مصرف آن بر روى سلسله اعصاب تأثیر گذاشته و در نتیجه فعالیت فکرى و بدنى مصرف‏ کننده بیشتر و باعث هیجان می‏ شود. این مواد به دو دسته تقسیم می‏ شوند که عبارتند از :طبیعی ، مانند : برگ کوکا، کوکائین، کراک، برگ و ساقه برخى درختان مثل خات و کراتم و ناس ،مصنوعی ، مانند : آمفتامین، متیل آمفتامین، ترکیبات آمفتامین‏ها
۲-۵-وضعیت مواد مخدر قبل از انقلاب
نگاهی گذرا بر اسناد و مدارک موجود حکایت از آن دارد که ایرانیان باستان هیچ گونه آشنایی با موادمخدر نداشته و حتی در کتاب اوستا نیز ذکری از آن به میان نیامده است لیکن پس از ورود مواد مخدر به ایران به هر طریقی ممکن مصرف آن بیشتر جنبه داروئی داشت و تا اواخر قرن ۱۷ در تاریخ کشور معظلی به نام اعتیاد ثبت و ذکر نشده است. استعمار انگلیس جهت اجرای سیاست های خود ابتدا از طریق بازرگانان، پزشکان و غیره مواد مخدر را به دربار پادشاهان صفوی کشانیده و پس از آلوده نمودن پادشاهان و درباریان شروع به فرهنگ سازی غلط در این زمینه نمودند. بلافاصله استمعال مواد مخدر در کشور به صورت اپیدمی (قهوه خانه ای) رایج گردید (تا آن زمان مصرف مواد مخدر به صورت شربت و یا بلیعدنی بوده است) در سلسله قاجار با حیله انگلیس بسیاری از مزارع کشت گندم و دیگر محصولات مفید زراعی به مزارع کشت خشخاش اختصاص داده شد و مواد مخدر رایج یافت به نحوه ای که روز به روز درآمد شاهان و درباریان وقت از دادو ستد تریاک افزایش یافت و اساساً خرید و فروش آن در انحصار دولت درآمد. از آنجایی که تجارت مواد مخدر از خاور دور به نقاط مختلف جهان از طریق ایران و ترکیه صورت می گرفت لذا در گسترش اعتیاد و این مراکز نیز اهتمام وافر به عمل آمد. آگاهی و کمبود رشد فرهنگی جامعه نیز عامل مؤثری در جهت بهره برداری استعمارگران برای گسترش کشت خشخاش و اعتیاد به تریاک گردید. به طوری که پزشکان انگلیس و حکیم باشی های وابسته تریاک را به عنوان داروی مؤثر برای درمان بیماری های مختلف هم چون سر درد، دندان درد، گوش درد و غیره معرفی و تجویز می کردند و چندی گذشته که این ماده مخدر به صورت داروی خانگی در هر خانه و کاشانه ای راه یافت سوداگران این تجارت خانمان سوز را به منظور کسب منافع افزون و آسوده ساختن جامعه با گذراندن قوانین مختلف به تشویق و ترغیب مردم به استعمال تریاک پرداختند و برای مصرف هرچه بیشتر آن جایزه تعیین کردند به طوری که در ۱۲ ربیع الاول سال ۱۳۲۹ هجری قمری دولت وقت قانونی را در ظاهر جهت مبارزه ولی محتوان آن در رشته و گسترش و تشویق کشت و فروش تریاک و مصرف آن تدوین کرد.

