شکل ۳-۴:نقشه کشورهای غرب آسیا
منبع:www.lib.utexas.edu
ایران در جنوب غربی آسیا واقع است. آسیای جنوب غربی در حقیقت منطقه واسطه بین سه قاره آسیا، اروپا و آفریقا است و جنوبغرب آسیا بزرگترین مرکز و منبع انرژی گاز و نفت جهان است.
موقعیت ژئوپلیتیکی ایران در روابط و تعامل مسایل اقتصادی، سیاسی، نظامی و فرهنگی بین این سه قاره تاثیر گذار است، و تغییر و تحولات و حوادث این سه قاره نیز ایران را متاثر ساخت.
سرزمین ایران بین دو منطقه سرشار از انرژی گاز و نفت خلیج فارس و دریای خزر واقع شده است و این موقعیت جغرافیایی ایران به عنوان پل اصلی دسترسی گاز و نفت آسیای مرکزی و قفقاز به مناطق اروپا- ژاپن، آمریکا- چین و هند می تواند ایفا کند.
کشور ایران یک موقعیت مرکزی نسبت به کشورهای مجاور خود دارد و در واقع می تواند به عنوان کشوری با نسبت ژئوپلیتیکی بالا در تمام حوزه های اطراف خودش حضور و نقش داشته باشد. در پیدایش تشکلهای منطقه ای و فعال شدن حوزه های ژئواکونومیکی و کارکردهای صادراتی انرژی به خارج از منطقه نقش موثری داشته باشد و فرایند اقتصادی و سیاسی این حوزه ها را شکل دهد.
۳-۲- حوزه های ژئوپلیتیک و ژئواکونومیکی مجاور ایران عبارتند از:
۳-۲-۱-حوزه ژئوپلیتیک دریای خزر ، شامل کشورهای ایران – ترکمنستان – قزاقستان، روسیه و آذربایجان یکی از امن ترین و آماده ترین و اقتصادی ترین مسیرهای انتقال گاز این حوزه سرزمین ایران می باشد. وجود زیر ساخت های مناسب تا مرزهای کشورهای همسایه ایران وجود نیروهای متخصص و صنایع ملی ایران این مسیر را اقتصادی تیرن مسیر دسترسی به حهان آزاد می باشد.
۳-۲-۲- حوزه ژئوپلیتیک خلیج فارس شامل کشورهای ایران، عربستان، عراق، قطر، امارات متحده عربی،بحرین و عمان.
۳- ۲-۳- حوزه ژئوپلیتیک قفقاز آناتولی شامل کشورهای ایران، آذربایجان، ارمنستان، گرجستان و ترکیه به نظر میرسد ایران اقتصادی ترین و امن ترین و نزدیکترین مسیر انتقال گاز این حوزه به اروپا می باشد.
۳-۲-۴- حوزه ژئوپلیتیک دریای عمان و اقیانوس هند، شامل کشورهای ایران، پاکستان، هند، عمان و امارات متحده انتقال گاز منطقه خلیج فارس به کشورهای بزرگ این منطقه همچون هند چه از مسیر سواحل خلیج فارس، سواحل دریای عمان و چه از مسیر زمینی ایران ، پاکستان، هند یکی از اصولی ترین مسیرهای ممکن است.
