۳

۵

۴

۲

۳

۲

-

دیستوباکال

۱۱۹

-

۱

-

-

-

-

-

پالاتال

۱۲۳

-

-

-

-

-

-

-

فصل چهارم:

بحث و نتیجه‌گیری
از
آنجایی که هدف اصلی درمان ریشه دبریدمان کامل کانال ریشه ای و حذف کامل میکروارگانیسم ها و محصولات جانبی آن ها از سیستم کانال ریشه و سیل موثر سیستم کانال می باشد، آگاهی از مورفولوژی کانال ریشه ای ضروری می باشد. در نتیجه یکی از علل شایع شکست درمان ریشه، عدم توانایی درمان موثر تمامی کانالهای ریشه است. از اینرو بررسی مورفولوژی کانال ریشه به خصوص در دندان هایی با احتمال بالای وجود کانال های اضافی مانند مولر اول و دوم ماگزیلا از اهمیت زیادی برای اندودنتیست ها و دندانپزشکان عمومی که خواهان انجام درمان های ریشه هستند، برخوردار است(۱و۲).

در مطالعه حاضر برای بررسی شکل بندی کانال های دندانی از CBCT استفاده شد. همچنین مشابه مطالعه حاضر،Kim و همکارانش (۱۷) و Lee و همکارانش (۱۸) برای بررسی مورفولوژی داخلی دندان های مولر اول و دوم از CBCT استفاده نمودند. همچنین Zheng و همکارانش (۲۴) نیز در بررسی مورفولوژی مولر اول ماگزیلا از این تکنیک استفاده کردند. Ghule و Shenoi (16) برای مطالعه بر روی ریشه مزیوباکال مولر اول ماگزیلا از CBCT استفاده کردند. به علاوه Han و همکارانش (۱۵) در مطالعه خود برای بررسی موقعیت اوریفیس کانال دیستوباکال مولر دوم نیز از تکنیک CBCT استفاده کردند. این در حالی است که Verma و Love برای بررسی مورفولوژی ریشه مزیوباکال مولر اول ماگزیلا از میکرو CT استفاده کردند. در مطالعات صورت گرفته توسط Khraisat و Smadi (30)، صادقی و صدر لاهیجانی (۳۲)، Alavi و همکارانش (۳۵)، Ng و همکارانش (۱) و نیز Al Shalabi و همکارانش (۳۶) از رنگ آمیزی با جوهر هندی یا فوشین و سپس شفاف سازی با بهره گرفتن از دمینرالیزاسیون برای بررسی شکل بندی کانال های مولر های اول یا دوم ماگزیلا استفاده شد. آشفته یزدی و حسنی (۳۱) از برش دهی دندان استفاده کردند. اقبال و همکارانش (۳۴) در مطالعه خود از دو رادیگرافی پری اپیکال در دو جهت مختلف استفاده کردند. همچنین Wein و همکارانش (۳۷) برای بررسی ریشه مزیوباکال مولر اول ماگزیلا از عکس رادیگرافی پری اپیکال پس از قرار دادن فایل داخل کانال ها استفاده کردند. در مطالعات مختلف نشان داده شده است که CBCT نسبت به رادیوگرافی پری اپیکال دارای دقتی به مراتب بالاتر می باشد. از طرفی دیگر، برخلاف CBCT، در رنگ آمیزی و شفاف سازی یا برش دهی دندان ها، نمونه های دندانی از بین می روند و دیگر قادر به بررسی های بیشتر بر روی دقت تعیین شکل بندی نخواهیم داشت. همچنین، CBCT قابلیت استفاده در بالین را دارد که هیچکدام از روش های مذکور این قابلیت را ندارند. در این راستا Kim و همکارانش (۱۶) و نیز Zheng و همکارانش (۲۴) درمطالعه خود به بررسی مورفولوژی کانال دندان در بیماران با بهره گرفتن از CBCT پرداختند. در این شرایط امکان بررسی موفولوژی یک دندان به صورت دو طرفه نیز وجود خواهد داشت که در هیچ مطالعه آزمایشگاهی این امکان به صورت رایج وجود ندارد.
Abuabara و همکارانش (۱۳) در مطالعه خود با ارزیابی و مقایسه دقت CBCT در ثبت کانال های فرعی نسبت به رادیوگرافی پری اپیکال، میکروسکوپ و اولتراسونیک مشاهده نمودند که CBCT از دقتی بسیار بالا برخوردار بود و تفاوتی بین استفاده از آن در مقایسه با میکروسکوپ و اولتراسونیک نبود. همچنین Domark و همکارانش (۱۴) نیز با مقایسه رادیوگرافی پری اپیکال، CBCT و میکرو CT بیان نمودند که CBCT روشی کارامد در بررسی شکل بندی کانال ها می باشد. در مطالعه Neelakantan و همکارانش (۹) نیز CBCT در مقایسه با تکنیک های شفاف سازی و رنگ آمیزی، PQCT و SCT دارای دقت قابل قبولی در تعیین شکل بندی کانال های دندانی داشت. همچنین Blattner و همکارانش (۲۲) در مقایسه CBCT با روش استاندارد طلایی تعیین مورفولوژی کانال های دندانی یا برش دهی کلینیکی دندان ها، مشخص شد که در حدود ۸۰% موارد CBCT با استاندارد طلایی تشخیص MB2 یکسانی داشت. آنها CBCT را روشی مطمئن و مناسب برای ارزیابی و تشخیص MB2 دانستند. در همین راستا Baratto Filho و همکارانش (۲۶) نیز توصیه به استفاده از CBCT برای بررسی آناتومی داخلی دندان های مولر اول ماگزیلا نمودند. در نتیجه استفاده از تکنیک CBCT می تواند روشی مناسب، دقیق و غیر تهاجمی برای بررسی مورفولوژی داخلی دندان ها باشد.
در مطالعه حاضر مشاهده شده که شیوع دندان مولر اول و دوم سه ریشه به ترتیب ۴/۹۸% و ۶/۹۷% بود. همچنین شیوع دندان مولر اول و دوم چهار ریشه در هر دو مورد برابر ۶/۱% بود. در ۸/۰% دندان های مولر دوم دندان ها دو ریشه بودند. مشابه مطالعه حاضر در مطالعه Neelakantan و همکارانش (۲) در مولر اول و دوم ماگزیلا شیوع سه ریشه به ترتیب ۸/۹۶% و ۱/۹۳% بود. آنها تنها در ۹/۰% دندان های مولر اول چهار ریشه مشاهده کردند. بر خلاف مطالعه حاضر آنها درصد بالاتری از شیوع دندان های مولر اول (۳/۱%) و مولر دوم (۸/۵%) دو ریشه ای گزارش نمودند. همچنین آنها در ۹/۰% مولر های اول و دوم یک ریشه مشاهده کردند که با نتایج مطالعه حاضر متفاوت بود.
در مطالعه حاضر مشاهده شد که در مولر اول به هم چسبیدگی ریشه ها ۴/۲% و در مولر دوم ۸/۸% بود. این نتیجه با نتیجه حاصل از مطالعه Kim و همکارانش (۱۷) بر روی نژاد منگولیایی تا حدی همخوانی دارد. آنها شیوع ریشه های به هم چسبید
ه در مولر اول ۷۳/۰% و در مولر دوم ۷۱/۱۰% بدست آوردند. Zheng و همکارانش (۲۴) نیز شیوع ریشه ها به هم چسبیده را در مولر های اول ماگزیلا نژاد چینی ۷۱/۲% گزارش نمودند که مشابه مطالعه حاضر بود. این در حالی است Ng و همکارانش (۱) گزارش نمودند که تمامی مولر های اول و دوم ماگزیلا در جمعیت Burmese دارای سه ریشه مجزا بودند. در تضاد با نتایج مطالعه حاضر al Shalabi و همکارانش (۳۶) در نژاد ایرلندی در ۱۱% مولر های اول ماگزیلا و ۴۳% مولر ها دوم ریشه های به هم چسبیده مشاهده کردند که نسبت به سایر مطالعات و مطالعه حاضر درصد به نسبت بالاتری از چسبیدگی ریشه ها می باشد. این تفاوت می تواند به علت چگونگی تشخیص چسبندگی ریشه ها به یکدیگر باشد. در مطالعه حاضر تنها ریشه هایی به عنوان چسبیده تشخیص داده شده اند که در تمام طول خود یا حداقل دو سوم کرونالی ریشه به یکئدیگر فیوز شده باشند. در صورتیکه در مطالعه فوق ریشه هایی که در یک سوم یا نیمه کرونالی به یکدیگر چسبیده بودند نیز به عنوان ریشه های به هم چسبیده محسوب شده اند.
در مطالعه حاضر در مولر اول شیوع کانال چهارم در ریشه مزیوباکال ۸/۵۲% بود. Abuabara و همکارانش (۱۳) نیز مشابه مطالعه حاضر وجود کانال اضافی را در ریشه مزیوباکال در استفاده از CBCT 54% بدست آوردند. همچنین Zheng و همکارانش (۲۴) شیوع کانال اضافی در این ریشه را ۲۴/۵۲% بدست آوردند. Ng و همکارانش (۱) در جمعیت Burmese شیوع کانال MB2 را در حدود ۵۰% مشاهده نمودند. به علاوه Kim و همکارانش (۱۷) و نیز Alavi و همکارانش (۳۵) درصد کانال اضافی در ریشه مزیوباکال مولر اول را حدود ۶۵% گزارش کرد. این در حالی است که Fogel و همکارانش (۳۸) در مطالعه خود شیوع کانال اضافی در ریشه مزیوباکال مولر اول ماگزیلا را ۲/۷۱% بیان کردند. al Shalabi و همکارانش (۳۶)، Ghule و Shenoi (16) و نیز Smadi و Khraisat (30) وجود کانال اضافی را در حدود ۸۰% ریشه های مزیوباکال گزارش کردند که نسبت به مطالعه حاضر بالاتر بود. همچنین Vermaو Love (20) و نیز اقبال و همکارانش (۳۴) این میزان را حدود ۹۰% گزارش نمودند. علت تفاوت مشاهده شده در میزان شیوع کانال چهارم در مطالعه حاضر در مقایسه با مطالعات دیگر می تواند مربوط به تفاوت در شیوه بررسی مورفولوژی و نیز تفاوت نژاد های مورد بررسی باشد.
در مطالعه کنونی در ۴/۴۶% موارد شکل بندی کانال مزیوباکال تیپ I بود و در یک مورد نیز این ریشه با ریشه دیستوباکال یکی شده بود. برخلاف مطالعه حاضر در مطالعات آشفته یزدی و حسنی (۳۱) و نیز صادقی و صدر لاهیجانی (۳۲) حدود ۲۰ الی ۲۵% کانال های مزیوباکال تیپ I بودند. این در حالی است که مشابه مطالعه حاضر، Abuaraba و همکارانش (۱۳) در ۴۸% مولر های اول ریشه مزیوباکال را تیپ I ارزیابی کردند.
در این مطالعه کانال های دیستوباکال و پالاتال مولر اول به ترتیب در ۹۶% و ۴/۹۸% موارد تیپ I بودند. مشابه مطالعه حاضز، Kim و همکارانش (۱۷) در ۷۵/۹۸% ریشه های دیستوباکال و ۱۰۰% ریشه های پالاتال تنها یک کانال مشاهده نمودند. همچنین Zheng و همکارانش (۲۴) در ۸۸/۹۸% کانال های دیستوباکال و ۲۴/۹۸% کانال های پالاتال تنها یک کانال گزارش کردند. آشفته یزدی و حسنی (۳۱) و نیز Alavi و همکارانش (۳۵) در تمامی مولر های اول مطالعه کانال های دیستوباکال و پالاتال را تیپ I یافتند. Ng و همکارانش (۱) در ۹۶% ریشه های دیستوباکال و ۱۰۰% ریشه های پالاتال کانال دندانی را از تیپ I گزارش کردند. برخلاف مطالعه حاضر و مطالعات مذکور، در مطالعه صادقی و صدر لاهیجانی (۳۲) شیوع کانال تیپ I کمتر از سایر مطالعات و در مورد ریشه دیستوباکال برابر ۹۰% و ریشه پالاتال ۹۲% بود.
در مطالعه حاضر مشخص گردید که شکل بندی ریشه مزیوباکال دندان مولر دوم در ۱۶/۸۴% مواردی که این ریشه مجزا بود، شکل بندی تیپ I داشت. بنابراین در ۸۴/۱۶% کانال اضافی مشاهده شد. مشابه مطالعه حاضر، صادقی و صدر لاهیجانی (۳۲) در مطالعه خود گزارش نمودند که ۷۴% ریشه های مزیوباکال مولر دوم دارای شکل بندی تیپ I بوده است. این در حالی است کهKim و همکارانش (۱۷) در مطالعه خود در ۳۹/۳۴% ریشه های مزیوباکال مولر دوم کانال MB2 مشاهده کردند. در حالی که Lee و همکارانش (۱۸) میزان شیوع MB2 را ۲/۴۲% مشاهده کردند. همچنین Alavi و همکارانش (۳۵) و Ng و همکارانش (۱) به ترتیب گزارش نمودند که در ۵۶% و ۴۹% دندان های مولر دوم در ریشه مزیوباکال کانال اضافی وجود داشته است. این میزان در مطالعه al Shalabi و همکارانش (۳۶) ۵۸% بود.
در مطالعه حاضر در ۲/۹۹% کانال های دیستوباکال و ۱۰۰% کانال های پالاتالی که مستقل از سایر ریشه بودند، شکل بندی کانال از تیپ I بود. مشابه مطالعه حاضر، Kim و همکارانش (۱۷) در ۷/۹۹% ریشه های دیستوباکال و ۱۸/۹۸% کانال های پالاتال مولر دوم ماگزیلا شکل بندی از تیپ I بود. همچنین صادقی و صدر لاهیجانی (۳۲) کزارش کردند که ریشه دیستوباکال مولر دوم در ۹۴% و ریشه پالاتال در ۱۰۰% موارد تیپ I بوده است. Alavi و همکارانش (۳۵) نیز ۱/۹۸% ریشه های دیستوباکال و ۱۰۰% ریشه های پالاتال مولر های دوم را تیپ I گزارش کردند.
در مطالعه حاضر برای شامل شدن دندان ها از گروه های جمعیت مختلف از ۵ ناحیه مختلف ایران شامل شمال، جنوب، غرب، شرق و مرکز جمع آوری شدند. به این ترتیب احتمال در نظر گرفتن انواع مختلف گروه های نژادی در مطالعه حاضر وجود داشت. به گونه ای که می توان نتایج مطالعه را با دقت بالاتری نسبت به نژاد ایرانی در مقایسه با بررسی دندان های کشیده شده یک شهر تعمیم داد.

