افزایش آگاهیهای زیستمحیطی و توجه به محیط طبیعی در نتیجه توسعه فعالیتهای گردشگری

افزایش زمینه های سرمایهگذاری و بهبود وضعیت اشتغال

تهدیدها

فصلیبودن فعالیتهای گردشگری

تعرض گردشگران به باغات روستا

در معرض تهدید قرار گرفتن محیط زیست منطقه در نتیجه توسعه فعالیت های گردشگری

تنظیم : نگارنده
۴-۲- اهداف و سیاستهای توسعه گردشگری روستا (استراتژی و طرح راهبردی)
رویکرد پایدار به برنامه ریزی گردشگری لازمه سطح بالایی از مشارکت و هم چنین جهتدهی راهبردی به برنامه ریزی گردشگری میباشد (سیمسون، ۲۰۰۱). تا جایی که کراچ و ریچی (۲۰۰۰) معتقدند که بیشتر مقصدها رویکرد راهبردی را به منظور توسعه موفقیتآمیز گردشگری اتخاذ میکنند. هال (۱۹۹۸) نیز به درستی بیان میکند، که نباید اجازه داد که گردشگری به شیوهای غیر علمی، بدون یک چارچوب هدایت کننده و استراتژیهای از پیش تعیین شده در جهت اهداف توسعه، پیشرفت کند. در واقع برنامه ریزی راهبردی از اصول توسعه پایدار گردشگری در فرایند برنامه ریزی تلقی میشود. رویکرد راهبردی به برنامه ریزی گردشگری در واقع به بررسی مهمترین نیروها و عوامل تأثیرگذار خارجی بر محیط داخلی مقصد اشاره دارد. در بخش قبل به قابلیت‌ها و استعدادهای گردشگری، موانع و مشکلات توسعه گردشگری و تهدیدها و محدودیتهای گردشگری روستا پرداخته شد. در واقع این عوامل بر استراتژیهای روستای گردشگری به منظور توسعه گردشگری تأثیر گذار بوده و ضروری است که به منظور توسعه بلندمدت و استراتژیک گردشگری در تدوین پروژه ها و طرحهای گردشگری به این نیروهای خارجی و داخلی توجه شود.
۴-۳- فرایند مدیریت راهبردی
فرایند مدیریت راهبردی در چهارچوب و الگوی متداول و قابل قبول دیوید به شرح زیر ارائه میگردد. این الگو شامل سه بخش اصلی: الف: تدوین راهبرد؛ ب: اجرای راهبرد و ج: ارزیابی راهبرد میباشد.
شکل شماره ۲۶ - الگوی جامع برنامه ریزی راهبردی
مأخذ: دیوید؛ ۱۳۸۴ ، ص ۶۷
۴-۴- تدوین چشمانداز، مأموریت، اهداف و راهبردهای کلان روستای گردشگری آهو
در این قسمت درباره مراحل و ابزارهای مورد نیاز برای تدوین راهبرد روستای گردشگری آهوبحث خواهد شد. برنامه ریزی راهبردی شامل چهار مرحله است که در جدول زیر مراحل آن نشان داده شده است و در ادامه به تفصیل هر یک از این مراحل شرح داده خواهد شد.

جدول شماره ۶۸ - مراحل برنامه ریزی راهبردی

مرحله

توضیح فعالیتها

مرحله صفر(شروع)

- تعیین چشمانداز و مأموریت
- تدوین اهداف

مرحله ورودی

- بررسی عوامل داخلی و تشکیل ماتریس(IFE) با ضرایب و رتبهبندی
- بررسی عوامل خارجی و تشکیل ماتریس(EFE) با ضرایب و رتبهبندی

مرحله مقایسه

- تشکیل ماتریس تهدیدها، فرصتها،نقاط قوت و ضعف(SWOT)
- تشکیل ماتریس داخلی و خارجی(IE) و ماتریس ارزیابی موقعیت و اقدام استراتژیک (SPACE)

مرحله تصمیمگیری

- فرمولهکردن ماهیت راهبرد اصلی روستای گردشگری بر اساس ماتریس IE و ماتریس ارزیابی موقعیت و اقدام استراتژیک ( SPACE)

ای اسکوال^[۱۴] شامل یازده بعد است: قابلیت اعتماد و اعتبار- پاسخگویی- در دسترس بودن- انعطاف پذیری- رهیابی آسان- کارایی- اطمینان- امنیت- دانش قیمت- زیبایی شناسی وب^[۱۵] سایت و سفارش پذیری را بعنوان معیار سنجش ای اسکوال مقیاس، بکار گرفته شد. پاراسورمان روند دقیقی در مورد توسعه مقیاس هسته اصلی کیفیت خدمات الکترونیک توسعه داد، که شامل ۴ بعد اصلی است:
۱- کارایی ۲- انجام خدمات وعده داده شده ۳- در دسترس بودن سیستم ۴ - امنیت
۲-۵-۳-۲-۲٫ای رس کوال
ای رس کوال^[۱۶] و سه بعد فرعی پاسخگویی، غرامت و ارتباط مطرح می گردد. یکی از تعاریف اولیه کیفیت خدمات الکترونیکی مربوط به زیتهامل، پاراسورامان و مالهوترا^[۱۷](۲۰۰۰) عبارتست از: کیفیت خدمات اینترنتی حوزه ای است که در آن امکان خرید کارآمد و مؤثر برای مشتریان و تحویل کالاها و خدمات از طریق وب سایت برای تأمین کنندگان خدمات فراهم می شود. زیتهامل(۲۰۰۰ و۲۰۰۲) و پاراسورامان(۲۰۰۵) تحقیقی را در خصوص کیفیت خدمات اینترنتی انجام دادند و مقیاس کیفیت خدمات الکترونیکی ای اس کوال^[۱۸] را بر مبنای هفت بعد که زیتهامل پیشتر پیشنهاد داده بود گسترش دادند. زیتهامل بیان می کند که بعضی از ابعاد کیفیت خدمات را می توان در کیفیت خدمات الکترونیکی به کار برد اما کیفیت خدمات الکترونیکی از یک سری ابعاد بیشتری برخوردار است که غالباً بیشتر به فن آوری مرتبط هستند. معیار کیفیت خدمات الکترونیکی شامل یازده بعد است که در سال های بعد پاراسورامان این ابعاد را به هفت بعد کاهش داد. این هفت معیار به دو معیار جداگانه تقسیم می شوند:

