تحقیقات انجام شده درباره امت و امامت در اندیشه فارابی- فایل ۹

ارسال شده در 16 آبان 1400 توسط نجفی زهرا در بدون موضوع

ب) اجتماع وسطى: عبارت است از اجتماع امتى که در جزئى از قسمت معموره زمین باشد. این اجتماع، دست کم از سه مدینه و دولت شهر تشکیل شده است که در واقع امت و حکوم منطقه ای مد نظر فارابی می باشد.
ج) اجتماع صغرى: اجتماع مردم یک مدینه است که در واقع، در جزئى از محل سکونت یک امت تشکیل می‏شود. از لحاظ کمّى، دست کم جمعیت یک مدینه، یک سوم جمعیت امت است. علاوه بر این، اجتماعات غیر کامل نیز به شرح زیر می باشند:

1. اجتماع دِه: این اجتماع، دست کم از ۲۷ خانواده تشکیل می‏شود.

1. اجتماع محله: این اجتماع، دست کم از نه خانواده تشکیل می‏شود.

1. اجتماع کوى: دست کم سه خانواده، اجتماع کوى را تشکیل می‏دهند.

1. 1. اجتماع منزل: فارابى در «فصول المدنی» در باره تعداد جمعیت خانواده آورده است. «المنزل انّما یلتئم و یعمر من اجزاء و اشتراکات محدوده و هى اربعه: زوج و زوجه، والدو ولد، مولى و عبد، قنیه و مقتنی». یعنى منزل از اجزا و مشترکات محدودى التیام یافته و آباد می‏گردد که عبارتند از چهار عنصر زوج و زوجه، سرور و غلام، پدر و فرزند و کنیز و مالک، که اگر حداقل یک فرزند مقصود باشد، هر خانواده حداقل از چهار نفر عضو تشکیل شده است. در واقع، اجتماع در منزل، کوچک‏ترین نوع اجتماع ناقص است. نسبت بین انواع اجتماع، چنان است که اجتماع کوچک‏تر، جزئى از اجتماع بزرگ‏تر می‏باشد. و آن اجتماع، خود عنصر تشکیل دهنده اجتماع بعدى است، به‏گونه‏اى که هر یک از اجتماعات، در بطن اجتماع بزرگ‏تر از خود قرار می‏گیرد و اجتماع عظمى، در واقع، در برگیرنده همه اجتماعات بشرى، در کره زمین است. بنابراین، اجتماع منزل، جزئى از اجتماع کوى است و این اجتماع هم جزئى از اجتماع محله است و این اجتماع، جزئى از اجتماع مدنى است. فارابى تأکید دارد که وجود اجتماعاتِ دِه و محله؛ به خاطر اجتماع مدینه است، جز آن که وضع دِه، نسبت به شهر، به این صورت است که دِه، خادم شهر است و شهر، جزئى از مسکن یک امت است و امت هم جزئى از جمله اهل قسمت معموره زمین است. پس خیر افضل و کمال نهایى، نخست به وسیله اجتماع مدنى حاصل می‏آید و نه اجتماع دیگر که کم‏تر و ناقص‏تر از آن باشد. بنابراین، اجتماعات ناقص، به اعتبار آن که جزئى از اجتماع مدنى هستند، می‏توانند در سعادت و کمال انسان مؤثر باشند و الا به تنهایى نمی‏توانند چنین نقشى را داشته باشند.

سطح دوم: تقسیم ارزشی اجتماعات

یکى از محورهاى اساسى در اندیشه سیاسى فارابى، که کلید فهم بسیارى از موضوعات او است، بحث «فضیلت» و فضایل می‏باشد، که براساس آن، انسان و اجتماع را به فاضل و غیر فاضل تقسیم می‏کند و این تقابل ارزشى را در سطوح مختلف اجتماعات کامل و نظام سیاسى خویش مطرح می‏کند و از همین‏جا ملاک تقسیم نظام‏هاى سیاسى مطلوب و غیر مطلوب را به شرح ذیل ارائه می‏دهد^[۵۶]:

الف) اجتماع فاضل:

اجتماعى که تحت ریاست رئیس اول (فاضل) اداره می‏شود. فارابى در مقابل اجتماع فاضل، سه نوع اجتماع غیر فاضل را مطرح می‏کند:

1. اجتماع جاهله

1. اجتماع ضالّه

1. اجتماع فاسقه

ب) نظام سیاسى مدینه:

معلم ثانى ابتدا با ملاک فضیلت، مدینه را به دو نوع «مدینه فاضله» و «مدینه غیر فاضله» تقسیم می‏کند و در تعریف مدینه فاضله می‏گوید: «مدینه‏اى که مقصود حقیقى از اجتماع در آن، تعاون بر امورى است که موجب حصول و وصول به سعادت آدمى است، مدینه فاضله است.»
سپس مدینه غیر فاضله را با الهام از قرآن و مبانى دینى، به چهار قسم تقسیم می‏کند^[۵۷]:

1. مدینه جاهله: مدینه‏اى است که مردم آن، نه سعادت را شناخته و نه حتى به دلِ آنان خطور کرده است و اگر هم به سوى آن ارشاد شوند، نه فهم کنند و نه بدان معتقد شوند.

1. مدینه فاسقه: مدینه‏اى است که آرا و عقاید مردم آن، عینا همان آرا و عقاید مردم مدینه فاضله است و به هر آن چه مردم مدینه فاضله آگاه و معتقدند، اینان نیز اعتقاد دارند؛ اما افعال و کردار آنان به سان افعال و کردار مدینه‏هاى جاهله است.

1. مدینه مبدّله: عبارت است از مدینه‏اى که آرا و عقاید و افعال گذشته آنان فاضله بوده، ولى آن آرا استحاله شده و تغییر یافته است.

1. مدینه ضالّه: مدینه‏اى است که مردمش در زندگى بازپسین، همین سعادت [سعادت مربوط به مدینه فاضله] را می‏خواهند؛ اما این اعتقادشان تغییر یافته و درباره خدا و موجودات ثوانى و عقل فعال، معتقد به آراى فاسده‏اى شده‏اند. سپس فارابى مدینه جاهله را بر اساس غایات و اهداف مردم اهل آن، به شش نوع مدینه تقسیم می‏کند که البته همین اقسام در ذیل مدینه فاسقه، مبدّله و ضالّه نیز مطرح خواهد بود. بنابراین، مدینه‏هاى غیر فاضله، به ۲۴ قسم، به شرح ذیل، تقسیم می‏شوند: