نمودار۴-۶) هیستوگرام متغیر سودمندی درک شده
مطابق جدول و نمودار ۴-۶ میانگین امتیاز متغیر سودمندی درک شده از نظر پاسخ دهندگان ۰۳۹۵/۴ ، انحراف معیار، ۵۶۲۲۲/۰ و واریانس، برابر ۳۱۶/۰ می باشد. میانگین به دست آمده بیشتر از میانگین مورد انتظار (امتیاز ۳) است و همچنین کمترین امتیاز مربوط به متغیر سودمندی درک شده از نظر پاسخ دهندگان معادل ۸/۱ و بیشترین امتیاز معادل ۵ می باشد. از سوی دیگر مقدار چولگی مشاهده شده برای متغیر سودمندی درک شده برابر ۴۰۴/۰- است که در بازه (۲ ، ۲-) قرار دارد؛ یعنی از لحاظ کجی متغیر سودمندی درک شده نرمال بوده و توزیع آن متقارن است. همچنین مقدار کشیدگی آن ۰۵۷/۰- است که در بازه (۲ ، ۲-) قرار دارد؛ این نشان می‌دهد توزیع متغیر سودمندی درک شده از کشیدگی نرمال برخوردار است.

توصیف متغیر خطر و حفظ حریم خصوصی
جدول۴-۷) توصیف متغیر خطر و حفظ حریم خصوصی

متغیر

تعداد

کمترین

بیشترین

میانگین

انحراف معیار

واریانس

چولگی

کشیدگی

خطر و حفظ حریم خصوصی

۳۷۰

۵/۱

۵

۳۸۸۱/۳

۶۷۷۴۱/۰

۴۵۹/۰

۱۲۴/۰-

۴۳۶/۰-

نمودار۴-۷) هیستوگرام متغیر خطر و حفظ حریم خصوصی
مطابق جدول و نمودار ۴-۷ میانگین امتیاز متغیر خطر و حفظ حریم خصوصی از نظر پاسخ دهندگان ۳۸۸۱/۳ ، انحراف معیار ۶۷۷۴۱/۰ و واریانس برابر ۴۵۹/۰ می باشد. میانگین به دست آمده بیشتر از میانگین مورد انتظار (امتیاز ۳) است و همچنین کمترین امتیاز مربوط به متغیر خطر و حفظ حریم خصوصی از نظر پاسخ دهندگان معادل ۵/۱ و بیشترین امتیاز معادل ۵ می باشد. از سوی دیگر مقدار چولگی مشاهده شده برای متغیر خطر و حفظ حریم خصوصی برابر ۱۲۴/۰- است که در بازه (۲ ، ۲-) قرار دارد؛ یعنی از لحاظ کجی متغیر خطر و حفظ حریم خصوصی نرمال بوده و توزیع آن متقارن است. همچنین مقدار کشیدگی آن ۴۳۶/۰- است که در بازه (۲ ، ۲-) قرار دارد؛ این نشان می‌دهد توزیع متغیر خطر و حفظ حریم خصوصی از کشیدگی نرمال برخوردار است.
توصیف متغیر پذیرش بانکداری اینترنتی
جدول۴-۸) توصیف متغیر پذیرش بانکداری اینترنتی

متغیر

تعداد

کمترین

بیشترین

میانگین

انحراف معیار

واریانس

چولگی

کشیدگی

پذیرش بانکداری اینترنتی

۳۷۰

۲

مسئول برنامه ریزی و آموزشی دانشگاه

۱

۳

مدیران گروه های آموزشی و تحصیلات تکمیلی

۶

۴

رئیس دانشکده

۲

۵

اساتید دانشکده

۵

مجموع

۱۵

با توجه به جدول (۴-۱)، ترکیب انتخاب شده برای خبرگانی که پرسش­نامه حوزه آموزش را جهت تعیین روایی تکمیل نمودند، نشان می­دهد که خبرگان از صلاحیت لازم برای قضاوت و پاسخ­گویی برخوردارند.

۳-۶- روش­ها و ابزار گردآوری داده ­ها و اطلاعات
در هر تحقیق متعارف، جمع‌ آوری اطلاعات یکی از مهمترین برنامه‌ها است. در کار جمع‌ آوری اطلاعات در هر تحقیق، نه تنها باید از چند یا چندین روش استفاده کرد، بلکه باید هر روش درست و با شناخت کامل برگزیده شود و به درستی به کار برده شود [۱۵۱]. عمده­ترین روش­های گردآوری داده ­ها و اطلاعات روش کتابخانه­ای، میدانی، مصاحبه و روش پرسشنامه است.
در پژوهش حاضر از مطالعات کتابخانه‌ای بهره‌ زیادی شده است به طوریکه با مراجعه به کتاب­ها، مجلات و نشریات گوناگون فارسی و لاتین و پایان نامه‌های موجود در دانشگاه­ های مختلف و پژوهشکده مدارک و اسناد علمی ایران و فیش برداری از آنها و استفاده از سایت‌های مختلف اینترنتی مرتبط با موضوع و مراجعه به کتابخانه‌های دانشگاه­ های تهران، علم و صنعت، شهید بهشتی، خواجه نصیر و گفتگو و مصاحبه با کارشناسان و مدیران در حوزه‌های مرتبط با موضوع آموزش، سعی شده است تا سوابق تحقیقات صورت گرفته در مورد این موضوع را گرد­آوری نموده و همچنین با بهره گرفتن از این روش و گردآوری آثار مربوط به موضوع تحقیق و با توجه به آخرین آمار و اطلاعات موجود، در غنی‌تر ساختن ادبیات پژوهش، تهیه پرسشنامه و فصل‌های دیگر پایان نامه به نحو مناسب و مطلوبی بهره گرفته شود.
همچنین برای کسب اطلاعات و داده ­ها مصاحبه ­هایی با مسئولان آموزشی دانشگاه انجام شده است. روایی پرسشنامه و اطلاعات اهداف بلندمدت دانشکده و نیز تعیین عوامل موثر و روابط بین آنها از جمله مواردی هستند که پژوهشگر برای انجام آنها ده­ها ساعت زمان صرف مصاحبه با خبرگان کرده است.
۳-۶-۱- روش پرسشنامه
پرسشنامه به عنوان یکی از متداول‌ترین ابزار جمع‌ آوری اطلاعات در تحقیقات پیمایشی است، که عبارت است از مجموعه‌ای از پرسش­های هدفدار، که با بهره‌گیری از مقیاس­های گوناگون نظر، دیدگاه و بینش یک فرد پاسخ­گو را مورد سنجش قرار دهد [۱۴۹].
نحوه امتیازبندی پرسشنامه و مقیاس داده‌ها: در مقیاس لیکرت، نگرش پاسخگویان نسبت به بعضی موضوعات اندازه ­گیری می‌شوند. مقیاس لیکرت شامل تعدادی عبارت است که هر یک گزینه‌های پنجگانه­ای را در بر می­گیرد. امتیازها و ارزش­های عددی گزینه‌ها را طوری تعیین می­کنیم که امتیاز ۱ و ۵، ارزش­های دو طرف طیف، و امتیاز ۳، ارزش مربوط به وضع «بی نظر»، «متوسط» یا بلاتکلیف باشد. از طریق عباراتی که در این مقیاس بکار می‌روند، می‌توان پاسخ پاسخگویان یا موضوع­های مختلف را به طور ترتیبی مشخص کرد [۱۵۲]. در پرسشنامه ­های تحقیق حاضر همانطور که اشاره شد از مقیاس پنج گزینه‌ای لیکرت برای جمع‌ آوری نظرات پاسخگویان استفاده شده است. بدین ترتیب اطلاعات کیفی و ناپارامتریک با مقادیر کمی و عددی تعبیر شدند و در محاسبه ملاک عمل قرار گرفت.
نحوه امتیاز بندی سوالات نیز در جدول زیر می‌باشد:

امتیاز

۱

۲

۳

۴

۵

عبارت زبانی

خیلی کم

کم

متوسط

زیاد

خیلی زیاد

منظور از وثیقه عینی هر مالی است که وثیقه طلب قرار می گیرد و معنایی غیر از وثیقه دینی دارد که بر ذمه متعهد بار می گردد. مانند خانه و اتومبیل و اوراق قرضه و دستور پرداخت ها و تمبر. به بیان دیگر هرگاه مورد وثیقه عین و یا حق عینی باشد آن وثیقه را وثیقه عینی نامند.
بند سوم : وثیقه قانونی
«وثیقه قانونی وثیقه ای است که مستند آن قانون است، مانند ابنیه و اشجار ترکه که قبل از دادن حق زوجه از قیمت آنها وثیقه قانونی به نفع زوجه است.»^[۸۴] ماده ۹۴۸ ق.م. مصداق این نوع از وثیقه است چرا که مقرر داشته است : «هرگاه در مورد ماده قبل^[۸۵] ورثه از ادای قیمت ابنیه و اشجار امتناع کند زن می تواند حق خود را از عین آنها استیفاء نماید.» حق رجحان (در دیون) و حق حبس در معاملات و عقود از جنس وثیقه قانونی است.
بند چهارم : وثیقه استقراضی
وثیقهای که در مقابل گرفتن قرض داده میشود در مقابل وثیقه های غیر استقراضی از قبیل وثیقه حسن انجام تعهد یا وثیقه که کفیل می دهد تا در صورت حاضر نکردن مکفولٌ عنه از محل وثیقه او میزان معینی به نفع دولت ضبط شود.
بند پنجم : وثیقه اجرای تعهد
«تمام یا بخشی از دارایی متعهد است که به خاطر اجرای تعهدات او، از طریق قرارداد یا تصمیم دادگاه و یا به حکم قانون مقیّد گردیده باشد؛ این تعریف به طور لفّ و نشر شامل وثیقه قراردادی و وثیقه قضائی و وثیقه قانونی می باشد.»^[۸۶]
بند ششم : وثیقه حسن اجرای تعهد
«این وثیقه مسبوق به تحقق دین بین دهنده وثیقه و گیرنده آن نیست. کسی این وثیقه را می دهد که احتمال می رود بعد از سپردن وثیقه، از سوء اجرای تعهد او خسارتی به گیرنده وثیقه برسد.»^[۸۷] ارزش وثیقه بسته به رضای طرفین است. این وثیقه مشمول عنوان معاملات با حق استرداد نیست.
بند هفتم : وثیقه حسن انجام تعهد
«نوعی وثیقه است که تأسیسی جدید در مبادلات حقوقی به حساب می آید. عناصر آن از این قرار است :
الف) بین وثیقه دهنده و وثیقه گیرنده دین در حین دادن وثیقه محقق نشده و حتی سبب این هم ممکن است محقق نشده باشد مثل اینکه طرفین قصد دارند که به موجب توافق بعدی تا میزان یک میلیون تومان یکی بدهد که او به نمایندگی بفروشد و برای حسن انجام این تعهد که بعداً محقق می شود نماینده آتیه قبلاً ملکی را از مال خود (یا دیگری) نزد طرف خود به وثیقه می گذارد که هرگاه تخلفی کرد و خسارتی به طرف وارد شد او بتواند از محل آن وثیقه خسارت خود را دریافت کند.

ب) وثیقه را کسی می دهد که ممکن است از سوء انجام او به طرف دیگر خسارتی وارد شود.
ج) ارزش وثیقه و تناسب آن کاملاً بسته بر رضایت و دلخواه طرفین است.
د) نوع تعهد یا تعهدات که وثیقه برای حسن انجام آن داده می شود در حین قرارداد وثیقه معلوم است.
هـ) گفته می شود این وثیقه ماده ۳۴ ق.ث. نیست؛ زیرا شرط تحقق ماده ۳۴ وجود دین مسلم است (در حین حدوث معامله با حق استرداد) علی هذا اجرائیه راجع به قرارداد وثیقه مورد بحث ما اجرائیه سند ذمه ای خواهد بود (اگر قرارداد مذکور طی سند رسمی محقق شود.)»^[۸۸]
بند هشتم : وثیقه حسن خدمت
«مورد این وثیقه آن است که وثیقه دهنده خدمتی را در دستگاه دولتی و یا موسسات عمومی و یا خصوصی مانند بانک ها قبول کند و احتمال برود که از سوء عمل او خسارتی ناشی گردد پس برای تأمین محل خسارت از او وثیقه می گیرند.»^[۸۹]
گفتارسوم : معاملات وثیقه ای و اقسام آن
در این گفتار لازم است پیش از تعریف معاملات وثیقهای و اقسام آن معامله را در معنای اعم و اخص توضیح دهیم لذا در بند ذیل خواهد آمد:
بند اول : تعاریف معامله
الف) معنای اعم
«معامله به معنی اعم عبارت است از هر عملی که محتاج به قصد قربت نباشد. بنابراین عقد صدقه ( ماده ٨٠٧ ق.م.) معامله نیست. ولی غصب و عمل موجب ضمانات قهری و جرایم کبیره و صغیره، جزء معامله به معنی اعم می باشند. معامله به این معنی در فقه بسیار نزدیک به اصطلاح معاملات مدنی در حقوق خارجی است.»^[۹۰]
ب) معنای اخص
۱- معامله به معنی خاص شامل عقود (مالی و غیرمالی مانند نکاح) و ایقاعات است.
۲- معامله به معنی اخص که شامل عقود مالی معوض است و شامل عقد نکاح نمی شود.
۳- به معنی عقود معین و غیرمعین است. ( ماده ۴۶ و ۴۷ ق.ث.)
۴- به معنی عقود و ایقاعات ( ماده ۲۲۳ ق.م.) است. حمل معامله بر این معنی در غیر قانون مدنی دشوار است.
بند دوم : تعریف معاملات وثیقه ای
همانطور که قبلاً اشاره شد، وثیقه در لغت به معنی «استوار»،«آنچه بدان اعتماد شود» و «محکم کاری» است. و در اصطلاح در معانی زیر به کار رفته است :
اولاً : در اصطلاح مالی است (منقول و غیرمنقول) که وام‌گیرنده تحت یکی از صور قانونی از قبیل رهن یا معامله با حق استرداد، آن را نزد وام دهنده می‌گذارد و وام می‌ستاند تا اگر در موعد مقرر آن را پس نداد، وام‌‌دهنده بتواند از محل فروش وثیقه و قیمت آن، طلب خود را وصول کند.
ثانیاً : مالی که برای تضمین حسن اجراء تعهد داده می‌شود. در این صورت، دین بالفعل و محققی وجود ندارد؛ به عکس رهن و بیع شرط که باید در آنها دین بالفعل در حین عقد باشد.^[۹۱] بر این اساس وثیقه مبلغ مالی یا دارایی است که در ازای شرطی نزد طرف قرارداد یا نزد دادگاه می‌گذارند.
اما در خصوص معاملات وثیقه ای می توان گفت «هر معامله ای که به موجب آن شخصی (اعم از این که مدیون باشد یا نه) عین مال منقول یا غیرمنقول خود را وثیقه انجام عملی قرار دهد، خواه آن عمل ردّ طلب باشد یا عمل دیگر و خواه آن طلب ناشی از قرارداد باشد یا نباشد.
در حقوق ما اقسام معاملات وثیقه ای عبارتند از: معاملات شرطی و رهنی و معاملات با حق استرداد.
اصل بر این است که وثیقه گذاری یا وثیقه قرار دادن به واسطه انعقاد عقد و در ضمن آن صورت پذیرد حال تفاوتی نمینماید آن عقد رهن باشد یا بیع شرط و یا حتی قراردادهای خصوصی که به موجب ماده ۱۰ ق.م. منعقد می گردد. ماهیت پیدایش وثیقه وجود دین و تعهد است و منشاء آن هر چه باشد اهمیتی ندارد؛ لیکن باید برای پرداخت و یا ایفای آن سررسید و موعد تعیین شده باشد. همچنین در این نوع معاملات مانند معاملات رهنی، مالکیت مالی که به وثیقه گذاشته می شود انتقال نمی یابد، تا جایی که حتی در صورت فوت مالک این حق تماماً به ورثه متوفی منتقل میگردد و پرداخت مالیات مربوط به مال نیز به عهده وارث مالک پیشین محول می شود.
گفتار چهارم : اقسام معاملات وثیقه ای
با تعریفی که از معاملات وثیقهای بیان شد اکنون باید دید اقسام این معاملات به چه شکل است و خاستگاه آنها از کجاست. معاملاتی که در آنها مالی به وثیقه گذاشته میشود و قانونگذار در قوانین از آنها یاد می کند به چهار عنوان محدود می گردد.
بند اول : معاملات با حق استرداد
معامله با حق استرداد یک تأسیس حقوقی جدیدی در حقوق ما می باشد که با وضع مواد ۳۳ و ۳۴ ثبت اسناد و املاک مصوب ۱۳۱۰ تولد یافت. معامله با حق استرداد با تولد خود باعث بی اعتباری تعدادی از معاملات راجع به املاک و اموال غیرمنقول و منقول ثبت شده که تحت هر عنوان در آنها قید می شد که طرف، حق استرداد مال مورد معامله را دارد شده است.
ماده ۳۳ به عنوان مثال از معاملاتی که در آنها خیار شرط لحاظ شده یا معاملات قطعی با شرط نذر خارج یا معامله قطعی با شرط وکالت نام می برد و در نهایت اشاره می کند که هرگونه معاملات انتقالی تحت عنوان صلح یا به هر عنوان دیگر معامله با حق استرداد محسوب میشود. در این گونه معاملات اراده قانونگذار جانشین اراده طرفین بوده و از این لحاظ مقررات مربوط به معاملات با حق استرداد جنبه نظم عمومی یافت و به توافق طرفین برخلاف آنها ترتیب اثر داده نمی شود.
به نظر می رسد بتوان معامله با حق استرداد را چنین تعریف نمود : «عقدی است مفروض قانونگذار که اثر انتقال مالکیت را، از هر عقد تملیکی و معوض که عوض آن قابل استرداد باشد، گرفته و بر عوض اثر وثیقه ای و بر معوض احکام قرض بار گردد.»
معامله با حق استرداد عقدی نیست که مورد توافق طرفین باشد بلکه عقدی است که قانونگذار آن را برای طرفین فرض کرده است بدین معنی که قانونگذار فرض کرده که طرفین از انجام معاملات مذکور در ماده ۳۳ ق.ث. قصد قرض و رهن دارند و نه قصد انعقاد معامله توافق شده.
این عقد جنبه تحمیلی دارد که از طرف قانونگذار بر طرفین تحمیل می شود. البته طرفین دارای اراده ای آزاد هستند که در موقعیت معاملات مذکور قرار نگیرند ولی اگر در چنین موقعیتهایی قرار گرفتند نمی توانند به توافق صریح فی ما بین خود استناد کنند بلکه احکام معامله با حق استرداد بر آنها تحمیل می شود. از نظر تحلیلی معامله با حق استرداد دو عقد قابل تجزیه است یکی قرض و دیگری وثیقه. پولی که طرف قرارداد داده قرض محسوب می شود و به ملکیت طرف مقابل در می آید تا در مدت تعیین شده عین یا عوض آن را مسترد نماید. در مقابل عوضی که گرفته به ملکیت ایشان درنیامده و به عنوان وثیقه برای طلبش از طرف مقابل محسوب می شود.
معاملات با حق استرداد، معاملاتی تملیکی و معوض هستند که به قصد استقراض و وثیقه منعقد می شوند و به همین خاطر قانونگذار اثر تملیکی را از این دسته از معاملات سلب کرده است. ماده ۳۳ ق.ث. حق تقاضای ثبت ملک را به انتقال دهنده داده است و اثر تملیکی را از این معاملات گرفته است. ماده ۳۴ سابق نیز ثمنی را که انتقال گیرنده پرداخته است، به عنوان طلب او از انتقال دهنده؛ و مبیع را نیز وثیقه طلب مذکور می دانست. بنابراین معاملات با حق استرداد دارای آثار قرض و وثیقه هستند.^[۹۲]
لیکن باید گفت این تأثیر صرفاً از حیث آثار میباشد و الا این معاملات ماهیتاً وثیقهای نیستند. بدین معنی که طرفین انعقاد معامله، یک معامله وثیقهای را انشاء نمی کنند، بلکه معاملهای تملیکی و معوض را انشاء میکنند که در ضمن آن برای انتقال دهنده حق استرداد قرار دادهاند. پس ظاهر اینگونه معاملات معوض و تملیکی است و اگر معامله ای در ظاهر، وثیقه ای باشد، مانند وثایقی که برای حسن انجام تعهد یا برای ضمان درک یا ضمان معاوضی می دهند، مشمول عنوان معاملات با حق استرداد نیستند. این معاملات، خود، ماهیتاً وثیقه ای هستند.
مثلاً بیع شرط، ماهیتاً یک عقد تملیکی و معوض است، لیکن چون وسیله تقلب نسبت به قانون قرار گرفت، قانونگذار اثر تملیکی را از آن سلب کرده است و آن را از حیث اثر در حکم معاملات استقراضی و وثیقهای قرار داده است. به علاوه ماده ۳۴ موجب نمی شود که بیع شرط و سایر معاملات مشمول مقررات آن، اصالت خود را از دست بدهند. این معاملات تا آنجا که برخوردی با مقررات قانون ثبت ایجاد نشود، مشمول مقررات قانون مدنی هستند.
در خصوص لازم یا جایز بودن معاملات با حق استرداد باید گفت از آنجا که ماهیت این معاملات از عقد قرض و وثیقه تشکیل شده و نظربه اینکه می دانیم عقد قرض نسبت به هر دو طرف لازم است و نیز عقد وثیقه از طرف مدیون لازم و از طرف دائن جائز است؛ لذا معامله با حق استرداد از نظر برخی از استادان نسبت به مورد اخیر نیز لازم^[۹۳] دانسته شده و برخی دیگر همین اثر را نیز برای معامله با حق استرداد قائل هستند. به نظر می رسد معاملات با حق استرداد در این خصوص در رابطه با دو طرف لازم باشد چراکه اصل، لزوم در عقود است و جایز بودن نیاز به تصریح دارد که قانون ثبت چنین تصریحی وجود ندارد.^[۹۴]
معاملات با حق استرداد مستقل بوده و تجزیه ناپذیر. مستقل است چراکه تبعی نیست؛ تجزیه ناپذیر است یعنی هرگاه انتقال دهنده قسمتی از دین خود را بپردازد نمی تواند ادعا کند که به همین مقدار از مال مورد معامله آزاد است. بلکه تمام مال وثیقه آن باقی می ماند. (ماده ۷۸۳ ق.م.)
گفته شد که معاملات با حق استرداد ضمن حفظ اصالت خود در قانون مدنی، از قواعد عمومی معاملات وثیقهای نیز پیروی می کنند. این معاملات هم بنا بر قانون مدنی و هم بنا بر اینکه در حکم معاملات وثیقه ای هستند، تجزیه ناپذیر می باشند.
و نهایتاً اینکه در هر عقد تملیکی و معوض که در آن انتقال دهنده حق دارد با رد عوضی که گرفته، مال تملیک شده را استرداد نماید معامله با حق استرداد جلوه پیدا می کند. والا عقودی که چنین مشخصه ای ندارند مشمول معاملات با حق استرداد قرار نمی گیرند.
برای اینکه یک معامله معوض و تملیکی، مشمول عنوان و مقررات معاملات با حق استرداد باشد، باید حاوی شرطی باشد که انتقال دهنده بتواند عوض منتقل شده را مسترد دارد. از این شرط، به حق استرداد تعبیر می شود. حق استرداد عبارت است از یک حق قراردادی^[۹۵] که انتقال دهنده مال منقول یا غیرمنقول در معاملات معوض تملیکی می تواند به استناد آن، با رد عوض دریافتی، مال انتقال داده شده را مسترد دارد. عنوان این حق، ممکن است خیار شرط، شرط نذر خارج، شرط وکالت باشد و یا بدون هرگونه عنوانی، چنین حقی تعیین شده باشد. به هرحال هرگاه فروشنده، تحت هر عنوانی به موجب قرارداد قادر باشد چنین کاری را انجام دهد، قرارداد مزبور مشمول مقررات معاملات با حق استرداد است.
در ماده ۳۳ ق.ث. صوری که به نظر قانونگذار مبنای معاملات با حق استرداد قرار دارد منحصر به شرط خیار، شرط نذر خارج، شرط وکالت است که در ذیل به توضیح هر یک خواهیم پرداخت. اما مصادیق معاملاتی که میتواند در آنها حق استرداد وجود داشته باشد به این تعداد محصور نیست چرا که معاملات با حق استرداد را قانونگذار مشخص نمی نماید و تشخیص ماهیت این نوع معاملات با دادگاه است.^[۹۶]
الف) خیار شرط
خیار شرط « عبارت است از اختیاری که در ضمن عقد برای یکی از متعاملین یا هر دوی آنها یا شخص ثالث قرار داده می شود تا بتواند در مدت معینی معامله را فسخ نماید.»^[۹۷] تفاوت این خیار با سایر خیارها در این است که وجود این خیار ناشی از اراده و تراضی طرفین می باشد. اگر چه ظاهر ماده ۳۹۹ ق.م. خیار شرط را ویژه عقد بیع می داند، لیکن مطابق ماده ۴۵۶ ق.م. خیار شرط در تمامی عقود معاوضی لازم قابل درج است.^[۹۸] این ماده چنین مقرر می دارد : «تمام انواع خیار در جمیع معاملات لازمه ممکن است موجود باشد مگر خیار مجلس و حیوان و تأخیر ثمن که مخصوص بیع است.»
در فقه نیز گفته شده است که خیار شرط در همه معاملات معوضی و تملیکی قابل درج است. بنابراین در هر یک از معاملات معوض و تملیکی، اعم از بیع، صلح و یا یک عقد غیرمعین مشمول ماده ۱۰ ق.م. و یا هر معامله معین یا غیرمعین دیگر می توان شرط خیار را درج کرد و در هر صورت، معامله مذکور، معامله با حق استرداد خواهد بود.
در رابطه با خیار شرط، دو نکته مهم باید مورد اشاره قرار گیرند :
۱- لزوم تعیین مدت : مدت خیار شرط، باید معین و معلوم باشد. ماده ۴۰۱ ق.م. می گوید : «اگر برای خیار شرط مدت معین نشده باشد هم شرط خیار و هم بیع باطل است.»