۱-۴-نشوز زن :
نزدودن آنچه مایه تنفر و کامجویی شوهر باشد ترک نظافت و بهداشت و خارج شدن از منزل بدون اذن شوهر^[۱۷۷] .
نشوز زن فقط شامل تمکین نمی باشد بلکه باید در اختیار تام و تمام زوج باشد و حتی بدون اذن او برای دیدن والدینش هم نرود در واقع هر نوعی کوتاهی در قبال وظایفی که نسبت به زوج دارد .

البته نشوز ربطی به مسائل و اموری که معمولا در محیط خانواده و خانه (مثل انجام امور خانه داری ) ندارد^[۱۷۸] در ماده ۱۱۰۸ ق . م به این امر اشاره شده است هر گاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع ورزد مستحق نفقه نخواهد بود ^[۱۷۹].
مانع نشوز :
نشوز باعث سقوط نفقه می شود و حال موانعی وجود دارد با وجودی که زوجه مرد را تمکین نکند موجب ساقط نشدن نفقه نمی شود و برزمه مرد می باشد مراد از آن ( مانع مشروع ) عذرهای شرعی از قبیل حیض ، نفاس روزه واجب و یا هر گونه عمل جراحی که وقت آن مضیق باشد یا کسالتی که پزشک او را از آمیزش ممنوع ساخته است و تکلیف مرد به دادن نفقه زوجه می باشد^[۱۸۰] .
۳-۴-نشانه های نشوز زن :
هر پدیده ای که روی می دهد یک سری علائم و نشانه های را به دنبال دارد که از جمله نشانه های ناشزه شدن زن می توان موارد ذیل را اشاره کرد :
۱-با مرد ترشرویی می نماید و در واقع بی احساس می شود و توجهی به خواسته های و نیازهای زوج نمی کند .
۲-برای شوهرش ارزشی قائل نمی شود به طوری که در برابر دیگران به او بی احترامی می نماید .
۳-به زوج دروغ می گوید و بدون اذن اواز خانه خارج می شود .
۴-با او درشت سخن می گوید و نشاط و سرور ندارد ( به بهداشت خود نمیرسد ان چیزهایی که مایه ی تنفر زوج است از خود دور نمی کند ^[۱۸۱])
به طور کلی هر چیزی که مایه تنفر زن نسبت به مرد می باشد را شامل می شود .
۴-۴-قلمرو نشوز زن :
چنانچه زوجه ای ناشزه شود حدود و قلمرو نشوز زوجه تا چه حدی می باشد ؟
چنانچه زوجه ای کارها را انجام ندهد اما نیز شوهرش را در امور مربوط به مسائل زناشویی برآورده سازد ناشزه محسوب نمی شود پس نشوز زمانی صورت می گیرد که زوجه از ادای وظایف زوجیت امتناع نماید^[۱۸۲]
که ماده ۱۱۰۸ ق . م به این امر اشاره نمود و در مورد ادای وظایف زناشویی اشاره کرده و در این حالت زن مستحق نفقه نخواهد بود^[۱۸۳] .
هر گاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند مستحق نفقه نخواهد بود .
اگر زوجه ای در فراش مطیع زوج بود و هر کجا زوج خواست با او سکنی گزید ولی در سخن درشت و در صورت عبوس و در امور بسیاری با او عناد ولج بازی کرد چنانچه که اکثر زنان این طورند آیا نفقه زوجه ساقط است یا نه ؟
جواب اگر زوجه در فطرت تند خووبا تمام مردم حتی پدر و مادرش نیز همین طور باشد ناشزه محسوب نمی شود اما اگر در طبیعت چنین نباشد و با همه مردن به جز شوهرش حسن معاشرت داشت ناشزه محسوب می شود و حق نفقه ندارد و مرد نسبت به نفقه او تکلیفی ندارد ^[۱۸۴].
واکنش در برابر نشوز زن :
چنانچه زوجه ناشزه شود در برابر نشوزش واکنش هایی وجود دارد که در قرآن به برخورد با زن ناشزه اشاره شده است که در ذیل به آن اشاره شده .
الرجال قوامون علی النساء … والتی تخافون نشوز هن فعطو هن واهجرو هن فی المضاجع واضربو هن فاء ن اطعنکم فلا تبغوا علیهن سبیلا ان الله کان علیا کبیرا ^[۱۸۵].
مردان سرپرست زناننده پس زنان درستکار فرمان بردارند و به پاس آنچه خدا (برای آنان ) حفظ کرده اسرار (شوهران خود ) را حفظ می کنند و زنانی که از نافرمانی آنها بیم دارید (نخست ) پندشان دهید و (بعد) در خوابگاهشان از ایشان دوری کنید و اگر تاثیر نکرد آنان را بزنید پس اگر شما را اطاعت کردند (دیگر ) برآنها هیچ راهی ( برای سرزنش ) مجویید که خدا والای بزرگ است .
در تفسیر این آیه واکنش در برابر نشوز زن بیان شده است .
نشوز به معنای عصیان و سرکشی از انجام وظایف و حقوق دیگری است و مراد از خوف نشوز علائم آن به تدریج پیدا شود و معلوم شود که خانم می خواهد ناسازگاری کند . هر کسی بخواهد کسی را کیفر کند از مرحله و درجه ضعیف به درجه شدیدتر می رود که (س مرحله را بیان کرده است ) در ابتدا موعظه و اندرز دهید چنانچه این روش موثر واقع نشد در بستر از او قهر کنید و از او دوری گزینید تا احساس تنهایی نماید و در مرحله ی بعد او کتک بزنید و در حدیثی بیان شد که او را با مسواک بزنید و از سیاق آیه فهمیده می شود ^[۱۸۶]همانا این ها برای آن است که انزجار و خشم خود را از رفتار او اعلام دارد و یک زن معمولی به این اندازه عقوبات و تنبیه می شود و برشوهر واجب است که از این اندازه فراتر نرود و باید بداند که خدا بزرگتر است ^[۱۸۷].
براساس نظر فقها و آیه قرآن در برابر نشوز زن سه نکته یا مرحله به چشم می خورد .
۱-باید او را نصیحت کرد و او را از خود بترسانید .
۲-چنانچه مرحله پیش موثر واقع نشد ازرختخواب او دوری کنید به این معنی که در یک بستر بخوابند اما پشت به او باشد و یا اینکه بسترجدا نماید .
۳-او را کتک بزند به نحوی که موجب خونریزی یا زخم شدید نشود^[۱۸۸] .
۶-۴-نشوز مرد :
امام خمینی (ره) بیان می کند که هر یک از زوجین نسبت به یکدیگر حقوق و وظایفی دارند هر چند که در ماده های قانونی نشوزرا خاص زوجه قرار داد ه اند و این عنوان را برای مرد اطلاق نکرده اند اما چون هر دو در قبال یکدیگر حقوق و مسئولیت هایی دارند فقها آن را برای هر دو (زن و مرد ) اختصاص داده اند و لفظ ناشز برای مر د اطلاق می شود چنانچه مرد در برابر وظایفی که در قبال همسرش دارد تخطی نماید ناشز می شود .
۷-۴- واکنش در برابر نشوز مرد :
وقتی مردی ناشز می شود واکنش هایی به دنبال دارد که در ذیل به آنها اشاره می شود .
در اولین مرحله زن حق مطالبه نفقه خویش را از زوج می نماید و مرد را پند و اندرز می دهد اگر چنانچه موثر واقع نشد ( در مرحله بعد ) شکایت نزد حاکم می برد و حاکم همسرش را ملزم به انفاق و دادن نفقه وحقوق زن می نماید و آنچه را حاکم صلاح بداند برایش در نظر می گیرد^[۱۸۹] .
البته نفقه زوجه از لحظه ی عقد صورت نمی گیرد بلکه وجوب نفقه بعد از دخول می باشد که در سوال ذیل به آن اشاره شده است اگر زوجه از اجرای عقد مدتی در خانه پدرش بماند و از شوهر مطالبه نفقه کند آیا نفقه براو ثابت است ؟
جواب : امامیه گفته اند نفقه از تاریخ دخول مقرر می شود حتی اگر در خانه زوجه دخول کرده باشد و از روزی که مطالبه نفقه کرد باید بپردازد^[۱۹۰] .
پس واکنش در برابر نشوز مرد دو مرحله دارد ۱-پند ونصیحت ۲-شکایت نزد حاکم ببرد .
۸-۴-امتناع زوج از سایر وظایف زوجیت :
علاوه برآنچه که در وظایف زوج نسبت به زوجه ی خویش باشد مثل نفقه امتناع نماید مسائل دیگری از جمله هم خوابی خوش خلقی نسبت به زن .
زن به جز مسائل مادی (نفقه ) درمسائل دیگر مثل هم خوابی می تواند به دادگاه مراجعه نماید و دادگاه در صورت احراز موضوع زوج را الزام به تکلیف ووظایف و حقوقی که نسبت به زوجه دارد نماید چرا که این امور نیز از حقوق زن می باشد^[۱۹۱] (پس بنا برآنچه در فقه و حقوق مدنی بیان شد می توان بیان کرد که از زمانی که زوجین با یکدیگر عقد بسته اند یک سری وظایف و حقوق نسبت به یکدیگر پیدا می کنند که در قبال آنها مسئول هستند ووظیفه هر دو آن است که در قبال این حقوق مراقب باشند چنانچه در این زمینه کوتاهی نمایند و از حد و حدود خود تجاوز نمایند ناشز یا ناشزه می گردند البته نکته حائز اهمیت آن است که در حقوق مدنی عنوان نشوز را به مرد نداده است و آن را خاص زن می داند و زمانی که نشوز به زوجین دست داد برای آنکه کانون خانواده به راحتی فرو نپاشد مراحلی را برای آن ذکر می کند تا امید بازگشت برای هر دو فراهم شود و در این مراحل از مرتبه ضعیف به شدید حرکت می کنند .
۹-۴- رابطه تمکین و نشوز :
تمکین در لغت به معنای مالک گردانیدن و ثابت نمودن است و اما نشوز به معنای بالا بردن و به پا خواستن است^[۱۹۲] .
در اصطلاح فقهی و حقوقی :
نشوز عبارت است از خروج زوجین از تکالیف ووظایفی که قانون گذار برعهده هر کدام از آنها در رابطه با دیگری گذاشته است و تمکین عبارت است از زن خویشتن را برای کام جویی و لذت در اختیارهمسرش قرار می دهد .

