شکل (۲-۶): مدل ارائه شده در تحقیق)وجه مالی و ماموریت در یک لایه قرار دارند(………………………….۵۲
چکیده
در اقتصاد دانش‌محور و محیط پرتلاطم امروزی سازمانها ناگزیر خود را در برابر تغییراتی می بینند که گاهی به صورت فرصت و گاهی به صورت تهدید نمود پیدا می کنند. آگاهی از نقاط قوت و ضعف داخل سازمان و از طرفی فرصتها و تهدیدات موجود در محیط سازمان این توانایی را به سازمان می دهد تا موقعیت و جایگاه استراتژیک خود را ارزیابی نموده و خود را در برابر این تغییرات مصون نگه دارد. تا به امروز در سازمان های مختلف از مدل‌های متفاوتی برای ارزیابی موقعیت راهبردی سازمان‌ها استفاده شده است . لذا، این پژوهش با هدف کلی تدوین نقشه استراتژی جهاد دانشگاهی استان سمنان با رویکرد اقتصاد مقاومتی، تلاش شده تا نقشه استراتژی سازمانهایی را که در ۳ حوزه مأموریتی پژوهشی، فرهنگی و آموزشی فعالیت می کنند، ترسیم نماید. با توجه به جایگاه اثرگذار جهاد دانشگاهی در تبلیغ و ترویج فرهنگ و هنر اسلامی، انجام تحقیقات توسعه ای و کاربردی، ارائه خدمات علمی و فنی در زمینه های مختلف مورد نیاز جامعه، تشویق و جذب دانشجویان و پژوهشگران مستعد و جوان و ایجاد زمینه مناسب برای اشتغال بیشتر فارغ التحصیلان دانشگاهی، جهاد دانشگاهی استان سمنان به عنوان مورد پژوهش انتخاب شده و نقشه استراتژی آن ترسیم گردید.

لذا در این پژوهش محقق سعی نموده با کمک تکنیک دیماتل فازی به جای ماتریس برنامه ریزی استراتژیک(SWOT)، در جهت کاهش شکاف کاربرد مدیریت استراتژیک در دنیای بی ثبات امروزی گام بردارد. در نهایت این سازمان با بهره‌گیری از نتایج مطلوب اجرای مدل مفهومی تحقیق حاضر، در دوره‌های زمانی آتی با اجرای استراتژی‌های ‌تعیین شده می‌تواند به سمت موفقیت حرکت نماید.
واژه های کلیدی: نقشه استراتژی، جهاد دانشگاهی، مأموریت پژوهشی، مأموریت فرهنگی، مأموریت آموزشی، تکنیک دیماتل فازی، ماتریس برنامه ریزی استراتژیک(SWOT).

فصل اول: کلیات تحقیق

 

۱-۱- مقدمه

اقتصاد مقاومتی یک نظام اقتصادی است که هماهنگ با سیاستهای کلان سیاسی و امنیتی نظام اسلامی و برای مقاومت در برابر اقدامات تخریبی شکل می گیرد تا بتواند در برابر ضربات اقتصادی تحریم ها و توطئه های گوناگون اقتصادی نظام استکبار مقاومت کرده و توسعه و پیشرفت خود را ادامه دهد و روند رو به رشد همه جانبه خود را در ابعاد ملی، منطقه ای و جهانی حفظ کند و به گفته رهبر معظم انقالب اقتصاد مقاومتی تنها راه ادامه روند پیشرفت کشور است(طالبی پور، ۱۳۹۲). در برابر صف دشمنی های ناجوانمردانه علیه کشور و نظام همه باید روحیه مقاومت جانانـه داشـته باشـند و وحـدت سیاسی بین قوای مجریه ،مقننه و قضائیه می تواند مهمترین راهبرد اساسی در برابر هرگونه تحـریم هـا و تهدیـدات خارجی باشد و در نهایت بین مسئولین به سطوح پایین تر جامعه رسوخ پیدا کرده و موجبـات سـربلندی کشـور در برابر مشکلات را فراهم خواهد ساخت(جعفری و آهنگری، ۱۳۹۱).در این راستا برای نیل به اهداف اقتصاد مقاومتی در سازمان نیاز به یک برنامه ریزی استراتژیک و انتقال آن به سایر کارکنان می باشد.
در دنیای رقابتی امروز، خلق و پیاده سازی استراتژی های جدید و مبتکرانه، برای بهره گیری از فرصتها، سخت و دشوار به نظر می رسد. به طور قطع، می توان گفت که هر استراتژی ای برای تمامی سازمانها مناسب نیست. اگر استراتژی ای برای یک سازمان مطلوب و مؤثر باشد، لزوماً در دیگر سازمانها مفید نخواهد بود(میرزایی چابکی، ۱۳۸۹: به نقل از مهرمنش و همکاران، ۱۳۹۱). با توجه به تغییرات و دگرگونی­های محیط و اثر آن بر سازمان­ها، مدیریت استراتژیک را به نظم درآوردن فعالیت­های سازمان با اعتنا به تغییرات محیط بیرونی آن تعریف کرده ­اند، به طوری که اهداف سازمان مورد نقد و بررسی دائمی قرار گیرد تا از این طریق زمینه موفقیت مؤسسه فراهم شود. علاوه بر این تعریف، مدیریت استراتژیک را فرایند تصمیم ­گیری دانسته ­اند که جهت فعالیت­های بلند­مدت سازمان و همچنین اجرای آن تصمیم­ها را تعیین می‌کند. با توجه به این دو تعریف باید گفت که: مدیریت استراتژیک فرایندی است که به وسیله آن، مدیران جهت فعالیت­های بلند­مدت سازمان را تعیین، اهداف عملیاتی ویژه­ای را مشخص و استراتژی­ های نیل به این اهداف را با توجه به شرایط داخلی و خارجی طراحی و برنامه ­های عملی برای اجرای استراتژی­ها را انتخاب می­ کنند. استراتژیست­ها و مدیران به عوامل محیطی و درونی و اثرات آنها بر نقاط قوت و ضعف سازمان و نیز آثار تهدیدها و فرصت­ها در تدوین استراتژی­ها توجه دارند و این تجزیه و تحلیل استراتژیک به صورت مداوم در جریان فعالیت سازمان صورت می­گیرد و به طور مرتب اهداف، راهکارهای اجرایی و برنامه ­های سازمان با توجه به وضعیت ما و موقعیت­های جدید تغییر می یابد تا سازمان با توجه به وضعیت‌های جدید آماده باشد. از این رو مدیریت استراتژیک را فرایندی پویا دانسته ­اند (خاشعی، ۱۳۹۰، ۶۱-۶۲: به نقل از فرهنگی و دانایی، ۱۳۹۲، ۵۲). در تعریفی دیگر، مدیریت استراتژیک را هنر و علم تدوین، اجرا و ارزیابی تصمیمات وظیفه‌ای چندگانه دانسته­­اند که سازمان را قادر می‌سازد به هدف‌های بلندمدت خود دست یابد (دیوید^[۱]، ۱۹۹۷).
مقصود از برنامه‌ریزی استراتژیک این است که:

 

1. < li>مأموریت و چشم‌انداز سازمان تعیین شود؛

 

1. 1. عواملی که در محیط خارجی سازمان را تهدید می‌کنند یا فرصت‌هایی را که برایش بوجود می‌آورند شناسایی شوند؛

 

1. 1. نقاط قوت و ضعف داخلی سازمان شناسایی شوند؛

 

1. 1. اهداف سازمان تعیین شوند؛

 

1. 1. در پایان در نظر گرفتن استراتژی‌های گوناگون و انتخاب استراتژی‌های خاص جهت ادامه فعالیت (دیوید، ۱۹۹۷).

