شامل بیش از ۶۰۰۰ گونه می باشند (نیکخواه و امانلو، ۱۳۷۴).
گرامینه ها پراکنش وسیعی داشته، اما اهمیت آنها در هر منطقه خاص عمدتاً به وسیله دما و تا حد کمتری توسط بارندگی تعیین می گردد (صوفی سیاوش و جانمحمدی، ۱۳۸۳). در مقایسه با لگوم هایی مثل یونجه، پروتئین گرامینه ها بویژه در گیاهان بالغ، تقریبا همیشه کمتر است. انرژی قابل دسترس دام در گرامینه های جوان بالا بوده (بیش از ۷۰ درصد) ، ولی سریعاً با بلوغ گیاه کاهش می یابد. از این رو این نوع مواد گیاهی امکان دارد نیازهای حیوان، حتی وقتی که مواد مغذی مورد نیاز وظایف تولیدی کاملا پایین دارند، را تامین نکنند (نیکخواه و امانلو،۱۳۷۴؛نجف نژاد، ۱۳۸۵).
Waldo-1
Graminosis -2
ب - لگومینه ها^۱(بقولات) :
تیره بقولات از سری جداگلبرگان کالسی فلور^۲ ، راسته گل سرخ^۳ می باشد .
لگوم های بسیار مختلفی بوسیله حیوانات چراکننده مورد استفاده قرار می گیرند . اگرچه لگوم های زراعی، در مقایسه با گرامینه های زراعی، گروه خیلی کوچکتری را تشکیل می دهند، با این وجود خانواده لگومینه شامل بیش از ۱۴۰۰۰ گونه است که به دو گروه کلی علف های هرز و درخت و درختچه های قابل چرا تقسیم می شوند (نیکخواه و امانلو، ۱۳۷۴).
لگوم ها به دلیل رابطه همزیستی با باکتری های تثبیت کننده ازت و مقاومت به خشکی، دارای اهمیت زیاد می باشند (صوفی سیاوش و جانمحمدی، ۱۳۸۳). ساقه لگوم ها نسبت به برگ به طور ویژه ای الیاف خام بالاتر و ارزش غذایی کمتری دارند، در حالی که برگ ها منابع غنی مواد مغذی می باشند. تغییر ترکیبات گیاه طی بلوغ، در نتیجه لیگنینی شدن و افزایش الیاف در ساقه ها به علت کاهش نسبت برگ به ساقه می باشد. لگوم ها در مقایسه با گرامینه ها ، دارای غلظت های بالایی از کلسیم، منیزیم،گوگرد و غالباً مس می باشند (نیکخواه و امانلو، ۱۳۷۴؛صوفی سیاوش وجانمحمدی، ۱۳۸۳؛نجف نژاد، ۱۳۸۵).
یونجه متداول ترین لگوم بکار رفته برای علف چراگاه، تهیه سیلو و علوفه خشک می باشد. یونجه به علت تولید محصول بالا و داشتن مقاومت خوب و نیز به علت خوشخوراکی، به عنوان یک محصول دائمی از ارزش بالایی برخوردار است (نیکخواه و امانلو، ۱۳۷۴).

۱-۲-یونجه^۴ :
یونجه در بین گیاهان علوفه ای از اهمیت خاصی برخوردار است، زیرا علاوه بر راندمان بالای تولید علوفه در واحد سطح و ارزش کیفی بالای تغذیه برای دامها، کشت آن سبب تقویت و بهبود خاک شده و در میزان محصول نباتات بعدی و در تناوب نیز تاثیر مثبتی دارد (خانجانی و کلافچی، ۱۳۸۲). فردیناند و همکاران^۱ (۲۰۰۵) معتقدند که یونجه یک علوفه با کیفیت خوبی است زیرا دارای مقدار پروتئین خام بالایی است و قابلیت هضم آن نیز نسبت به بسیاری از علوفه ها بالا است.