۱۳- برک، لورا ای(۲۰۰۱)، روان شناسی رشد، جلد اول و دوم، ترجمه سید محمدی، یحیی(۱۳۸۱)، تهران: نشر ارسباران. تاریخ انتشار به زبان اصلی ۲۰۰۱٫
۱۴- توفیقی، اصغر؛ ترتیبیان، بختیار؛ طلوعی آذر، جواد(۱۳۹۱). تأثیر ترکیب بدنی و جنسیت بر فاکتورهای آمادگی جسمانی دانش آموزان ١٩-۱۷ ساله با بهره گرفتن از مدل رگرسیونی FFMI-FMI. مجله پزشکی ارومیه. دوره بیست و سوم. شماره ی چهارم، ص۳۸۷-۳۸۱٫
۱۵- جعفری، اکرم؛ آقاعلی نژاد، حمید؛ قراخانلو، رضا؛ مرادی، محمدرضا(۱۳۸۵). توصیف و تعیین رابطه بین ویژگی های آنترپومتری و فیزیولوژیکی با موفقیت تکواندوکاران. فصلنامه المپیک، سال چهاردهم، شماره ۴٫
۱۶- حمایت طلب، رسول(۱۳۸۰). بررسی سلامت روانی و شادکامی دانشجویان دختر ورزشکار و غیرورزشکار دانشگاه های پیام نور و تهران. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
۱۷- خسروی، نسیم؛ هادوی، سیده فریده؛ فراهانی، ابوالفضل(۱۳۸۸). ارتباط سطح فعالیت جسمی با افسردگی و اضطراب در دانش آموزان دوره ی متوسطه ی شهرستان ساوه. پایان نامه کارشناسی ارشد تربیت بدنی.
۱۸- دادستان، پریرخ (۱۳۷۶)، سنجش و درمان اضطراب امتحان، مجله روانشناسی، سال اول، شماره ۱٫
۱۹- رابرگز، رابرت آ؛ رابرتس، اسکات آ(۱۳۸۴). اصول بنیادی فیزیولوژی ورزشی. ترجمه عباسعلی گایینی و ولی ا… دبیدی روشن. چاپ اول. انتشارات سمت.
۲۰- رحمانی نیا، فرهاد و همکاران(۱۳۸۶). رابطه کم وزنی و اضافه وزن با آمادگی جسمانی و وضعیت اجتماعی– اقتصادی دانش آموزان، نشریه علوم زیستی ورزشی. شماره ۳٫
۲۱- رحیمی گلوگاهی، علی(۱۳۸۱). رابطه بین آمادگی جسمانی مرتبط با تندرستی با بهداشت روانی و زیر مقیاس های آن در دانش آموزان پسر مقطع راهنمایی شهرستان بهشهر. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه شهید بهشتی.
۲۲- رواسی، علی اصغر(۱۳۷۹). آمادگی جسمانی. تهران: دفترآموزش­های فنی و حرفه­ای.
۲۳- رولاند، توماس دبلیو(۱۳۷۹). فیزیولوژی ورزشی دوران رشد. ترجمه عباسعلی گایینی. تهران: انتشارات دانش افروز.
۲۴- رمضانی، علیرضا؛ نظریان مادوانی، عباس(۱۳۹۲). ارتباط بین هوش هیجانی، آمادگی جسمانی و کیفیت زندگی دانشجویان. مجله پژوهش های کاربردی در مدیریت ورزشی. دوره ی دوم. شماره ۲٫ صص ۹۸-۸۵٫
۲۵- سادوک، بنجامین؛ سادوک، ویرجینیا(۱۳۸۷). خلاصه روانپژشکی (علوم رفتاری/ روانپژشکی بالینی). ترجمه نصرت ا… پور افکاری. تهران: نشر ارجمند.
۲۶- ساراسون، ایروین. جی؛ ساراسون، باربارا، آر. ۱۳۸۵٫ روانشناسی مرضی، ترجمه بهمن تجاریان، و همکاران. تهران: انتشارات رشد.
۲۷- سانتراک، جان (۱۳۸۳). زمینه ی روانشناسی. جلد اول، (ترجمه ی فیروز بخت، مهرداد). تهران: موسسه ی خدمات فرهنگی رسا (انتشار به زبان اصلی، ۲۰۰۳).
۲۸- سراج، سارا؛ اسد، محمدرضا؛ فراهانی، ابوالفضل؛ اشرفی حافظ، اصغر(۱۳۹۲). تاثیر تمرینات پیلاتس بر روی ترکیب بدنی و انعطاف پذیری زنان غیر ورزشکار. مجله علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی ایلام. دوره ی بیست و یکم، شماره ششم. صص ۲۹۸-۲۸۷٫
۲۹- سلیمی آوانسر، علیرضا؛ افشاردوست، محمود؛ نظری، سعید(۱۳۹۳). تأثیر تمرین و رقابت بر عوامل جسمانی و فیزیولوژیکی بازیکنان نخبه والیبال. فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات راهبردی ورزش و جوانان. شماره ۲۴٫ ص۷۶-۶۳٫
۳۰- شارکی، برایان؛ (۱۳۸۷). فیزیولوژی ورزش برای مربیان.ترجمه فرهاد رحمانی نیا و همکاران.. انتشارات بامداد کتاب. چاپ اول.