۱ـ ابعاد اصلی
۲ـ ابعاد جبرانی
ای اس کوال در واقع نام معیاری است که برای ابعاد اصلی، یعنی: کارآمدی، قابلیت، تحقق و محرمانه بودن سیستم استفاده می شود. معیار دوم که همان کیفیت خدمات جبرانی الکترونیکی است ای رس کوال شامل: پاسخگویی، غرامت و تماس است(پاراسورامان، ۲۰۰۵). این معیار ابعاد سطحی از کیفیت خدمات الکترونیکی ارائه می کند که براساس تجربه مشتریان و دورنمای ارزیابی آنهاست و این دو ویژگی قبل از اتخاذ خدمات الکترونیکی هم مورد استفاده قرار می گرفتند(رُس و مِنور، ۲۰۰۳).
۲-۵-۳-۲-۳٫ایکوال
ایکوال بر ادراکات کاربر از کیفیت که بوسیله اهمیت آن سنجیده می شود مبتنی است. در ایکوال پنج عامل قابلیت استفاده، طراحی، اطلاعات، اعتماد و همدلی مؤثر هستند که در ادغام شده اند. قابلیت «قابلیت استفاده، کیفیت اطلاعات و تعامل خدمات» سه عامل و تعامل، «اطلاعات»: کیفیت اطلاعات شامل، «قابلیت استفاده و طراحی»: استفاده شامل می باشند. روش ایکوال برای ارزیابی کیفیت وبسایت بوسیله بارنز و ویجِن (۲۰۰۰) ایجاد و در بسیاری زمینه ها همچون کتابفروشیهای حراجی، شراکت دانش و دولت الکترونیک آزمون شده است( برند و ریچارد.ت، ۲۰۰۵).
بیشتر تحقیقات انجام شده در زمینه کیفیت خدمات الکترونیکی ترکیبی است از ابعاد کیفیت خدمات سنتی با کیفیت خدمات مبتنی بر وب. تمرکز تحقیقات دابهولکار^[۱۹](۲۰۰۲) در زمینه ابعاد کیفیت خدمات الکترونیکی بر طراحی وب سایت است وی هفت بعد کیفیت خدمات الکترونیکی را به عنوان پارامترهای اصلی برآورد کیفیت خدمات الکترونیکی بیان کرده است. یو و دونتو (۲۰۰۱) معیاری تحت عنوان سایت اسکوال را برای سنجش کیفیت خدمت الکترونیکی ارائه کرده اند.
این معیار چهار بعد دارد:
۱ـ سهولت استفاده۲ـ طراحی هنری۳ـ سرعت پردازش۴ـ امنیت سیستم
کاکس و دیل (۲۰۰۱) شش معیار کیفیت خدمات خرده فروشی برخط را مطرح کردند و آنها را با ابعاد سنتی کیفیت خدمات مورد مقایسه قرار داده اند. ولفین بارگر و جیلی (۲۰۰۳) ابتدا معیاری را برای کیفیت خدمات الکترونیکی عنوان کردند و بعدها آن را با نام ای تیل کیو بسط دادند.
۲-۶٫تبلیغات دهان به دهان
امروزه بازاریابی دهان به دهان^[۲۰] در حال رشد بسیار سریعی است. یکی از ابزارهای رایج بازاریابی و تبلیغات که اثربخشی آن در بازاریابی خدمات نیز به چشم می خورد، بازاریابی دهان به دهان می باشد که به صورت های زیر تعریف می شود: (محمد نیا ،۱۳۸۹)
جدول۲-۱)تعاریف تبلیغات دهان به دهان

این فرایند بعد غیررسمی داشته و به دلیل ماهیت غیرقابل پیش بینی انسانی، کمی پیچیده می باشد. لذا برای موفقیت در این راستا لازم است شرایط زیر مهیا گردد:
۱) برای هر مشکل، راه حلی ارائه شده و در شبکه ارتباطات مشتریان قرار گیرد.
۲) جواب برای سؤالاتی که در ذهن مشتریان بوجود می آید، وجود داشته و در اختیار آنها قرارگیرد تا انتقال آن آسان شود.
۳) مشتری احساس خوبی در تسهیم و به اشتراک گذاشتن اطلاعات خود با مصرف کنندگان دیگر داشته باشد.
این نوع بازاریابی از طریق مشتریان وفادار صورت می پذیرد، لذا تلاش سازمان را در جهت وفادار ساختن مشتریان می طلبد. بازاریابی دهان به دهان نوعی از بازار یابی است که مردم را به بازگو کردن پیام بازار یابی سازمان به دیگران برمی انگیزاند. این موضوع پدید ای تازه نیست و از قبل هم وجود داشته است و بازاریابان امروزی فقط یاد می گیرند که چگونه از این تکنیک استفاده کنند، آن را وسعت ببخشند و در بهبود آن بکوشند(زند حسامی، ۱۳۸۹).
تنها نوع بازار یابی که بر پایه تفکر واقعی مشتری نسبت به برند شرکت می باشد بازاریابی دهان به دهان است، این بازاریابی صادقانه تر و شریف تر از انواع دیگر بازار یابی است، در حقیقت تلاش برای راضی کردن مردم از طریق برآوردن نیازهایشان به منظور اینکه تجربه هایشان را با خانواده، دوستان و جامعه در میان بگذارند فلسفه وجودی این نوع بازار یابی است. شرکت ها باید درجهت خشنود ساختن مردم تلاش کنند تا افراد تجربه ی خشنودی خود را با دیگران در میان بگذارند. سازمان  می تواند به صحبت مشتریان گوش کند و موقعیتی را برای آنان به وجود آورد تا با دوستان، آشنایان و خانواده خود در مورد کیفیت کالا ها و خدمات به گفتگو بپردازند. بازاریابی دهان به دهان تنفیذ قدرت به مردم است تا آنهادرمورد کالای شرکت به قضاوت بپردازند و دیگران را در تجربیاتشان شریک کنند. این نوع از بازار یابی تنها برای کالاهایی مناسب است که تولید کنندگان نسبت به تولیداتشان اطمینان کامل دارند. در ویکی پدیا  آمده است که کلمه ی بازار یابی دهان به دهان را  برای اولین بار شرکت ام ال ام واقع در استرالیا در سال ۱۹۸۰ به کار برده است، احتمالاً مبدع این اصطلاح بوده است. این شرکت که تولید کننده محصولات لبنی بود توانست با استفاده ازاین روش یعنی به شکلی که نام محصولش را بر سر زبان ها اندازد، میزان تولید خود را افزایش دهد(هانس، ۲۰۰۴).
۲-۶-۱٫بازاریابی دهان به دهان قوی تر از گذشته
دنیای امروز عصر ارتباطات است و انسانها در دریایی از اطلاعات غرق شده اند و زمان لازم برای رسیدگی و سنجش تمام اطلاعات وجود ندارد. امروزه تمام دانشمندان بزرگ تنها در یک رشته تخصص پیدا می کنند و این گواهی این مدعی است(موسی خانی،۱۳۸۵).
تبلیغات به روش سنتی کاهش یافته است، شبکه های تلویزیونی بینندگان خود را از دست داده اند، وضعیت مجله ها و هزینه چاپ و انتشار آنها خیلی بیشتر از نتیجه ضعیفی است که به دنبال دارند. با این تفاسیر می توان به این نتیجه رسید که شاید امروزه دهان به دهان گشتن اطلاعات نیاز ضروری وجود دارد، زیرا از این طریق تسهیلاتی برای افراد ایجاد می شود تا بتوانند خیلی راحت تر اطلاعات زاید را کنار بریزند. مابقی را تجزیه و تحلیل کنند و بعد از آن تجربیات مفید خود را در اختیار بگذارند. در نتیجه وابستگی به داده های بدست آمده از جریانی از گفتگو ها که دربین افراد بوده است، بیشتر می شود. امروزه ایمیل ها، گروه های همکاری اینترنتی، چت روم ها، وب سایت ها، کنفرانس ها، اگرچه ما را تهدید به غرق کردن در خودشان می کنند اما برای ما نتایجی را که از دهان به دهان گشتن اطلاعت به دست آمده است به ارمغان می آورند که در صرفه جویی در زمان بسیار مفید  هستند. می توان ادعا کرد که بازاریابی دهان به دهان یکی از قدرتمندترین و بهترین انواع بازاریابی های مدرن است؛ بعضی از  دلایل برتری بازاریابی دهان به دهان را نسبت به انواع بازاریابی عبارتند از:(هانت و همکاران، ۲۰۰۴)
- قدرتمند ترین، منتفذ ترین و ترغیب کننده ترین نیرو در بازار است.
- یک مکانیزم تجربی رسیدن است.
- با وجود اینکه معتبر است، مستقل است.
- خود قسمتی از تولید می باشد و مولد بوده و به صورت تصاعدی رشد می کند.
- در سرعت و گسترش دامنه اش نامحدود است.
- از یک یا چند منبع کوچک سر چشمه می گیرد.

