الگوریتم Topsis به عنوان یک تکنیک تصمیم گیری چند شاخصه جبرانی بسیار قوی برای اولویت بندی گزینه ها از طریق شبیه نمودن به جواب ایده آل است که به تکنیک وزن دهی ، حساسیت بسیار کمی داشته ، پاسخ های حاصل از آن ، تغییر عمیقی نمی کند. (نسترن و همکاران،۱۳۸۹،ص ۹۰).

از مزایای این روش در مقایسه با روش های مشابه مانند AHP آن است که در صورتیکه بعضی از معیارهای تصمیم گیری از نوع هزینه باشد و هدف آن کاهش آنها باشد و بعضی از معیارها از نوع سود بوده و هدف آن افزایش آنها باشد این روش به آسانی جواب ایده آل را که ترکیبی از بهترین مقادیر دستیابی به همه معیارها می باشد را پیدا می کند.
در طرح کلی و معیارهای مورد نظر این تحقیق عوامل موثر دارای مطلوبیت کاهشی و نیز افزایشی همزمان نبوده و ثانیا عوامل کمی و مقداری خارج از کنترل تصمیم گیرنده وجود ندارد لذا از این مدل در انجام پژوهش ها استفاده ای به عمل نمی آید.
۱-۲-۸-۲ ^[۲]ANP
مدل فرایند تحلیل شبکه ای (ANP) یک مدل پیشرفته جهت ساخت و تحلیل تصمیم گیری است. این مدل قابلیت محاسبه سازگاری قضاوت ها و انعطاف پذیری در تعداد سطوح معیارهای قضاوت را دارد. مدل فرایند تحلیل شبکه ای در واقع مدل تعمیم یافته روش برنامه ریزی سلسله مراتبی (AHP) است که فرض موجود در روش برنامه ریزی سلسله مراتبی مبنی بر عدم وجود رابطه بین سطوح مختلف تصمیم گیری را ندارد.بسیاری از مسائل مربوط به تصمیم گیری را نمی توان به صورت رده بندی ساختاردهی کرد زیرا بین عناصر رده بالاتر و عناصر رده های پایین ارتباط و وابستگی وجود دارد.نه تنها اهمیت یک معیار تعیین کننده اهمیت راه حل ها در یک رده بندی است بلکه اهمیت راه حل ها نیز خود تعیین کننده اهمیت آن معیار خواهد بود.تصمیم گیری نه تنها از یک رده بندی ساده که دارای سه سطح مختلف است و از آن یک رده بندی چندسطحی به دست می آید ناشی می شوند بلکه این تصمیمات از یک شبکه نیز به وجود می آیند که می تواند تفاوت بسیار قابل ملاحظه ای با تصمیماتی که از یک رده بندی پییده تر حاصل می شوند داشته باشد.مدل فرایند تحلیل شبکه ای توسط توماس ال ساعتی جهت رفع این مشکل مدل AHP بوجود آمده است. روش ANP مشکل موجود در مدل AHP را با جایگزین کردن چارچوب شبکه ای^[۳] به جای چارچوب سلسله مراتبی^[۴] رفع کرده است(جبل عاملی و رسولی نژاد،۱۳۸۹،ص ۱۱۰).
به دلیل تجارب فراوان پژوهشی از طریق کاربست مدل AHP در تحقیقات داخل و خارجی به ویژه در زمینه گردشگری و همچنین تسلط نگارنده بر آن،در این تحقیق مدل فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP ) بر مدل فرایند تحلیل شبکه ای(ANP) ترجیح یافته است.
فصل دوم:
چهارچوب نظری تحقیق
۲-۱ مقدمه
گردشگری به عنوان صنعتی نوپا در سال های اخیر تاثیرات زیادی بر وضعیت اقتصادی ،اجتماعی و فرهنگی جهان داشته است. ایجاد اشتغال، ارزآوری، تعادل منطقه ای،کمک به صلح جهانی،کمک به سرمایه گذاری در میراث فرهنگی، بهسازی محیط ،کمک به بهسازی زیستگاه های حیات وحش ،توسعه نواحی روستایی دارای جاذبه های گردشگری و جلوگیری از برون کوچی جمعیت و مانند آن، از جمله مزایای این صنعت بوده است. در کنار مزایای صنعت گردشگری بعضی عواقب منفی از جمله در اقتصادهای وابسته و در زمینه های اقتصادی ،اجتماعی ،فرهنگی و زیست محیطی در کشورهای گردشگر پذیر مشاهده شده است (صدر موسوی ، دخیلی کهنوئی،۱۳۸۶،ص ۱۳۰).
با توجه به تاثیرات وافر گردشگری در کلیه ی زمینه های اقتصادی ،اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی در جامعه ی امروز ،باید با همتی بلند و مدیریتی آگاهانه و با برنامه ریزی درست و مناسب در جهت گسترش این صنعت تلاش کرده و آثار منفی آن را به حداقل رسانید.
در این فصل از تحقیق به بررسی وبیان مطالعات و تحقیقات انجام شده پیرامون موضوع تحقیق می پردازیم.
۲-۲ تعریف گردشگری^[۵] و گردشگر^[۶]
توریسم واژه ای است فرانسوی از ریشه «تور» گرفته شده است. تور درزبان فرانسه به معنای زیر آمده است: حرکت دورانی (چرخش)؛ عمل پیمودن، طی کردن پیرامون، سیر کردن، گردش نمودن. به نظر پیر لاروس^[۷]، توریسم عمل مسافرت به منظور تفنن و لذت است و توریست کسی است که برای خوشنودی خود و لذت بردن مسافرت می کند. واژه توریسم نخستین بار در سال ۱۸۱۱، در مجله ای انگلیسی به نام اسپورتینگ مارگازین^[۸] (مجله ورزش) آمد. در آن زمان این لغت به معنای مسافرت به منظور تماشای آثار تاریخی و بازدید از مناظر طبیعی برای کسب لذت به کار می رفت.
به عقیده پل روبره، توریسم عمل مسافرت کردن و طی مسافرت نمودن و رفتن به جایی غیر از مکان همیشگی و متعارف زندگی به منظور لذت بردن است، حتی اگر این کار شامل یک جابجایی کوچک باشد یا اینکه هدف اصلی از این جابجایی غیر از تفنن و لذت بردن باشد و توریست کسی است که این کار را انجام می دهد؛ به دلیل کنجکاوی یا بیکاری و برای لذت بردن و تفرج یا بالاخره به منظور ادعای این که »مسافرت» کرده است، به مسافرت می رود (محلاتی،۱۳۸۰،ص ۲ و ۳).
در فرهنگ ادبیات فارسی، جهانگردی به سفر کردن در اقطار عالم، به منظور تفرج، سیاحت، زیارت و مسافرت به مقصدی و بازگشت به محل سکونت اصلی اطلاق گردیده و سفرهای کوتاهی و موقتی از منطقه های خارج از محل کار و سکونت اصلی به منظور سیر و سیاحت تعریف شده است (کاظمی،۱۳۸۰،ص ۱۲۳).
در سال ۱۹۳۷ نیز کمیته ویژه رم جهت بررسی پاره ای از مسائل صنعت گردشگری تشکیل گردید و در مفهوم توریست تعریفی به این شرح ارائه شد؛ افرادی که در یک دوره ۲۴ ساعته یا بیشتر به یک کشور خارجی سفر کنند توریست خوانده می شوند. این کمیته مسافرت های زیر را به عنوان حرکت های توریستی به شمار آورد:

1. 1. افرادی که جهت خوشگذرانی، دلایل شخصی و یا مسائل بهداشتی به مسافرت می روند.

1. 1. افرادی که برای شرکت در کنفرانس ها مسافرت می کنند.

1. 1. افرادی که جهت انجام کارهای بازرگانی مسافرت می کنند.

1. 1. افرادی که به یک گردش دریایی می روند (رضوانی،۱۳۸۵،ص۱۶).

کنفرانس بین المللی آمار گردشگری و مسافرت که در ۱۹۹۱ در اوتاوای کانادا توسط سازمان جهانی گردشگری ترتیب یافته بود، تمامی تعریف ها و اصطلاحات ارائه شده تا آن زمان را بررسی و مرور کرد. در چهارم مارس ۱۹۹۳ ، کمیسیون آمار سازمان ملل متحد نیز این پیشنهادها را به روز کرده ،آنها را به عنوان اسناد سازمان ملل پذیرفت. سازمان جهانی گردشگری در ۱۹۹۴ همه ی این تعریف ها،اصطلاحات و واژگان را به عنوان تنها منبع مستند و معتبر برای تعریف های مربوط به حوزه ی صنعت گردشگری پذیرفت و سپس در ۱۹۹۴ و ۱۹۹۵ آنها را منتشر کرد. بر اساس این منبع «گردشگری» عبارت است از: «مجموعه فعالیت های فرد یا افرادی که به مکانی غیر از مکان عادی زندگی خود مسافرت و حداقل یک شب و حداکثر یک سال در آنجا اقامت می کنند و هدف از مسافرت آنان نیز گذران اوقات فراغت است. البته اهدافی نظیر اشتغال و کسب درآمد شامل آن نمی شود». بر این اساس ،کسانی که شامل این تعریف می شوند «گردشگر» نامیده می شوند (حیدری چیانه،۱۳۸۷،ص ۲۲).