 

مبدعان کارت امتیازی متوازن، معتقدند که اجرای موفقیت‌آمیز استراتژی‌های سازمان، بستگی به این دارد که افراد سازمان، استراتژی‌ها را فهمیده باشند و درک نمایند. باید توجه کرد که این امر نیز به نوبه خود، نیازمند ایجاد فرآیندهای پیچیده‌ای است که باعث می‌شود سرمایه‌ها و دارایی‌های نامشهود سازمانی به خروجی‌های ملموس و مشهود تبدیل شوند. بدین منظور مبدعان کارت امتیازی متوازن، نقشه استراتژی را به عنوان ابزاری معرفی کرده‌اند که می‌تواند با شناسایی و استخراج اهداف کلیدی (استراتژیک) سازمان و به تصویر کشیدن روابط علّت و معلولی بین آنها پیوند بین ساختار استراتژی‌های سازمان را ارائه نماید (کاپلان و نورتون، ۲۰۰۰: به نقل از فرهنگی و دانایی، ۱۳۹۲، ۲۳۰).
روابط علت و معلولی که در قالب نقشه استراتژی ترسیم می‌شوند، به منزله‌ی دستور‌العمل موفقیت سازمان هستند. کاپلان و نورتون (۲۰۰۰) در این خصوص گفته‌اند «استراتژی بیانگر شیوه‌ی حرکت سازمان از وضعیت موجود به وضعیت مطلوب اما نامطمئن آینده است. از آنجا که سازمان پیش از این هرگز در چنین موقعیتی قرار نداشته است، مسیرش به سوی وضعیت مطلوب مجموعه‌ای از فرضیه‌های مرتبط با یکدیگر را شامل می‌شود. نقشه استراتژی، این روابط علت و معلولی را مشخص و آزمون‌پذیر می‌سازد» (نیون، ۱۳۸۶، ۲۳۴-۲۳۵: به نقل از فرهنگی و دانایی، ۱۳۹۲، ۲۳۰).
در نقشه استراتژی، سازمان به چهار منظر (یا بیشتر)، افراز می‌شود و اهداف کلیدی (استراتژیک) سازمان که مندرج در برنامه استراتژیک سازمان است، در این چهار منظر، دسته‌بندی می‌شود (چیتز^[۲]، ۲۰۰۸؛ کاپلان و نورتون، ۲۰۰۰‌). البته هر سازمان می‌تواند بسته به ساختار صنعت و دینامیک‌های خود، مناظر نقشه استراتژی خود را زیاد یا کم نماید (کاپلان و نورتون، ۲۰۰۰؛ نیون، ۲۰۰۶؛ چیتز، ۲۰۰۸؛ چن^[۳] و همکاران، ۲۰۰۶).
با ترسیم دقیق روابط علّت و معلولی بین اهداف استراتژیک سازمان در مناظر، مبنایی بدست می‌آید که می‌تواند به عنوان شالوده برای کارت امتیازی متوازن و اجرای موفقیت‌آمیز استراتژی‌ها قرار گیرد. لذا در این تحقیق محقق در نظر دارد با کمک مبانی فراگرفته در این مقطع تحصیلی به شکل شایسته به ترسیم نقشه استراتژی جهاد دانشگاهی استان سمنان با رویکرد اقتصاد مقاومتی بپردازد.
در ادامه با توجه به موضوع تحقیق به تدوین و ارائه مسئله اصلی تحقیق، سوالات و اهداف پژوهش حاضر پرداخته می‌شود.

۱-۲- بیان مسأله اساسی تحقیق

در رویکرد مدیریت استراتژیک، ابتدا شناسایی اهداف، نقاط قوت و ضعف، عوامل محیطی اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، قانونی، تکنولوژیکی و… مورد توجه است و در مرحله دوم ساختار، فرهنگ، منابع و زیرسیستم ها مورد تجزیه و تحلیل قرار میگیرند تا با تغییر این عوامل در مسیر انتخاب شده حرکت نماید. مرحله اول را تعیین استراتژی و دیگری چگونگی اجرای استراتژی را بیان میکند.
بدون شک، وابستگی به درآمدهای حاصل از اقتصاد تک محصولی و صادرات نفت خام، شکاف طبقاتی و فقر نسبی، فساد اقتصادی و اداری، عدم شایسته سالاری علمی، ضعف نظام بانکداری، پولی و سیستم ارزی کشور، عدم توجه به تغییر هرم جمعیتی و سالخوردگی جمعیت، بوروکراسی عریض و طویل دولتی، فضای کسب وکار و بیکاری تحصیلکرد ه ها، وجود سرمایه های سرگردان که ناشی از دستوری بودن نرخ ارز و نرخ بهره است، قاچاق کالا به داخل و خارج، عدم نظارت دقیق بر چرخه ی توزیع کالا به صورت عمده فروشی و خرده فروشی در کشور، ضعف حمل ونقل ریلی به عنوان زیربنای توسعه ی اقتصادی، عدم توجه به سرمایه های اجتماعی و سرمایه های نمادین در کشور از جمله موانع و نقاط ضعف موجود بر سر اجرای اصول و مبانی اقتصاد مقاومتی است(یوسفی حاجی آباد، ۱۳۹۲). مهار سوداگری و فساد، مردمی سازی اقتصاد، ترجیح تولید بر واردات و خرید کالای داخلی از دیگر اقدامات لازم در زمینه تحقق و عملی سازی الگوی اقتصاد مقاومتی در ایران است. در این زمینه؛ برنامه ریزی، پیاده سازی، اجرا، ارزیابی و کنترل خطی مشی های سیاستی اقتصاد مقاومتی فوق الذکر، جز در سایه تدبر و اعمال اصول مدیریت استراتژیک امکان پذیر نخواهد بود(یوسفی حاجی آباد، ۱۳۹۲).
به نظر می‌رسد که متناسب با چارچوب ارائه شده توسط مبدعان کارت امتیازی متوازن، سازمان‌های مختلف اغلب بدون در نظر گرفتن روابط علّت و معلولی میان اهداف استراتژیک و تنها از طریق نظرات و اتفاق نظر مدیران ارشد و متخصصان و کارکنان با تجربه سازمان و طی سلسله جلسات متعدد مدیریتی، مناظر نقشه استراتژی و اهداف استراتژیک مندرج در آن را انتخاب می‌کنند. متأسفانه سازمان‌ها و شرکت‌های زیادی در مسیر کارت امتیازی خود با مشکلات عدیده‌ای مواجه می‌شوند، چراکه در ترسیم نقشه استراتژیشان، اشتباهات جدی مرتکب می‌شوند (ماخیجانی و کریلمن، ۲۰۰۸). با توجه به تحقیقات صورت‌گرفته و منتشر شده
، معیار و راهکاری مشخص برای تعیین ساختار اهداف و سنجه‌های کلیدی سازمان و برقراری رابطه علّت و معلولی بین آنها در قالب نقشه استراتژی و در نتیجه ارائه نقشه استراتژی، معرفی نشده است (باخ و مالمی^[۴]، ۲۰۰۵). لذا می‌توان مهمترین سوال اصلی تحقیق حاضر را به شرح ذیل برشمرد:
بهترین روش برای دستیابی به این ابزار توانمند در برنامه‌ریزی استراتژیک کدام است؟ آیا می‌توان شبکه ارتباطات اهداف استراتژیک جهاد دانشگاهی استان سمنان را با رویکرد اقتصاد مقاومتی به عنوان یک برنامه‌ استراتژیک ترسیم کرد؟