«از روزگار ستمکار داد یابد » درکنار دیگر تعبیرهای این کلام نوعی استفاده ادبی از این اصطلاح مورد نظر ما می باشد که روزگار را مانند فردی ستمکار به استعاره آورده است که باید این روزگار به عدالت رفتار کند یعنی حق الزحمه هر زحمتکشی اعطاء شود تا این نویسنده ما بتواند با دلخوشی به کار خود ادامه دهد و مانند دیگر نویسندگان برجسته گردد.( بیهقی ؛۱۳۸۷ :۴۳۲)
بیهقی در مفهوم داد و عدالت نیکی کردن امثال و حکمی را آورده که می توان این را نیز نوعی استفاده ادبی از این واژگان باشد از جمله آنها :
نوشیروانی دیگر است.( بیهقی ؛۱۳۸۷ : ۵۱۵ )
ترازوی راست نهاده بگشت. (همان : ۱۵۴)
باری داد و با خلق خدای نیکویی کن( همان ۷۳۹)
در هر زبانی ضرب المثلهایی وجود دارد که بیانگر اهداف تربیتی و اصلاح کجی ها است که علاوه بر این با هدف زیباتر کردن زبان و ادبیات و جلو گیری از روزمرگی و ملال آوری از آنها استفاده می شود که تاریخ بیهقی نیز از این قاعده مستثنی نبوده و از خیل ادیبان و شاعران نامدار جا نمانده است و از مفاهیم مورد نظر خود استفاده ادبی نموده است.
فصل چهارم:
زندگی خواجه نظام الملک ومعرفی آثار او و بررسی عدالت و داد رسی در سیاستنامه
فصل چهارم:
زندگی خواجه نظام الملک و معرفی آثار او و بررسی عدالت و دادرسی در سیاستنامه
ما در این فصل به زندگی خواجه نظام الملک و معرفی آثار و بویژه اثر مورد نظرما در این تحقیق می پردازیم و همچنین به مبحث اصلی خود که عدالت و دادرسی می باشد در این اثر از این نویسنده فاخر می پردازیم قابل ذکر است که ما در این فصل به شیوه پرداختن به مسئله عدالت و دادرسی در این اثر به صورت کلی می پردازیم .
۴-۱-زندگی خواجه نظام الملک
سید الوزرا قوام الدین، نظام الملک ابوعلی حسن بن ابو الحسن علی بن اسحق بن عباس طوسی،وزیر و نویسنده معروف ، در روز جمعه ۱۵ یا ۲۱ ذی القعده ۴۰۸ یا ۴۱۰ هجری قمری در نوغان از قراء رادکان طوس ولادت یافت ،جدش اسحق دهقانی بود از ناحیه بیهق که چهار پسر داشت به نام ابوالحسن علی و احمد و محمد و ابونصر . ابوا لحسن علی فرزند بزرگتر را سه پسر بود به نام نظام الملک حسن ، فقیه اجل ابوالقاسم عبدالله و ابو نصر اسمعیل . (ابوالحسن علی پس از مرگ پدر بخدمت ابوالفضل سوری بن معتز که از جانب غزنویان حکومت خراسان داشت ، پیوست و خدمت او می کرد تا از جانب وی عمل و بنداری طوس یافت و سالها درین شغل باقی ماند و همانجا زن اختیار کرد و ابوعلی حسن در آن شهر به دنیا آمد.
ابوعلی حسن بعدها لقب نظام الملک و رضی امیر المؤمنین یافت ، دوران کودکی خود را در شهر طوس گذراند و همانجا به تحصیل اشتغال داشت و چنانچه خود حکایت کرده بود ، صوفی مشهور ابوسعید ابوالخیر وی را در همین شهر بر سر کوی ترسایان دیده و با اشارت «خواجه جهان » خوانده بود و او این عارف را دوبار دیگر در میهنه و نیشابور هم زیارت کرد. نظام الملک در یازده سالگی قرآن را فرا گرفت و سپس در طوس و نیشابور و مرو فقه شافعی و حدیث آموخت و چندی بعد در شهر بلخ به خدمت ابوعلی بن شاذان در آمد و به دبیری وی اشتغال داشت ، و چون ابو علی بعد از استیلای سلجوقیان بر بلخ سمت وزارت چغری بیگ یافت ، نظام الملک را هم در خدمت خود باقی گذاشت و به دبیری آلب ارسلان گماشت ، بعد از آنکه آلب ارسلان بجای پدر خودحکومت همه ی خراسان یافت ، نظام الملک در سال ۴۵۱ بوزارت برگزیدو چهار سال بعد یعنی پس از وفات عم خود طغرل (۴۵۵هـ) و ارتقاء به مقام سلطنت و خلع عمید الملک کندری ، نظام الملک را به جای او وزارت ممالک سلجوقی داد(یکشنبه ۱۳ ذی الحجه ۴۵۵ هـ) و از این پس نظام الملک همواره در مقام خود باقی ماند تا در سال ۴۸۵ بر اثر اختلاف با ترکان خاتون بر سر جانشینی ملکشاه و ترجیح دادن بر کیارق بر محمود ، و سعایت مخالفان ، بقولی از وزارت بر کنار شد و یا بنا بر بعض اقوال دست او را ازکارها کوتاه کردند . و اندکی بعد در راه بغداد بدست یکی از فدائیان حسن صباح به نام طاهر ارانی بقتل رسید ( دهم رمضان سال ۴۸۵هـ ق) . مجموع مدت وزارت نظام الملک سی سال بود در این مدت خواجه در حل و عقد امور کشور دخالت مستقیم داشت و بسیاری از فتوحات سلاجقه و پیشرفتهای سریع آنان در امور داخلی مملکت مدیون لیاقت و کیاست او بود و بهمین سبب با مرگ او شیرازه ی کار سلاجقه از هم گسیخته شد و کاری که اوبه نظام آورده بود از نظم و نسق افتاد.