۲-۳ انواع گردشگری
۲- ۳-۱ گردشگری انبوه یا تفریحی^[۹]:
بزرگترین بازار گردشگری جهانی را گردشگری انبوه یا تفریحی که اغلب گردشگری تعطیلاتی نیز خوانده شده تشکیل می دهد. بزرگترین بخش این بازار سواحل دریاها را هدف می گیرد و گاه آن را به گردشگری آفتاب، ماسه و دریا(سه S)^[10] نیز می شناسند.گذران اوقات فراغت ، خارج و فارغ از زندگی معمول اصلی ترین هدف این گرروه از گردشگران است( رنجبریان و زاهدی،۱۳۸۸،ص۷۰).
۲-۳-۲ گردشگری درمانی^[۱۱]:
این نوع گردشگری خاص افراد و گروه هایی است که به منظور معالجه ، درمان و با اهداف پزشکی و استفاده از آب و هوای سالم و به دور از آلودگی اقدام به مسافرت می کنند(پوررستمی،۱۳۸۴،ص۲۵).
۲-۳-۳ گردشگری اجتماعی^[۱۲]:
توریسم اجتماعی شاخه ای از توریسم فرهنگی محسوب می شود که در آن جهانگردان یا گردشگران به منظور آشنایی با فرهنگ، ارتباطات، نحوه ی زندگی ، پوشش و …. مردم، از کشورهای متفاوت بازدید می کنند (پاپلی یزدی و سقایی،۱۳۸۶،ص ۸۵).
۲-۳-۴ گردشگری ورزشی^[۱۳]:
این شاخه از توریسم به علت درآمدزایی بالا ، رقابت بسیار شدیدی را بین کشورها به وجود آورده است و کشورهای مختلف با توجه به نوع توریسم منطقه و فراهم کردن امکانات بهتر ، به دنبال جذب این نوع توریسم می باشند . برای نمونه می توان به پیست های اسکی یا بازی های المپیک اشاره کردکه هر چند سال یکبار در کشورهای میزبان برگزار می گردد (قرخلو،۱۳۸۶،ص۱۱).
۲-۳-۵ گردشگری مذهبی و زیارتی^[۱۴]:
در برخی کتب – گردشگری زیارتی- را جزیی از گردشگران فرهنگی دانسته اند اما به علت وسعت و تعداد بسیار زیاد انسان هایی که هر ساله به قصد زیارت دست به سفر می زنند شاخه ای جداگانه را می طلبد. در این نوع گردشگری که برگرفته از اعتقادات مذهبی هر ملت است موجب می شود که هزاران نفر از پیروان یک مذهب به سمت زیارتگاه های خود حرکت نمایند و با توجه به اینکه اعتقادات مذهبی باعث چنین تحریکی شده است کمترین خسارت فرهنگی را دربردارد در عین حالی که طیفهای مختلفی از مردم با نژادها و زبان های مختلفی را دربر می گیرد (عبدالملکی،۱۳۷۸،ص۱۹).
۲-۳-۶ گردشگری بازرگانی و تجاری^[۱۵]:
در مسافرت های تجاری و بازرگانی بخش هایی خاص وجود دارد که افراد رابطه متقابل و رودرو برقرار می کنند و در این میان به گونه ای تفریح و گردش می پردازند که برای کارهای روزانه شان و رفع خستگی از اهمیت زیادی برخوردار است. هرچند که امروزه ماهیت اینگونه مسافرت ها تغییر کرده است ولی در مجموع اینگونه سفرها را گردهمایی، سفرهای تشویقی و تشکیل جلسه ها یا برپاکردن نمایشگاه ها می نامند. برای مثال در آمریکا در سال ۱۹۹۵ در مجموع ۹۸۳۶۰۰ گردهمایی یا جلسه تشکیل شد،۷٫۷۷ میلیون نفر در آنها شرکت کردند و درآمدی بالغ بر ۳۷٫۴ میلیارد دلار داشت(مهدوی،۱۳۸۲،ص۲۳).