۳-۲-۵- حوزه ژئوپلیتیک فلات ایران، شامل کشورهای ایران، پاکستان و افغانستان
۳-۲-۶-  حوزه ژئوپلیتیک آسیای مرکزی شامل کشورهای ترکمنستان، قزاقستان، ازبکستان، تاجیکستان و قرقیزستان(رحیم صفوی،۱:۱۳۸۱)
۳-۳-عناصرژئوپلتیک تاثیرگذار برسیاست منطقه گرائی جمهوری اسلامی ایران عبارتنداز :
۳-۳-۱- جغرافیای طبیعی : 
جغرافیای طبیعی یکی از مهم­ترین عوامل تأثیرگذار بر موقعیت ژئوپولیتیک ایران است. از لحاظ شکلی، سرزمینی ایران از شمال به دریای خزر و آسیای مرکزی و قفقار به عنوان دو منطقه تاثیر گذار و مهم هم مرز است و از جنوب نیز سرزمین ایران به خلیج فارس و تنگه هرمز احاطه دارد  که مناطق مذکور به دلیل حساسیت بین الملی ، ویژگی خاصی به موقعیت ایران داده است  ، درضمن شکل کوه­ها (کوه­های بلند و مرتفع زاگرس و البرز و…)، ذخایر عظیم نفت و گاز ، موقعیت ترانزیتی (نزدیک‌ترین راه از منطقه­ خاور و جنوب شرقی آسیا به اروپا و شمال آفریقا ) و وسعت (در رده­ی ۱۶ یا ۱۷ کشورهای جهان)، موقعیت خاصی به ژئوپولیتیک ایران بخشیده و  ایران را در زمره­ی ۱۰ کشور اول جهان قرار داده است. قرار گرفتن  ایران در بین دو منطقه عظیم جمعیتی شرق و غرب باعث شده که در طول تاریخ حیات خود  معبر تجارتی و سیاحتی ساکنان دو بخش آسیای مرکزی و شرقی از یک طرف و آسیای غربی و اروپا از طرف دیگر باشد . این موقعیت جغرافیایی موجب شده که ایرانیان از برکات تمدن های بزرگ چین و هند و و نیز مدنیت های بین النهرین، مصر، یونان و روم بی نصیب نمانند . علاوه بر این موقعیت خاص ایران به گونه ای است که  بر سه قاره آسیا و اروپا و آفریقا مشرف است  و آثار ژئوپلتیکی منحصر به فردی برای کشور ایجاد نموده است .  اشراف به آبهای گرم و آزاد خلیج فارس و اقیانوس هند نیز از جمله عواملی است که در طول تاریخ  راهگشای نفوذ در شرق و غرب بوده  در ضمن ، تنوع اقلیمی کشور به گونه ای است که طبیعتی مکمل در سراسر ایران ایجاد کرده است  . این موقعیت انحصاری ایران باعث شده که در طور تاریخ  مورد تعرض مهاجمان همسایه در طول مرزهای شرقی و غربی خود باشد، لذا روحیات گریز از بیگانان و آمادگی برای مبارزه علیه دشمن، جزو خصلت های قومی و ملی ایرانیان در آمده است ،  افسانه های قدیم ایرانی و نیز ادبیات کهن ما انباشته از روایاتی است که دشمنی با هر بیگانه را طبیعی شمرده و مبارزه با آنها را امری مسلم و موجه قلمداد می کند.

در نقشه ۳-۵ جغرافیای طبیعی از جمله استانها وشهرها ،رودخانه ها و دریا و دریاچه ها ی ایران و دیگر کشورهای غرب آسیا به وضوح نمایان است
شکل۳ -۵:نقشه جغرافیای طبیعی ایران و غرب آسیا
منبع:http://p30download.com
۳-۳-۲-  ژئوکالچر ایران و تاثیر آن در منطقه(ژئوپلیتیک فرهنگی) :
ژئوپلیتیک فرهنگی را امانوئل والرشتاین جامعه­شناس مارکیست امریکایی مطرح­ نموده است ، از نظر وی  ژئوکالچر مفهومی است که بر تحمیل الگوهای فرهنگی از سوی قدرت­های مرکز بر کشورهای پیرامون و نیمه پیرامون تاکید دارد . ایران به دلیل همگونی های  فرهنگی اعم از زبانی و دینی ( مذهبی ) با کشورهای همجوار مستقر در چهار سوی  خود از جایگاه ویژه ای برخوردار است که نقش به سزائی در تاثیر گذاری متقابل ایران و این کشورها بر هم دارد . بسیاری از کشورهای مستقل امروزی مانند عراق ، افغانستان ، بخشی از قفقاز جنوبی و آسیای میانه جزئی از  ایران بزرگ بوده اند ، شهرت نام ها یی مانند سمرقند ، بخارا ، خوارزم  ، خجند و … در ادبیان کهن فارسی نشان دهنده عمق ارتباط ایران فعلی با مناطقی است که روزی به نام ایران از آنها یاد می شده است ، اگر چه این مناطق امروز ایران نامیده نمی شوند ولی این تغییر نام ها چیزی را عوض نمی کند ، چرا که تاریخ مشترک نقطه اتصال نسل های  بشری  است و تاریخ ، تمدن و فرهنگ مشترک ما با کشورهای همجواز نیز نقطه اتصالی است که می تواند در همگرائی های نوین ما تاثیر عمیق داشته باشد . شایان ذکر است شرایط جغرافیایی ایران زمینه ساز تمدن های متعددی بوده  و این خصیصه به طور مشابه در تمامی ادوار عمر ملت ایران مجال ظهور و بروز پیدا کرده است. درضمن غنای معدنی و گیاهی ایران و تنوع شرایط مختلف اقلیمی آن واسطه ای بوده تا تمدن های متفاوت از هر کجا که منشا می گرفتند، بتوانند با حال و هوای مردم و مملکت سازگار شوند و مجال ماندگاری ،  تحول ،  تغییر و حتی تکامل بیشتری بیابند. علاوه بر تاریخ مشترک ، ادبیات مشترک ، زبان مشترک  و تمدن مشترک ،   دین مشترک  کشورهای منطقه ، مهمترین پارامتری است که می تواند مسیر همگرائی کشورها را هموار نماید ، امروزه ایران یکی از مهم­ترین کشورهای مسلمان جهان به شمار می آید که با همین پشتوانه  ایدئولوژی طی سه دهه گذشته به مقابله با  ژئوپولیتیک کمونیستی و سرمایه­داری شرق و غرب بر آمده و تاثیری قوی بر کشورهای منطقه و مسلمان داشته است .
۳-۳-۳- ژئواکونومی ایران و نقش آن در منطقه :
در قرن بیست­ویکم پدیده­ ژئوپلیتیک اقتصادی ­به­ جای سیاست های نظامی مورد تأکید قرار گرفته است ، ایران نیز به دلیل  قرار گرفتن در مرکز  چند منطقه  غنی منابع طبیعی شامل دریای خزر ، منطقه­ آسیایی مرکزی ، قفقاز و خلیج فارس از اهمیت خاص ژئواکونومی برخوردار است که از این اهرم در راستای سیاست منطقه گرائی خود می تواند بیشترین استفاده را ببرد  . یکی از این منابع نفت است که از نیمه دوم قرن بیستم در کانون منازعات و تحولات جهانی و منطقه‌ای قرار گرفته است . درواقع از آنجا که نفت و فرآورده‌های آن مبنای توسعه صنعتی کشورهای قدرتمند جهان می باشد ، دسترسی به آن تضمین کننده تداوم جریان توسعه و قدرت است . در شرایط کنونی و دستکم تا دو دهه دیگر نیز موتور محرکه اقتصاد صنعتی غرب از نفت ارتزاق می‌کند. به عبارت دیگر، نفت و فرآورده‌های نفتی آن،‌ امروزه بیش از ۶۵ درصد احتیاجات دنیای صنعتی را تأمین می‌کنند. به همین دلیل است که قدرت‌های بزرگ جهانی همواره با بهره‌گیری از ابزارهای مختلف، تلاش کرده‌اند ذخایر نفت و ساز و کار و مبادله آن را در بازارهای جهانی تحت کنترل خود درآورند و یا دستکم بر آن تأثیر بگذارند. درباره ذخایر نفت منطقه خاورمیانه برآوردهای مختلفی صورت گرفته است. از جمله طبق برآوردی که شرکت بریتیش پترولیوم انجام داده، بین میزان ذخایر نفت خام خاورمیانه که قسمت اعظم آن متعلق به کشورهای حوزه خلیج فارس است در مقایسه با سایر مناطق، تفاوت چشمگیری وجود دارد و از ۱۲۰۸ میلیارد بشکه ذخایر شناخته شده نفت خام جهان ، خاورمیانه به تنهایی ۷/۷۴۲ میلیارد بشکه از ذخایر کل جهان را به خود اختصاص داده است . همچنین بر طبق برآورد همین شرکت، میزان ذخایر گازی منطقه خاورمیانه ۵/۴۰ درصد ذخایر گازی جهان را تشکیل می‌دهد که ایران، با ۹۷۴تریلیون فوت مکعب، دومین، ذخایر گازی جهان را بعد از روسیه در اختیار دارد. جمهوری اسلامی ایران نیز با برخورداری از ذخایر عظیم نفت و گاز در جهان و با داشتن تجربه طولانی در حوزه انرژی و موقعیت جغرافیایی مناسب با در اختیار داشتن ۱۳۷ میلیارد بشکه (۱۲ درصد) ذخایر اثبات شده نفت جهان و ۹۷۴ تریلیون فوت مکعب از ذخایر گازی جهان جایگاه ویژه‌ای در زمینه تأمین انرژی دنیا دارد، شایان ذکر است بهره گیری از این موقعیت  در معادلات سیاسی بین الملل  می تواند در اتقاء جایگاه ایران بسیار تاثیر گذار باشد .
در تصویر فوق همان طور که پیداست مسیرهای اصلی حمل و نقل دریایی و زمینی در منطقه غرب آسیا مشخص شده که اهمیت ژئو اکونومی منطقه را نشان می دهد.
شکل۳-۶: مسیرهای اصلی حمل و نقل دریایی و زمین
منبع:http://www.mashreghnews.ir
نمودار۳-۱: تولیدات نفتی جهان
منبع:http://www.mashreghnews.ir
نمودار۳-۲:منابع تامین کننده انرژی جهان
منبع: http://tnews.ir/news
نمودار۳-۳:الگوی مصرف انرژی های اولیه در مناطق مختلف
منبع:hassantash.blogfa.com
۳-۳-۴- جایگاه هیرو پولیتیک:
این جایگاه  ناشی از نقش آب و  رودخانه­ هاست که می ­تواند نقش مثبت و منفی در روابط بین کشورها ایجاد کند و ایران نیز اگر چه نسبت به میانگین جهانی بارش درسطح پائینی قرار دارد ولی نسبت به کشور های حوزه غرب آسیا از جایگاه مطلوبی برخوردار است . آب حیاتی ترین منبع طبیعی است که منطقه را تحت تأثیر قرار داده است. این ماده استراتژیک از یک سو عامل تنش و واگرایی است و از سوی دیگر می‌تواند مبنایی برای همکاری و تفاهم متقابل باشد از آنجا که حدود ۸۰ درصد از زمین‌های خاورمیانه به علت نزولات ناچیز جوی خشک است، آب به عنوان یکی از عوامل اصلی تأثیرگذار بر دوستی‌ها و خصومت‌ها و ماجراجویی‌ها، همواره مطرح بوده است. در هرحال بسیاری از کشورهای خاورمیانه به دلیل رشد جمعیت و منابع ثابت آبی دچار کمبود آب هستند و به زعم کارشناسان، در آینده درگیری‌هایی بر سر منابع آب در میان کشورهای منطقه غرب آسیا از احتمالات جدی است . پیش‌بینی می‌شود کمبود آب در ۳۰ سال آینده به میزانی باشد که حتی آب آشامیدنی شهروندان و نیازهای صنعتی و تجاری آنان نیز تأمین نشود.  افزایش جمعیت در خاورمیانه و نیاز به غذا، بهداشت و سایر نیازمندی‌های شهری و صنعتی، این نگرانی را تشدید می‌کند. همانگونه که ایران با مهار آب های سطحی می تواند در تامین نیاز کشورهای جنوبی خود تاثیر گذار باشد ، می تواند با دریافت آب از حوزه های شمالی شامل آسیای میانه و قفقاز ضمن تامین نیاز های خود به عنوان پلی در انتقال این ماده حیاتی به کشورهای جنوبی و غربی مانند عراق و عربستان و سایر کشورهای حوزه خلیج فارس عمل نماید .