۱-۳- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

در شرایط کنونی اقتصاد ایران تحریم های اقتصادی وضعیت رکود تورمی اقتصاد، وابستگی شدید بودجه عمومی به درآمدهای نفتی و مشکلات ساختاری بخش تولید صنعتی کشاورزی، لزوم توجه به رویکرد اقتصاد مقاومتی در بودجه سالیانه کشور را در افق ۱۴۰۴ و برنامه پنج ساله توسعه اقتصادی کشور مشخص میسازد.بر این اساس کاهش سهم درآمدهای نفتی در بودجه عمومی، مدیریت صحیح هزینه ها و منابع درآمدی برنامه ریزی در جهت افزایش سهم درآمدهای مالیاتی در منابع بودجه ای و کاهش سهم هزینه های جاری در بودجه، باتوجه به اندک بودن ضریب تکاثر این هزینه ها در ایران از جمله راهکارهای پیش روی مدیریت کلان کشور در امر برنامه ریزی و مدیریت استراتژیک برای گذر از چالشهای پیش روی اقتصاد ایران است(یوسفی حاجی آباد، ۱۳۹۲).
ایران اسلامی امروز به عنوان الگوی کشورهای آزادی خواه و کانون اصـلی مقاومـت در برابر اندیشه لیبرال دموکراسی غرب قرار دارد و ایـن در حـالی اسـت کـه دنیـای غـرب بـا بحـران اقتصـادی – اجتماعی مواجه است و در این شرایط برای نجات خـود از ایـن مشـکلات آخـرین تیـر تـرکش خـود یعنـی تحـریم هوشمندانه را انتخاب کرده است که در دو سطح تحریم واقعی و جنگ روانی آنرا پیگیری می کنـد و در طـی آن بـا حریم های نفتی ، بانک مرکزی، شرکت های کشتیرانی و نفت کش ها، برخی اشخاص و در نهایت با ایجاد فشارهای اقتصادی و سپس با بهره گیری از رسانه های قوی خود خواهان ایجاد شکاف بین مردم ومسئولان هستند(جعفری و آهنگری، ۱۳۹۱). اگر چه ممکن است تحریم هایی که بر اقتصاد ما باز شده، کاهش یابد و شرایط فعلی خاتمه یابد، اما فشارها از دوش ما برداشته نخواهد شد. تنها ممکن است نوع و شکل فشارها و محدودیت ها تغییر کند؛ اما در اصل آنها تغییری به وجود نمی آید و به همین دلیل باید اقتصاد مقاومتی را به طور حتم به عنوان یک راهبرد دراز مدت مدنظر قرار دهیم.(طالبی پور، ۱۳۹۲). اگرچه در اقتصاد ها خصوصاً اقتصاد مقاومتی بهره وری هدف غائی است ولی نیازمند به دوفاکتور مهم یعنی اثربخشی و کارآرایی است. منظور از کارایی یعنی مدیران اقتصادی و نخبگان فکری از منابعی که دارند چگونه به صورت بهینه از آن استفاده می کنند و در این راستا تا چه میزان به اهداف سازمانی نزدیکتر شده‌اند. بر این اساس بهره وری مورد نظر در اقتصاد مقاومتی مدیریت بهینه عوامل در راستای منافع کشور می‌باشد، این امر از کلیدی ترین موضوعات در چرخه اقتصاد نفتی و سوبسید ده، ایران می باشد(جعفری و آهنگری، ۱۳۹۱).
هدف از برنامه‌ریزی استراتژیک تدوین شرحی روشن و مختصر درباره این نکته است که سازمان یا جامعه، در صورت اجرای موفقیت‌آمیز استراتژی‌های خود یا دستیابی به ظرفیت کامل خویش چه وضعی خواهد داشت. این توصیف باید همان چشم‌انداز موفقیت سازمان باشد. چشم‌انداز موفقیت نوعاً به عنوان یک راهنما، برای اجرای استراتژی است تا برای تنظیم آن (فرهنگی و دانایی، ۱۳۹۲).
به نقل از برایسون، وودی آلن^[۵] معتقد است ۸۰% موفقیت با نمایش دادن محقق خواهد شد. در جایی دیگر کانت^[۶] استدلال می‌کند، تصور مقدم بر ادراک است؛ لذا مردم باید تصویری درباره چگونگی موفقیت و رفتار مطلوب داشته باشند و این تصور باید پیش از مشاهده آنها در عمل صورت پذیرفته باشد (فرهنگی و دانایی، ۱۳۹۲)؛ که می‌توان این مهم را به چگونگی رفتار پرسنل و مدیران جامعه مورد بررسی تحقیق تعمیم داد و به عنوان یک ضرورت جهت دستیابی به هدف تحقیق، «اقتصاد مقاومتی»، مورد بررسی قرار گیرد.

۱-۴- جنبه جدید بودن و نوآوری در تحقیق

تا کنون در جهاد دانشگاهی استان سمنان با رویکرد اقتصاد مقاومتی هیچ گونه برنامه‌ریزی استراتژیک صورت نگرفته است. لذا می‌توان این مطالعه را در این خصوص در نوع خود نوآور و پیش‌رو محسوب کرد.

۱-۵- اهداف مشخص تحقیق

هدف اصلی: تدوین نقشه استراتژی جهاد دانشگاهی استان سمنان با رویکرد اقصاد مقاومتی ؛
اهداف ویژه:

 

1. 1. شناخت استراتژی‌ها و اهداف استراتژیک جهاد دانشگاهی استان سمنان با رویکرد اقتصاد مقاومتی؛

 

1. 1. تعیین اجزاء نقشه استراتژی جهاد دانشگاهی استان سمنان با رویکرد اقتصاد مقاومتی؛

 

1. 1. تعیین میزان تاثیرگذاری و تاثیرپذیری اجزاء نقشه استراتژی جهاد دانشگاهی استان سمنان با رویکرد اقتصاد مقاومتی؛

 

1. 1. تعیین روابط علت و معلولی اجزاء نقشه استراتژی جهاد دانشگاهی استان سمنان با رویکرد اقتصاد مقاومتی؛

 

 

۱-۶- سؤالات تحقیق

 

 

1. 1. استراتژی‌ها و اهداف استراتژیک جهاد دانشگ
      اهی استان سمنان با رویکرد اقتصاد مقاومتی چگونه است؟

 

1. اجزاء نقشه استراتژی جهاد دانشگاهی استان سمنان با رویکرد اقتصاد مقاومتی چگونه است؟

 

دهستان لاکان

۹۰۸۷

۷۲۱۱

۱۳۶۹۶

۱۰۶۲۶

 

 

ماخذ: سازمان مدیریت وبرنامه ریزی استان گیلان، ۱۳۸۵

۳-۲-۴. ترکیب سنی

ساختمان سنی به طور مستقیم تحت تاثیر سه عامل متغییر یعنی مرگ ومیر، تولد و مهاجرت قرار دارد. این عوامل کاملا از یکدیگر مستقل نیستند و هرگونه تغییر در یک عامل سرانجام بر دو عامل دیگر اثر می‎گذارد، اما شرایط اجتماعی و اقتصادی تنها از طریق این سه عامل می تواند بر ساختمان سنی تاثیر گذارد. جمعیت را معمولا به گروه های سنی تقسیم بندی می نمایند. کاربرد طبقه بندی های مختلف در رابطه با ویژگیهای اجتماعی و اقتصادی جوامع فرق می نماید و هر جامعه ای در رابطه با عقاید و قوانین موجود یکی از طبقه بندی ها را مورد استفاده قرار می­دهد(مهدوی، ۱۳۷۴، ص ۱۱۲-۱۱۱).
براساس جدول ذیل، ترکیب سنی در محدوده مورد مطالعه از بین دو گروه سنی ۶ ساله و بیشتر و جمعیت زیر ۶سال عبارتند از:
دهستان پسیخان با تعداد ۷۶۲نفر جمعیت زیر ۶ سال و۷۴۲۰ نفر جمعیت ۶ ساله و بیشتر، دهستان پیربازار با ۱۷۳۶نفر جمعیت زیر ۶ ساله و ۱۶۳۰۵ نفر جمعیت ۶ساله و بیشتر، دهستان حومه با ۱۵۰۸نفر جمعیت زیر ۶ سال و ۱۹۲۸۵ نفر جمعیت ۶ساله و بیشتر وبالاخره دهستان لاکان با ۱۷۰۷ نفر جمعیت زیر ۶ سال و ۲۲۶۲۵نفر جمعیت ۶ ساله و بیشتر می باشند.

۳-۲-۵. مهاجرت

روند مهاجرت ازجامعه روستایی در سالهای اخیر به علت کمی یا نبود اشتغال خدمات و امکانات رفاهی در روستاها بوده و به صورت غیر متعارف در آمده است. تمرکز نامتناسب امکانات در شهرها در تشدید مهاجرت و جذب بیش از نیمی از رشد طبیعی جمعیت روستایی سهم اساسی داشته است. این حرکات جمعیتی از جامعه روستایی به شهری در بعضی موارد به صورت کوچ دسته جمعی در آمده و باعث تهی شدن روستاها و از بین رفتن منابع طبیعی و محیط زیست شده است.
از دلایل دیگر مهاجرت از روستا پایین بودن قیمت محصولات کشاورزی روستائیان و بالا بودن ضایعات و همچنین پایین بودن میزان محصول در واحد سطح که برای یک زندگی نسبتا مرفه کافی نیست و در بسیاری مواقع باعث کنار گذاشتن فعالیتهای کشاورزی از سوی روستائیان و مهاجرت آنها شده است. از سوی دیگر کیفیت وکمیت رفاه در سطح روستاها و در جامعه روستایی به علت کمبود و یا عدم وجود خدمات اجتماعی مانند آموزش و بهداشت، آب آشامیدنی سالم، خدمات فنی و برق و راه های ارتباطی نا مناسب است و روی هم رفته کیفیت زندگی و برخورداری از رفاه در روستاهای محدوده در مقایسه با زندگی شهری در سطح پایینی قرار دارد.