۲- ۳-۷ گردشگری سیاسی^[۱۶]:
مسافرت به منظور شرکت در اجلاس و مجامع بین المللی ،کنگره ها و سمینارهای سیاسی ، جشن های ملی و مذهبی ، مراسم ویژه سیاسی مانند تدفین رهبران و شخصیت های سیاسی ، پیروزی رهبران احزاب و به حکومت رسیدن آنها و نظایر آن جهانگردی سیاسی خوانده می شود (رضوانی،۱۳۸۵،ص۲۰).
۲-۳-۸ گردشگری ماجراجویانه^[۱۷]:
گردشگری با انگیزه های خاص و ماجراجویانه ،گردشگرانی را دربر می گیرد که معمولا در گروه های کوچک برای یادگیری و کسب تجربه درباره ی ویژگی های خاص یک منطقه و نحوه ی زندگی به آنجا سفر می کنند. این نوع گردشگری اصطلاحاً (تماشای زندگی)^[۱۸] نیز شناخته می شود.گردشگری ماجراجویانه به فعالیت گردشگری گفته می شود که از نظر جسمانی و شخصی خودشان را درگیر امور غالبأ خطرناک می کنند. این امور شامل شکار حیوانات وحشی ، سفرهای طولانی و دشوار در مناطق دورافتاده، پیاده روی،کوه پیمایی و قایق سواری در تندآب است(حیدری چیانه،۱۳۸۷،ص۴۱).
۲-۳-۹ گردشگری فرهنگی^[۱۹]:
در گردشگری فرهنگی هدف اصلی گردشگر دیدن جلوه های فرهنگی یک مقصد از قبیل مراسم ،رفتارها ،نمایشنامه ها ، نمایشگاه ها ، هنر و موسیقی آن است. در مناطق در حال توسعه ، اماکن مذهبی یا کارگاه های صنایع دستی از جمله جاذبه های فرهنگی برای گردشگران است(کاظمی، ۱۳۸۵،ص۲۷).
۲-۳-۱۰ طبیعت گردی^[۲۰]:
اکوتوریسم یا طبیعت گردی ،کوتاه شده واژه طبیعت گردی اکولوژیکی^[۲۱] است که گرایشی نو و پدیده ای نسبتا تازه در صنعت جهانگردی است. بنا به تعریف سازمان جهانی گردشگری ،آن بخش از سفرهایی که به منظور لذت بردن از حضور در طبیعت و نیز دیدار از جاذبه های آن انجام می شود اکوتوریسم نام دارد. این گونه از جهانگردی، فعالیت های زمان فراغت انسان ها را بیشتر در طبیعت امکان پذیر می سازد و مبتنی بر مسافرت های هدفمند همراه با دیدار و برداشت های فرهنگی و معنوی از جاذبه های طبیعی و لذت جویی از پدیده های گوناگون است(قرخلو،۱۳۸۶،ص۲۵).
جنیانگ دنگ و همکاران در باب ارزیابی جاذبه های طبیعی برای گردشگری این گونه آورده است: ارزیابی و درجه بندی سیستم محیطی به گردشگران کمک می نماید تا مکان های مورد نظرشان را بهتر انتخاب کرده، رضایت مندیشان افزایش یافته و آنها را به اعمال معقولانه تشویق کنند. در این میان مدیران گردشگری نیز از فهم بهتری برای نحوه ی اداره ی مکان ها ی توریستی سود می برند (جینیانگ و همکاران،۲۰۰۲).
تعداد کثیری از بازدیدکنندگان با علایق و اهداف متفاوتی در اکوتوریسم مشارکت می کنند. برخی از آنها بیشتر از سایرین ایفای نقش های برجسته می پردازند، اما تقریبا همه ی آنها در مدیریت و توسعه ی محل های اکوتوریسم نقش بسزایی دارند. رمز موفقیت اکوتوریسم ایجاد مشارکت و همکاری تنگاتنگ است تا بتواند به اهداف متعدد حفظ و نگهداری و توسعه معقولانه دست یابد(درام و مور،۱۳۸۸،ص۱۹).