Legominosae -1
Dialy Petales -2
Rosasea -3
Medicago sativa -4
جنس یونجه در زبان انگلیسی Lucern ، SnailClove ، Medic Fodder و Alfalfa که معمولاً Medic نامیده می شود. به تیره پروانه واران^۲ تعلق داشته که خود در گذشته به نام های علمی Trigonella Radiata Falcago نیز نامیده می شده است. گیاه یونجه بیش از ۶۰ گونه دارد که به صورت یک ساله و چند ساله می باشد و ۱۸ گونه آن در بیشتر نقاط ایران یافت می شود (ترک نژاد، ۱۳۷۸).
زادگاه اصلی یونجه در دنیا ، کشور ایران و اطراف آن بوده به طوری که حدود ۴۵۰ سال قبل از میلاد بذر آن بوسیله کاروان های تجاری به اروپا و سپس به شمال امریکا برده شد. هم اکنون گونه های مختلف یونجه در امریکای مرکزی، همچنین مناطق شمالی و سیبری یافت می شود. یونجه چندساله ^۳در کلیه مناطق دنیا با زمستان های بسیار سرد مانند مناطقی از ایالات شمالی امریکا یافت می شوند (ترک نژاد، ۱۳۷۸).
ترکیب شیمیایی این گیاه بر حسب آنکه عمل تجزیه بر روی گیاه جوان (قبل از گل دادن) یا در آغاز گل دادن و یا پس از پیدایش گل انجام گیرد، متفاوت بوده به طوری که در گیاه جوان، مقدار پروتئین ها زیادتر از آغاز گل دادن و برعکس، مواد سلولزی و هیدرات های کربن آن کمتر است. اسیدهای آمینه عمده موجود در یونجه،شامل لیزین^۴،آرژینین^۵،هیستیدین^۶،آدنین^۷ ،فنیل آلانین^۸،آسپاراژین^۹و سیستئین^۱۰ است. یونجه علاوه بر مواد مذکور دارای هیدرات های کربن،دیاستازها،نوعی ساپونین،ستن ها، کومارین، اسیدفسفریک و ویتامین های A ,K ,C ,E می باشد.
Ferdinand-1
Papilionaceae(syn:Leguminoseae,Fabaceae)-2
Medicago Sativa L. -3
Lysine -4
Arginine -5
Histidine -6
Adenine -7
Phenylalanine -8
Asparagine -9
Cysteine -10
۱-۲-۲- ارزش غذایی یونجه :
تامین احتیاجات غذایی حیوانات با تنظیم جیره های متعادل امکان پذیر می باشد و علوفه، بخش قابل توجهی از جیره های متداول نشخوارکنندگان را تشکیل می دهد. در بین گیاهان علوفه ای، یونجه به علت کیفیت خوب، خوشخوراکی و دارا بودن ذخایر غذایی از جمله مواد معدنی، پروتئین و ویتامین ها بخصوص ویتامین A از اهمیت خاصی برخوردار است (کریمی، ۱۳۷۹). عوامل زیادی چون نوع گیاه علوفه ای، محتویات قسمت های مختلف گیاه به ویژه برگ ها، مرحله برداشت و شرایط آب و هوایی و مدیریتی بر کیفیت علوفه خشک موثرند. رشد گیاه در هنگام برداشت مهمترین عامل موثر بر کیفیت علوفه است (فضائلی، ۱۳۷۱؛ مهرداد وهمکاران، ۱۳۸۳). علوفه یونجه، قابلیت هضم و جذب متغیری دارد، وقتی که نمونه ها در مراحل مختلف و مشخصی از بلوغ گیاه برداشت شوند (کاواس و همکاران^۱، ۱۹۹۰).
تعدادی از عوامل، تنظیم حرکت ذرات از نگاری را مختل می نمایند که شامل اندازه ذرات، سرعت تجزیه ذرات، گرانیته عمومی ذرات، سرعت هیدراتاسیون و تحرک نگاری هستند. عوامل تغذیه ای که مدت زمان ماندگاری شکمبه ای را تحت تاثیر قرار می دهند عبارتند از: مقدار خوراک مصرفی، شکل فیزیکی علوفه، نسبت علوفه به کنسانتره و مقدار الیاف خام علوفه (شاور و همکاران^۲، ۱۹۸۶).
