؟ نه، به خدا سوگند؛ هرگز شخصى از اینان را ندیدیم که راجع به آن چه بر شما نازل شده، از شما سؤال کند». ^[۱۳۷]
جالب که ذهبی این روایت را در کتاب خود نقل کرده و خود او شاهد صلابت و استحکام کلام ابن­عباس در این روایت است. اما بازهم قائل به مراجعه­ی او به اهل­کتاب شده است. وی از این روایت فقط به همین مقدار بهره برده که ابن­عباس در مراجعه به اهل­کتاب هر چه می­شنیده نقل نمی­کرده و از معیار دین و عقل برای شناخت قصص درست از نادرست بهره برده است ولی توضیح نداده که کجا و چگونه.
نکته­ی قابل توجه این است که این روایت حتما در دورانی از ابن­عباس صادر شده که دیگر کودک نیست. لحن موجود در روایت حاکی از این است که گویا منش تعداد زیادی از مردم چنین بوده که اصحاب ارزشمند رسول­خدا را معطل گذاشته و به اهل­کتاب مراجعه می­کردند. همان­طور که قبلا اشاره شد، اجازه­ی قصه­خوانی در زمان خلیفه­ی دوم به تمیم­داری و. . . داده شد و ابن­عباس در آن زمان حضور داشته است؛ چنین صحبت کردن ابن­عباس به صورت غیر مستقیم و در عین حال کامل و جامع که جای هیچ شبه­ای را باقی نمی­گذارد، آن احتمال ما را مبنی بر تقیه ابن­عباس تقویت می­ کند.
استاد معرفت در دفاع از ابن­عباس چنین می­نویسند:
«تمام آن چه که به آن استشهاد مى­کنند که ابن­عباس به یهود مراجعه مى­کرده، باطل و زور است و هیچ یک از آن­ها ثابت نشده است». ^[۱۳۸]
وی در ادامه یادآور شده است، ابن­عباس نیازی به مراجعه به اهل­کتاب نداشت و روایاتی وجود دارد که او کعب­الاحبار را دروغ­گو خطاب کرده؛ سپس روایت ذیل را به عنوان شاهد مدعی خود آورده است:
«شخصى نزد ابن­عباس آمد و گفت: کعب­الاحبار گمان مى کند خورشید و ماه روز قیامت مانند دو گاو ذبح شده محشور مى شوند و در آتش افکنده مى شوند. ابن­عباس عصبانى شد و گفت: کعب دروغ گفته، کعب دروغ گفته، کعب دروغ گفته، بلکه او یهودیى است که مى­خواهد چیزى از غیر دین، در دین اسلام وارد کند».^[۱۳۹]
آیا همین جملات ابن­عباس مبطل تمام آن سخنان که درباره او زده شده نمی ­باشد. ابن­عباس به اهداف یهود و دست­نشانده­های او چون کعب­الاحبار و ابوهریره آگاه است، پس چطور می­ شود که برخی روایات موجود در جوامع اهل سنت از بودن ابن­عباس در کنار افرادی چون ابوهریره خبر می­دهد– آن هم به گونه ای که تصور می­ شود غالب خلوت گزینی­های ابن­عباس با ابوهریره بوده است.
آقای معرفت در مقابل این اتهامات که ابن­عباس را با کعب­الاحبار در رفت و آمد دانسته و او را عامل گسترش علوم کعب در درون جامعه مسلمین می­دانند، موضع گیری کرده و آنرا جفایی بزرگ در حق ابن­عباس می­داند. وی معتقد است حتی یک روایت که در بر دارنده نقل ابن­عباس از یهودیان باشد، وجود ندارد تا چه رسد به کعب­الاحبار.^[۱۴۰]
علامه طباطبایی هم از جمله کسانی است که اتهامات وارده به ابن­عباس را قبول ندارد و نسبت به داستان­های عجیبی که نقل آن­ها به ابن­عباس می­رسد، یا اینکه خود ابن­عباس به صراحت بیان کرده این را از کعب شنیدم اظهار تعجب کرده و می­گوید:
«این­ها همه مطالب بی­پایه­ای است که دست خائنان و نوجعالان، آن­ها را در روایات داخل کرده و همان­طور که قبلاً هم گفتیم، نباید به آن­ها اعتنا نمود». ^[۱۴۱]
خلاصه
آنچه که در انتها به عنوان جمع­بندی می­توان مطرح کرد این است، ادله­ی موافقان این مراجعات بدون سند و مدرک واقعی بوده طوری که فقط به گفتن و نسبت دادن این مراجعات به ابن­عباس از طریق الفاظ پرداخته­اند. در حالی که مخالفان مراجعه­یابن­عباس به اهل­کتاب با ادله فراوان به صورت مستند سعی در رد این اتهام داشته اند. در انتها با مطالعه روایتی که از زبان خود ابن­عباس، خطاب به مراجعه کنندگان اهل­کتاب وارد شده است، دیگر جای شک باقی نمی­ماند که مراجعه او به اهل­کتاب اتهامی بیش نیست.