کادمیوم معمولاً به طور طبیعی در آب های سطحی زیر زمینی وجود دارد. این عنصر ممکن است به صورت یون هیدراته یا ترکیبات پیچیده معدنی مانند کربنات، هیدروکسید، کلراید سولفات و هم چنین ترکیبات آلی همراه با اسید هومیک یافت شود. کادمیوم از طریق فرسایش خاک و سنگ بستر، رسوبات آلوده اتمسفری ناشی از کارخانجات صنعتی، پساب مناطق آلوده و استفاده از لجن و کود در کشاورزی وارد اکوسیستم های آبی می شود( اسماعیلی ساری، ۱۳۸۱). کادمیم در پوسته زمین به حد زیادی انتشار یافته، اما عمدتاً به عنوان محصول جانبی در ذوب روی تولید می شود. تقریباً ا‏ز سال ۱۹۵۰‏، کادمیم به عنوان پایدارکننده و رنگدانه در تهیه پلاستیک ها و در آبکاری و سیم های لحیم و دیگر آلیاژها مورد استفاده قرارگرفت. نگرانی هایی مبنی بر اینکه کادمیم سلامتی انسان را تهدید می کند، موجب کاهش استفاده آن برای مقاصد مذکور گردیده است. اما با بهره گرفتن از کادمیم در باتری های نیکل -کادمیم، همچنان کادمیم کاربرد داشته و تولید جهانی آن سالانه بطور تقریبی در حد ۱۹۵۰۰ ‏تن ثابت مانده است.