۳۱- شاملو، سعید(۱۳۸۲). بهداشت روانی. چاپ شانزدهم. تهران: انتشارات رشد.
۳۲- شفیع آبادی، عبدالله؛ ناصری، غلامرضا. ۱۳۸۳٫ نظریه های مشاوره و روان درمانی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
۳۳- شهیدی، فرشته؛ لطفی، غلامرضا؛ رستم زاده، ناصر(۱۳۸۹). رابطه بین آمادگی جسمانی با درصد چربی بدن و چربی های سرم خون و تفاوت آن متغیرها در دانش آموزان پسر۱۳ ساله ی شهری و روستایی. مجله فیزیولوژی ورزشی. شماره ی ۱۳٫ صص ۹۴-۷۷٫
۳۴- شیخ، محمود(۱۳۸۶). سنجش و اندازه گیری در تربیت بدنی و علوم ورزشی. انتشارات بامداد کتاب. چاپ سوم.
۳۵- ضیائی، وحید؛ فلاح، جواد؛ رضایی، ماکان؛ بیات، علیرضا(۱۳۸۶). ارتباط نمایه توده بدنی و آمادگی جسمانی در ۵۱۳ دانشجوی پزشکی. مجله دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی تهران، دوره ۶۵ ، شماره۸٫
۳۶- علی پور، فرهاد(۱۳۹۰). کیفیت زندگی بیماران قبل و بعد از کارگزاری پیس میکر. پایان نامه کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی. دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی تهران.
۳۷- علیرمائی، نسرین(۱۳۸۵). بررسی رابطه بین سلامت عمومی و شاخص توده بدنی در زنان مراجعه کننده به مراکزبهداشتی درمانی سنندج. پنجمین کنگره اپیدمیولوژی ایران. دانشگاه علوم پزشکی کردستان. سنندج.
۳۸- غفوری فرد، سمیه؛ رستمی نژاد، محمد؛ نصرالهی، محمد؛ دارابی، سعداله؛ سوخته زاری، سعید(۱۳۹۲). بررسی رابطه کیفیت زندگی و میزان فعالیت بدنی در دانش آموزان دختر. مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی ایلام. دوره بیست و یکم. شماره دوم.
۳۹- فتحی آشتیانی، علی(۱۳۸۸). آزمون های روان شناختی. ارزشیابی شخصیت و سلامت روان. تهران: مؤسسه انتشارات بعثت.
۴۰- فراهانی، ابوالفضل؛ اسد، محمدرضا؛ ژاله دوست، بهروز(۱۳۸۶). راهنمای آمادگی جسمانی برای زندگی سالم. انتشارات پیام نور.
۴۱- کاشف، مجید(۱۳۸۲). سنجش و اندازه ­گیری در تربیت بدنی. انتشارات معاونت تربیت بدنی و تندرستی وزارت آموزش و پرورش. چاپ اول.
۴۲- کرامر، ویلیام جی. ترجمه عباسعلی گائینی و فرهاد دریانوش(۱۳۹۲). فیزیولوژی ورزش. تهران: انتشارات حتمی.
۴۳- کوربین، چارلز بی؛ لیندزی، را(۲۰۰۱). مفاهیم آمادگی جسمانى. ترجمه ی غلامعلی اولیا، رضا محمد کاظمی، حمید قاسمى(۱۳۸۴). تهران: انتشارات بامداد کتاب.
۴۴- گایینی ، عباسعلی؛ رجبی، حمید(۱۳۹۲). آمادگی جسمانی. انتشارات سمت. چاپ نهم.
۴۵- گایینی، عباسعلی؛ حمایت طلب، رسول(۱۳۸۹). مقایسه ی وضعیت آمادگی جسمانی دانش آموزان مقطع ابتدایی مدارس تربیت بدنی با مدارس فاقد معلم. پایان نامه کارشناسی ارشد فیزیولوژی ورزش. دانشگاه تهران.
۴۶- گنجی، حمزه(۱۳۸۶). بهداشت روانی، تهران، نشر ارسباران، چاپ سوم.
۴۷- مالینا، ر. بوچارد، م.(۱۳۸۱). نمو، بالیدگی و فعالیت بدنی. ترجمه ی عباس بهرام و حسن خلجی. تهران، انتشارات امید دانش.
۴۸- مجد آرا، علی(۱۳۹۱). سلامتی و تندرستی برای همه. چاپ اول. تهران: انتشارات آوای طهور.
۴۹- موگان، م. رونالدجی؛ علیجانی، عیدی(۱۳۸۴ ) تغذیه ورزشی نوین. تهران. کمیته ملی المپیک جمهوری اسلامی ایران.
۵۰- میناسیان، وازگن؛ مرندی، سید محمد؛ کلیشادی، رؤیا(۱۳۹۱). کودکان، چاقی و ورزش. معاونت بهداشتی. مرکز بهداشت استان تهران.
۵۱- نجات و همکاران(۱۳۸۵). استانداردسازی پرسشنامه کیفیت زندگی سازمان جهانی بهداشت. مجله دانشکده بهداشت و انستیتو تحقیقات بهداشتی. دوره ۴٫ شماره ۴٫
۵۲- نیکبخت، حجت الله؛ جلالی، شهین؛ چنگیززاده، معصومه(۱۳۹۰).ارتباط آمادگی جسمانی و ترکیب بدنی با سلامت عمومی دختران دبیرستانی دارای اضافه وزن و چاق. فصل نامه تحقیقات علوم ورزشی. سال اول. شماره ۴٫
۵۳- واعظ موسوی، محمدکاظم؛ مسببی، فتح الله(۱۳۹۲). روانشناسی ورزشی. تهران: انتشارات سمت. چاپ ششم.
۵۴- وست، دبورآ.؛ بوچر، چارلز. مبانی تربیت بدنی و ورزش. ترجمه احمد آزاد(۱۳۷۴). انتشارات کمیته ی ملی المپیک.
۵۵- ویلمور. جک. اچ و کاستیل دی. ال (۱۹۹۴). فیزیولوژی ورزشی و فعالیت های بدنی. مترجمین: ضیاء معینی؛ فرهاد رحمانی نیا؛ حمید رجبی؛ حمید آقا علی نژاد و فاطمه اسلامی(۱۳۸۶). انتشارات مبتکران.
References
۵۶-Abu-Omar, K, et al. (2004). “Self-rated health and physical activity the Europeal Union". Ins.
۵۷-Amatya Diwakar Lal(2000).Body composition status of nepalese international athletes. National Association for Sports Health & Fitness.
۵۸- Amiri P, Ardekani E, Jalali-Farahani S. Reliability and validity of the Iranian version of the Pediatric Quality of Life Inventory 4.0 Generic Core Scales in adolescents. Qual Life Res2007;19:1501-8.
۵۹-Andersen, L.B., Harro, M., Sardinha, L.B., Froberg, K., EkelundU, Brage, S., et al. (2006). Physical activity and clusteredcardiovascular risk in children: a cross-sectional study: The European Youth Heart Study). Lancet ;368:299-04.
۶۰-Ara I, Moreno LA, Leiva MT, Gutin B, Casajús JA. Adiposity, physical activity, and physical fitness among children from Aragón, Spain. Obesity. 2007;15(8):1918-24.
۶۱- Baker J, Horton S, (2004). “A review of primary and secondary influences on sport expertise”. High ability studies,15 (2), PP: 211-228.
۶۲- Beck A.T; Emevy G & reenbery R.1999.Anxiety disorders and phobias Acognitive perspective, new york: Basic books.

یکی از ویژگی های این انقلاب این بود که همه نیازمندی های آن (چـه در بـعد فرهنگی و چـه در بعد سیاسی و چه در تشکل بخشیدن به مـلت و بـخصوص درمسئله رهبری) از درون مرز ایران تأمین می شده، و همه کـارهای آن اکثرأ از مـتن اسـلام و رهـبری رهبران دینی و سیاسی تأمین می شده است. انـقلابیون ایران بـرای بـه شکست کشاندن رژیم حاکم و خلع سلاح او، شیوه بـدیعی را به کاربسته بود که آن همان تسخیر و همراه کردن ارتش با خود بود، زیرا با این شـیوه عـلمی و حـساب شـده مردم در اکثر اوقات در مقابل ارتش نایستاده و ارتـش را به نام دشمن خود نخوانده اند و این است که: ارتش برادر ماست لذا ارتش، با انقلابیون همراه شدند و یا اعلام بی طرفی کردند. این شیوه با کمترین تلفات پیروزی انقلابیون را به همراه داشت وگرنه اگر مردم بـا سـلاح در مـقابل ارتـش ظاهر می شدند یقینأ با تلفات بی شمار هم نـمی توانستند بـه آن سـرعت به پیروزی برسند.
اما به اعتقاد ما، مهمترین وجه تمایز بخش انقلاب ایران را باید در نقش شتاب دهنده و تمام کننده همراه با «جوهرۀ دینی» آن جست؛ یعنی در نقش تعیین کننده و تمام کنندۀ دین به عنوان ایدئولوژی بسیج گر، رهبری بسیج کننده و شبکه و سازمان اداره کنندۀ آن، گرچه تعداد صاحب نظرانی که برای دین نقشی اساسی تر از این در انقلاب ایران قائلند نیز کم نیست. اینان دین و انگیزه های دینی مردم را در جایگاه عوامل اصلی انقلاب ایران می نشانند و از ریشه های دینی و فرهنگی آن سخن می گویند. از نظر ایشان، واکاوی عوامل بروز انقلاب در ایران به تبیینی فراتر از بررسی متغیرهای اقتصادی، سیاسی و اجتماعی نیاز دارد. «نارضایتی روحانیون از اوضاع» که با بهره گرفتن از تئوریِ «محرومیت نسبیِ» تِد رابرت گِر و به عنوان یکی از مهم ترین عوامل بروز انقلاب مورد بررسی قرار گرفته است و یا تأکید بر «نارضایتی مردم» از روند عرفی سازی ناشی از رشد مدرنیته در ایران و تبیین های دیگری که بر زمینه های فرهنگی- دینی انقلاب و ماهیت اخلاقی- آرمانی آن تأکید کرده اند، از همین دست نظریات می باشند. این نظریات انگیزه های دینی را به سطح عوامل بنیادی و یا لااقل شتاب زا می رسانند که نقش مهم تر از ایدئولوژی بسیج گر به آن می بخشد که این پژوهش نیز نقش انگیزه های دینی به عنوان عاملی شتاب زا را تأکید می کند.