ارزش غذایی یک علوفه را نمی توان تنها از روی عملکرد ماده خشک آن در واحد سطح مشخص نمود. در حقیقت آنچه اهمیت دارد مقدار ماده ای است که عملاً توسط دستگاه گوارش دام جذب می گردد. برای تعیین ارزش غذایی یک علوفه از شاخص های مختلفی استفاده می شود. در حقیقت شاخص هایی که به نحوی در ارتباط با تامین انرژی برای دام می باشند، از اهمیت خاصی برخوردار می باشند که در همین راستا تعیین قابلیت هضم علوفه یکی از این فاکتورهای مهم در بررسی میزان ارزش غذایی علوفه می باشد (نجف نژاد، ۱۳۸۵).
Kawas et al-1
Shaver et al-2
عوامل زیادی مانند مرحله رشد، گونه علوفه و روش نگهداری می توانند تجزیه پذیری پروتئین علوفه ها را در شکمبه تحت تاثیر قرار دهند (هوفمن و همکاران^۱، ۱۹۹۳).
تولرا و ساندستول^۲ (۱۹۹۹) گزارش کردند که عموماً تاخیر در برداشت گیاهان علوفه ای از طریق افزایش دیواره های سلولی، افزایش لیگنین، خشبی شدن اندام های مختلف گیاه، کاهش نسبت برگ به ساقه، کاهش پروتئین خام و بالاخره کاهش قابلیت هضم در اجزاء گیاهی باعث کاهش کیفیت گیاهان علوفه ای می شود.
یافته های دی پیترز و لیانو^۳ (۱۹۸۵) حاکی از آن است که برداشت دیرتر یونجه بهاره باعث ۶۲ % افزایش در پروتئین عبوری، ۱۰ % افزایش در دیواره سلولی و دیواره سلولی بدون همی سلولز، ۵% کاهش در پروتئین خام و ۱۲% کاهش در تجزیه پذیری ماده خشک در روش کیسه های نایلونی شده است. هوفمن و همکاران (۱۹۹۳) گزارش کردند که با افزایش سن گیاهان قسمت محلول و تجزیه پذیر کاهش می یابد. استیسی و همکاران^۴(۱۹۸۳) گزارش کردند که افزایش دیواره سلولی و کاهش میزان پروتئین خام با افزایش رشد، میزان مصرف ماده خشک، تولید شیر و قابلیت هضم گیاه را تحت تاثیر قرار می دهد.
چهار عامل موثر در تشکیل الیاف خام و میزان قابلیت هضم گیاهان علوفه ای شامل درجه حرارت، سن گیاه، شدت نور و میزان مصرف کود ازته می باشد (قربانی، ۱۳۸۰). افزایش حرارت باعث افزایش لیگنین و دیواره سلولی می شود و قابلیت هضم و تجزیه پذیری علوفه را کاهش می دهد (ون سوست^۵، ۱۹۸۲). رقم گیاه و مرحله برداشت نیز در میزان تجزیه پذیری موثر است (هوفمن و همکاران، ۱۹۹۳؛ مدسن و هوپلاند^۶، ۱۹۹۴).
یونجه ای که در مرحله گلدهی کامل است محصول زیادتر و دوام بهتری را در مزرعه بدنبال دارد ولی ارزش غذایی و تجزیه پذیری کمتری خواهد داشت (مهرداد و همکاران، ۱۳۸۳).