مهمترین مورد مصرف کادمیوم در آبکاری می باشد، کادمیوم برای آبکاری فولاد، آهن، مس، برنج و فلزات دیگر جهت محافظت از آنها در برابر خوردگی به کار می رود. کادمیوم در قطعات الکتریکی نیز اغلب بکار می رود زیرا هدایت الکتریکی آن نسبتاً پایین بوده و لحیم کاری آن آسان است. بخش کوچکی از کادمیوم تولید شده در جهان برای تولید رنگدانه های مختلف بکار می رود. عنصر کادمیوم به کار رفته در باطری های الکتریکی در مقایسه با سرب دارای عمر بسیار طولانی تری می باشد. کادمیوم دارای کیفیت بالایی برای جذب نوترون می باشد و به همین خاطر اغلب در میله های کنترل در رآکتورهای هسته ای مورد استفاده قرار می گیرد (بِرد، ۱۳۷۸ و کلارک، ۱۳۸۵و اسماعیلی ساری، ۱۳۸۱). کادمیوم می تواند از طریق عملیات صنعتی و استخراج معدن و نشت از محل های دفع زباله وارد شبکه های آبرسانی شود همچنین کادمیوم می تواند در اثر خوردگی لوله های گالوانیزه وارد شبکه توزیع آب گردد.
به طور کلی می توان راه های ورود کادمیوم به محیط زیست از منابع مختلف را بدین ترتیب بیان نمود:
- گرد و غبار و فاضلاب صنایع پالایش روی و سرب و معادن مربوطه ، کارخانجات ساخت محصولات کادمیوم.
- فاضلاب ناشی از الکترولیز که غلظت کادمیوم در آن بین ۱۰۰ تا ۵۰۰ میلی گرم در لیتر است.
- صنایع فلزی غیر آهنی، صنایع آهن و فولاد تولید گرد و غبار و فاضلاب می نمایند که لجن آنها حاوی کادمیوم است.
- لجن فاضلاب خانگی تا حدود ۳۰ میلی گرم در لیتر کادمیوم دارد.
- روی که در پوشش گالوانیزه در صنایع بکار می رود، شامل حدود ۲/۰ درصد کادمیوم بوده که به صورت ناخالص است. تخمین زده می شود که این پوشش حاوی کادمیوم تماماً به دلیل خوردگی طی چهار تا ۱۲ سال به محیط زیست باز می گردد.
- پوشش لاستیک اتومبیل ها شامل ۹۰–۲۰ میلی گرم در لیتر کادمیوم است که این مقدار به صورت ناحالصی در اکسید روی که به عنوان تسریع کننده ی پخت لاستیک استفاده می گردد وجود دارد.
- سنگ های فسفاته که ممکن است حاوی ۱۰۰ میلی گرم در لیتر کادمیوم باشند و در نتیجه کودهای فسفاته یک منبع ورود کادمیوم به محیط زیست هستند.
- زغال سنگ شامل ۵ – ۲۵/۰ میلی گرم در لیتر و روغن های گرم کننده به طور متوسط ۳/۰ میلی گرم در لیتر کادمیوم دارند که مقادیر نامعلومی از آنها به هوا وارد می شود. تخمین زده می شود که کل کادمیوم ورودی به آبهای اقیانوسی جهان نزدیک به ۸۰۰۰ تن در سال می باشد که نیمی از آن به واسطه فعالیت اقتصادی، صنعتی انسان و بقیه آن به صورت طبیعی وارد می شوند (بِرد، ۱۳۷۸ و کلارک، ۱۳۸۵).
۱-۴-۴- مروری بر سمیت برخی فلزات برای جانوران دریایی:
‏اثرات سمی فلزات سنگین در موجودات زنده به دخالت آنها در فرایندهای متابولیکی که ترکیبات حاوی گوگرد در آنها نقش دارند وابسته اند. زیرا بیشتر تجمع فلزات سنگین مربوط به ترکیب شدن با گروه های گوگرد در پروتئین ها و آنزیم ها است. در یک سامانه زنده مانند بدن یک موجود زنده فلزات در ‏بافت های سرشار از پروتئین مانند ماهیچه و ‏کبد تجمع پیدا می کنند (Islam and Tanaka, 2004) ‏. مطابق با گزارش Neff در سال۲۰۰۲ ‏سمیت برخی فلزات برای جانوران دریایی به شرح زیر می باشد:
‏الف) کادمیوم: این فلز در شکل تجمع یافته در بدن موجودات زنده یکی از سمی ترین فلزات برای ‏جانوران و گیاهان است. سمیت این فلز برای موجودات ساکن آب های شیرین بیشتر از موجودات دریایی ‏است زیرا افزایش شوری باعث کاهش سمیت این فلز می شود که می تواند به علت ترکیب این فلز در شکل یونی خود با یون کلراید در آب دریا باشد. غلظت کادمیوم به مقدار ۱۵ ‏تا ۲۰ ‏میگروگرم بر لیتر ‏در آب دریا در بسیاری از جانوران دریایی باعث ایجاد اختلالاتی همچون کاهش رشد، بی نظمی در تنفس، توقف پوست اندازی، کاهش طول عمر، ایجاد تغییر در فعالیت آنزیم ها و ‏انقباض غیرطبیعی ماهیچه ها می شود .
‏ث) نیکل و وانادیوم: این دو فلز غلظت بالایی در نفت خام دارند و به صورت ترکیبات آلی ‏فلزی در منابع نفتی یافت می شوند که مانند سایر فلزات ذکر شده در بالا د‏ارای سمیت قابل توجهی برای موجودات دریایی هستند. مطالعه نحوه پراکنش این دو فلز در اکوسیستم های دریایی و موجودات ساکن آنها در نواحی نفت خیز که استخراج و حمل و نقل نفت در آنجا صورت می گیرد بسیار حائز اهمیت است.
به دلیل اثرات مخرب فلزات سنگین از جمله نیکل و کادمیوم که دارای اثرات سمی و مخرب حتی در مقادیر کم می باشند کنترل آنها با اندازه گیری مداوم در اکوسیستم های آبی ضرورت می یابد. از مهم ترین روش های کنترل، انتخاب گونه های مختلف به عنوان شاخص آلاینده های فلزی در محیط های آبی می باشدکه دراین مورد بافت های مختلف آبزیان به طور گسترده ای به منظور بررسی اثرات فلزات سنگین می توانند به کار روند.
۱-۵- شاخص های زیستی آلودگی
‏مطالعات دانشمندان علوم زیست محیطی نشان می دهد که حضور، وضعیت و تعداد انواع ماهی، حشرات، جلبک و گیاهان اطلاعات دقیقی را درباره سلامت یا آلودگی یک رودخانه، نهر، دریاچه، تالاب یا مصب خاص فراهم می آورد. این نوع از گیاهان و جانوران را اندیکاتورهای بیولوژیک می گویند. ‏اندیکاتور^[۸]، یک نشانه یا سیگنال است که پیام پیچیده ای دارد. یک اندیکاتور ممکن است منعکس کننده صفات فیزیکی یا شیمیایی اوضاع اکولوژیک باشد. ‏اولین کاربرد اندیکاتورها مشخص نمودن وضعیت فعلی، ردیابی یا پیش بینی تغییرات مهم است. یک اندیکاتور اکولوژیک هم چنین می تواند برای شناسایی استرس های مهم اکوسیستم به کار رود (اسماعیلی ساری، ۱۳۸۱).
‏۱-۵-۱- کاربرد بیواندیکاتورها
یکی از مهم ترین روش ها برای پاسخ دادن به سؤالات مطرح پیرامون وضعیت فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیک آب ها مطالعه مستقیم گیاهان یا جانورانی است که در آن زیست می کنند. ارگانیزم های آبی و جوامع آنها وضعیت فعلی و هم چنین تغییرات در گذر زمان و اثرات تجمعی آلودگی ها را نشان می دهند. ‏اندیکاتورهای بیولوژیک قادرند اثرات زیست محیطی پنهان را نشان دهند (اسماعیلی ساری، ۱۳۸۱).
‏۱-۵-۲- استفاده های بالقوه بیواندیکاتورها
بیانگر میزان آلودگی در محیط هستند.
می توانند به درک مکانیزم سمیت کمک کنند.
هشدار اولیه در مورد خسارت وارده به محیط را می دهند.
در مورد احیاء محیط نشانه هایی را فراهم می آورند.
در ارتباط دهی استرس زاها به اثرات اکولوژیک مربوطه اهمیت دارند.
می توان آنها را با ارزیابی ریسک اکولوژیک مرتبط کرد(اسماعیلی ساری، ۱۳۸۱).
۱-۵-۳- ویژگی های بیواندیکاتورها
‏ گونه باید به طور دائم و به وفور موجود باشد.
‏ هر تاکسون باید به راحتی قابل شناسایی باشد.
‏ هر تاکسون باید دارای حدود اکولوژیک دقیق یا دامنه های قابل توصیف باشد.
‏در سیستم های بیولوژیک، انواع مختلفی از پاسخ های داده شده به استرس اندازه گیری می شوند. پاسخ ها می توانند بیومولکولی / بیوشیمیایی تا پاسخ هایی در سطح جمعیت و جامعه باشند. هر یک از جنبه های مطالعه روی بیواندیکاتورها از نظر ارتباط اکولوژیک و زمان پاسخ دهی با هم فرق می کنند.
‏از بیومارکرها^[۹] (پاسخ های بیومولکولی / بیوشیمیایی) برای نشان دادن ارگانیزم در معرفی آلودگی، درسطوح پایین سازمان بیولوژیک، استفاده می شود. بیومارکرها با سایر بیواندیکاتورهایی که در سطوح بالاتر مقایسه می شوند در زیر آورده شده است(اسماعیلی ساری، ۱۳۸۱) (جدول۱-۴).
جدول۱-۴: مقایسه اختصاصات بیواندیکاتورها و بیومارکرها (اسماعیلی ساری، ۱۳۸۱).

۳ ) توضیح تمام رویه هایی که برای او انجام می شود و فرصت دادن به کودک برای بیان سؤالات ؛

۴ ) پذیرفتن بعضی رفتارهای برگشتی^[۸۶] کودک از طرف پرسنل بهداشتی ؛
۵ ) رعایت خلوت کودک ؛
۶ ) کمک به کودک برای ایجاد رابطه و ادامه ارتباط با گروه همسال و همکلاسیها ؛
۷ ) بازی با کودک.
اسچوفر و همکاران^[۸۷] از جمله وظایف پرستاران را فراهم نمودن تسهیلاتی برای کودک بستری در بیمارستان می دانند تا دوران بستری وی در بیمارستان با خاطره خوشایند همراه باشد که این تسهیلات عبارتند از :
۱ ) فراهم نمودن امکانات بازی برای کودک ؛
۲ ) توضیح در مورد روش های مختلف ؛
۳ ) حمایت از کودک و والدین او در حین انجام رویه ها.
علاوه بر تأمین استراحت و مراقبت جسمی از کودکان کاملاض بدحال، پرستار باید نگرانی را در آنان شناسایی نموده و با گوش فرا دادن به شکایات و نشان توجه، آنان را تسکین دهد. » (مارلو، ترجمه مانیاسریال ۱۳۷۹).
با توجه به مطالب یاد شده در خصوص رشد و تکامل کودکان و معرفی اثرات سوء بستری شدن در بیمارستان باید به بررسی این مطلب پرداخت که چگونه می توان اثرات سوء را به حداقل ممکن کاهش داد؟ این حق مسلم هر کودکی است که در زمان بستری بودن در بیمارستان روند عادی و تکامل جسمی، روانی، اجتماعی و ذهنی، خود را ادامه داده و دچار هیچگونه رکود یا وقفه ای نگردند. زیرا در غیر این صورت شاید ضربات ناشی از بستری شدن در بیمارستان به جسم و روان کودک جبران ناشدنی باشد. بنابراین باید به عواملی که می تواند این عوارض را به حداقل ممکن کاهش دهند، توجه کافی مبذول گردد. بنا به عقیده صاحبنظران، بازی در زمره این عوامل است.
کودک بستری و بازی
مارلو ۱۹۸۸ در مورد نیاز کودکان بستری در بیمارستان به بازی عقیده دارد، اطفال همانطور که در منزل فعالیت داشته اند، در بیمارستان هم احتیاج به بازی و فعالیت دارند (کریمی، ۱۳۶۸) .
کودکان نیاز دارند که ساعات تنهایشان را پر کنند و می بایستی به وسیله بازی ضربه ای را که در اثر بستری شدن در بیمارستان به آنان وارد شده است، از بین ببرند. کودک مادامیکه در تخت بیمارستان بستری است، پرستار می تواند اسباب بازی مورد علاقه اش را در کنار او قرار دهد. اگر از نظر جسمی قادر به بازی کردن نمی باشد، باید با خواندن داستان و فراهم نمودن امکان تماشای تلویزیون و گوش دادن به نوار داستان او را سرگرم نماید.
چاین ۱۹۷۴ در این زمینه عقیده دارد، کودکان به علت بیماری حاد یا طویل المدت یا عقب افتادگی ذهنی و یا جسمی در بیمارستان بستری می گردند. بستری شدن نیز باعث می گردد که کودک در بیمارستان تجاربی کسب نماید. هر چند زمان بستری شدن ممکن است کوتاه باشد ولی اثرات مطلوب یا نامطلوب آن برای همیشه در ذهن کودک باقی می ماند. جهت آنکه اثرات منفی ناشی از بستری شدن بر کودک و خانواده تقلیل یابد، راه حلهایی از جمله فراهم نمودن امکان بازی در بیمارستان را می توان اتخاذ کرد (کریمی، ۱۳۶۸).
« اونس^[۸۸] ۱۹۸۸ در مورد نقش بازی در سازگاری کودک با محیط بیمارستان معتقد است که اتاق بازی، به علت جو طبیعی و راحتی که در آنجا حکمفرماست برای کودک به عنوان محیطی امن و پناهگاه صلح و و امنیت به حساب می آید. کودک در آنجا به ترسهای ناشی از جدایی فائق می آید، در نتیجه اثرات سوء ضربه های جسمی و روانی ناشی از بستری شدن کاهش می یابد.
مارلو می افزاید : در اتاق بازی، کودکان آزادانه تکامل ذهنی، حرکتی و مهارتهای اجتماعیشان را افزایش می دهند و عواطف و احساسات خود را نشان می دهند (کریمی، ۱۳۶۸).
ویلیامز^[۸۹] ۱۹۸۷ در این باره عقیده دارد، کودک به علت بستری بودن در بیمارستان با ترسهای ناشناخته رو به رو می شود، از طریق بازی و به کارگیری انرژی ذهنی جسمی می توان ترسها و تنیدگی های کودک را کاهش داد، همچنین کودک به وسیله بازی می تواند شدت درد خویش را بیان نماید (ویلیامز، ۱۹۸۷).
بازی درمانی
بازی درمانی روشی است که به وسیله آن، ابزارهای طبیعی بیان حالت کودک، یعنی بازی، به عنوان متد درمانی روی به کار گرفته می شوند تا به کودک کمک کنند فشارهای احساسی خویش را تحت کنترل قرار دهد. پزشکانی که از بازی درمانی استفاده می کنند، معتقدند این روش به کودک اجازه می دهد جهان را در مقیاس کوچکتر با دستان خود بسازد و تحت نفوذ خود درآورد، کاری که در محیط پیرامون هر روز کودک امکان پذیر نیست (فخریان، ۱۳۸۵).
همگان درمانگری به نام هرمان هوگ – هلموت^[۹۰] را اولین کسی می شناسند که بازی را در درمان روان تحلیل گرانه کودکان به کار برد. با این حال، این ملانی ملاین بود که برای کاوش عمیق ذهن ناهشیار کودکف استفاده گسترده از بازی را در سال ۱۹۱۹ آغاز کرد. بازی برای کلاین، به معنای معادلی برای تداعی آزاد در کودکی بود. او احساس می کرد که کودکان در حین بازی همه اسرار خود، از جمله احساسات خود درباره افراد مهم در زندگی شان، چیزهایی را که دوست دارند و دوست ندارند، ترس ها، شادی ها، و علت خصومت هایشان را افشا می کنند. از آنجا که او باور داشت که بازی، ساده ترین زبان برای کودکان در بیان کردن خودشان است، اتاق درمان خود را با اسباب بازیهای بسیار متنوع تجهیز کرده بود، به ویژه اسباب بازیهایی که بیان حال^[۹۱] را ترغیب می کردند، بسیاری از این اسباب بازیها (نظیر پدر و مادر عروسکی، عروسکهای بچه، اسباب و اثاثیه خانه ) تعامل های خانوادگی را به ذهن می اورند و یا به نوعی به آنها مربوط می شدند (هیوز، ترجمه گنجی، ۱۳۸۴ ).
هنگامیکه کودک باری می کرد، کلاین به دقت توجه می کرد که او به راستی چه می گوید و سپس به معنای نمادین نهفته در بازیها را بیرون می کشید. اگر پسر بچه کوچکی با خانواده ای از عروسکها به بازی می پرداخت و مرتب عروسک پدر را در زیر ماسه ها دفن می کرد، کلاین پی می برد که آن پسر نسبت به پدر خود خشمگین است، اگر بچه دیگری مرتب با کامیون هایی که با آنها بازی می کرد، تصادف می نمود، کلان بیان می کرد که این عمل به تصویر کودک از یک رابطه جنسی که در زندگی اش از اهمیت برخوردار است اشاره می کند. کوتاه سخن اینکه هر عملی دربر دارنده معنایی نمادین است.