در پایان باید به این نکته هم اشاره کنیم که مشکل ایدئولوژی های رقیب مثل ناسیونالیسم ولیبرالیسم و سوسیالیسم، به جز عملکردهای ضعیف گذشته و داشتن منشأ خارجی، محصور ماندن شان در فضای نخبه گرایانه بود. دو مورد نخست با این آسیب نیز مواجه بودند که ایدئولوژی شاهنشاهی هم بر صورت های مفرطی از ملی گرایی و مدرنیته ابتناء داشت و همین مردم را بیش از پیش به آن ها بدگمان می ساخت.
این که احزاب سیاسی و گروه های چریکی نتوانستند نقش چندانی در فرایند بسیج انقلابی ایفا نمایند، هیچ به معنی نادیده گرفتن تلاش های در حد خود مؤثر آنان در مبارزۀ با رژیم شاه و انقلاب نیست و متمرکز شدن در بحث بسیج توده ای در این کار نیز هیچ به معنی ناچیز شمردن اهمیت دیگر اقدامات متشکل نخبگان سیاسی و روشن فکران در آن مقطع تاریخی نمی باشد. در عین حال نمی توان انکار کرد که آنان با تمام تجربه و سوابق سیاسی- تشکیلاتی شان نتوانستند از این موقعیت استثنایی که همیشه در انتظار آن بودند بهره برداری مناسبی نمایند و این به جز عامل سرکوب نظام یافته ناشی از ناتوانی آن ها در تعامل و تجانس باتوده ها، تجربه ی ناموفق و عملکرد نامقبول در گذشته و مواضع و شعارهای غیرقابل فهم و جذبشان برای مردم بوده است. برخلاف تصور «فوران» که با اشاره به «سفر سنجابی» به پاریس از ائتلاف سیاسی مخالفان سخن می گوید، هیچ ائتلافی به معنای درست کلمه میان ایدئولوژی های مطرح و جریانات سیاسی موجود شکل نگرفت تا برحسب آن بتوان فرایند بسیج توده ای را به آن ها منتسب ساخت. خود او هم از آن ها با عنوان «شریک کوچک» یاد می کند و از ناگریزی آن ها به همراهی با شعارهای عمومی مردم سخن می گوید. تفوق جناح مذهبی و جلوداری امام خمینی در این برهه به گونه ای بود که جناح های مختلف سیاسی و ایدئولوژیک به رغم تمامی تمایزات و اختلافاتشان، بدان می پیوستند تا در عرصه سیاسی به انفعال و انزوای سیاسی دچار نشوند.
در پایان باید این مطلب را افزود که تنها در اواسط دهۀ پنجاه و بعد از کودتای ۱۹۵۳ و بحران ناسیونالیسم و سوسیالیسم در ایران بود که راه برای سیاست اسلامی گشوده شد. به این معنی، این نادرست است که تجدید حیات اسلامی را صرفاً واکنشی به اقدامات دهه های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ برای نوسازی بدانیم. تحولات این دو دهه تنها این چرخش سیاسی را که مدت ها قبل شروع شده بود، تحکیم کرد و زمینه را برای تبدیل سیاست اسلامی به سیاست توده ای فراهم آورد. اما چنین تغییری فی نفسه واکنشی ایدئولوژیک در مقابل تمام تجارب قرن گذشته بود.
فصل چهارم
مولفه ها و ویژگیهای ایدئولوژی انقلابی در انقلاب کبیر فرانسه
مقدمه:
انقلاب کبیر فرانسه (۱۷۹۹-۱۷۸۹) دوره‌ای از دگرگونی‎های اجتماعی سیاسی در تاریخ سیاسی فرانسه و اروپا بود. ویژگی اساسی این انقلاب، استقرار موفقیت آمیز وحدت ملی از طریق انهدام رژیم ارباب-رعیتی و فئودالی بود (سوبول،۲۵۳۷: ۱۲۶).
این انقلاب، یکی از چند انقلاب مادر در طول تاریخ جهان است که پس از فراز و نشیب‎های بسیار، منجر به تغییر نظام سلطنتی به جمهوری در فرانسه و ایجاد پیامدهای عمیقی در کل اروپا شد.
در چهاردهم جولای ۱۷۸۹ میلادی، جماعتی از گرسنگان به زندان «باستیل» در پاریس، حمله کردند. فقرای پاریس که «سان کولوت» نامیده می شدند، از سیاست های لویی شانزدهم، پادشاه فرانسه، به خشم آمده بودند. لویی که با بحران مالی شدیدی دست به گریبان بود، از مجلس طبقات عمومی در خواست کرد تا مالیات ها را افزایش دهد. این امر، موجب بروز انقلاب فرانسه گردید و به مدت ۱۰ سال این کشور دچار هرج و مرج شد. لویی شانزدهم در سال ۱۷۹۲ اعدام شد و سرانجام، در سال ۱۷۹۹، هنگامی که ژنرال ناپلئون بناپارت به قدرت رسید، انقلاب پایان پذیرفت.
انقلاب فرانسه (۱۷۹۹-۱۷۸۹) دوره‌ای از دگرگونی‌های اجتماعی سیاسی در تاریخ سیاسی فرانسه و اروپا بود. این انقلاب، یکی از چند انقلاب مادر در طول تاریخ جهان است که پس از فراز و نشیب‌های بسیار، منجر به تغییر نظام سلطنتی به جمهوری لائیک در فرانسه و ایجاد پیامدهای عمیقی در کل اروپا شد.
پس از انقلاب در ساختار حکومتی فرانسه،که پیش از آن سلطنتی با امتیازات فئودالی برای طبقه اشراف و روحانیون کاتولیک بود، تغییرات بنیادی در شکل‌های مبتنی بر اصول جدایی دین از سیاست، روشن‌گری، ملی‌گرایی دموکراسی و حقوق شهروندی پدید آمد.
با این حال این تغییرات با آشفتگی‌های خشونت‌آمیزی شامل اعدام‎ها و سرکوبی‌ها در طی دوران حکمرانی وحشت و جنگ‌های انقلابی فرانسه همراه بود. وقایع بعدی که می‌شود آن‌ها را به انقلاب فرانسه ربط داد شامل: جنگ‌های ناپلئونی و بازگرداندن رژیم سلطنتی و دو انقلاب دیگر که فرانسه امروزی را شکل داد است.
برخی معتقدند که اولین جرقه انقلاب، یورش به «باستیل» بود و در آن زمان نیز مردم هنوز به براندازی سلطنت فکر نمی‌کردند و برخی آغاز آن را ماه مه ۱۷۸۹ (میلادی) می‌دانند. پایان آن را ۱۷۹۵ یا ۱۷۹۹ می‌دانند و برخی سال ۱۸۰۴ که ناپلئون اعلام امپراطوری نمود و گاهی تمام دوره ناپلئون را تا ۱۸۱۵ نیز در جزء انقلاب فرانسه می‌آورند ولی اغلب آغاز عصر ناپلئون را پایان دوره انقلاب می‌شمارند.
«توکویل»، از اندیشمندان هم‌عصر انقلاب، معتقد است که با وجود آن همه تلاش برای وقوع انقلاب، نتیجه کار دموکراسی نبود. شاید به همین دلیل است که وی برخلاف بسیاری، سال ۱۷۸۹ (شروع انقلاب) را سال پایان انقلاب می‌داند. با این حال به نظر بسیاری، انقلاب با سقوط زندان باستیل در سال ۱۷۸۹ آغاز شد. شاه، لویی شانزدهم، در سال ۱۷۹۳ اعدام شد و سرانجام، در سال ۱۷۹۹ هنگامی که ناپلئون بناپارت به قدرت رسید، انقلاب پایان پذیرفت.
پس از ناپلئون دوباره نظام جمهوری جایگزین شد تا این که ناپلئون سوم (برادرزاده ناپلئون)، کودتا نمود و امپراتوری دیگری به راه انداخت. پس از آن جمهوری‌های متعدد شکل گرفت. بدین ترتیب در کم‌تر از یک قرن، بر فرانسه به شکل‌های گوناگونی مانند جمهوری، دیکتاتوری، سلطنت مشروطه و دو امپراتوری متفاوت حکم‌فرمایی شد. تا به امروز که جمهوری پنجم بر فرانسه حکم فرماست. در ادامه فصل به تشریح این مطالب می پردازیم.
الف- خاستگاه ایدئولوژی در انقلاب کبیر فرانسه
ایدئولوژی انقلاب فرانسه را نه درخواسته های مردم به پاخاسته که بسیار ساده و صریح، کاهش شکاف های طبقاتی و فشارهای مالیاتی را مطالبه می نمودند؛ بلکه در محتوای خطابه های ایراد شده در مجلس طبقات، در بحث ها و نمایش های محافل ادبی و هنری و باشگاه های سیاسی و به طور کلی در محافل روشنفکری آن باید جست وجو کرد. فضای روشنفکری فرانسه در این دوره به شدت متأثر از اجوای روشن گری دو سه دهه پیش بود. در عین حال باید اذعان نمود که بر خلاف تصور شایع، جریان روشن گری و فضای باز اندیشه ای نیمه قرن مبلغ و مروج ایدئولوژی واحد و یک دستی نیز نبود. از دل این برهه زاینده تاریخ تفکر فرانسه، آرمان های متفاوتی سر برآورد که جز مخالفت با ساختار مطلقه حکومت و بقایای قرون وسطایی مسیحیت و نظام فئودالی پوسیده هیچ اشتراک و اجماع نظری با یکدیگر نداشتند و با این که آرائشان پشتوانه ایدئولوژیک انقلاب گردید، صراحتاً از هیچ ایده و تصور انقلابی حمایت نمی کردند (مانفرد، ۱۳۶۶، ج. ۱ : ۳۶۹) و (دورانت، ۱۳۷۰، ج ۹ : ۸۶۰ و ج ۱۱ : ۸).
اگر از گرایشات کم اثرترِ کسانی چون «مورلی» و «مابلی» که بعدها در چهره کسانی چون «بابوف» و «آنژگودار» و جریان «هارها» ادامه پیدا کرد درگذریم؛ اصلی ترین تمایلات برآمده از جریان روشن گری را باید در آوای «منتسکیو» و «حکومت آشرافی» مطلوب او، در آرای «ولتر» و فیزیوکرات ها با تصوری که از «استبداد مُصلح» داشتند و بالاخره در گرایش دموکراتیک و توتالیتر «اراده عمومی» روسو جست و جو کرد پیروان این ها در فرایند صف بندی های سیاسی سه جناح اصلی راست، میانه و چپ انقلاب را تشکیل دادند.
تفسیرهای متداول مارکسیستی مانند تفسیر «ژرژ لوفور» این انقلاب را نتیجه برخورد بین طبقه اشرافی فئودالی و اعضای سرمایه‌گرای طبقه متوسط جامعه دانسته‌اند. بعضی از تاریخ‌دانان استدلال می‌کنند که طبقه اشرافی قدیمی یه حکومت پیشین در برابر اتحادی از اعضای طبقه متوسط جامعه و روستاییان آزرده و حقوق‌گیران شهری تسلیم شدند. با این حال تفسیری دیگر ادعا می‌کند که انقلاب نتیجه از کنترل خارج شدن حرکت‌های اصلاحی گوناگون اشرافی و مربوط به قشر متوسط جامعه بوده‌است. مطابق این نظریه این حرکت ‌ها هم زمان با حرکت‌های مردمی حقوق‌گیران شهری جدید و روستاییان ایالت‌نشین بودند. اما هرگونه اتحاد در بین قشرها تصادفی و اتفاقی بوده‌است. اما بسیاری از تاریخ‌دانان بسیاری از خصوصیات حکومت پیشین را از دلایل انقلاب دانسته‌اند.
در ادامه باید به این موضوع اشاره کرد که طبقۀ سوم با به دست آوردن فرصت مشارکت در برخی تصمیم سازی های مالی و مالیاتی امتیاز دو برابر شدن تعداد نمایندگانش را نیز به دست آورده بود، به دنبال آن بود تا از این فرصت و امتیاز برای تصویب قوانینی به نفع خویش حداکثر بهره برداری را بنماید، لذا تلاش نمود تا مجلس طبقات را به مجلس ملی بدل سازد (سوبول، ۱۳۵۷ : ۱۹۳) و قوانین را به جای رأی گیری طبقاتی، با رأی فردی نمایندگان ملت به تصویب برساند؛ این در حالی بود که پادشاه و نجبا بر تشکیل جلسات جداگانۀ طبقات و رأی گیری طبقاتی به روش پیشین تأکید داشتند. «دورانت» طرح همین قبیل مطالبات را از سوی نمایندگان طبقۀ سوم که خود را نمایندگان واقعی همۀ ملت فرانسه می دانستند سرآغاز انقلاب فرانسه دانسته است (سوبول، ۱۳۵۷ : ۲۰).