مهاجرت از روستا به نواحی شهری عموما مهمترین شکل مهاجرت داخلی محسوب می شود. این پدیده مخصوصا درکشورهایی که در حال صنعتی شدن و تغییرات سریع تکنیکی هستند اتفاق می افتد. اصولا مهاجرت های روستایی-شهری پاسخی به محرکهای اقتصادی است. همانگونه که افزایش طبیعی آهسته تر جمعیت در بسیاری از نواحی شهری وجود دارد، ولی اغلب به شکل گیری مهاجرتهای تحولی در ثبات جمعیت بوجود می آید. درکشورهای پیشرفته، از نیروی کار و اشتغال بیکاران نواحی روستایی سود برده می‎شود و بسیاری از مهاجران روستایی- شهری اولین شغل خود را بدست می آورند، این در حالی است که عده ای شغل خود را از یک کار کشاورزی به شغلی غیر کشاورزی تغییر می دهند. این تحول اساسی در ساختار اشتغال یکی از نتایج اصلی مهاجرت روستا-شهری محسوب می شود. این تحول اساسی در ساختار اشتغال یکی از نتایج اصلی مهاجرت روستایی-شهری محسوب می شود. مشاغل اصلی جذب مهاجرین عبارتند از: کار در کارخانه ها، مغازه ها، ادارات، ساختمان سازی و خدمات عمومی و برخی مشاغل کاذب و غیر دولتی در محدوده مورد مطالعه اکثرا پس از مهاجرت به شهر رشت به دست فروشی و یا به برخی از مشاغل خدماتی می پردازند.
در بخش مرکزی رشت، روستاهایی که در حاشیه شهر واقع شده اند مهاجر پذیر بوده و افزایش جمعیت دارند و افزایش تغییرات و رشد جمعیت درآنها دیده می شود. مانند روستاهای بیجار بنه، بیجار پس، پایین کویخ، پیرکلاچا، کژده و لچه گوراب در دهستان حومه و روستاهای آتشگاه و پسویشه و طرازکوه از دهستان پسیخان و روستاهای طالشان و لاکان در دهستان لاکان و همچنین روستاهای پیله داربن و رجاکل و راسته کنار وکماکل و فخب و سیاهرود کنار و منگوده در دهستان پیربازار.

۳-۲-۶. میزان سواد

بسیاری از مطالعات پیشنهاد کرده ­اند که اصلاح آموزشی در صورت ایجاد نظامی مرتبط با زندگی روستایی ممکن است کوچ و یا مهاجرت از روستا را کاهش دهد. اجزاء این نظام عبارتند از تغییر در محتوای درسی، کلاس­های نهضت سوادآموزی، آموزش­های کشاورزی و حرفه­ای و… برای جلوگیری از مهاجرتهایی که افراد به خاطر دستیابی به فرصتهای تحصیلی بهتر انجام می­ دهند، افزایش خدمات در سطوح بالاتر هم در مناطق روستایی ضروری است. میزان افراد باسواد طی دهه ۷۵-۶۵ افزایش داشته و این میزان از۷۲۴۷۲ نفر در سال ۶۵ به۷۸۸۸۴ نفر رسیده که ترکیب نسبی میزان سواد در سال ۶۵ در زنان برابر ۴۲. ۳درصد و در مردان ۵۷. ۷ درصد می باشد در صورتیکه این نسبت در سال ۷۵به ۴۶. ۲ در برابر ۵۳. ۸درصد در مردان رسیده است.
در محدوده مورد نظر در طی سالهای ۷۵-۱۳۶۵ میزان باسوادی در جمعیت زنان افزایش یافته است. با توجه به اینکه در طی این دهه رشد جمعیت زنان کمتر از مردان می باشد ولی رشد جمعیت باسوادان زن از مرد بیشتر است و بیانگر این موضوع می باشد که میزان علاقه وگرایش به تحصیل در زنان روستایی به مراتب بیشتر از مردان است.
جدول ۳-۶. جمعیت باسواد ودرصد باسوادی در بخش مرکزی شهرستان رشت

 

شرح

جمعیت ۶ سا له و بیشتر

 

جمع

جمعیت باسواد

درصد باسوادی

 

کل

مرد

زن

کل

مرد

زن

کل

مرد

زن

 

بخش مرکزی

 

 

جدول ۴-۴۹ نشانگر این است که در اولویت اول بیشترین درصد متعلق به گویه داشتن منابع برای استفاده مشترک با (‌۶۳ درصد‌) قرار دارد. یعنی موجودیت منابع دردرجه اهمیت خاصی قرار دارد. اولویت دوم گویه وجود طرحی برای سهیم شدن در منابع با (‌۳/۵۹ درصد‌) بوده است. یعنی بعد از موجودیت منابع داشتن طرح و برنامه اصولی را مهم عنوان نموده اند. ستون مربوط به اولویت سوم با (‌۳۷ درصد‌) به طور مشترک گویه‌های تمایل به استفاده مشترک از منابع و گویه امانت بین کتابخانه‌ای را نشان می‌دهد. گویه امانت بین کتابخانه ای اضافه بر مطرح شدن در اولویت سوم در اولویت چهارم با (‌۱/۴۸ درصد‌) دیده می‌شود. اولویت پنجم با (‌۳/۹۶ درصد‌) گزینه همه موارد است. این گویه گرچه در ستون آخر قرار گرفته ولی معنای آن این است که (‌۳/۹۶ درصد‌) جامعه پژوهش معتقدند که همه موارد فوق دارای ارزش خوبی در استفاده اشتراکی از منابع می‌باشند.

جدول ۴- ۵۰: خروجی آزمون فریدمن جهت موارد مهم در استفاده مشترک از منابع در کتابخانه‌های نهاد رهبری دانشگاه‌های غرب کشور

 

استفاده مشترک از

رتبه میانگین بدست آمده از ۵ موضوع

 

داشتن منابعی برای استفاده مشترک

۲۸/۴ ( اولویت ۱ )

 

تمایل به استفاده مشترک از منابع

۰۴/۳ ( اولویت ۳ )

 

وجود طرحی برای سهیم شدن در منابع

۸۰/۳ ( اولویت ۲ )

 

امانت بین کتابخانه‌ای

۷۴/۲ ( اولویت ۴ )

 

همه موارد

۱۵/۱ ( اولویت ۵ )

 

 

جدول ۴-۵۰ آزمون فریدمن در زمینه اولویت های میانگین بین گویه‌های مورد بررسی در این سوال نشان می‌دهد که تفاوت عمده بین گویه‌ها در اولویت‌بندی در چه حدی می‌باشد. شاید این مفهوم به توجیه نزدیکی درصدها و نزدیک شدن آنها به یکدیگردر جدول ۴- ۴۳ کمک بیشتری نماید. بدین معنی که میانگین‌های بدست آمده از بالا به پایین در این آزمون مشخص است. پس ملاک واقعی ، میانگین رتبه در این جدول می‌باشد. در واقع نزدیکی درصدها در نتیجه تحلیل پرسشنامه از طریق این آزمون مرتفع شده و از شبهات تخمین غلط جلوگیری می‌کند. زیرا ملاک عمل در این آزمون مقایسه و امتیاز دهی به تمامی گزینه‌ها در کنار هم می‌باشد. (محاسبه میانگین برای تمامی گویه‌ها از طریق محاسبه و امتیازدهی به آنها)
۴-۸-۲٫ کدام یک از موارد زیر در مورد فهرست نویسی تعاونی از اهمیت بیشتری برخوردار است؟ به ترتیب اولویت از عدد ۱ تا ۴ مشخص نمائید.
جدول ۴-۵۱: توزیع فراوانی و درصد موارد پر اهمیت در مورد فهرستنویسی تعاونی در کتابخانه‌های نهاد رهبری دانشگاه‌های غرب کشور

 

ردیف

موارد پراهمیت در فهرست‌نویسی تعاونی

اولویت اول

اولویت دوم

اولویت سوم

اولویت چهارم

 

1. 1. مزیت متفاوت

 

تبلیغ باید دارای مزیت رقابتی روشنی باشد به عبارتی تبلیغ باید متمایز بودن خود و محصول را نسبت به سایر رقبا در بازار نشان دهد .