این واکنش کودک نسبت به تفسیرهای کلاین بود که به او می گفت نوع تفسیرش درست بوده است یا خیر. برای مثال، اگر پسر بچه ای که عروسک پدر را در زیر ماسه ها دفن می کرد، به صورت معناداری به او نگاه می کرد یا در پاسخ به گفته او درباره تنفر از پدرش لبخند می زد، یا اگر دختر کوچولوی بیمار، این گفته کلاین را که تصادفهای کامیون وی معنای جنسی دارند، به شدت انکار می کرد، درست بودن نظر وی مشخص می شد. درمانگر می تواند فرض کند که انکار شدید کودک، حاکی از این است که کودک عصبی شده است.
در ادبیات روان درمانی کودک موارد پژوهش متعددی آمده است که نشانگر سودمندی بازی در موقعیت مشاوره هستند. درمانگرانی که از بازی با عروسک خیمه شب بازی (جیمز و مایر^[۹۲]، ۱۹۸۷) ماسه بازی (آلان وبری^[۹۳]، ۱۹۸۷) شعر و موسیقی عامیانه (مازا، ۱۹۸۶) و قصه گویی دو جانبه (کستنبام^[۹۴]، ۱۹۸۵ ) استفاده کرده اندف نتایج موفقیت آمیزی را گزارش کرده اند (هیوز، ترجمه گنجی، ۱۳۸۴).
برنامه های بازی در بیمارستان
از آنجا که بازی بخش طبیعی از زندگی هر کودک است و چون این واقعیت معمولاً مورد پژوهش بزرگسالان بوده، به نظر می رسد در هر جایی که کودکان هستند، بازی هم رخ می دهد. هنگامیکه کودکان در بیمارستان بستری می شوند، در بیمارستان بازی وجود دارد.
بلسون در مورد تاریخچه بازی و مورد توجه قرار گرفتن آن در بیمارستان می گوید، اولین برنامه بازی در بیمارستان بروک در جنوب لندن واقع است، در ۲۴ سال پیش توسط کارکنان آن اجرا شد و پس از آن سازمان بهداشت و تأمین اجتماعی ^[۹۵]D.H.S.S در سال ۱۹۷۶ گروه متخصص و ورزیده ای برای بازی با کودکان در همه بخشهای بیمارستان انتصاب نمود (کریمی، ۱۳۷۸).
با وجود این، تا قرن ۲۰ برنامه های رسمی سازمان یافته بازی در بیمارستان های ایالات متحده مشاهده نمی شد. برخی از اولین برنامه ها در طول دهه ها ۱۹۲۰ و ۱۹۳۰ به وجود آمدند. اما بیشترین میزان گسترش در سالهای اخیر در طول دهه های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ به وقوع پیوست (هیوز، ترجمه گنجی، ۱۳۸۴).
برنامه های بازی در بیمارستان به لحاظ آنچه بر آن تأکید دارند، و همچنین براساس روشها و هدفهای خاص، تا حدقابل توجهی متفاوت هستند. نوع برنامه موجود، به عوامل متعددی بستگی دارد که اولین آنها میزان حمایت سازمانی از این گونه برنامه هاست. آیا از نظر رئیس بیمارستان، بازی بخش مهمی از زندگی کودک است؟ آیا آنها تمایل دارند مانند کارمندان عادی، کارمندانی هم برای برنامه های بازی استخدام کننده و فضای کافی برای این کار فراهم آورند و وسائل ضروری بازی را تهیه کنند؟
در حین عامل موثر در برنامه بازی در بیماستان، پیشینه تحصیلی کارکنان است. آیا کارکنان بیمارستانی با اصول اساسی رشد کودک آشنا هستند؟ به بیان دقیقتر، آیا آنها از فایده های جسمانی، ذهنی، اجتماعی و عاطفی بازی آگاهند؟ آیا آنها نحوه تشویق و حمایت از بازی کردن را می دانند، یا اینکه آموزش آنها به کلی در حیطه مسائل پزشکی بوده است؟
در برنامه های درمانی بازی^[۹۶] به کودکان وسائلی داده می شود که برای ترغیب بیان احساسها طراحی شده اند، برای مثال، عروسکها، عروسکهای خیمه شب بازی، وسائل دکتربازی^[۹۷]، و لوازم هنر آفرینشی. با بهره گرفتن از این وسائل کودکان می توانند یا ترسها و خصومتهای خود روبرو شوند و با آنها مقابله کنند (هیوز، ترجمه گنجی، ۱۳۸۴).
چنانچه بیمارستان اطاق خاصی برای این کار نداشته باشد می توان از کالسکه بزرگی که حاوی اسباب بازی می باشد استفاده نمود. چنانچه اطاق بزرگی، برای این کار در دسترس باشد برحسب موقعیت، می توان بیماران را با برانکار یا صندلی چرخدار به اتاق بازی برده تا در فعالیتهای بازی شرکت نمایند و در برخی دیگر که استراحت مطلق دارند باید ترتیبی داده شود که بتوانند در تخت خود به اسباب بازی دسترسی داشته باشند.
در اطاق بازی کودکانی که اجازه حرکت دارند باید مهارتهای فکری، حرکتی، اجتماعی را توسعه داده و با دستیابی به انواع هنرها مثل نقاشی کردن یا خمیربازی، عکس العملهای خود را ابراز نمایند. حتی در بیمارستان کودکان از بازی با وسائل منزل لذت می برند. کودکان غالباً اسباب بازیهایی نظیر پزشک و پرستار عروسکی، سرنگهای بازی و گوشی های پزشکی انتخاب نموده و فعالیتهای مشابه را تقلید می نمایند. از پارچه می توان برای مهار کردن حرکات عروسک، تهیه ملافه و باندهای نواری یا تهیه پارچه سه گوش برای اندام شکسته استفاده کرد. از عروسکها می توان برای نشان دادن رویه ها استفاده نمود. این گونه فعالیتها، نوعی بازی درمانی تلقی شده چونکه می تواند احساسات کودکان بستری در بیمارستان را نشان دهد. کودکان از وجود وسائلی مانند مواد ساده هنری، جداول، کتابهای داستان، عروسک، خانه های عروسکی و نوار ضبط صوت، تلفن، سه چرخه، کالسکه و واکسنها لذت می برند. چونکه می توانند با بهره گرفتن از آنها عضلات خود را رشد داده و عضلات بزرگ را وادار به تمرین کنند (مارلو، ترجمه مانیاس، ۱۳۷۹).
وسائل بازی مناسب
وسایل بازی باید متنوع باشند تا برای کودکانیکه در سطوح رشدی متفاوت هستند و علاقه مندیهای گوناگونی دارند، مناسب باشند. این وسائل عبارتند از : لوازم هنری، هواپیما، کتاب، انواع بازیها، وسائل موسیقی، و تجهیزات الکترونیکی مانند فیلم، ضبط صوت، رادیو، تلویزیون و بازیهای ویدئویی. در صورتیکه فعالیتهای خارج از ساختمان امکان پذیر باشد، کودکان بستری شده باید از تجهیزات بازی در فضای باز نیز بهره مند شود. وسائل بازی بیمارستان باید به طور حتم شامل اسباب بازیهای باشند که ویژه امور پزشکی هستند، گوشی، سرنگ، نوار زخم بندی، دستگاه فشار خون، لباس دکتر و پرستار، آمبولانس اسباب بازی، و مجموعه ای از عروسکها و عروسکهای خیمه شب بازی که بتوان نقشهای گوناگون را در تئاتر بیمارستانی به آنها اختصاص داد (هیوز، ترجمه گنجی، ۱۳۸۴ ).
کودکان با تمرین اعمالی پزشکی که فکر می کنند بر روی آنها اجرا خواهد شد، می توانند آنها را بهتر درک کنند و و ترنشان کاهش یابد.
سرانجام، هنگامیکه کودکان، گروه پزشکی و والدین با یکدیگر درگیر بازی نمایش می شوند، حس مشترکی به وجود می آید – این حس که کودک به تنهایی در معرض درمان نیست. در واقع، همان گونه که برای کودک پیش دبستانی مفید است، والدینی که در این گونه بازیها مشارکت می کنند نیز در محیط بیمارستان راحتر می شوند و به طور فزاینده ای حس تندرستی در تجربه بیمارستانی را به کودکان خود انتقال می دهند. همانگونه به وسیله اندازه گیری ها فیزیولوژیکی مانند ضربان قلب، حرارت بدن و فشار خون نشان داده می شود، کودکان معمولاً سریعتر بهبود می یابند، و والدین در فرایند درمان بیش از آنکه تنها یک تماشاچی حمایت کننده باشند، یک شریک به حساب می آیند (هیوز، ترجمه گنجی، ۱۳۸۴).