خواجه نظام الملک از باب ارادتی که به فقها و متصوفه داشت ، مدارس و خانقاههای بسیار بنا نهاد. وی همواره فقها و عرفا را بخود نزدیک و از جوایز و نفقات فراوان و مستمر برخوردار می کرد. (صفا؛۱۳۶۸ :۳۴۱-۳۴۳)
۴-۲-آثار خواجه نظام الملک
وصایا یا دستور الوزاره
مکتوبی می باشد که به نظام الدین ابوالفتح فخر الملک پسر خود ، هنگامی که وی در عهد آلب ارسلان به همراه ملکشاه مدمور فارس شده بود ، نوشته و این فخر الملک همان است که بعد از نظام الملک به وزارت بر کیارق رسید وبه سال ۵۰۰ کشته شد. از این مکتوب که در ذکر شرایط وزارت و بعضی وصایا و سفارشها به فخر الملک نوشته شده .
رساله قانون الملک که می توان قسمتی از سیاستنامه به حساب آورد.
۳- سیاستنامه :
تجاربی که نظام الملک در سالیان ممتد وزارت فراهم آورده یود ، در کتابی به نام سیاستنامه یا سیر الملوک با پنجاه فصل جمع شده است وامروز یکی از جمله ی بهترین آثار ادبی فارسی شمرده می شود .این کتاب در سلاست انشاء و جزالت عبارت و روشنی مطالب و تنوع موضوع ، در میان کتب فارسی کم نظیر است ، و همچنان که در خاتمه کتاب آمده«درین کتاب هم پند است و هم مثل است و هم تفسیر قرآن و هم اخبار حضرت رسول صلی الله علیه و سلمو قصص انبیاء ، و هم سیرت و حکایت پادشاهان عادلست . از گذشتگان خبر است و از ماندگان سمر است و با ان همه درازی مختصراست . و شایسته پادشاه دادگر است.» سیاستنامه مخصوصاً از لحاظ سادگی انشاء و روانی آن قابل توجه است . کلام نویسنده در ین کتاب بدرجه ای از روانی است که هنوز بعد از گذشت صدها سال طراوت و تازکی خود را از دست نداده . در این نثر روان فصیح و منسجم هیچ کلمه بی موردنیامده و دور از لزوم نیست و جمله های کوتاه و صریح آن هیچگونه ابهامی در معنی باقی نگذاشته است.
در این باب تردیدی نیست که سیاستنامه در بسیاری از موارد با اشتباهات تاریخی همراه است ، اما این نکته را هم نمی توان انکار کرد که بسیاری از اطلاعات مهم تاریخی در ان گرد آمده است واگر مقصد نهایی نویسنده گردآوردن اطلاعات تاریخی در ین کتاب نبود ، لیکن او به مناسبت ، هر جا که لازم بود حکایتی از حوادث تاریخی و سیاسی ایران در دوره های مقدم ذکر کرده است تا درسهای عبرتی در کار جهانداری باشد، و همین حکایات تاریخی در برخی از موارد حاوی اطلاعاتی است که در جای دیگر بتفصیلی که در سیاستنامه می بینیم ملاحظه نمی شود.
نکته دیگری که در سیاستنامه قابل ذکر می تواند بود ، آن است که از آن میتوان اطلاعات ذیقیمتی در باب تشکیلات سیاسی و مملکتی ایران در دوره پیش از غلبه مغولان و خاصه در دوره سلجوقیان بزرگ بدست آورد و این جنبه خاص است که سیاستنامه را در شمار کتب معرّف فرهنگ و تشکیلات اجتماعی ایران در عهد قدیم ، قرار می دهد.
تألیف این کتاب با اشاره سلطان ملکشاه بوده است و این معنی از اشاره ی صریح خواجه در مقدمه کتاب بر می آید آنجا که گفته است: « … بنده را فرمود که بعضی از سیر نیکو ، از آنچه پادشاهان را از آن چاره نباشد ، بنویس و هر چیزی که پادشاهان بکار داشته اند واکنون شرط آن بجای نمی آورند ، چه پسندیده و چه ناپسندیده ، آنچه بنده را از دیده و دانسته و شنیده و خوانده فراز آمد، یاد کرده شد، و بر حکم فرمان عالی این چند فصل یاد کرده شد.»
خواجه براین فرمان کتابی در رموز مملکت داری و رسوم پادشاهان پیشین ، ترتیب داد و آنرا با خود داشت تا در سفری که با ملکشاه عازم بغداد بود ، یعنی در سال ۴۸۵ اجزاء آن کتاب را بنویسنده ی کتابهای خاص پادشاهان سپرده تا از سواد ببیاض آرد و او یعنی محمد مغربی بعد از حادثه قتل نظام الملک آنرا مرتب کرد و این کار در عهد سلطنت محمد بن ملکشاه (۴۹۲-۵۱۱ هـ) انجام شد(صفا؛۱۳۶۸ :۳۴۱-۳۴۳)