همچنین از سال ۱۷۸۹ تا سال ۱۷۹۴، رخدادهای سیاسی و اجتماعی بسیاری در فرانسه رخ داد که بر ماهیت حکومت آینده در فرانسه و کل اروپا اثر گذاشت. در این ۵ سال اکثر مردم در امور سیاسی مشارکت داشتند و مورخان در معرفی انقلاب فرانسه بیش از همه به معرفی و بررسی این ۵ سال تأکید دارند که در ذیل به طور کلی به وقایع انقلاب فرانسه که زمینه ساز شکل گیری ایدئولوژی انقلابی شدند اشاره می شود.
نگرانی های اشراف خواهان تغییر وضع موجود به نارضایتی از دیوان سالاری تمرکز گرا و تعطیلی پارلمان ها و احیاناً مجلس طبقات محدود می شد. آن ها به سرعت با مسائلی که در مجلس طبقات درباره چگونگی رأی گیری _ فردی یا طبقه ای _ بروز کرد و نهایتاً به نفع طبقه سوم تمام شد از عرصه سیاسی کنار گذاشته شدند. بعدها بقایای آن ها در گرایش راست جناح میانه موسوم به «فوریان ها» خود را نشان داد و تا زمان تشکیل جمهوری و به قدرت رسیدن کنوانسیون به حیات خویش ادامه داد. جناح میانه انقلاب، یعنی ژیروندن ها، طیف بسیار گسترده ای بودند که از اشراف انقلابی نظیر «لافایت» و «پارناو» تا مشروطه طلبان مدافع لویی و جمهوری خواهان و میانه رو نظیر «میرابو» را در خود جمع داشت. این گستره، نظیر مشرب سیاسی و فکری ولتر بس وسیع و متنوع می نمود. جناح چپ که مثل دیگر جناح ها در درون متکثر و متدرج بود، به لحاظ گرایشات ایدئولوژیک و آرمان های انقلابی بیشتر تحت تأثیر سوسیالیست های روشن گر نظیر «هلوسیوس»، «هولباخ» و «دالامبر» از یک سو و «روسو» از سوی دیگر قرارداشت (سوبول، ۱۳۷۰: ۱۰۳-۱۰۴).
پدیده ای که باعث شده تا برخی از تحلیل گران انقلاب فرانسه بعضاً سخن از سه انقلاب متوالی در فاصله میان ژوئیه ۸۹ تا ژوئن ۹۳ برانند، ناظر به فراز و فرود همین سه جناح و ایدئولوژی های پشتیبان آنان بوده است. «بینتون» با همین الگو، سیر تصفیه حساب ها از راست به میانه و از آن به چپ در انقلابات دیگر پیگیری کرده است و حتی آن را در سیر تصفیه حساب های درونی جناح چپ، یعنی ژاکوبن ها نیز نشان داده است (شجاعی زند،۱۳۸۲: ۳۷).
«بوری» این برهه شناسی را با تأمل در مناسبات میان کاتولیسیسم^[۱۵] و دولت های پس از انقلاب مورد بررسی قرار داده است. او می گوید دولت وقت (کنوانسیون) در جمهوری اول، ضد کاتولیک بود و قدرت پاپ را به هیچ وجه به رسمیت نمی شناخت. در این سال ها (۱۷۹۲-۱۷۹۵) تقریباً مذهب روسویی ترویج می شد و انتخاب اسقف کلیساهای رسمی نیز به عهده مردم هر ایالت سپرده شده بود. در دوره جمهوری دوم (دوره هیئت مدیره و کنسول ها)، سیاست دولت مبتنی بر ایجاد و حفظ توازن میان فِرَق مختلف و جلوگیری از تفوق یکی بر دیگری بود؛ لذا در عین حمایت از فِرَق غیر کاتولیک، کاتولیک ها همچنان در فشار قرار داشتند. دوره سوم با ظهور اقتدار ناپلئونی آغاز می شود. او ضمن رعایت نسبی تساهل دینی تلاش کرد تا روابط دولت فرانسه را با پاپ بهبود بخشد و حقوق و اختیارات روحانیون کاتولیک را مجدداً به آن ها بازگرداند (شجاعی زند،۱۳۸۲: ۳۶).
برهه شناسی «بوری» نیز با این که به خارج از محدوده بحث ما رفته است، نشان می دهد که با زوال فضا و موقعیت انقلابی و گردش به راست، روابط دولت های انقلابی با دین و کاتولیسیسم نیز بهبود یافته و به سمت تفاهم و مدارای بیشتر پیش رفته است.
وضع به شدت متکثرِ ایدئولوژی های رقیب فرانسه، در یک نقطه به هم می رسد و سامان می یابد و آن مخالفت با حکومت مطلقه فردی، کاتولیسیسم و مسیحیت متصلب قرون وسطایی و نظام پوسیده فئودالی است. شدت مخالفت انقلابیون با کلیسا و مسیحیت را علاوه بر مواضع غیر دینی و روشن گری و تأثیراتی که از فضای فکری- سیاسی انگلستان پذیرفته بودند باید در پیوند تاریخی و استراتژیک کلیسا با فئودالیسم از یک سو و با دربار بوربون ها از سوی دیگر جست. «توکویل» هم اعتقاد داشت که کلیسا بیش از هر چیز چوب حمایت اخلاقی اش از دولت و حمایت شدن از سوی دولت را خورد.
این البته به جز عملکرد سوء و موقعیت رشک برانگیز روحانیون به عنوان یکی از دو طبقه ممتاز و حکومت گر بوده است که آن ها را هدف حملات انقلابی دهقانان و هم پیمانان شهری آن ها قرار می داد. بر خلاف نظر «وَن کلی» که تلاش دارد انقلاب فرانسه را واجد انگیزه و ریشه های دینی معرفی نماید و منازعه انقلابی را به اختلافات مذهبی درون جامعه فرانسه تقلیل دهد، شواهد و قرائن فراوانی وجود دارد که نشان می دهد نه تنها مسیحیت، کلیسا و روحانیون کمترین نقشی در بسیج انقلابی دوره نخست و به طریق اولی در دوره رادیکالی شده دوم ایفا نکردند؛ بلکه بعضاً در موضع و موقعیت ضدیت با حرکت انقلابی نیز قرار داشته اند.
«دورانت» با اشاره به شاخص هایی نظیر کاهش اعضای فرق مذهبی و محافل رهبانی، خلوت شدن کلیساها و گرایش روستاییان به سمت خرافات کفر آمیز و افزایش مفاسد اخلاقی، مدعی است که وضع دین و دین داری در دو دهه منتهی به انقلاب در حال افول بوده است (دورانت،۱۳۷۰، ج ۹: ۸۶۴-۸۶۵ و ج ۱۱ ۳-۴).
محبوبیتی که اصحاب روشن گری و چهرۀ بارز آن، یعنی «ولتر»، در میان طبقۀ متوسط، نجبا و درباریان داشت و استقبالی که از تماشاخانه ها و محافل ادبی به رغم مخالفت کلیسا با آن ها می شد، همه به نحوی بر ادعای دورانت صحه می گذارند. مواضع غیردینی و ضد کلیسایی انقلاب را علاوه بر تخریب کلیساها و صومعه ها به همراه قصرها در بحبوحۀ انقلابی (دورانت،۱۳۷۰، ج ۱۱ :۲۸)، از طریق برخی از حرکت ها و اقدامات بلافاصله پس از پیروزی نیز می توان استنباط کرد. به عنوان مثال، رواج چشمگیر هنر موسیقی و تئاتر (دورانت،۱۳۷۰، ج ۱۱ :۱۷۶-۱۷۷) به تصویب رساندن پیشنهاد ملی کردن اموال کلیسا، تصویب اساسنامۀ مدنی روحانیون که آن ها را حقوق بگیر دولت می کرد؛ بستن صومعه ها و مرخص کردن راهبه ها؛ انتخابی کردن تعیین اسقف ها و آزادی مذهبی پروتستان ها و یهودی ها و تحت تعقیب قراردادن کشیشانی که بر این قبیل اقدامات صحّه نمی گذاردند و در برابر آن تمکین نمی کردند (دورانت، ۱۳۷۰ : ۳۶). « وَن کلی» این اقدامات را پی آمدهای ضددینی در «انقلاب رادیکال» به مراتب حادتر و بلندبالاتر بوده است. به علاوه عنوان «اتحاد مقدسی» که کشورهای اروپایی در جنگ با فرانسۀ انقلابی برای خود برگزیدند نیز گواه دیگری است بر وجود تلقی ضد مسیحی بودن جهت گیری های انقلاب.
بدیهی است که بخش معظم این ضدیت را باید به حساب همبستگی کلیسا یا دو خصم اصلی انقلاب، یعنی پادشاه و اشراف و همچنین عملکرد کشیشان به عنوان طبقۀ ممتاز و حکومت گذارد، نه لزوماً جهت گیری ضد دینی و حتی ضدمسیحی انقلابیون. چنان که «توکویل» نیز می گوید : مسیحیت بیش تر به عنوان «نهاد سیاسی» و نه «نهاد دینی» مورد حمله قرار گرفت. در عین حال باید توجه داشت که جدایی و نقار موجود میان انقلاب و مسیحیت، در یک فرایند تدریجی و توأم با توطئه و افراطی گری طرفین، تشدید شد؛ و گرنه در ابتدا جز در مسئله امتیازات روحانیون و قرار داشتن کلیسا در جناح حکومت، معاوضه ای در میان نبود، خصوصاً معاوضۀ ایدئولوژیک. این را از بررسی درخواست های اعلام شدۀ طبقه سوم در کتابچه های ارسالی به مجلس طبقات که غالباً در اجتماعات مردن در کلیساها تنظیم و تدوین شده بود می توان به دست آورد. در این کتابچه ها برحسب نقل «آلبر ماله» و «ژول ایزاک» ، جز درخواست مشروطه و لغو امتیازات هیچ خواستۀ ملحدانه و ضدمسیحی و حتی ضد کلیسایی به چشم نمی خورد (ماله و ایزاک، ۱۳۶۴ : ۳۷۱ – ۳۷۲).
ایدئولوژی بسیج در دورۀ دوم تفاوت ماهوی برهۀ نخست ندارد و جز حادّ شدن مواضع ضدمسیحی انقلاب، عنصر جدیدی بدان افزوده نشده است. «وَن کلی» ایدئولوژی انقلاب رادیکال را با شواهدی نظیر تحت تعقیب قرار دادن، خلع لباس کردن، شلاق زدن، زندان افکندن، تبعید کردن و وادار کردن کشیشان به انتخاب مشاغل دیگربه دست آورده است. اقداماتی نظیر تغییر تقویم مسیحی، برداشتن اسامی مسیحی از اماکن، حذف و انهدام نمادها و اشیای مقدس و تبدیل کلیساها به معابد خِرَد یا هستی برتر را نیز باید در راستای حادّ شدن جهت گیری ضدمسیحی ایدئولوژی انقلاب در برهۀ دم آن محسوب کرد. «دورانت» نیز به موارد دیگری از قبیل حرکات ضدمسیحی و ضد کلیسایی اشاره می کند؛ مثل اجبار کشیشان کاتولیک به ازدواج و گذاردن کلاه سرخ آزادی به جای کلاه کشیشی، اِعمال ممنوعیت پوشیدن لباس و انجام دادن مراسم مذهبی در خارج از کلیسا، ازبین بردن صلیب ها و شمایل های مقدس؛ خاموش کردن صدای ناقوس ها و ذوب کردن زنگ کلیساها و تبدیل آن ها به توپ و ادوات جنگی، لغو مراسم تشییع جنازه به شیوۀ مسیحی و نصب تابلو در قبرستان ها که در آن مرگ را «خوابی جاودانه» می خواند؛ غارت ظروف و وسایل کلیساها، تبدیل کلیسا و صومعه ها به مدرسه یا مساکن فقرا؛ آوردن ادیان جدید و تبدیل کلیسای نتردام به پرستشگاه خِرَد و قرار دادن الهۀ آزادی در محراب آن و رقص و پایکوبی و … در صحن آن و تبدیل کلیسای سَن ژنویو به پانتنون (معبد همۀ خدایان) و مقبرۀ قهرمانان ملی و … (دورانت، ۱۳۷۰، ج.۱۱ : ۹۳-۹۴).
همچنین ایدئولوژی ضدمسیحی انقلاب را از این نشانه نیز می توان استنتاج کرد که هر گونه تنازل و عقب نشینی انقلابی و بروز واژگونی در روند آن با حمایت های مسیحی همراه می شد. کاسته شدن از حدّت اقدامات ضد مسیحی یک بار را اعدام «ابر» و «شومت»، از افراطی ترین چهره های ضدکلیسا توسط روبسپیر، رخ داد و بار دیگر با اعدام خود روبسپیر که سرآغاز دورۀ ترمیدوری، یعنی واژگونه شدن روند انقلابی بود (دورانت، ۱۳۷۰، ج.۱۱ : ۱۰۱ و ۱۰۷).
در دورۀ ترور سفید که هنگامۀ انتقام کشی بورژواها و کاتولیک ها از انقلابیون بود، گروه هایی با انگیزه و عناوین ظاهراً مذهبی به تعقیب و کشتار ژاکوبن ها مشغول بودند. دورانت می گوید در آستانۀ کودتای ناپلئون (۱۸ برومر ۱۷۹۹)، فرانسه به مذهب بازگشته و یکشنبه ها در زندگی فرانسوی ها اهمیت بیش تری پیدا کرده بود و کلیساها رونق گرفته بودند (دورانت، ۱۳۷۰، ج ۱۱: ۱۳۶ و ۱۵۱). با بازگشت مجدد بوربون ها و به تخت برآمدن لویی هیجدهم در ۱۸۱۴، از پی یک دوره بی دینی، مردم مجدداً مسیحیان مؤمنی شدند (لوبون، ۱۳۶۹ : ۱۶۹- ۱۷۰).