مطالعات انجام شده
در سالهای اخیر مطالعات و تحقیقات نسبتاً وسیعی درباره کودکان بستری در بیمارستان و نحوه سازگاری آنها صورت گرفته و به صورت مقالات و مجلات مختلف بستری شده است. از طرف دیگر درباره بازی نقش آن در تکامل کودک نیز تحقیقاتی صورت گرفته است و در کتب مختلف روان شناسی و پرستاری از آن به عنوان یک راه مفید جهت کاهش مشکلات روحی روانی کودکان یاد شده است.
ولی در زمینه تأثیر بازی بر بهبودی کودکان بستری شده، تحقیقات چندانی در کشور ما انجام نشده است. تعدادی از این تحقیقات که در این زمینه مسائل جانبی در کشورهای مختلف شده است مورد مطالعه قرار گرفته و به مواردی که برای این منظور به نظر می رسد اشاره می گردد.
باقر کلانتری ۱۳۷۶ در بیمارستان تهران تحقیقی به منظور آرامسازی بر اضطراب قبل از عمل جراحی کودکان سن مدرسه بستری در بخش جراحی بیمارستان انجام داد. تعداد کل نمونه ۶۰ کودک سن ۱۲ – ۶ سال بود که در دو گروه، ۳۰ نفری مورد مشاهده قرار گرفتند. دو گروه از نظر متغیرهایی چون سن، جنس، تعداد خواهر و برادر، رتبه تولد، واقف بودن به اینکه می خواهند عمل شوند و تعداد روزهای بستری قبل از عمل جراحی همگون شدند. ابزار مورد استفاده چک لیست مشاهده رفتاری، برگه آزمون هفت تصویر (پی یری) و ابزار کنترل علائم حیاتی بود. سپس برای گروه، ۳ جلسه آرامسازی توانسته است میزان اضطراب کودکان را قبل از عمل جراحی کاهش دهد (ممی یانلو، ۱۳۷۹).
پهلوان حسینی ۱۳۶۰ پژوهشی درباره اثر تربیتی بازی، بر روی کودکان ۵ – ۳ ساله مهد کودکهای (خصوصی، مراکز رفاهی، وزارتخانه ها) استان تهران انجام داده است، وی نظر ۹۰ نفر از مربیانی را که در مهدکودک مشغول به کار هستند. از جنبه های مختلف نقش بازی بر روی رشد جسمی، تکامل اجتماعی، ارزش درمانی، ارزش آموزشی و ارزش اخلاقی مورد بررسی قرار داده است. نتایج سؤالات فوق نشان می دهند که اکثر مربیان معتقد بودند که بازی علاوه بر اینکه منبع و وسیله یادگیری است می تواند در مداوای کودکان نقش مؤثری داشته باشد.
تحقیقی به وسیله انصاری ۱۳۶۴ تحت عنوان « عواملی که از دیدگاه کودکان دبستانی به هنگام بستری شدن در بیمارستان، در آنها ایجاد ترس و نگرانی می کند » انجام گرفته است. در این پژوهش تعداد ۱۰۰ کودک شرکت داشته اند که از نظر جنس، سن، میزان تحصیلات، نوع بیماری، روزها و دفعات بستری شدن در رده های مختلفی قرار داشتند. یافته ها و نتایج بررسی نشان داده است که رفتن به اتاق عمل و ماندن در یک اتاق به تنهایی، در میان کودکان شرکت کننده، بیشترین درصد ترس و نگرانی را به همراه داشته است. بعد از این عوامل، خوابیدن در بیمارستان به خاطر عمل جراحی، عقب ماندن از درسها در طول بستری شدن در بیمارستان و تحمل اقامت شبانه در بیمارستان، در کودکان مورد بررسی، احساس ترس و نگرانی را ایجاد نموده است. در میان عوامل ایجاد کننده ترس و نگرانی در میان کودکان، عواملی چون، بستری کردن کودکان توسط پدر و مادر به منظور تنبیه کردن آنها از حداقل درصد برخوردار بوده است.
مارلو ۱۹۸۸ می نویسد، براساس تحقیقات انجام شده، به وسیله بازی می توان به درک کودک در پذیرش روش های دردناک درمانی و جراحی و بیان تخیلات، ترسها و هیجانات ناشی از بستری شدن در بیمارستان کمک نمود (کریمی، ۱۳۶۸).
داگلاس^[۹۸] ۱۹۸۵ در یک تحقیق توصیفی تعدادی از پاسخهای منفی بعد از بستری شدن را در کودکان بیان نمود. این پاسخها شامل مشکلات خوردن، اختلال خواب، افزایش اضطراب به علت جدایی از خانواده و دوستان، بیمارستان و پرسنل بهداشتی، ترس، افزایش توجه به بدن، رفتارهای بازگشتی و علائم سوماتیک مثل شب ادراری و تیک می باشد. واضح است که انجام مداخلاتی جهت کاهش عوارض منفی بستری شدن در کودکان می تواند به بهبودی سریعتر کودک کمک شایانی کند (زند شهری، ۱۳۸۴).
ریسلند^[۹۹] ۱۹۸۳ از بخش روانشناسی تجربی دانشگاه آکسفورد در پژوهشی که بر روی کودکان ۵ و ۱۳ – ۵ و ۴ ساله انجام داد رشد شناختی^[۱۰۰] و تجربه ترس و درد را در بیمارستان مورد توجه قرار داد. نتیجه چنین بوده است که رشد شناختی کودکان عامل مهمی در تعیین چگونگی فهم و درک تجربه بیمارستانی می باشد و کودکان با توجه به آن عکس العمل های مختلف نشان می دهند. بچه های خردسال که از رشد شناختی پایین تری برخوردارند، حتی در بهترین شرایط بستری شدن برای پذیرش مداخله ها و مراقبتهای پرستاری نسبت به کودکان بزرگتر، توانایی کمتری دارند. علت واکنشهای منفی کودکان خردسال را نه صرفاً در شرایط بستری شدن، بلکه بیشتر در رشد ذهنی و انگیزش کودکان باید جستجو کرد (میانجی، ۱۳۶۸).
کلاتوری^[۱۰۱] ۱۹۸۱ تحقیقی تحت عنوان تأثیر برنامه بازی بر کودکان بستری شده انجام داد. آزمودنیها ۱۱۴ کودک سن ۱۲ – ۵ سال بودند که در بخش کودکان یک بیمارستان آموزشی بستری می شدند. این کودکان به طور تصادفی به دو گروه شاهد و آزمون تقسیم شدند که ۵۵ نفر در گروه آزمون و ۵۹ نفر در گروه شاهد قرار گرفتند. طول مدت پژوهش ۴ سال بوده است. خصوصیات نمونه شامل :
۱ ) طول مدت بستری شدن از ۳ روز به بالا باشد ؛
۲ ) سلامت ذهنی و جسمی ؛
۳ ) تعداد پذیرش قبلی بیشتر از ۳ بار نباشد ؛
۴ ) تمام خانواده از نظر بعد خانوار، وضعیت اقتصادی، بستری شدت قبلی همگون بودند. و توزع آنان از نظر جنس، ماهیت بیماری، تشخیص طبی یا جراحی یکسان بوده است.
ابزار گردآوری اطلاعات شامل سری کارتهای میسوری^[۱۰۲] بود که شامل ۲۳۸ کارت است که روی آنها فعالیتهای روزمره کودک نقاشی شده است. هر کودک کارتها را به ۲ گروه بر طبق اولویت داشتن یا نداشتن یک فعالیت جدا می کند. این کارتها برای هر یک از ۸ مورد زیر درجه بندی شده است :
۱ ) راحتی ۲ ) ارتباط خانوادگی ۳ ) بلوغ ۴ ) پرخاشگری ۵ ) محدودیتها ۶ ) سطح فعالیت ۷ ) اختلال خواب
گروه آزمون هر روز به مدت نیم ساعت تحت مداخله (انجام برنامه بازی) قرار می گرفتند. برنامه بازی، استفاده از عروسکها، ماشینها، کتابهای داستان، وسائل پزشکی، نقاشی و … بود، سطح اضطراب کودکان در ۲۴ ساعت اول پذیرش و در هنگام ترخیص مورد بررسی قرار می گرفت نتایج شامل موارد زیر بود :