 

1. 1. برتری تصاویر و تجسم نسبت به کلمات

 

در پیامهای پیچیده ، تصاویر و عوامل تجسمی ، نسبت به کلمات برتری دارند . در مواردی که مخاطب یا گیرنده بیش از چند ثانیه نمی تواند به تبلیغ توجه کند ، رعایت این اصل بسیار ؟ ضروری است زیر تصاویر زودتر از کلمات انتقال می یابند ( روستا ، ۱۳۸۸).
۲-۲-۳-۶) استفاده از تبلیغات در تلویزیون
تلویزیون برای مبلغانی که نیاز به اطلاع رسانی گسترده دارند یا اینکه بخواهند حسی از انگیزش را ایجاد نمایند، ایده آل است. برخی از مردم تلویزیون را قوی تر از سایر رسانه های تبلیغی به حساب می‌آورند چون وقتی مخاطب می‌بیند محصولی که در دست دارد یا آنرا مورد استفاده قرار می‌دهد همان محصولی بوده که در تلویزیون تبلیغ آنرا می‌کنند بیشتر به خود می‌بالد. تلویزیون همچو کتاب جیبی یا یک وسیله معمولی نیست این یک رسانه پیچیده و گران قیمتی بوده که نسبت به سایر رسانه ها هم از تقاضای بیشتری برخوردار بوده و هم نیاز به بودجه‌ زیادی دارد. در کل می‌توان گفت که تبلیغات تلویزیونی برای مبلغانی سودمند است که خواهان دسترسی به بازارهای بزرگ و عمده هستند. اما این روند نیز در حال تغییر است. تلویزیون با افزایش تعداد کانالهای خود در حال توسعه شیوه های تبلیغی در راستای تجارتی بوده که به هدف ویژه خود زودتر دسترسی پیدا کند (علیئی، ۱۳۹۰).

تلویزیون در دنیا به ویژه در دهه اخیر پیشرفت های زیادی را به لحاظ کمی و کیفی پشت سر گذاشته است.در کشور ما نیز در دهه اخیر شاهد پیشرفت های زیادی به ویژه از نظر کمی و تعداد شبکه ها، در تلویزیون بوده ایم. تلویزیون که رسانه ای پیچیده و کاراست علاوه بر پخش برنامه های هنری ( مانند فیلم سینمایی، مجموعه های تلویزیونی و…) مسئولیت تبلیغات موسسه های تجاری ، اقتصادی و فرهنگی را نیز به عهده دارد. در تلویزیون ایران چند سال است که روزانه شبکه های مختلف دقایقی از ساعت های پخش خود را به پخش فیلم های تبلیغاتی می پردازند. البته متأسفانه پخش این برنامه های تبلیغاتی گاهی آنچنان طولانی است که حوصله بیننده تلویزیونی را سر می برد. این تبلیغات که آگهی های بازرگانی ( پیام های بازرگانی ) نام گرفته است. در نوع خود ویژگی های منحصر به فردی دارد. مهمترین دلیل منحصر به فرد بود نشان این است که به ندرت از دستورات ساخت یک برنامه تلویزیونی تبلیغاتی پیروی می کند. جالب اینجاست که بسیاری از تبلیغات تلویزیونی عیناً و بدون کم و کاست از رادیو پخش می شود. چیزی که بیشتر به یک شوخی تلخ می ماند. اگر صدا می تواند جور تبلیغ تلویزیونی را بکشد، دیگر تهیه کنندگان و سازندگان چنین فیلم هایی چه اصراری دارند از رسانه تلویزیون استفاده کنند؟ نکته دیگر اینکه بسیاری از تبلیغ ها از نظر ساختاری . بیانی مشابهت عجیبی با یکدیگر دارد. به گونه ای که می توان نام کالای مورد نظر را تغییر داد و نام دیگری به جای آن انتخاب کرد، (برای مثال کارخانه های مختلف دستگاه های گرم کننده و سرد کننده) و آب از آب هم تکان نخورد. حال در نظر بگیرید که بیننده تلویزیونی باید چنین برنامه های خسته کننده ای را قبل از تماشای برنامه مورد علاقه اش ببینید. در چنین موقعیتی دو نوع برخورد بیشتر متصور است. اول آنکه عده ای فرار را بر قرار ترجیح دهند و خود را از تلویزیون دور کنند دوم اینکه به تمسخر و گلایه از برنامه ها بپردازند که در هر دو صورت سازندگان آن متحمل ضرر شده اند.
تمام این موارد غیر از پخش آگهی به شکل زیرنویس است که جا و بی جا و با ربط و بی ربط با برنامه ای که در حال پخش است، روی تصویر می آید.طبق نتایج یک نظر سنجی که اخیراً در کشورمان انجام گرفته است، ۶۱ درصد از پاسخگویان در پاسخ به این سوال که اگر قرار باشد برای تبلیغ یک کالا، رسانه ای را انتخاب کنند از کدام رسانه تبلیغاتی استفاده می نمایند؟ از تلویزیون به عنوان رسانه اول یاد کرده اند. پس از آن روزنامه ها و نشریه ها با ۵/۱۶ درصد مقام دوم را به خود اختصاص داده اند. تلویزیون یکی از پر مخاطب ترین وسایل ارتباط جمعی در دنیاست. تلویزیون به دلیل ویژگی که در ارسال پیام های تصویری به دورترین نقاط به عهده دارد یکی از بازوهای قدرتمند در عرصه تبلیغات به شمار می آید و بنابراین می باید بهترین شیوه را برای جذب مخاطبان به سوی پیام های تبلیغی صحیح به کار گیرد. برخی معتقدند تلویزیون از همه رسانه های تبلیغاتی قویتر است، زیرا برای ایجاد ارتباط از تصویر، صدا و حرکت بهره می گیرد. در برنامه ریزی تبلیغات تلویزیونی، ملاحظات زیادی وجود دارد که باید در نظر گرفت برخی از این ملاحظات عبارت است از : هزینه، شکل ارائه پیام، نحوه ظهور استعدادها ، استفاده از زمان و فضا، ارائه مناسب عقیده اصلی پیام و ارتباطش با اهداف تبلیغ و بازاریابی و مهمتر از همه ارتباط تبلیغ با کل برنامه و مبارزه تبلیغاتی.
آنچه در این قسمت به آن می پردازیم اصول اولیه نوشتن و تنظیم پیام تبلیغاتی در تلویزیونی است که رعایت آنها اگر چه شرط کافی برای ارائه تبلیغ اثر بخش نیست، اما شرط لازم برای توفیق تبلیغات تلویزیونی به شمار می آید و عدم رعایت آنها هر چند که سایر تکنیک ها به خوبی رعایت شود، پیام تبلیغاتی و اثر بخش آن را مخدوش می کند . تعدادی از این اصول به شرح زیر است:

 

1. 1. در تبلیغات تلویزیونی شما با صدا، تصویر و حرکت سر و کار دارید. هر کدام از این سه مورد، نحوه به کار گیری و ویژگی های خاص خود را دارد. بین این سه مورد نه تنها باید ارتباط وجود داشته باشد بلکه این ارتباط باید منطقی باشد تا این که ببیننده کل پیام مورد نظر را به خوبی درک کند. بنابراین اطمینان حاصل کند که هنگام ارائه تصویر، صدا نیز درباره همان تصویر و نما صحبت کند و در واقع بین صدا و تصویر باید هموخانی عقلانی و صحیح برقرار باشد. در تبلیغ تصاویر، کلمات و مفاهیم باید روشن و گویا باشند زیرا در غیر اینصورت باعث تشدید، موانع ادراکی می شوند. در پیام های پیچیده، تصاویر و عوامل تجسمی، نسبت به کلمات برتری دارند، در مواردی که مخاطب یا گیرنده بیش از چند ثانیه نمی تواند به تبلیغ توجه کند، رعایت این اصل بسیار ضروری است زیرا تصاویر زودتر از کلمات انتقال می یابند.

 

1. 1. گفتیم که صدای پیام تلویزیونی باید با تصویر ارتباط داشته باشد اما این به آن مفهوم نیست که آنچه در تصویر واضح و آشکار است بی جهت توضیح داده شود. در واقع صدا کمک می کند تا افکار مخاطب به همراه مشاهده تصاویر، اطلاعات مرتبط بیشتری را کسب کرده و با تبلیغ به پیش برود.

 

1. 1. آنچه باید دانست این است که عموماً تلویزیون در جنبه های تصویری ، اثر بخش تر است تا جنبه های گفتاری. بیش از نیمی از علل شکست و یا توفیق تبلیغات تلویزیون مربوط می شود به توانایی تصویر در ایجاد ارتباط با مخاطب. اگر تصویر بتواند با مخاطب ارتباط لازم را برقرار کند می توان به موفقیت تبلیغ امید داشت، در غیر اینصورت قوی ترین گفتارها و صداها در تبلیغات تلویزیونی بر روی تصاویر ضعیف و نامرتبط ، ناموفق جلوه می کند.

 

1. 1. تعداد صحنه های پیام تبلیغاتی در تلویزیون، باید به دقت مشخص شده و برنامه ریزی شود. ضرورتی ندارد که تعداد صحنه خیلی زیادی پخش شود ( مگر اینکه بخواهید تمام مطالب را در یک تبلیغ، یکجا به بیننده بگویید و او را تحت تأثیر قرار دهید. ) اصولاً تعدد صحنه بیننده را سردرگم می کند.