Steacy et al -4
VanSoest -5
Madsen & Hvelplund-6
Hoffman et al -1
Tolera & Sundstol -2
Depeters & Liano-3
منصوری و همکاران (۱۳۸۲) طی آزمایشی که میزان تجزیه پذیری و تولید گاز علف یونجه را مورد مطالعه قرار دادند، حجم گاز تولیدی در ۹۶ ساعت انکوباسیون را ۹۷/۴۹ میلی لیتر به ازای ۲۰۰ میلی گرم ماده خشک گزارش نمودند. آنها در این تحقیق مشخصه های تولید گاز را چنین گزارش کردند: ۷۳/۸ % =a ، ۴۵/۴۰ % = b و۰۷/۰=c نسبت در ساعت. همچنین در این تحقیق میزان تجزیه پذیری ماده خشک و پروتئین خام در روش کیسه های نایلونی را به ترتیب ۹/۵۵ % و ۸۷/۷۱ % در ۹۶ ساعت انکوباسیون گزارش کردند. در این تحقیق میزان همبستگی بین درصد تجزیه پذیری ماده خشک و حجم گاز تولیدی را (۹۷۵/۰=r) و میزان همبستگی بین درصد تجزیه پذیری پروتئین خام و حجم گاز تولیدی را (۹۳۶/۰=r) گزارش نمودند.
تقی زاده و همکاران (۱۳۷۸) میزان قابلیت هضم ماده خشک و پروتئین خام علوفه یونجه را به روش استفاده از حیوان زنده بترتیب ۶۶ % و ۷۲ % گزارش کردند. در این تحقیق میزان تجزیه پذیری ماده خشک و پروتئین خام علوفه یونجه در روش کیسه های نایلونی مورد بررسی قرارگرفته که میزان تجزیه پذیری ماده خشک و پروتئین خام یونجه را در ۹۶ ساعت انکوباسیون به ترتیب ۶۴ % و ۳/۶۳ % گزارش کرده اند.
تقی زاده و همکاران (۱۳۸۰) میزان تجزیه پذیری ماده خشک و پروتئین خام علف یونجه را به روش in situ بررسی و میزان تجزیه پذیری آنها را در ۹۶ ساعت انکوباسیون به ترتیب ۴۷ % و ۸/۵۴ % گزارش نمودند. همچنین تقی زاده و همکاران (۱۳۸۲) میزان تجزیه پذیری ماده خشک و پروتئین خام یونجه را در ۹۶ ساعت انکوباسیون به ترتیب ۶۷ % و ۷۱ % گزارش کردند.
دانش مسگران (۲۰۰۳) طی آزمایشی میزان تجزیه پذیری ماده خشک یونجه را ۴۴ % و میزان تجزیه پذیری پروتئین خام یونجه را ۵۵ % گزارش کرد.
مهرداد و همکاران (۱۳۸۳) اثر مراحل رشد فیزیولوژیکی علوفه یونجه را بر روی قابلیت هضم و میزان تجزیه پذیری مورد بررسی قرار دادند و مشخص کردند که میزان تجزیه پذیری در چین سوم بیشترین مقدار را دارا می باشد که معادل ۴۹/۷۱ % می باشد.
عبدی و همکاران (۱۳۸۴) میزان قابلیت هضم یونجه را با روش in vivo برای ماده خشک ۳/۶۰ % و برای پروتئین خام ۲/۷۹ % گزارش کردند. همچنین در این تحقیق میزان قابلیت هضم یونجه به روش آزمایشگاهی بررسی شد و میزان قابلیت هضم آن ۵۹/۶۰ % گزارش گردید.
تغییرات فیزیکی و شیمیایی در علوفه یونجه در اثر افزایش بلوغ و نیز روش های متفاوت برداشت و نگهداری می تواند روی قابلیت هضم شکمبه ای و سرعت عبور ، تاثیر بگذارد و به طور بالقوه منجر به افزایش پر شدن شکمبه، تغییر در جذب ماده خشک و کاهش تولید شیر گردد (نلسون و ساتر^۱، ۱۹۹۲).
۱-۳- عوامل موثر بر ارزش غذایی گیاهان علوفه ای:
۱-۳-۱ – گونه ، واریته و سویه گیاه: