نمودار شماره (۴-۵):جدول توزیع فراوانی وضعیت منزل مسکونی ۷۲
نمودار شماره (۴-۶):جدول توزیع فراوانی تحصیلات پاسخگویان ۷۳
نمودار شماره( ۴-۷):جدول توزیع فراوانی شغل پاسخگویان ۷۴
نمودار شماره( ۴-۸):جدول توزیع فراوانی میزان سرمایه فرهنگی پاسخگویان ۷۸
نمودار شماره(۴-۹):جدول توزیع فراوانی نگرش پاسخگویان نسبت به تعدد زوجات ۷۹
نمودار شماره (۴-۱۰):جدول دو بعدی رابطه بین سن و نگرش به تعدد زوجات ۸۰
نمودار شماره (۴-۱۱):جدول دوبعدی رابطه بین جنس و تعدد زوجات ۸۱
نمودار شماره (۴-۱۲):جدول دو بعدی رابطه بین وضعیت تأهل و نگرش به تعدد زوجات ۸۲
نمودار شماره( ۴-۱۳):جدول دوبعدی رابطه بین تعداد همسر و نگرش به تعدد زوجات ۸۳
نمودارشماره( ۴-۱۴):جدول دوبعدی رابطه بین تحصیلات پاسخگویان و نگرش به تعدد زوجات ۸۵
نمودار شماره(۴-۱۵):جدول دوبعدی رابطه بین رفاه اقتصادی و نگرش به تعدد زوجات ۸۶
نمودار شماره( ۴- ۱۶):جدول دوبعدی رابطه بین سرمایه فرهنگی نهادینه‌شده و نگرش به تعدد زوجات ۸۷
نمودار شماره(۴-۱۷):جدول دوبعدی رابطه بین سرمایه فرهنگی عینیت یافته و نگرش به تعدد زوجات ۸۸
نمودارشماره(۴-۱۸):جدول دوبعدی رابطه بین سرمایه فرهنگی تجسم‌یافته و نگرش به تعدد زوجات ۹۰
نمودار شماره(۴-۱۹):جدول دوبعدی رابطه بین سرمایه فرهنگی و نگرش به تعدد زوجات ۹۱
چکیده
هدف از انجام این پژوهش، بررسی تأثیر سرمایه فرهنگی بر نگرش افراد نسبت به تعدد زوجات بوده است. در پژوهش حاضر، از روش پیمایشی از نوع تبیینی استفاده شده است. ابزار اندازه‌گیری پرسشنامه محقق ساخته می‌باشد. جامعه آماری این پژوهش کلیه افراد ۱۸ تا ۶۵ سال در منطقه سه تهران می‌باشند. با بهره گرفتن از شیوه نمونه‌گیری تصادفی خوشه‌ای چند مرحله‌ای، حجم نمونه ۲۰۰ نفر به عنوان پاسخگویان تحقیق انتخاب گردید. متغیر وابستهٔ تحقیق تعدد زوجات بوده که سعی شد تا اثرات متغیرهای مستقل (انواع سرمایه فرهنگی و رفاه اقتصادی ،مذهب و جنسیت) بر آن مورد سنجش قرار گیرد. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از روش آمار توصیفی و جداول مربوطه و نمودارهای آن و برای آزمون فرضیات نیز از ضریب همبستگی پیرسون، ، رگرسیون و خی دو،کندال،تحلیل واریانس و رگرسیون چندگانه استفاده کرده‌ایم. نتایج حاکی از آن است که سرمایه فرهنگی عینیت یافته دارای ارتباط معکوس معنی‌دار با نگرش نسبت به تعدد زوجات است. یعنی با افزایش سرمایه فرهنگی عینیت یافته، نمره نگرش نسبت به تعدد زوجات کاهش می‌یابد. همچنین سرمایه فرهنگی نهادینه‌شده (شغل) دارای ارتباط مستقیم معنی‌دار با نگرش نسبت به تعدد زوجات است. همچنین بین انواع سرمایه فرهنگی و نگرش نسبت به تعدد زوجات رابطه معناداری وجود دارد یعنی هرچه سطح سرمایه فرهنگی افراد افزایش یابد نگرش آنان نسبت به تعدد زوجات منفی تر می‌شود.