۴-۳- عدالت و دادرسی در سیاستنامه :
سیاستنامه و عدالت
سیاستنامه خواجه نظام الملک طوسی با توجه به موضوع آن که آیین کشور داری و شیوه عملی حکومت است یکی از مهمترین کتابهایی است که آیین دادرسی و شیوه های برپای مجلس مظالم در آن طرح گردیه است . از آن جا که مؤلف ، این کتاب را برای استفاده پادشاه وقت نوشته است و هدف او پرداختن به همه جنبه های مملکت داری است ، طبیعتاًٌ بحث قضاوت و داوری و اجرای عدالت و عدل در بین مردم توجه خاص دارد . او در بخشی از سیاست نامه می نویسد: « هم پنداشت و هم حکمت …. سیر و حکایت پادشاهان عادل …. و شایسته ی پادشاه دادگر است.» ( نظام الملک ؛۱۳۷۳: ۲۴۶)
نکته در خور توجه این است که در بین کتب پیشینیان که به بیان حکمت عملی و سیاست مدرن پرداخته است ، کمتر نویسنده ای است که خود ، دست اندر کار امور حکومت نیز بوده باشد لکن سیاست نامه از این ویژگی ممتاز برخور دار است؛ چرا که خواجه نظام الملک حدود سی سال از عمرخود را در مسند وزارت دو پادشاه سلجوقی (آلپ ارسلان و ملکشاه) سپری کرده است ؛ بنابر این ریزه کاری ها و دقایق امور را از نزدیک می دانسته و به همین جهت نکات سیاسی و اجتماعی در خور توجهی در کتاب نهفته است ، البته « نظام الملک به مسئله ی بهترین حکومت ها و عدالت مجرد توجه ندارد و به اصطلاح امروز ، نظریه ی حقوقی و دکترین ارائه نمی دهد ، بلکه به اموری می پردازد که احتمالاً می تواند بنیاد حکومت را استواری بخشد»( انوری ، حسن، به نقل از: شعار، دکتر جعفر :۲۷)
در کتابهایی از قبیل سیاستنامه که به قول مؤلف:« هم پند است و هم حکمت و هم مثل و هم تفسیر قرآن و اخبار پیغمبر (ص) و قصص انبیاء و سیر حکایات پادشاهان عادل از گذشتگان خبر است و از ماندگان سمر است و با اینهمه درازی مختصر است و شایسته پادشاهان دادگر است» ( طوسی؛۱۳۵۸:چهاره)
بی شک دارای مضامین در رابطه با موضوع مورد بحث ما می باشد که در هیچ کتاب تاریخی دیگری نمی توان آن را یافت زیرا می توان گفت اصلاً نویسنده هدفش اجرای عدالت و دادرسی صحیح بوده است که این نوشته را به رشته تحریر نگاشته است .
مقدمه اجرای عدالت توسط حکومت
خواجه نظام الملک پس از این حکایت کلامی زیبا در باب مقدمات اجرای عدالت توسط حاکمان دارد او می گوید: « پادشاه را رأی قوی به از لشکر قوی … و این فصل در معنی جاسوسان است و معتمدان باید که این کار بکنند و چنین مردمان به دست ارند و به هر جانبی و مهمی می فرستند پیوسته.» (نظام الملک طوسی؛۱۳۵۸ :۱۰۲)
یعنی جهت اجرای عدالت و حکومت اندیشه و فکر درست و نیرومند بهتر است از لشکریان زیاد و نیرومند و این مهم (عدالت ) علاوه بر اندیشه نیرومند به کمک نیرو هایی حاصل می شود که از آنها جهت جاسوسی استفاده می شود که بدون شک باید مورد اعتماد باشند و به هر شهر و دیاری باید روانه شوند تا مستندات جمع آوری کنند.
نتیجه عدالت از نظر خواجه نظام الملک
خواجه نظام الملک باور باطنی خود را نسبت به عدل و داد در فصول آغازین کتابش عنوان می کند ، در فصل اول کتاب خود می نویسد:
«ایزد تعالی اندر هر عصری یکی را از میان خلق برگزیند…. تا مردمان اندر عدل او روزگار می گذرانند و ایمن می باشند.»(نظام الملک؛۱۳۷۳: ۴۶)
او می گوید: « رعایا، آن را که راه طاعت سپرند و به کار خویش مشغول باشند از رنج ها آسوده دارد تا در سایه ی عدل او به راحت ، روزگار می گذرانند و باز اگر کسی از خدمتکاران و گماشتگان ، ناشایستگی و دراز دستی پدید آید ، اگر به تأدیبی و پندی و مالشی ادب گیرد و از خواب غفلت بیدار شود ، او را بر آن کار بردارد و اگر بیداری نیاید هیچ ابقا نکند و او را به کسی دیگر که شایسته بود بدل کند و از رعایا ، کسانی که ایشان حق نعمت نشناخته ، قدر ایمنی و راحت را ندانند و به دل خیانتی اندیشند و تمردی نمایند و پای از حد خویش بیرون نهند ، بر اندازه ی گناه به ایشان عتاب و خطاب رود و ایشان را به مقدار جرم ایشان پرسند و از سر آن در گذرند.»( نظام الملک؛۱۳۷۳ : ۴۷)
از نوشته فوق می توان دریافت که نتیجه عدالت از منظر خواجه نظام الملک همان خیال آسوده و رضایت شهروندان و مطیع بودن آنها می باشد
عدالت و دادورزی بنیاد حکومت
تأکید بر عدل در نظام مملکت داری در فصول اول کتاب بیانگر این نکته است که خواجه نظام الملک بنیاد حکومت مردمی و راستین را بر اساس دادورزی و رعایت انصاف از سوی حکومتیان می داند. او نسبت به رسیدگی به خیانت احتمالی کارگزاران نظر دارد و معتقد است به تناسب جرم آنان باید مورد مؤاخذه و مجازات قرار گیرند. حساسیت نظام الملک به رعایت عدل و داد برخورد با آحاد جامعه عموماً و متظلّمان خصوصاً او را وادار می سازد تا وقتی که آثار ضعف و پیری بر وجودش چیره شده است و یاد مرگ و هجران ، در افکار او رسوخ نموده است به تکاپو بیفتد و برای آن عزت نفس و ایستادگی خود را در برابر شداید، خالصانه نشان دهد، « بوفور طوماری از مهر و دست خط فقها و بزرگان صاحب نام زمان را با طرح جسارت آمیز این پرسش ، آیا در هنگام وزارت ، رفتار و کردارش با خلق خدای ، منصفانه ، عادلانه و انسانی بوده است ؟ جمع آوری کرد.»(همان :۱۴)