 

1. 1. بسیار حائز اهمیت است که پیام تبلیغاتی در تلویزیون حالت تداوم، ارتباط و پیش رونده داشته باشد تا این که بیننده بتواند به راحتی و با علاقه آن را دنبال کند. پریدن از این صحنه به آن صحنه، ذهن بیننده را مغشوش می کند. بیننده دقت و حوصله این را ندارد که یک نمایش تبلیغاتی سه صحنه ای که حرکات و صحنه هایش به هم هیچ ارتباط منطقی ندارد را در پایان به هم پیوند دهد.

 

1. 1. نمایش تصویری پیام تبلیغاتی نسبت به زمانی که گوینده از روی متن در حال خواندن قسمت کلامی پیام است زمان بیشتری می گیرد بنابراین نحوه خواندن پیام و مکث های به جا از اهمیت خاصی برخوردار است.

 

1. 1. چناچه مقدور است نام، مارک و علامت کالا را نمایش دهید. اگر بسته بندی محصول دارای اهمیت است نمایی از آن نیز ارائه کنید. در غیر این صورت آرم کالا را پخش کنید . شناساندن نام ، مارک و علامت و جا انداختن آن بسیار حائز اهمیت است.

 

1. 1. عموماً سعی کنید که یک عقیده اصلی را برای تبلیغ محور توجه قرار دهید و در خصوص آن با بیننده ارتباط برقرار کنید. نزدیک به انتهای پیام تبلیغاتی تعهد و قول اصلی خود را تکرار کنید. چون که این موضوع چیزی است که علاقه دارید در ذهن بیننده بماند بماند بنابراین با تکرار در انتهای پیام ، این علاقه شما تقویت می شود.

 

۲-۲-۳-۷) استفاده از تبلیغات در رادیو
تقریباً هر شرکتی که بازار مصرفی را در اختیار داشته، می‌تواند بطور موثر از رادیو استفاده نماید. رادیو در راستای فروش یا ترفیع سطح خدمات تجاری، دارای واکنشی فوری می‌باشد، همچنین در راستای افزایش میزان سطح آگاهی شرکتها و و کمک در جهت بهبود روابط عمومی نقش بسزایی دارد. رادیو می‌تواند در تبلیغات تجاری متقابل تأثیر گذار باشد و همچنین می‌تواند شنوندگان را تا سطح ایده آلی آگاه سازد. دومین مزیت رادیو نسبت به روزنامه کم هزینه بودن و توانایی این رسانه در جهت هدفمند ساختن بازار می‌باشد. از طرف دیگر برخورداری از قدرت هماهنگ سازی بالا و قابل انتقال بودن این وسیله مزایای آن را دو چندان ساخته است (همان منبع؛ ص ۲۰).
۲-۲-۳-۸) مزایا و معایب تبلیغات بازرگانی
۲-۲-۳-۸-۱) مزایای تبلیغات بازرگانی
در یک جمع بندی موافقان و مدافعان نقش مثبت تبلیغات در اقتصاد و بازرگانی را با مزایای زیر مطرح می کنند.

 

1. 1. البته مزایا و آثار آن زیاد است که در زیر به برخی از آنها می پردازیم.

 

1. 1. به مصرف کننده نسبت به ویژگیهای کالای تولیدی آگاهی می دهد.

 

1. 1. میزان فروش را افزایش می دهد.

 

1. 1. باعث بهره برداری از صرفه جویی مبتنی بر مقیاس تولید می شود.

 

1. 1. در فروش ثبات ایجاد می کند و ریسک تولید را کاهش می دهد.

 

1. 1. به بازگشت سرمایه و گردش موجودی انبار سرعت می بخشد.

 

1. 1. از تکنیکهای نوین برای معرفی کالا استفاده می کند.

 

1. 1. قلمرو تقاضا برای کالاهای تولیدی را افزایش می دهد.

 

1. 1. از میزان آزمون مصرف کننده می کاهد.

 

1. 1. هزینه های توزیع را کاهش می دهد.

 

1. 1. استفاده از ظرفیت تولیدی را افزایش می دهد.

 

1. 1. به اشاعه اطلاعات و تعالی فرهنگ عمومی کمک می کند.

 

1. 1. باعث تنوع محصول و نوآوری می گردد.

 

1. 1. باعث ایجاد رابطه عاطفی بین تولید کنندگان، توزیع کنندگان، مصرف کنندگان و وسایل ارتباط جمعی و مشاورین حرفه ای می شود.

 

1. 1. برخورد کاسبکارانه را به برخورد علمی و اقتصادی مبدل می سازد.

 

1. 1. در مصرف کننده اعتماد ایجاد کرده و به خرید او کمک می کند.

 

۲-۲-۳-۸-۲) معایب تبلیغات بازرگانی
از طرف دیگر مخالفان و منتقدان تبلیغات تجاری در اقتصاد معایب زیر را مطرح می کنند:

ودیعه عقدی است که در آن شخصی مال خود را نزد دیگری می‌سپارد تا او بطور رایگان از آن نگهداری کند. ودیعه‌گذار دراصطلاح مودِع و گیرنده ودیعه مُستودِع نامیده می‌شود.
وثیقه : به معنای اعم خود یعنی تأمین کافی و بطور کلی عبارتست از حصول اطمینان از حسن ایفای به موقع متعهد (مدیون) در اجرای تعهداتش از طریق سپردن وثیقه. بنابر این منظور از وثیقه کالا در انبارها، صرفاً ترهین (به رهن گذاشتن) کالای خاص است در مقابل اخذ وام با بهره گرفتن از سندی بنام برگ وثیقه که کالای مورد رهن با تضمین ایفاء دین به موقع بدهکار می باشد. به موجب ماده ۷۷ قانون مدنی : رهن عقدی است که به موجب آن مدیون مالی را برای وثیقه به داین می دهد رهن دهنده را راهن و طرف دیگر را مرتهن می گویند.

عوامل موثر در اخذ وثیقه:

 

1. 1. نبودن مانع قانونی

 

1. 1. داشتن قبض رسید

 

1. 1. معین بودن کالا

 

1. 1. رویت کالا

 

مزایای برگ وثیقه

 

1. 1. در خواست فروش کالا : دارنده برگ وثیقه می تواند در صورتیکه اولین ظهرنویسی مطابق مقررات قانونی به ثبت رسیده باشد، ده روز پس از انقضای سر رسید در برگ وثیقه برای وصول طلب خود فروش کالای مورد وثیقه را از ثبت محل درخواست نماید. در این مورد مقررات مذکور در ماده ۱۱۳ مکرر آئین نامه اجرائی اسناد رسمی در مورد کلیه دارندگان اوراق وثیقه انبارهای عمومی که تقاضای صدور اجرائیه دارند لازم الرعایه خواهد بود (ماده ۱۰ آئین نامه انبارهای عمومی)

 

1. 1. حق تقدم (رجحان): قانون مدنی نیز در ماده ۷۸۰ قانون تجارت ماده ۵۵۲ فانون حسبی مواد ۲۲۶،۲۲۷ و مواد ۱۴،۱۵ آئین نامه انبارهای عمومی راجع به حقوق ممتازه (مرتهن) مقرر میدارد مرتهن برای استیفاء طلب خود از قیمت رهن بر هر طلبکار دیگری رجحان خواهد داشت. در صورتی که بدهکار تاجر می باشد که مشمول مقررات ورشکستگی شده باشد و بدین ترتیب توانائی پرداخت بدهی ناشی از وثیقه گذاشتن کالا را نداشته باشد در این صورت مطالبات طلبکار (مرتهن) از محل فروش کالای فرد مطالبات ممتازه (از مفاد ۵۵۲ قانون تجارت) خواهد بود. یعنی پس از فروش کالا ابتداء مطالبات انبارهای عمومی، سپس طلب دارنده برگ وثیقه پرداخت می گردد. در صورت عدم توانائی مدیون به ایفاء دین و یا ورشکستگی او بتواند با بهره گرفتن از مزایای حق تقدم که برای وثیقه برقرار شده به طلب خود برسد (قانون مدنی ماده ۷۸۰ قانون تجارت ماده ۵۵۲ قانون امور حسبی ۲۲۶،۲۲۷ مواد ۱۴،۱۵ آئین نامه انبارهای عمومی )

 

1. 1. مسئولیت تضامنی: تصویب نامه قانونی در خصوص مسئولیت تضامنی مقرر می دارد : ظهرنویسان برگ وثیقه در مقابل دارنده آن مسئولیت تضامنی دارند و هر گاه ماحصل فروش کالا برای پرداخت طلب دارنده وثیقه کافی نباشد، دارنده برگ وثیقه می تواند نسبت به بقیه طلب خود از ظهرنویسان قبلی مراجعه کند( ماده۸ ). بطور کلی مسئولیت تضامنی یعنی مسئولیت کل و همه در برابر دائن یا متعهد له، بنابر این در مسئولیت تضامنی متعهدله و یا طلبکار می تواند تمام مورد تعهد و یا کل مبلغ طلب خود را از هر یک از متعهدین ویا مدیونین که بخواهد مطالبه کند.