۳-۷- نقشه رودخانه های منطقه

منبع:geo-graphy.persianblog.ir
۳-۴- عوامل اجتماعی
۳-۴-۱-قومیّت
اصطلاح قومیّت به گروهی اشاره دارد که با ویژگیهای بنیادی از قبیل زبان، آداب و رسوم و میراث تاریخی، از سایر گروه های اجتماعی که دارای پیوستگی و همبستگی نژادی هستند، متمایزند.
«ویکتور کوزلف» قوم شناس شهیر می گوید: «قوم یا همبودی قومی، یک سازمان اجتماعی شکل یافته ای است که در پهنه سرزمین معین قرار دارد و مردمی را که در طول تاریخ با هم پیوندهای اقتصادی، فرهنگی، خویشاوندی و … برقرار کرده اند، تحت پوشش قرار می دهد.» (دژم خوی،۱۳۸۰)
قومیّت هم دارای مؤلفه های ذهنی(Subjective) و هم عینی(Objective) است که عبارتند از: علاقه و آگاهی ذهنی از هویت، تعلق، منافع مشترک و علائق مشترک و اشتراکات عینی فرهنگی در زبان، پیشینه تاریخی، دین و سرزمین مشترک(Milton Esman) الکساندر، قومیّت را اینگونه تعریف می کند: «ویژگیهای اولیه واقعی یا تصویری که باعث پیوند یافتن گروهی از افراد به دلیل وجود نژاد، مذهب و ریشه ملّی(National orgin) مشترک، به اضافه زبان و یا خصوصیات فرهنگی مشترک دیگر می گردد که ناشی از سرزمین آبا اجدادی مشترک می باشد.»
به عقیده گرینورد «قومیّت بخشی از فرهنگ، گروهی افراد می باشد که بیانگر منشا و ویژگی های آن گروه است. بنابراین باعث تفکیک آن گروه از سایر گروه های موجود در واحد های سیاسی بزرگ می شود»(Greenwood)
برخی شاخصهای«خود آگاهی قومی» «زبان مادری» «سرزمین نیاکانی» یا زادگاه و «ویژگیهای روانی- فرهنگی» و «شیوه زیستن» می دانند.(رمضان زاده،۱۳۷۶)
۳-۴-۲- ساختار قومی و توزیع فضایی جمعیت در ایران
ایران به جهت قرار گرفتن در گذرگاه مهاجرتهای تاریخی ترکیب قومیّتهای مختلف در بافت جمعیتی خود مواجه است که به تناسب پیشینه تاریخی و تحولات سیاسی و اجتماعی در گستره سرزمین توزیع و مستقر شده اند مهاجرتهای تاریخی بین سه قاره آفریقا، اروپا و آسیا به سکونت اقوام مختلف و در هم آمیختگی نژادی و پیدایش اقوام Polygenis انجامیده است.
موقعیت جغرافیایی ایران و یورش اقوام کوچ نشین با زبان ها و ادیان مختلف در طول سه هزارسال گذشته، منجر به استقرار سه خانواده زبانی آریایی، سامی(عربی،عبری،آسوری) و اورال آلتای(ترکی ،مغولی) و نیز ادیانی چون زرتشتی، یهودی، مسیحی و اسلام در ایران شده است.
فردریک هوسه(Fredric Houssay) با توقف ۱۸ ماهه در ایران بر اساس اندازه گیریهای آنتروپومتری Anthropometry اقوام ایرانی را در شش گروه نژادی بشرح زیر قرار داده است:
۱- گروه آریایی
۲- گروه مغولی