احتمالاً منظور خواجه این بوده است که بلند پایگی مقام ، نیرو ، عظمت و پیروزی هایش از ایمان راسخ به خداوند و اعتقاد جدی به حکومت خلیفه ی عباسی سرچشمه می گیرد. او آرزو می کرد از پشتیبانی علما و فقها در امور مملکتی و نیز حمایت آنان نسبت به تصمیمات خود برخوردار گردد و همین نیت او سبب می شود تا محضری بسازد و بزرگان را بر عدالت خود گواه گیرد . به هر حال نمی توان قدر و مرتبت عالی خواجه را در مقام یک اندیشمند بزرگ عصر غزنوی و سلجوقی انکار کرد. اهمیت وی در طرح اندیشه های ارزشمند و تأمل برانگیزی است که در زمینه ی کشور داری و تشکیلات اداره ی جامعه و از آن جمله نظام حقوقی و قضائی ، مطرح کرده است.
اهمیت عدالت از منظر خواجه نظام الملک
می توان ادعا نمود که خواجه نظام الملک در تألیف کتابش ، عدالت را از بقیه ی منویات خود ارجح می شمارد چرا که در سر آغاز فصل دوم کتاب می نویسد:
«پادشاه را نگاه داشت رضای حق عزّ اسمه اندر احسان بود که با خلق کرده شود و عدلی که میان ایشان گسترده شود بست . چون دعای خلق بر نیکویی پیوسته گردد آن مملکت پایدار بود …. که گفته اند الملک یبقی مع الکفر و لایبقی مع الظلم معنی آن است که ملک با کفر بپاشد و با ستم و ظلم نپاید.»( نظام الملک؛۱۳۷۳ :۴۹)
صدر اعظم توانمند عهد سلجوقی در این فراز از کتاب خود ، کسب رضای خداوند را در نتیجه ی گسترش عدالت در جامعه می داند . او معتقد است دعای رعیت در نتیجه ی دادورزی حاکمان ، پشتوانه ای برای ثبات و پایداری حکومت هاست . او با استناد به این سخن که فرمانروایی با کفر ممکن است پایدار بماند ، اما ظلم و ستم بنیان های حکومتی را ویران می سازد و حکومت ظالم ، محکوم به زوال خواهد بود . نظام الملک در اصرار برداد ورزی حاکمان می نویسد:
«در خبر چنین آمده است از پیغمبر صلی الله و علیه و آله و سلّم که هر که در روز قیامت حاضر کنند از کسانی که ایشان را بر خلق دستی و فرمانی بوده باشد، دست های او بر گردن بسته بود. اگر عادل بوده باشد ، عدل ، دست او گشاده گرداند و به بهشت رود . اگر ظالم بود همچنان دستش بسته ، به دورخ افکنند.» ( نظام الملک؛۱۳۷۳ :۴۹)
خواجه نظام الملک عنوان فصل سوم کتاب خود را « اندر مظالم نشستن پادشاه و عدل و سیرت نیکو ورزیدن » برگزیده است. گویی طرح موضوع عدالت در دو فصل آغازین کتاب ، روح خواجه نظام الملک را اقناع نکرده است و او به هر نحوی می خواهد اولویت برنامه ی حکومت را توجه به عدالت مطرح نماید.
جلسه عمومی دادرسی جهت اجرای عدالت
وی تأکید می ورزد که : « چاره نیست پادشاه را ار آنکه در هفته دو روز به مظالم نشیند و داد از بیداد گر بستاند و انصاف بدهد و سخن رعیت به گوش خویش بشنود بی واسطه ؛ و چند قصه که مهمتر بود باید که عرض کنند و در هر یک مثالی دهد ؛ که چون این خبر در مملکت پراکنده شود که خداوند عالم متظلمان و دادخواهان را در هفته دو روز پیش خویش می خواند و سخن ایشان می شنود، همه ظالمان بشکوهند و دست ظلم کوتاه کنند و کس نیارد ظلم و دست درازی کردن از بیم عقوبت.» (.»( نظام الملک؛۱۳۷۳ :۵۱)
در این فراز از سخنان خواجه نظام الملک ، آمده است که پادشاه باید سخن دادخواهان را بی واسطه بشنود چرا که کار گزاران حکومتی ممکن است از طرح شکایت رعایا در نزد پادشاه ، ممانعت به عمل آورند. او برای اجرایی شدن نقطه نظرات خود ، پیشنهادهایی قابل انجام را مطرح می نماید و از حکام می خواهد که همواره در دسترس مردم عادی باشند و با استناد به کتب پیشینیان می نویسد:
« چنین خواندم در کتب پیشینگان که بیشتر ملوک عجم دکانی (سکو) بلند ساختندی و بر پشت اسب بر آن جا بستادندی تا متظلمان را که در آن صحرا گرد شده بودندی همه را بدیدندی و داد هر یک را بدادندی و سبب این چنان بود که چون پادشاه جایی نشیند که آن جایگاه را در گاه و دربند و دهلیز و پرده باشد ، صاحب غرضان و ستمگران ، آن کس را باز دارند و نزد پادشاه نگذارند.»(همان)
همانگونه که در فصل شیوه های دادرسی در عصر ساسانی در آغاز این مجموعه مطرح شد ، پادشاهان ایران در سال دو روز بار عام می دادند و همه ی مردم از هر طبقه و گروه می توانستند در حضور پادشاه طرح دعوی نمایند . این موضوع در سیاست نامه نیز آمده است:

۲٫شناسایی میزان مشارکت سرمایه و نیروی کار در عملکرد کلی سازمان.
۳٫فراهم کردن مبنایی برای اداره کل سازمان توام با منطق اقتصادی بیشتر(از طریق درج اطلاعات اصلاح شده از بابت کارکرد پرسنل)

۲-۴- مفهوم ارزش منابع انسانی
تئوری های اقتصادی ارزش،عوامل تعیین کننده ارزش یک شی را مطلوبیت اقتصادی و منافع و خدمات آتی حاصله از آن شی می دانند.بعبارت دیگر ارزش یک کالا یا شی را می توان از طریق محاسبه ارزش فعلی منافع و خدمات آتی حاصله از آن کالا یا شی برآورد نمود.از دیدگاه کلان اقتصادی افراد برای یک سازمان در واقع نوعی سرمایه گذاری هستند که در آینده منافع و خدماتی عاید سازمان می نمایند.

بنابراین ارزش یک فرد برای یک سازمان را می توان از طریق محاسبه ارزش فعلی مجموع خدماتی که آن فرد در آینده به سازمان ارائه می نماید اندازه گیری نمود.
ارزش یک فرد برای یک سازمان دوگونه است:

1. 1. ارزشی که سازمان می تواند از خدمات فرد در طول خدمتش در سازمان بدست آورد؛

1. 1. ارزشی که ممکن است در صورت خروج فرد از سازمان،عاید سازمان گردد(پژوهی،۱۳۷۱).

نایل الیاس ارزش منابع انسانی را به عنوان مجموع خدمات بالقوه در دسترس یا سودمند برای عملیات مورد انتظار شرکت برای اعضای داخلی و برون سازمانی تعریف کرده است که شامل مدیران،کارکنان و مشتریان می شود(طبرسا و پاکدل ،۱۳۸۵).
۲-۵- منطق سنجش(ارزشگذاری)منابع انسانی
در گذشته حسابداران توجه کافی به منابع انسانی در سازمان نداشته اند،از این رو در رویه های متداول حسابداری،هزینه های زیادی که صرف استخدام،انتصاب،گزینش،آموزش و توسعه کارکنان می شدند عموما به عنوان هزینه های جاری تلقی شده و به حساب سود و زیان همان دوره برده می شدند که در طول آن چنین هزینه هایی محقق شده اند.اما امروزه،چنین استدلال می شود که این هزینه ها که سازمان به منظور حصول منافع آتی از خدمات نیروی انسانی متحمل می شود،ماهیتی کاملا متفاوت با سایر هزینه های سازمانی دارند و باید بصورت سرمایه(دارای بازگشت) در ترازنامه نشان داده شوند.از این رو،بدیهی است اصول حسابداری پذیرفته شده که این هزینه ها را صرفا جاری تلقی می کند،نمی تواند این بخش مهم از کل ارزش و دارایی های سازمان را در ترازنامه منعکس سازد و در نتیجه ایجاد حسابداری منابع انسانی ضروری می نماید که با منابع انسانی دقیقا مشابه دارایی های فیزیکی و مالی برخورد می کند و سعی در ارزشگذاری این منابع دارد.
البته دلایل دیگری نیز وجود دارند که ارزشگذاری منابع انسانی را حمایت و توجیه می کند.از آن جمله،لزوم بهره برداری از فرصت های فرا روی کسب و کار آینده سازمان و در عین حال حفظ و بهبود سطح فعلی عملکرد سازمان است که سازمان ها را به نگاهی جدی در مورد نیروی انسانی و ارزش آن به عنوان سنگ اهرم موفقیت آینده ایجاب کرده است.
به طور خلاصه،برخی از مزایای ارزشگذاری منابع انسانی،در ذیل آورده شده اند:
-آگاهی کامل سرمایه گذاران از دارایی های سازمانی توسط سیاست افشای اطلاعات مالی و ایجاد زمینه جهت بررسی نرخ بازگشت سرمایه انسانی توسط سرمایه گذاران داخلی و خارجی؛
-تضمینی برای مشتریان – به این ترتیب که مشتریان احساس می کنند شرکت یا سازمان،اندوخته سرمایه انسانی لازم را برای خدمت به تقاضاهای خود دارند(کارکنان شرکت دارایی اند و نه هزینه ای برای سازمان)؛
-ابزاری آتی برای ارزشیابی بهتر عملکرد و ارزیابی نیروی انسانی-مدیریت می تواند ارزش فعلی پرداخت(جبران خدمت)به کارکنان در جهت ایجاد منافع آتی را تشخیص دهد؛
-بالا رفتن ارزش خود سازمان به دنبال ارزیابی ارزش افراد(با بکارگیری روش هایی جهت ارتقای ارزش افراد)(طبرسا و محمدی،۱۳۸۷).
۲-۶- موانع ارزشگذاری منابع انسانی
علی رغم مزایای حسابداری منابع انسانی، همواره عموم روش ها مورد انتقاد منتقدان حسابداری منابع انسانی بوده است. مهمترین موارد انتقادات از عدم عینیت و ذهنی بودن روش های مختلف ناشی می شود. از همین منظر چنین به نظر می رسد که اندیشمندان می بایست تلاش نمایند تا روش های خود را به گونه ای ارائه نمایند که بسوی عینیت و اتکا پذیری بیشتر و ذهنی بودن کمتر پیش رود(ستایش و همکاران، ۱۳۸۸).برخی از موانع ارزش گذاری منابع انسانی به شرح ذیل است:

1. 1. عدم درک معیارهای مورد نظر توسط بخش های دیگر سازمان؛

1. 1. عدم اطمینان درباره تشخیص اطلاعاتی که باید پزارش شود؛

1. 1. عدم پذیرش عمومی معیارهای متداول منابع انسانی؛

1. 1. عدم اعتبار معیارهای متداول منابع انسانی؛

1. 1. فقدان دقت لازم در معیارهای متداول منابع انسانی.

دلایل اساسی برای ارزیابی دارایی های منابع انسانی و گزارشگری منابع انسانی به شرح زیر است: (حسن قربان،۱۳۷۶)

1. 1. تلاش برای شفافیت اطلاعاتی، به منظور آگاه کردن افراد برون سازمانی نسبت به اطلاعات درون سازمانی؛

1. 1. تعیین مشارکت سرمایه و کار در عملکرد کلی سازمان؛

1. 1. تلاش برای اجتناب از کمتر گزارش کردن دارایی ها؛

1. 1. ارائه مبنایی بر اساس انگیزه های اقتصادی بیشتر برای اداره سازمان و تهیه اطلاعات گسترده برای انجام وظایف کارمندی.