ماده ۲ این قانون آشکارا مردم را به تریاک کشی دعوت می کرد و بیان می داشت: (سوخته تریاک را دولت با قیمت مناسب از دود کنندگان می خرید و برای هر مثقال سوخته ۳ عباسی حق الزحمه داده می شد) در حکومت پهلوی اشاعه تریاک و کشیدن مواد مخدر به اوج رسید به نحوی که خاندان آمریکائی شاه خود به رهبری مواد مخدر و اشاعه آن در سطح جامعه را به عهده گرفتند به موجب شواهد و مدارک دفتر مبارزه با مواد مخدر سازمان ملل متحد در اوائل دهه ۱۹۶۰ خاندان پهلوی به فعالیت های مربوط به قاچاق مواد مخدر در ابعاد وسیع و همراه با سرمایه گذاری چند صد میلیونی دلاری و در پناه سر نیزه خفقان به انجام رساندند. میلیون ها دلار تریاک از طریق افغانستان و ترکیه خریدند که حتی از آن بطور خام در بازار داخلی ایران به فروش رسید و قسمت دیگری از آن در لابراتوآرهای مخفی تهران به هروئین تبدیل شد. علاوه بر عرضه در بازار داخلی ایران و خط توزیع شبکه بین المللی قرار گرفته و به اروپا و آمریکا صادر گردید در طول این مدت برای خاموش کردن اعتراضات مردم گاهی سخت گیری هایی و محدودیت هایی ظاهری و ممنوعیت هایی نیز اعمال می شد که در حقیقت نوعی تصفیه رقبای رژیم در امر مواد مخدر به حساب آمد در همین زمینه تبلیغات مضر و گسترده ای نیز از سوی رژیم و مستکبران جهانی در ارتباط با اقدامات بین المللی مبارزه با مواد مخدر صورت گرفت و کنگره های بین المللی متعددی در مورد اعتیاد برپا شد و متجاوز از ۳۰ عهد نامه بین المللی مبنی بر محدودیت تولید و ساخت، کشت و تجارت و مصرف مواد طبی و شیمیائی و مواد مخدر منعقد گشت.
۲-۶-وضعیت مواد مخدر پس از پیروزی انقلاب اسلامی
الف) مرحله اول از آغاز پیروزی انقلاب تا سال ۱۳۶۰: وجود قوانین و تصویب نامه دولت موقت برای فروش تریاک به معتادین و خرید ۱۰۰ تن تریاک از هند توسط واردات کشاورزی در سال ۱۳۸۵. تصویب لایحه قانونی تشدید مجازات مرتکبین جرائم مواد مخدر در ۱۹ خرداد ۱۳۵۹ و خاتمه دادن به کار تریاک فروشی دولتی به معتادین و جرم شناسی اعتیاد.
۲-۷-وضعیت مواد مخدر در جهان
در دنیای کنونی بالغ بر ۲۰۰ میلیون معتاد به انواع مواد اعتیادآور وجود دارد که این افراد به شرح ذیل از انواع مواد مخدر استفاده می نمایند.
حشیش و مشتقات آن : ۱۴۳ میلیون نفر در کشورهای اروپایی و آمریکا و آمریکای لاتین از حشیش و مشتقات آن استفاده می کنند.
مواد صنعتی: ۳۰ میلیون نفر در کشورهای اروپایی و آمریکا از مواد صنعتی استفاده می کنند.
کوکائین: ۱۳ میلیون نفر در کشورهای اروپایی و آمریکای لاتین و آمریکا از کوکائین استفاده می کنند.مواد افیونی: ۱۳ میلیون نفر که ۹ میلیون آن از هروئین و مرفین استفاده می کنند و ۴ میلیون نفر آن معتاد به تریاک می باشند.
۲-۸-انواع داروهای روانگردان
سه گروه اصلی داروهای روانگردان عبارتنداز:
۲-۸-۱-داروهای کندساز
داروهایی هستند که فعالیت ذهنی و جسمی را کم می‌کنند (در دستگاه عصبی مرکزی ایجاد رخوت می‌کنند) برخی از کندکننده‌های معروف عبارتنداز:
الکل، ۲)باربیتورات‌ها، ۳)آرامبخش‌ها، ۴) مواد افیونی، ۵) داروهای استنشاقی (حلاّل‌های فرّار و افشانه‌ها.
۲-۸-۲- داروهای محرک
داروهای محرک موادی هستند که هشیاری و برانگیختگی کلی را افزایش می‌دهند (فعالیت دستگاه عصبی مرکزی را زیاد می‌کنند). این داروها ساختمان شیمایی متفاوتی دارند و همگی ایجاد نشئه می‌کنند.
این داروها مقدار پیک‌های عصبی تک‌آمین (نوراپی نفرین، اپی‌نفرین، دوپامین و سروتونین) را در سیناپس افزایش می‌دهند. اثر آن‌ها مانند آن است که همه‌ی نورون‌هایی که هرکدام یک تک‌آمین ترشح می‌کنند یکجا شلیک کنند. نتیجه برانگیختگی همزمان جسمی و روانی است: از نظر جسمی با افزایش ضربان قلب و فشار خون، و از نظر روانی با هشیار کردن بیش از حد فرد.
رایج‌ترین محرک‌ها:
۱)آمفتامین‌ها، ۲)کوکایین، ۳) متیلن دیوکسی -متامفتامین یا (اِکستِسی ، ۳) کافئین، ۴) نیکوتین.
۲-۸-۳- داروهای توهم‌زا یا روان‌پریشی‌زا :
که داروهای سایکدلیک (یعنی ذهن‌گران) هم گفته می‌شوند.داروهای روانگردانی هستند که تجربه‌های ادراکی را تغییر می‌دهند، و تصویرهای غیرواقعی ایجاد می‌کنند. مثلاً با مصرف این داروها صداها و رنگ‌ها به نحو شگفت‌انگیزی متفاوت به نظر می‌رسند. ادراک زمان چنان تغییر می‌یابد که هر دقیقه ممکن است چند ساعت به نظر آید، و شخص ممکن است توهمات شنیداری، دیداری و بساوشی تجربه کند و توانایی او در تمیز خود از پیرامونش کاهش یابد.بعضی داروهای توهم‌زا از گیاهان به دست می‌آیند. مانند مسکالین از کاکتوس و سیلوسی بین از قارچ، برخی دیگر در آزمایشگاه ساخته می‌شوند مانند: ال اس دی (اسیدlsd ،لیزیرژیک دی اتیلامید و پی سی پی (فن سیکلیدین ) PCP بین ال‌‌اس‌دی، مسکالین و پسیلوسی‌بین «تحمل همپوش» به وجود می‌آید. برای مثال کسی که ال‌اس‌دی مصرف می‌کند تحمل بالایی برای مصرف مسکالین دارد، همین طور هم کسی که پسیلوسی‌بین می‌خورد، باید نسبت به دیگران ال‌اس‌دی یا مسکالین بیشتری مصرف کند تا اثر مشابهی در او ظاهر شود.
۲-۸-۳-۱- ماری‌جوآنا یا کانابیس
ماری‌جوآنا برگ و گل خشک گیاه شاهدانه است که ابتدا در آسیای مرکزی می‌رویید، ولی اکنون در اکثر مناطق دنیا کاشته می‌شود. رزین خشک شده این گیاه، حشیش (بنگ) نامیده می‌شود. ماری جوآنا و حشیش را معمولاً همراه با توتون در سیگارهای مخصوصی که دستی پیچیده می‌شود، دود می‌کنند. اما ممکن است به صورت خوراکی و مخلوط با چای یا غذا نیز مصرف شود. عامل فعال در ماری‌جوآنا و حشیش تی‌اچ‌سی (تتراهیدرو کانابینول) است.
مصرف اندک تی‌اچ‌سی از راه دهان (۵ تا ۱۰ میلی‌گرم) سرخوشی ملایمی ایجاد می‌کند. اما مصرف مقادیر بین ۳۰ تا ۷۰ میلی‌گرم واکنش‌های شدید و دیرپاتری همانند واکنش‌های ناشی از داروهای توهم‌زا به وجود می‌آورد. واکنش به ماری‌جوآنا غالباً دو مرحله دارد: مرحله‌ی تحریک و سرخوشی و به دنبال آن آرامش و خواب.
وقتی ماری‌جوآنا به صورت سیگار دود می‌شود. تی‌اچ‌سی ۱۰ تا ۲۰ درصد جذب ذخیره‌‌ی خون ریه‌ها می‌شود. و در پیپ آبی یا قلیان به ۴۰ تا ۵۰ درصد می‌رسد. زیرا پیپ آنقدر دود را نگه می‌دارد تا استنشاق شود و به همین سبب ابزار بسیار کارآمدی برای انتقال کامل تی‌اچ‌سی است. تی‌اچ‌سی چون به مغز می‌رسد به گیرنده‌‌های حشیشی که در هیپوکامپ بسیار فراوانند می‌چسبد و موجب بازداری خاطره‌های جدید می‌شود. حشیش، مهارهای کنترل کننده را کم می‌کند، تلقین‌پذیری فرد را افزایش می‌دهد و حساسیت شنوایی را زیاد می‌کند. وابستگی روانی به آن ممکن است چشمگیر باشد. در بسیاری از نقاط جهان مصرف حشیش گام اول به سوی اعتیاد به هرویین است. مثلاً افراط در مصرف ماری‌جوآنا (حشیش) احتمال مصرف داروهای غیر قانونی را بالا می‌برد.
۲-۸-۳-۲- ال‌اس‌دی (لیسرجیک اسید دی‌اتیل آمیدlsd)
ماده‌یی است بی‌رنگ، بی‌بو و بی‌مزه که غالباً به صورت جذب شده در حبه‌های قند یا ورقه‌های کاغذ فروخته می‌شود. دارویی بسیار قوی است که مصرف مقادیر اندک آن نیز ایجاد توهم می‌کند. ال اس دی عمدتاً روی سروتونین مغز تأثیر می‌گذارد. دارای ساختاری شیمیایی مشابه سروتونین است و انباشت آن در بعضی از یاخته‌های بدن موجب تقلید اثر سر وتونین می‌شود.
۲-۸-۳-۳-پی‌سی‌پی (فن سیکلیدین PCP)
به عنوان دارویی توهم‌زا با نام‌های خیابانی چون «گرد پریان» ، «شرمانز» و «سوپراسید» خرید و فروش می‌شود. و از لحاظ فنی در طبقه‌ی هوشبرهای تجزیه‌زا قرار می‌گیرد. ابتدا به عنوان داروی بیهوشی برای ایجاد بیهوشی و از بین بردن درد استفاده می‌شد اما به خاطر اثرات منفی و زیان‌آور آن، تولید آن غیر قانونی اعلام شد. پی‌سی‌پی را می‌توان به صورت مایع یا به شکل گرد یا قرص مصرف کرد، اما غالباً آن را دود می‌کنند یا به بینی می‌کشند.
۲-۹-سبب‌شناسی اتیولوژیک پسیکوپاتولوژیک سوء مصرف مواد
عوامل اتیولوژیک پسیکوپاتولوژیک سوء مصرف مواد عبارتنداز:
۱-نظریه‌ی در دسترس بودن مواد روانگردان:
در دسترس بودن مواد روانگردان شایعترین عامل آماده‌کننده در مصرف مواد می‌باشد.
الف) در دسترس بودن مواد در مناطق پرازدحام و محروم شهری.
ب) در دسترس بودن داروهای مسکن و آرامبخش و باربیتورات‌ها برای پزشکان مستعد سوء مصرف آن‌ها.
ج) در دسترس بودن مسکن‌ها و ترکیبات ضد اضطراب برای زنانه خانه‌دار.
۲- از لحاظ روانشناختی:
تیپ شخصیتی واحدی برای کسی که وابستگی دارویی پیدا می‌کند وجود ندارد، اما یکی از ویژگی‌های شخصیتی که می‌تواند مبنای پیش‌بینی مصرف دارو قرار گیرد، همنوایی اجتماعی است. کسانی که نمره‌های بالایی در آزمون‌های گوناگون همنوایی اجتماعی به دست می‌آورند (از نظر خودشان همنوایی بیشتری با ارزش‌های سنتی جامعه‌ی خود دارند) احتمالاً کمتر به مصرف دارو گرایش نشان می‌دهند تا افرادی که نمره‌های کمتری در این گونه آزمون‌ها دارند. آدم ناهمنوا ممکن است یک انزواطلب باشد که احساس می‌کند ارتباط عاطفی با دیگران ندارد.
۳-از لحاظ طبقه‌ی اجتماعی، اقتصادی:
اعتیاد در پایین‌ترین و بالاترین طبقات اجتماعی اقتصادی شایعتر و در طبقات متوسط اجتماعی اقتصادی کمتر شایع است.
۴- از لحاظ زیست‌شناختی: هر چند تصور می‌شود که اعتیاد به مواد افیونی در نتیجه کمبود آندورفین است. اما ریشه‌های زیست‌شناختی اعتیاد هنوز به اندازه‌ی کافی شناخته نشده‌اند.
۲-۱۰-سوء مصرف مواد روانگردان شیشه
سوء مصرف دارو، یعنی کسی که به دارویی وابسته نیست و هیچ نوع نشانه‌یی از تحمل، ترک اعتیاد، یا بی‌اختیاری مصرف در او دیده نمی‌شود، اما مصرف داروی معینی را به رغم پیامدهای خطرناک آن ادامه می‌دهد، دچار سوء مصرف داروست. مثلاً کسی که زیاده‌روی او در مصرف الکل منجر به تصادفات مکرر، غیبت از کار یا مشکلات زناشویی شده اما نشانه‌های وابستگی به دارو در او دیده نمی‌شود، گفته می‌شود که دچار سوء مصرف الکل است.
۲-۱۰-۱-نامهای شیشه
این ماده مخدر به رنگ سفید و بی بو است و در بین مصرف کنندگان به نامهای مختلفی معروف است که عبارتند از متآمفتامین ، مت ، کریستال ، گلاس ، آیس و یخ . علت نامگذاری این ماده به شیشه بخاطر آنست که پودر این ماده شبیه خرده شیشه است . وقتی که این ماده کریستالیزه می شود دانه های آن بصورت بلورین شفاف میشود که به آن آیس (یخ) یا مت بلورین می گویند . آیس بشکل یک قطعه کریستال نسبتا بزرگ شفاف و براق هم دیده میشود . متآمفتامین همچنین بشکل قرصهای کوچک به رنگ روشن یافت میشود که به نام یابا که نامی تایلندی است خوانده میشود. انواع این ماده مخدر ( شیشه ) در آب و الکل براحتی حل میشوند و مزه تلخ و تیزی دارند . نوع غالب شیشه در کشور ما همان پودر کریستالی مت میباشد .
شیشه ماده مخدری از خانواده آمفتامین ها است که در آزمایشگاههای غیرقانونی و در زیرزمین منازل به راحتی ساخته می شود . آمفتامین ها به عنوان محرک سیستم دستگاه عصبی شناخته شده اند . قاچاقچیان و فروشندگان موادمخدر ادعامی کنند که شیشه ، حاوی مرفین نبوده و اعتیاد آورنیست ، اگرچه در ترکیب این ماده مرفین بکار نمی رود اما واقعیت این است که شیشه ماده محرک بسیار اعتیادآور و خطرناکی است . این نگرش که فقط مواد مرفین دار و یا موادی که از تریاک گرفته شده است اعتیادآور است و بقیه مواد که مرفین ندارند اعتیادآور نیستند کاملا غلط و گمراه کننده است
۲-۱۰-۲-ساختار شیشه
کریستال یا شیشه محرک بسیار قوی است که فعالیتهای مرکزی سیستم عصبی راسرعت میدهد.