 

1. 1. قابلیت نقل و انتقال از طریق ظهرنویسی : قبض رسید و برگ وثیقه انبارهای عمومی را می توان توأم یا جداگانه از طریق ظهرنویسی منتقل نمود. در صورت ظهرنویسی برگ وثیقه کالای مربوط به آن در گرو شخصی که ظهرنویسی به نفع او شده قرار خواهد گرفت و در صورت ظهرنویسی قبض رسید مالکیت کالا به انتقال گیرنده منتقل خواهد شد (ماده ۶ تصویب نامه قانونی)

 

1. 1. برقراری تسهیلات تجارتی: سرعت در عملیات تجاری و برقراری تسهیلات از ابزارهای مهمی است که همواره مورد توجه تجار است.

 

با نگاهی به مفاد قانون تاسیس و تاکیدی که در مفاد آن نسبت به قبض انبار در قالب قبض رسید و برگ وثیقه (۱۴ ماده از ۱۷ ماده ) شده است اهمیت موضوع مشخص می گردد.
مرجع صالح صدور قبض انبار بصورت قبض رسید و برگ وثیقه
پس از تصویب نامه قانونی نیاز به بنگاه اقتصادی که بتواند وظایف انبارهای عمومی را برعهده گرفته و با پیاده سازی مدل مورد نظر آن را راهبری نماید وجود داشت . دراین راستا شرکت انبارهای عمومی بعنوان مجری طرح تاسیس گردید. به لحاظ عملکرد مناسب این شرکت و عدم تاسیس شرکت دیگری تا سال ۱۳۵۴ در این زمینه ، هیات وزیران صدور قبض انبار به عنوان سند تجاری را تنها در صلاحیت شرکت انبارهای عمومی ایران دانسته و به آن واگذار نمود. پس از تاسیس شرکت انبارهای عمومی اصفهان در سال ۱۳۵۶ این شرکت نیز از امکان صدور قبض انبار با شرایط قید شده در قانون تاسیس انبارهای عمومی ،برخوردار گردید.
البته به تناسب قوانین مصوب تجارت در سایر کشورها ، صدور این اسناد برای انبارهای عمومی فعال در بخش خصوصی امکان پذیر شده است . بعنوان مثال در کشور ایالات متحده آمریکا اتحادیه و سندیکای انبارهای عمومی بعنوان مجموعه ای از بنگاه های اقتصادی بخش خصوصی با همکاری نهاد ها موسسات اعتباری و مالی نسبت به ارائه این خدمت اقدام می نمایند.
تفاوت قبض انبار عمومی با سایر قبوض انبار

 

1. 1. قبض انبار شرکت انبارهای عمومی ایران دارای دو قسمت مجزا بوده (قبض رسید و برگ وثیقه) ولی قبوض سایر انبارها واحد است.

 

1. 1. قبض انبار شرکت انبارهای عمومی ایران سند تجاری خاص محسوب شده لیکن سایر قبوض انبار سند تجاری نبوده ورسید عادی تلقی می گردد.

 

1. 1. قبض انبار شرکت انبارهای عمومی ایران علاوه بر قابلیت انتقال یا ظهر نویسی قابل رهن و وثیقه گذاردن نیز می باشد اما سایر قبوض فاقد قابلیت وثیقه گذاری تجاری و رسمی می باشند.

 

1. 1. نحوه ظهر نویسی این قبض با سایر قبوض متفاوت است . اولین ظهر نویسی قبض انبارعمومی نیاز به ثبت در دفتر انبار دارد لیکن سایر قبوض این فرایند را دارا نمی باشند.

 

1. 1. قبض انبار صادره از انبارهای عمومی علاوه بر امکان اجرا از طریق مراجع دادگستری قابلیت اجرا از طریق مراجع ثبتی را نیز دارا می باشد که سایر قبوض انبار این امکان را ندارند ونحوه مطالبه و…

 