۲-۷- متغیرهای ارزش گذاری غیر پولی
متغیرهای سببی:متغیرهای مستقلی که توسط مدیریت قابل تغییر است.
متغیرهای واسطه ای:دارای بازتاب بر روی سلامت داخل سازمان مانند وفاداری،رفتار محرکات،عملکرد،هدف ها و درک اعضای سازمان است.
متغیرهای نهایی:مانند قدرت تولید،هزینه ها،رشد،سهم بازار و درآمدها است(خاکی،۱۳۷۶).
۲-۸- روش های پولی ارزشگذاری منابع انسانی

1. 1. ارزش اقتصادی(فعلی)

1. 1. ارزش جایگزینی

1. 1. ضریب ارزشی

1. 1. نظریه مزایده

1. 1. بهای تمام شده تاریخی

نظریه ارزش اقتصادی(ارزش فعلی)
این نظریه مبتنی بر تئوری ارزش سرمایه است.طبق نظر ایرونیگ فیشر^[۱۷] سرمایه به مفهوم ارزش سرمایه ای،ارزش تنزیل شده درآمدهای آینده است.برخی از محققان بر اساس این نظریه معتقدند که قیمت های بازار دارایی ها عبارت است از ارزش تنزیل شده منافعی که در آینده از این دارایی ها حاصل می شود.این مساله در مورد حقوق و دستمزد کارکنان مصداق ندارد.زیرا حقوق و دستمزد پرداختی بهای استفاده از خدمات کارکنان برای یک زمان مشخص و یا با مقدار کار معینی است(حسن قربان،۱۳۷۶)

0(B1)

43/8

^b 34/0

43/8

100(B2)

49/8

^ab 34/0

49/8

200(B3)

45/8

^a 35/0

45/8

میانگین‌هایی که در هر ستون و برای هر عامل، دارای حداقل یک حرف مشترک می‌باشند بر اساس آزمون دانکن درسطح 5 درصد اختلاف معنی‌داری ندارند.

شکل(4-17) اثر متقابل کود ازت و کود زیستی بر درصد پروتئین دانه

شکل(4-18) اثر متقابل کود ازت و کود زیستی بر فسفر برگ

شکل(4-19) اثر متقابل کود ازت و کود زیستی بر pH خاک

4-20 همبستگی صفات
بررسی ضرایب همبستگی نشان داد که عملکرد دانه با تعداد دانه در ردیف، تعداد رديف در بلال، عملکرد وزن خشک و شاخص برداشت همبستگی مثبت و معنی‌داری دارد در حالی که با انتقال مجدد فتوسنتزی، pH خاک، درصد کچلی و ارتفاع بوته همبستگی منفی و غیرمعنی‌داری داشت (پیوست 4-1). همچنین نتایج نشان داد که بیشترین مقادیر همبستگی مثبت فنوتیپی به ترتیب بین عملکرد دانه با عملکرد وزن خشک (98/0)، ارتفاع بوته با درصد جذب نور (65/0)، عملکرد وزن هزار دانه با تعداد دانه در ردیف (0.53) و درصد جذب نور با محدودیت منبع (51/0) دست آمد و بر عکس بیشترین مقادیر همبستگی فنوتیپی منفی برای درصد پروتیین با PH خاکه (0.47-)، محدودیت منبع با شاخص سطح برگ (37/0-)، درصد کچلی با تعداد دانه در ردیف (37/0-) و درصد کچلی با وزن هزار دانه (36/0-) حاصل شد. همچنین نتایج همبستگی بالا و معنی‌داری را بین اجزای عملکرد با هم نشان داد (پیوست 4-1).
فصل پنجم
بحث
1-5- نقش فسفر در گياه و عوامل موثر در جذب آن توسط گياه
قابليت جذب فسفر يكي از محدوديت­هاي عمده رشد گياه است. گياهان مي­توانند با وجود بالا بودن فسفر كل در خاك، در اثر كمبود فسفر صدمه ببينند كه علت اين امر كم بودن مقدار فسفر محلول خاك (كمتر از 5 ميكرو مولار) در مقايسه با مقدار فسفري است كه با كاني­هاي خاك و يا مكان­هاي باردار تشكيل پيوند داده و يا شكل­هاي آلي وجود دارد كه براي گياه غير قابل دسترس است بنابراين به دليل حلاليت كم و ظرفيت بالاي جذب فسفر در خاك، تامين فسفات مي­تواند يكي از محدوديت­هاي اصلي براي رشد گياه باشد (مارشنر^[82]، 1995). فسفر يكي از مهمترين عناصر حيات است كه به اشكال معدني و آلي در طبيعت وجود دارد. كمبود فسفر نه تنها در ميزان رشد گياه تاثير دارد، بلكه روي تشكيل بذر و كميت و كيفيت آن نيز بسيار تاثير گذار است(پيكس^[83] و همكاران، 2001) همچنين فسفر به عنوان يكي از مهمترين عناصر محدودكننده توليد گياهان زراعي در اكوسيستم­هاي زراعي محسوب مي­شود، اما استفاده از مقادير زياد كود فسفر سبب كاهش جمعيت و فعاليت فيزيولوژيك قارچ ميكوريزا مي­شود(باگياراي^[84]، 1990؛ گويلمين^[85] و همكاران، 1995).
كلوني­زايي ميكوريزايي علاوه بر نوع گياه و سيستم ريشه­اي به غلظت فسفر خاك نيز بستگي دارد. سطوح بسيار بالا و بسيار پايين فسفر خاك ممكن است سبب كاهش كلوني­زايي ميكوريزايي شود (كويد^[86]، 1991).ميلر و مك­گوئيل^[87] (1992) گزارش كردند كه كاهش كلوني­زايي ميكوريزايي منجر به كاهش جذب فسفر در گياهان تلقيح شده با ميكوريزا مي­شود در حالي كه نتايج روبو^[88] و همكاران (2003) حاكي از عدم كاهش كلوني­زايي ميكوريزاي ريشه در سطوح بالاي فسفر محلول خاك بود. رضواني و همكاران (1390) در تحقيقات خود نشان دادند كه بيشترين ميزان جذب فسفر در تيمار كود سوپرفسفات تريپل در اثر تلقيح با قارچ ميكوريزا وجود داشت و عدم اعمال كود فسفر باعث كاهش ميزان جذب فسفر گياه شد و اين كاهش در تيمار عدم تلقيح در كمترين حد ممكن بود. ايشان همچنين تاثير منابع فسفات را بر روي ميزان نيتروژن اندام هوايي معني­دار گزارش كردند در حالي كه اثر قارچ ميكوريزا و اثر متقابل قارچ و منبع فسفات را در ميزان نيتروژن اندام هوايي گياه سويا را غير معني­دار گزارش نمودند.