در کل با توجه به این که خاستگاه ایدئولوژی فرانسه بر گرفته شده از اندیشه های زمینه ای مانند لیبرالیسم، ناسیونالیسم، سکورالیسم و اومانیسم می باشد در ذیل به توضیح این مکاتب فکری خواهیم پرداخت.
۱- لیبرالیسم
لیبرالیسم به صورت یک اصطلاح اندیشۀ سیاسی، معانی زیادی داشته است، اما هرگز از اصل لاتین کلمه «لیبر^[۱۶]»، به معنی آزاد، جدا نبوده است. این اصطلاح دلالت دارد بر دیدگاه یا خط مشی‌های کسانی که گرایش اولیه‌شان در سیاست و حکومت کسب یا حفظ میزان معینی آزادی از قید نظارت یا هدایت دولت یا عوامل دیگری است که ممکن است برای ارادۀ انسانی نامطلوب به شمار آید. لیبرالیسم^[۱۷] به طور سنتی جنبشی بوده است برای تامین این نظر که مردم به طور کلی تابع حکومت خودکامه نیستند، بلکه در زندگی خصوصی شان مورد حمایت قانون قرار می گیرند و در امور عمومی بتوانند قوه ی مجرب حکومت را از طریق یک هیات قانون گذاری که آزادانه انتخاب شده باشند کنترل کنند. لیبرالیسم در زمینۀ نظریۀ ناب متمایل به پیروی از «جان لاک» فیلسوف انگلیسی بوده است که به وضعیت طبیعی و قانون طبیعت اعتقاد داشت. بر این اساس این نظر تصدیق می شد که هیچ کس نباید به سلامتی، زندگی، و اموال دیگران آسیبی برساند (پرهام،۱۳۸۶: ۱۰).
لیبرالیسم به عنوان یک جنبش سیاسی در چهار قرن اخیر سیطره داشته است، گرچه واژه لیبرالیسم به عنوان ارجاع به این مکتب تا قرن نوزدهم رسمیت نیافته بود. شاید اولین دولت مدرنی که بر پایه ی اصول لیبرالی بنیان نهاده شد، ایالات متحده آمریکا بود که در اعلامیه استقلال خود اعلام کرد: تمام انسان ها برابر آفریده شده اند و توسط خالق شان از یک سری حقوق بهره مند شده اند، از جمله ی این حقوق: زندگی، آزادی و پی گیری سعادت و خوشبختی است. که یادآور این عبارات «جان لاک» است که از اهمیت بالایی در نظریه های وی برخوردار بودند: زندگی، آزادی و مالکیت. چند سال بعد این بار انقلاب فرانسه بود که بر میراث اشرافی گری این کشور با شعار آزادی، برابری و برادری، غلبه کرد و تبدیل به اولین کشور در تاریخ شد که حق رای فراگیر برای همه ی مردان قائل شد. اعلامیه ی حقوق مردان و شهروندان اولین بار در سال ۱۷۸۹ در فرانسه تدوین شد و بعدها تبدیل به سندی بنیادین هم برای لیبرالیسم و هم برای حقوق بشر شد. انقلاب فرانسه یک انقلاب لیبرال _ بورژوایی بود (توحید فام،۱۳۷۴: ۱۳۵).
قبل از وقوع انقلاب و در زمان سلطنت لویی شانزدهم، فرانسه دارای یک مجلس طبقاتی بود و اشرافیت فئودال از مزایای ویژه‌ای برخوردار بودند که نمایندگان بازرگانان و سرمایه‌داران و صاحبان صنایع فاقد آن امتیازها بودند. در جریان انقلاب فرانسه، رهبری با سرمایه‌داران و بازرگانانی بود که ایده‌های بورژوایی و عصر روشن‌گری را در سر داشتند و تحت شعار «برابری» خواهان حقوق برابر با اشراف و لغو امتیازات ویژه فئودالی بودند. انقلاب فرانسه به لحاظ ایدئولوژیک تجسم آرمان‌های ایدئولوژی لیبرالیسم بود و به لحاظ اجتماعی توسط طبقه سرمایه‌داری فرانسه و به ویژه روشنفکران مدرنیست رهبری گردید؛ هرچند که سختی‌ها و مشقات و تلفات انسانی آن را توده‌های محروم روستایی و شهری متحمل شدند. انقلاب فرانسه به لحاظ میزان تأثیرگذاری و سیر حرکت و ایدئولوژی لیبرال بورژوایی رهبری کننده انقلاب و نیز نتایج و تبعات گسترده آن در فرانسه و سراسر اروپا، به مظهر و نمونه کلاسیک انقلاب‌های مدرن تبدیل گردیده است. با انقلاب فرانسه، لیبرالیسم به صورت ایدئولوژی غالب و طبقه سرمایه‌داران صنعتی و تجاری و بانکداران به عنوان طبقه حاکم در فرانسه مطرح می‌گردد و نظام فئودالی و سیطره اشرافیت منسوخ می‌گردد (مکنزی،۱۳۷۵: ۶۴-۶۵).
بورژوازی، ذیل شعار «آزادی»، محدود شدنِ قدرت سلطنت و گسترش نفوذ زرسالارانِ صاحب سرمایه (بازرگانان، رباخواران، صاحبان صنایع) را طلب می‌کرد و توده‌های مردم که اکثراً از دهقانان فقیر و پیشه‌ورزان خرده‌پا وگروه کم‌جمعیت کارگران صنایع تشکیل می‌شد، در آرزوی لغو مالیات‌های فئودالی و عشریه‌های اجباری به کلیسا بودند. توده‌ها تحت هدایت افرادی مثل «میرابو»، «مارا»، «دانتون»، «ربسپیر» و تأثیرپذیری از ایده‌های فیلسوفان عصر روشن‌گری به ویژه افرادی مثل «ولتر» و «روسو» علیه سلطنت مطلقه لویی شانزدهم طغیان کردند و در ۱۴ فوریه ۱۷۸۹ «زندان باستیل» را که نماد استبداد خاندان «بوربون» بود، ویران ساختند (مکنزی،۱۳۷۵: ۷۸).
با عقب‌نشینی لویی شانزدهم، سلطنت مشروطه تشکیل شد و بورژوازی لیبرال، بخش عمده‌ای از قدرت را به دست گرفت. در فاصله سال‌های ۱۷۹۰ - ۱۷۹۲ قدرت غالباً در دست کلوپ سیاسی «ژیروندَن»‌ها یعنی نمایندگان سرمایه‌داری لیبرالِ خواهان سلطنت مشروطه قرار داشت.
۴-۱-۲- ناسیونالیسم^[۱۸]
در زبان لاتین «ناسیو» و «نیتوس» به معنای مقام تولّد است. کلمۀ «ناسیون» بر گروهی از مردم اطلاق می‌شود، که در سرزمین واحدی زندگی می‌کنند و نهادهای سیاسی مشترک، آنان را پیوند می‌دهد (نقوی،۱۳۶۴: ۵۰).
ملّی‌گرایی به صورت یک مکتب سیاسی، اجتماعی و ایدئولوژیک، پس از انقلاب فرانسه در باختر‌زمین شکل گرفت. بیش تر صاحب‌نظران، انقلاب فرانسه را نقطۀ عطفی در بروز ملّی‌گرایی می‌دانند.
یکی از اوّلین پیامبران بزرگ کیش ناسیونالیسم، «روسو» بود. او بر وحدت، یکپارچگی و عصبیّت گروهی توده‌ها، تأکید فراوان داشت و اصرار می‌ورزید، انسان باید به زادبوم و جایگاه پرورشی خود بیش ترین دلبستگی را داشته باشد و محور کانون اصلی عشق و وفاداری‌های فرد و گروه، باید میهن باشد. او حتّی آن‌را تا اندازه‌ی وظیفه‌ی مقدّس دینی بالا برد و ایدۀ بستگی به تمام بشریّت و یا جامعۀ دینی را به شدّت محکوم کرد.
با انقلاب فرانسه اکثر مبادی و مبانی و ویژگی‌های مکتب ناسیونالیسم شکل گرفت و برای نخستین‌بار این مرام در عمل پیاده شد. تهییج احساسات نسبت به پرچم، میهن، تجلیل و پرستش قهرمانان ملّی، تدوین سرود ملّی، تأکید بر تقدّس زبان فرانسه و نژاد فرانسویان، اختراع مراسم و اعیاد بزرگ ملّی به سبک مراسم مذهبی، افتخار به تاریخ فرانسه و عقیده به رسالت عظیم ملّت فرانسه. تمامی این اصول و فروع دین ناسیونالیسم، یکی پس از دیگری طی انقلاب بروز کرد؛ ولی با به قدرت رسیدن «ژاکوبن‌ها» و آفت‌هایی که انقلاب فرانسه در پی داشت، آسیب‌های ناسیونالیسم، وسیله‌ای شد، برای تهییج احساسات مردم، بسیج همگانی، تجاوز به ملل مجاور، توسعه‌طلبی، کشت و کشتار، فساد، اختناق و خودکامگی که بر فضای جامعه تاثیرات نامطلوبی بر جا نهاد.
بنابراین عواطف ملّی‌گرایی، همیشه تجاوز و امپریالیسم را به دنبال داشته است. برای ژاکوبن‌ها محور تصمیمات، منافع محدود فرانسه بود. با گسترش نفوذ انقلاب فرانسه در مغرب‌زمین، ایده ناسیونالیسم، به مراتب، سریع‌تر از ایدۀ آزادی‌خواهی و دموکراسی توسعه یافت. روی کار آمدن ناپلئون، روند ناسیونالیسم را در غرب به شدّت سرعت بخشید. ناپلئون از معتقدان مؤمن مذهب ناسیونالیسم بود. او نخستین کسی بود که بذر این کیش را در جهان اسلام پاشید (نقوی،۱۳۶۴: ۱۴-۱۳).
۳- سکولاریسم
واژه سکولار در زبان لاتین به معنای «این جهانی»، «دنیوی»، «گیتیانه» و متضاد با «دینی» یا «روحانی» است. امروزه وقتی از سکولاریسم به عنوان یک آموزه (دکترین) سخن می‌گویند، معمولاً مقصود هر فلسفه‌ایست که اخلاق را بدون ارجاع به جزمیات (دُگم‌های) دینی بنا می‌کند و در پی ارتقای علوم و فنون بشری است. در مورد استفاده از سکولاریسم در انقلاب فرانسه می توان گفت که، سکولاریسم در فرانسه موقعیتی را فراهم آورد که در آن، جامعه مفاهیم مذهبی را در تصمیم‌گیری‌های خود کم‌تر دخالت داد و یا این مفاهیم، کم‌تر موجب بروز اختلاف و یا درگیری در جامعه فرانسه گردید. اگر که به ریشه این واژه بنگریم خواهیم یافت که چرا در انقلاب فرانسه واژه سکولاریسم کم تر مورد استفاده بوده است. واژه سکولاریسم^[۱۹] مشتق از کلمه لاتینى سکولیوم^[۲۰] به معناى گروهى از مردم است. در سرزمین هاى پروتستان نشین این کلمه تداوم پیدا کرد و به معناى عالم دنیوى در مقابل عالم روحانى و معنوى به کار رفت. اما در کشورهاى کاتولیک نشین، نظیر فرانسه به جاى رواج کلمه سکولار و سکولاریزم، واژه لائیک رواج پیدا کرد (واعظى،۱۳۸۷: ۹۴).
این واژه از دو کلمه یونانى «لائوس»^[۲۱] به معناى مردم و «لایکاس»^[۲۲] به معناى مردم عوام در قبال رجال دین و روحانى اخذ شده است. با این ملاحظه و توجه به نقش مهم مردم عادی در انقلاب فرانسه می توان گفت که لائیک شباهت بیش تری به رفتار مردم فرانسه دارد. با این حال سکولاریسم رویکرد خاصى است که بر اثر تحولات اقتصادى، فرهنگى، اجتماعى مغرب زمین پس رنسانس به وجود آمد از مهم ترین نتایج این پدیده،. شکل گیرى نظریه اى سیاسى در باب جدایى دین از سیاست است. جان مایه اندیشه سکولارها تاکید بر امورى است که منتهى به انکار شدید مرجعیت دین در امور اجتماعى و سیاسى مى شود و تلقى خاص و ویژه اى از دین و کارکرد آن عرضه مى دارد.
انقلاب فرانسه به دلیل ماهیت لیبرال _ مدرن آن، خصلت سکولاریستی داشته و در تاریخ دویست ساله پس از انقلاب‌، روند کلی جامعه فرانسه به سمت نهادینه شدن هرچه بیش تر سکولاریسم و صنعتی شدن روزافزون جامعه فرانسه بوده است‌؛ هرچند که مناسبات مذهب با حکومت‌های مختلف و وزن اجتماعی کلیسا در دو قرن پس از انقلاب فرانسه، تغییرات و نوساناتی داشته است، اما به هر حال سمت و سویی کلی حرکت رژیم‌های سیاسی فرانسه به سوی بسط سکولاریسم بوده است (همان،۱۳۸۵: ۱۶۱).
۴- اومانیسم