ظهر نویسی قبض انبار
ظهر نویسی: نوشتن عبارت یا عباراتی است بر پشت سند که مبین انتقال حق مندرح در سند مزبور و مثبت آن است بنابراین ظهر نویسی مسبوق به یک عمل حقوقی مانند انتقال مال ، دین ، اعتلار ، وثائق ، اجاره ، طلب و نظائر آنها می باشد عمل حقوقی مورد بحث به موجب ماده ۲۱۹ و با توجه به مواد ۱۰ و ۲۲۳ قانون مدنی قراردادی است لازم ، از این رو طرفین معامله یعنی ظهر نویس و منتقل الیه باید دارای شرایط اساسی برای صحت قرارداد ، مانند قصد و رضا ، اهلیت و دیگر شرایط مذکور در ماده ۱۹۰ قانون مدنی باشند. در هر حال اگر اجری بعد از توقف ، براتی را ظهر نویسی کند این ظهرنویسی به علت فقدان اهلیت ظهرنویس بلا اثر است” .
باستناد مواد ۲۴۷ و ۳۰۹ و ۳۱۴ همان قانون ، و طبق مندرجات ماده ششم تصویب نامه انبارهای عمومی مصوب شهریور ماه ۱۳۴۰ شمسی مقررات ماده ۲۴۵ فوق الاشعار به ترتیب شامل فته طلب ، چک ، قبض رسید انبار و برگ وثیقه انبارهای عمومی نیز می شود .
از مندرجات مواد مذکور در فوق ظاهراَ استنباط می شود که ظهر نویسی بر خلاف ترتیبی که مادر ابتدای این مقال ذکر کرده ایم عمومیت ندارد و از طرف مقنن به موارد برات ـ فته طلب ـ چک ـ قبض رسید و برگ وثیقه انبارهای عمومی منحصر شده است .
ماده ۱۳۰۱ ” امضا ای که در روی نوشته یا سندی باشد بر ضرر امضاء کننده دلیل است ” علیهذا بنابر اطلاقات و عمومات مندرجات مواد سابق الذکر قلمرو ظهر نویسی محدود به برات و سفته و چک یا قبض انبارهای عمومی نبوده بلکه شامل اسناد اجاره ، طلب ، حواله ، بیمه نامه ، بارنامه کشتی و سهام قرضه که مشعر انتقال حق می باشند نیز می شود. چنانکه ملاحظه می شود مفهوم ظهر نویسی در قانون مدنی و قانون تجارت یکی است ولی ظهر نویسی برات ، سفته ، چک ، قبض رسید و برگ وثیقه انبارهای عمومی دارای آثار و احکامی است که در سایر اسناد دیده نمی شود .
در مواردی که قبض رسید و برگ وثیقه انبار باهم به دیگری منتقل می شود ذکر تاریخ انتقال در ظهر نویسی اجباری است( ماده ۱۳ آئین نامه)بدین ترتیب هنگام امضای پشت قبوض باید زمان دقیق انتقال مشخص باشد .
درحقوق فرانسه ظهر نویسی قبض رسید کفایت می کند و در ایران از مفاد ۶ قانون و ۱۳ آئین نامه چنین برداشت نمی گردد که ظهر نویس می باید هر دو قبض را امضا نماید و ترجیح دارد برگ وثیقه سفید بماند تا انتقال دهنده کالا از مسئولیت تضامنی وارانت ماده ۸ قانون اجتناب ورزد . در صورتی که برگ وثیقه به تنهایی ظهر نویسی شود مطابق ماده ۱۳ آئین نامه بایستی متضمن اطلاعات ذیل باشد:
الف) مبلغ بدهی: اگر انتقال گیرنده بانک است اصل وام به علاوه کارمزد متعلقه وجه قابل تأدیه خواهد بود.
ب)سررسید بدهی:اصولا وعده وارانت نباید ” به رویت” تعیین شود زیرا به وام دهنده اجازه می دهد هر زمان که اراده کند مباغ طلب را مطالبه بنماید . در هر صورت اجل تأدیه بدهی ، دارندگان پی درپی سند را از مهلت اعتبار اعطایی آگاه می سازد.
ج)نام و نام خانوادگی، شغل و اقامتگاه انتقال گیرنده : با ذکر مشخصات در پشت برگه وثیقه دارنده قبض رسید با توجه به مندجات مشابه ثبت شده دردفتر انبارهای عمومی ماده ۷ قانون امکان می یابد که با شناسایی بستانکار اصلی از طریق وی و دارندگان بعدی دارنده فعلی وارانت را بیابد. در این حالات امکان دارد مبلغ بدهی به دانده قبض وثیقه پرداخت شده و کالا از قید وثیقه رها گردد و دارنده قبض رسید به ترخیص آن همت گمارد.
د)تاریخ ظهر نویسی:این مورد اجباری است. قید زمان پشت نویسی از لحاظ اهلیت ظهر نویس اهمیت دارد.مثلا اگر مشار الیه در دوران توقف از تأدیه دیون ، برگ وثیقه را به نفع یک طلبکار عادی ظهر نویسی نماید این عمل حقوقی به عنوان توثیق طلب ذمه ای مقدم با حکم مقرر در فراز سوم ماده ۴۲۳ قانون تجارت منطبق بوده و در جهت منافع دیان قابلیت ابطال خواهد داشت.
ه) امضای بدهکار: امضای ناقل وارانت مانند سفته الزامی است بدون امضا ظهر نویسی ناقص بوده و از درجه اعتبار ساقط می گردد.
به موجب مندرجات ماده ۶۹۸ قانون مدنی ضمانت اگر در سند قید شود مفهوم آن نقل ذمه به ذمه است ، یعنی بعد از اینکه ضمان بطور صحیح واقع شد مضمون له حق رجوع به بدهکار ( مضمون عنه ) را نداشته و برای استیفای طلب خود فقط باید به ضامن رجوع کند حال آنکه بصراحت مقررات ماده ۲۴۹ تجارت و با توجه به مواد ۲۰۹ و ۳۱۴ همین قانون دارنده برات ـ سفته ـ چک ـ بشرط رعایت مقررات مباحث نهم و دهم از باب چهارم قانون تجارت راجع به حقوق و وظایف دارنده برات و اعتراض بدون رعایت حفظ ترتیت و تقدم و تاخرو به هر نحو که مایل باشد می تواند به یکایک ظهرنویسان اوراق مزبور مراجعه و وجه مندرج درسند را به انضمام وجوه و سایر خسارات متعلعه قانونی مطالبه کند مراجعه دارنده برات به هر یک از ظهرنویسان مانع مراجعه او به سایرین نمی شود و همین حق را هر ظهر نویس نسبت به ظهر نویسهای ماقبل خود و صادر کننده اوراق مزبور دارد . در ماده ۸ تصویب نامه تاسیس انبارهای عمومی مسئولیت تضامنی ظهر نویسان برگ وثیقه در مقابل دارنده آن پیش بینی شده است . به موجب است این ماده ظهر نویسان برگ وثیقه در مقابل دارنده آن مسئولیت تضامنی دارند و هر گاه ما حصل فروش کالا برای پرداخت طلب دارنده وثیقه کافی نباشد دارنده برگ وثیقه می تواند نسبت به بقیه طلب خود به یکایک ظهر نویسان مراجعه کند .
صرف امضای ظهر نویس در پشت برات ، سفته ، چک ، یا قبض وثیقه انبارهای عمومی حاکی از انتقال اسناد مزبور است . در ماده ۱۱۸ قانون تجارت فرانسه و ماده ۱۲ قانون متحدالشکل ژنو ظهرنویسی برات و سفته پیش بینی شده ، با این معنی دارنده برات میتواند پس از امضاء ظهر سفته یا برات بدون ذکر عبارت دیگری و بدون اطلاع مدیون سند را به دیگری منتقل کند . مندرجات ماده ۲۴۶ قانون تجارت که می گوید (( … ممکن است در ظهر نویسی تاریخ و اسم کسی که برات به انتقال داده می شود قید گردد )) موْید این نظریه است زیرا ذکر عبارت (( ممکن است )) در ماده فوق مجوز امکان عدم درج اسم منتقل الیه در پشت سند است .
در عرف تجارت در ایران و بازارهای بین المللی نیز ظهر نویسی سفید مجاز شمرده شده ، حال آنکه در انتقال طلب یا حقوق دیگر مانند بیمه نامه یا بارنامه انتقال حق وقتی تحقق پیدا می کند که نام منتقل الیه در پشت سید قید گردد به علاوه در این قبیل اسناد چنانچه انتقال به اطلاع مدیون نرسیده و نام برده بدهی خود را بعد از انتقال به این سابق تاْدیه نماید منتقل الیه حق رجوع به او نخواهد داشت ( ماده ۳۸ قانون اعسار مصوب ۲۰ آذر ماه ۱۳۱۳ شمسی با اصلاحات بعدی )
در مواد ۲۴۵ و ۲۴۷ قانون تجارت مصوب سال ۱۳۱۱ شمسی ظهر نویسی برای انتقال و ظهر نویسی به عنوان وکالت در وصول پیش بینی شده همچنین در ذیل ماده ۲۴۹ همین قانون ظهر نویسی به منظور ضمانت در برات ذکر گردیده است . به علاوه به موجب ماده ۶ تصویب نامه قانونی تاسیس انبارهای عمومی کالاهای سپرده به انبارهای عمومی را می توان از طریق ظهر نویسی به دیگری منتقل یا مورد وثیقه قرارداد بنابر این چهار نوع ظهر نویسی در قانون تجارت پیش بینی شده است.
یکی از ظهرنویسی های ممنوع ، ظهرنویسی مشروط است که به موجب قوانین ایران ، فرانسه ، آلمان و بعضی از کشورهای دیگر باطل و مبطل ظهرنویسی است . منع ظهرنویسی مشروط در قانون ایران برای آن است که ظهرنویسی موجب ضمان است و ضمانت به موجب ماده ۶۹۹ قانون مدنی باید منجز بوده و معلق نباشد . قانون متحدالشکل ژنو نیز ظهر نویسی مشروط را منع کرده ولی ضمانت اجرای آن را فقط بطلان شرط قرارداده و بطلان ظهرنویسی در آن پیش بینی نشده است ، علیهذا طبق قانون مزبور که از طرف گروه زیادی از کشورهای اروپایی و آسیایی قبول شده است ، ظهرنویسی مشروط موجب قطع تسلسل امضای ظهرنویسان نمی شود . می توان نتیجه گرفت که ظهرنویسی به عنوان رهن مانند ظهرنویسی برای انتقال مالکیت تلویحاٌ در قانون تجارت ایران در نظر گرفته شده و باید به مقررات قانون مدنی راجع به رهن مراجعه کرد .
اگر مال مرهون کالا بوده و مستند آن برگ وثیقه صادره از انبار عمومی باشد و اولین ظهرنویسی در دفتر انبار به ثبت رسیده باشد دارنده برگ وثیقه در صورت عدم تادیه دین می تواند ده روز پس از انقضای موعد مذکور در برگ وثیقه برای وصول طلب خود و خسارات متعلق ، فروش کالای مورد وثیقه را از ثبت محل تقاضا کند در این صورت ثبت محل فوراً موضوع را به انبارهای عمومی اطلاع داده و تقاضای مزبور را ضمن صدور اجرائیه به اولین ظهرنویس برگ وثیقه ابلاغ می کند و در صورتی که بدهکار ظرف یک ماه از تاریخ ابلاغ اجرائیه بدهی خود را نپردازد محل اقدام به فروش مورد وثیقه از طریق حراج خواهد نمود و ماحصل فروش پس از وضع حقوق و هزینه انبارداری و حقوق و هزینه های اجرایی به مرتهن داده می شود . در صورتی که ماحصل فروش مال برای پرداخت طلب کافی نباشد دارنده برگ وثیقه می تواند نسبت به بقیه طلب خود به هریک از ظهرنویسان مراجعه کند مشروط برای اینکه در ظرف یک ماه از تاریخ سررسید طلب ، تقاضای صدور اجرائیه کرده باشد. ( مواد ۸ و ۱۰ تصویب نامه قانون و ماده ۱۴ آئین نامه)
شرایط انتقال سند
در قانون ۲۸ ماه مه ۱۸۵۸ انبارعمومی ملزم به تسلیم دوسند گردید” قبض رسید و برگ وثیقه” که توامآً یا بصورت مجزا قابلیت ظهر نویسی داشت. این ترتیب در صدور و ظهر نویسی تا به امروز بدون تغییر حفظ شده و در قوانین پاره ای از کشورها از جمله ما راه یافته است. در حقوق فرانسه ، ظهر نویسی قبض رسید کفایت می کند و لزومی در امضای قبض وثیقه نیست.