توانایی تحمل ابهام و عدم اطمینان
تفکر انعطاف پذیر، خلاق، حل مسأله و تصمیم گیری
توانایی دیدن و شکار کردن فرصت ها
آگاهی از مخاطرات، فعالیت ها و تصمیمات اتخاذ شده
ظرفیت برای مدیریت و کاهش ریسک

پافشاری و عزم و اراده در مقابل چالش ها
بحث و بررسی و فرموله کردن یک بینش
از دیگر پژوهش های انجام شده در زمینه شناسایی ویژگی های کارآفرینان مستقل، می توان به مطالعات و بررسی های انجام شده توسط مک کللند اشاره کرد. او یکی از بارزترین ویژگی های شخصیتی کارآفرینان را برخورداری از انگیزه پیشرفت بالا می داند. به عقیده وی، اساساً نیاز به پیشرفت بستگی به کنش و واکنش شخصیت و محیط بلافصل دارد. معمولاً، افرادی که نیاز به پیشرفتشان کمتر از ترس از شکستشان باشد، از پذیرش مسئولیت اجتناب می کنند و از قرار گرفتن در وضعیت های رقابتی و سنجشی می پرهیزند و چنانچه مجبور شوند وظایفی را انتخاب نمایند، وظایف و کارهایی را انتخاب می کنند که یا بسیار مشکل باشد (چون شکست در این نوع کارها طبیعی به نظر می رسد و لذا نگرانیشان از شکست کمتر می شود) و یا بسیار ساده (چون ترس از شکست ندارند) به همین ترتیب، کارهایی را انتخاب می کنند که با بار ریسک خیلی بالایی همراه اند یا اصلاً ریسکی ندارند، در حالی که کارآفرینان کارهایی را انتخاب می کنند که دارای سختی و ریسک متوسط باشد.
به عبارت دیگر، کارآفرینان کارهایی را انتخاب می کنند که نگرانیشان نسبت به شکست در آن ها کم باشد. به طور خلاصه، مک کللند معتقد است که کارآفرینان کسانی هستند که نیاز زیادی به پیشرفت و نیاز کمی به قدرت دارند. همچنین، این گونه افراد نیاز بسیار اندکی به وابستگی های اجتماعی از خود نشان می دهند (صمدآقایی، ۱۳۸۷).
ب) کارآفرینی سازمانی
دامان پور^[۵۱](۱۹۹۸)، کارآفرینی سازمانی را ایجاد توسعه و اجرای ایده ها و رفتارهای جدید تلقی
می کند. در این مفهوم کارآفرینی سازمانی، انرژی بخشی و افزایش دهنده توانایی یک شرکت یا سازمان برای بدست آوردن مهارت ها و توانایی های نوآوری است.
از نظر پیزارو^[۵۲](۲۰۰۳)، کارآفرینی سازمانی یک فرایند احیاء بهبود عملکرد سازمان است، زیرا تغییرات سریع تکنولوژی و افزایش رقابت جهانی در طی سال های گذشته، پذیرش نگرش کارآفرینانه در تعیین استراتژی ها را اجتناب ناپذیر کرده است. ارزش کارآفرینی سازمانی این است که اجازه تحول سازمان از طریق یک فرایند بازسازی استراتژیک مبنی بر ترکیب توانایی های جدید را فراهم می کند. بنابراین کارآفرینی سازمانی، فرایند ایجاد توانایی ها و ظرفیت های جدید از طریق شکار فرصت ارائه ایده جدید و تبدیل آن ایده به نتایج محسوس و توانایی های جدید است(به نقل از بخشی،۱۳۸۸).
زارا^[۵۳] (۱۹۹۴)، کارآفرینی سازمانی را فعالیت های رسمی و غیررسمی برای ایجاد کسب و کار جدید و توسعه بازار از طریق نوآوری در فرایند یا محصول می داند(به نقل از پورداریانی، ۱۳۹۰).
همانطور که تعاریف مختلف نشان می دهد، کارآفرینی سازمانی روشی است برای مقابله با تغییرات محیطی و داخل سازمانی که در صورت عدم تحقق کارآفرینی، حیات و بقای سازمان در بلند مدت با مشکل مواجه خواهد شد، زیرا تفکر کارآفرینی، به سازمان پویایی و تحرک داده و در سایه آن افراد جرأت پیدا می کنند تا ایده های خود را در شرایط سازمانی مورد آزمون قرار دهند(پورداریانی، ۱۳۹۰).
انواع کارآفرینی سازمانی
دیوید و جانسون^[۵۴](۲۰۰۵، به نقل از صمد آقایی،۸۷)، کارآفرینی سازمانی را به سه قسمت تقسیم می کند:
کارآفرینی در سازمان: ایجاد فعالیت های جدید کارآفرینانه در درون و پیرامون سازمان
کارآفرینی گسترده: ایجاد ساختار و فرهنگی در سازمان که از نوآوری و کارآفرینی حمایت کرده و افراد را برای احساس تعلق در مورد سازمان و حوزه کاری خودشان تشویق نماید. این سازمان ها، قادر خواهند بود که زمینه های مشترک بین اهداف و آرزوهای شخصی را پیدا کرده و شانس خود را برای بقاء و موفقیت زیاد نمایند. این یکپارچگی درخواست های افراد و سازمان به کواستوکراسی^[۵۵] معروف شده است.
اثرات اجتماعی و اقتصادی کارآفرینی
زمانی که کارآفرینی به عنوان یک شغل از سوی بسیاری از اعضای یک جامعه پذیرفته
می شود، آن جامعه بسیار سریع توسعه می یابد. بدین معنی که کارآفرینی تأثیر مستقیمی روی توسعه اقتصادی و اجتماعی مردم دارد. هر چه یک جامعه بیشتر در فعالیت های کارآفرینی شرکت کند، سریع تر به توسعه اقتصادی و اجتماعی دست می یابد.
در زیر به برخی از اثرات و نفع های حاصله از کارآفرینی اشاره می کنیم:
عامل اشتغال زایی: زمانی که کارآفرینان یک شغل جدید را شروع می کنند، بالطبع حداقل به یک یا چند نیروی استخدامی نیاز دارند تا کارهای خود را سامان بخشند (آدام اسمیت^[۵۶] پدر علم اقتصاد در کتاب ثروتش می گوید: «کار است که بنا و پایه ثروت ملل است»). هر جامعه خواستار اشتغال تمامی افراد شایسته و نیروهای کار خود است. وقتی فعالیت کارآفرینی یک جامعه آهسته شود، نرخ بیکاری آن جامعه افزایش می یابد(به نقل از صمد آقایی،۱۳۸۷).
کارآفرینی کیفیت زندگی را بهبود می بخشد: کارآفرینان پیوسته در حال ابداع و توسعه کالاها و خدمات مورد رضایت و نیاز مردم هستند. آن ها همین طور به دنبال روش هایی هستند که این کالاها و خدمات به طور مؤثرتر تولید شوند، لذا با ابداع اقلام و ارتقاء محصولات جدید و خدمات مورد نیاز و با استفاده بهینه از منابع مالی مردم در سرمایه گذاری ها، ضمن بهبود کیفیت، راه را برای ارتقاء بهره وری عاملی هموار می کنند.
کارآفرینی موجب توزیع مناسب درآمد می شود، اضطراب های اجتماعی را کاهش می دهد و موجبات بهره وری از منابع و فعال شدن آن ها را برای بهره وری عظیم ملی فراهم می آورد.
تأثیر کارآفرینی بر سازمان ها
عامل تعادل در اقتصاد پویا و ترغیب در سرمایه گذاری همراه با سود اجتماعی
می باشد.
کارآفرینی موجب کاهش بوروکراسی اداری و عامل تحول و تجدید حیات ملی و محلی می گردد.
کارآفرینی، عامل نوآوری و روان کننده تغییر می باشد.
عامل یکپارچگی و ارتباط بازارها
عامل تحریک و تشویق حس رقابت
عامل ایجاد ثروت (به نقل از، صمد آقایی،۱۳۸۷).
موانع کارآفرینی
موانع گوناگونی برای کارآفرینی وجود دارد. بطور کلی موانع کارآفرینی را بر اساس نوع تأثیرگذاری آن ها می توان به سه دسته اصلی تقسیم کرد که هر یک دارای زیر مجموعه هایی هستند. موانع اصلی کارآفرینی عبارتند از: موانع فردی، موانع سازمانی و مدیریتی و موانع محیطی.
الف)موانع فردی
موانع فردی، این گونه موانع به خود شخص بر می گردد که برخی از آن ها را فرد در خود به وجود می آورد. منظور از موانع فردی همه ویژگی هایی است که افراد با خود دارند که فقدان برخی از این ویژگی ها در فرد، می تواند به عنوان یک مانع عمل کند.
زیر مجموعه موانع فردی عبارتند از:
عدم خواست فردی (منظور از خواست فردی تمایل و علاقمندی افراد به کارآفرینی است): افراد، خودشان تمایل به کارآفرینی نداشته باشند (الوانی، ۱۳۸۹).
عدم کسب مهارت های فردی (منظور از مهارت های فردی ویژگی هایی است که قابل پرورش هستند و به مهارت های فنی و تخصصی، یعنی توانایی به کارگیری دانش فنی در فعالیت خاص، مهارت های مدیریتی، یعنی تونایی برقراری ارتباط و ایجاد انگیزه و هدایت مؤثر کاری، و مهارت های ادراکی، یعنی توانایی درک و شناخت موقعیت و آگاهی از ارتباطات موجود بین گزینه های مختلف قابل تقسیم اند):
نداشتن تحصیلات مرتبط و تجربه مفید
نداشتن بصیرت و دانش
ممکن است افراد، نوآوری و خلاقیت نداشته باشند
عدم نگرش نظام مند