واژه‌های کلیدی: سرمایه فرهنگی، تعدد زوجات ،چندهمسری

فصل اول
کلیات تحقیق

۱-۱ مقدمه

مسئله تعدد زوجات یکی از مباحث بحث‌برانگیز اجتماعی کشور در سال‌های اخیر است. توجه زیاد افراد و نهادهای حقوقی به این مسئله اهمیت این موضوع را محرزتر می کند. از مهم‌ترین مؤلفه‌هایی که موافقان و مخالفان این پدیده در مباحث خود مورد توجه قرار داده‌اند می‌توان به اثرات مستقیم و غیرمستقیمی که چندهمسری بر نهاد خانواده می‌گذارد اشاره داشت. با این حال باید به عواملی اشاره داشت که در طول زمان بر هر چه پیچیده شدن این موضوع افزوده است، تغییر در شرایط اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی کشور در طول زمان و احکام و آیاتی که درباره این مسئله وجود دارد بر پیچیدگی این موضوع افزوده‌اند؛ بنابراین در چنین شرایطی تنها پرداختن به مباحث نظری راه گشای این مسئله نمی‌تواند باشد. بلکه انجام پاره‌ای از تحقیقات میدانی را می‌توان به عنوان راهکاری مکمل پیشنهاد داد.
با وجود این که طبیعی‌ترین شکل زندگی زناشویی تک همسری است، اما برخی اشکال دیگر ازدواج از جمله چند شوهری و ازدواج اشتراکی در میان برخی اقوام بدوی مانند اقوام ساکن تبت وجود داشته است؛ اما چند زنی یا تعدد زوجات در این میان ظهور بیشتری داشته و تا حدودی دوام یافته است. رسم تعدد زوجات در اعصار پیش از اسلام هم در میان ملت‌ها و هم در ادیان مختلف وجود داشته است. بر این اساس همچنان که برخی مستشرقان گفته‌اند این تصور در اروپای قرون وسطا که تعدد زوجات از نوآوری‌های اسلام و پیامبر اکرم است نادرست است؛ زیرا با نگاه به کتاب‌های آسمانی گذشته می‌توان نتیجه‌گیری کرد که این پدیده در ادیان آسمانی پیشین نیز امری معهود و مقبول بوده است.
در کشور ما تا حدود نیم‌قرن پیش پدیده چندهمسری به عنوان پدیده‌ای رایج به شمار می‌رفته است اما امروزه با شأن و منزلتی که هر زنی برای خود قائل است، کمتر می‌توان مواردی را یافت که زنان یا دختران حاضر شوند زن دوم باشند.
بسیاری از افراد به شدت مخالف پدیده چندهمسری مردان بوده و آن را ناشی از نادیده گرفتن حقوق زنان می‌دانند. عده‌ای نیز بر این معتقدند که چندهمسری موجب تزلزل نظام خانواده می‌شود؛ اما عده‌ای دیگر با این استناد که اسلام آن را مجاز شمرده است با آن موافق بوده، آن را به عنوان راه‌حلی برای رفع بسیاری از مشکلات اجتماعی توصیه می‌کنند. پژوهش حاضر در نظر دارد تا تأثیر سرمایه‌های فرهنگی افراد را بر نگرش آنان نسبت به مسئله تعدد زوجات مورد بررسی قرار دهد. در فصل اول این رساله به کلیات تحقیق اعم از بیان مسئله، اهمیت و ضرورت، اهداف و فرضیه‌ها پرداخته‌ایم. فصل دوم شامل ادبیات تحقیق، پیشینه داخلی و خارجی تحقیق، مبانی نظری و چارچوب تحقیق و ضرورت مطالعات جدید می‌باشد. فصل سوم شامل روش‌شناسی تحقیق،اعم از جامعه آماری، حجم نمونه، روایی، پایایی،تعاریف عملیاتی، قلمرو و محدوده مکانی تحقیق است و در فصل چهارم به تجزیه و تحلیل داده‌ها و در فصل پنجم به نتیجه‌گیری و پیشنهادها و راهکارهای پژوهش پرداخته‌ایم.

۱-۲ بیان مسئله

“کوچک‌ترین و درعین‌حال بنیادی‌ترین واحد اجتماعی خانواده است که یکی از کهن‌ترین و مهم‌ترین گروه‌های انسانی است. قدمت تشکیل این واحد به سالیان دور می‌رسد یعنی زمانی که انسان همزیستی و در کنار هم بودن را آموخت، اولین اجتماع انسانی را به وجود آورد. تمایل جنسی زن و مرد و محبت فطری پدر و مادر نسبت به فرزند موجب شد تا خانواده به عنوان واحدی طبیعی و محترم قلمداد شود. همان‌گونه که تشکیل اجتماع از ضرورت‌های طبیعت انسانی و تأمین سعادت اوست، خانواده نیز به حکم نیازها و غرایز انسانی ایجاد شده است.” (نجفی پازوکی۶۵،۱۳۷۸) این نهاد اجتماعی کارکردها و وظایف عمده‌ای دارد که یکی از این وظایف تأمین و بقای نسل و در نهایت دوام و قوام اجتماع است. در واقع این وظیفه مهم با ازدواج که عامل پیدایی خانواده است انجام می‌شود.

“هر تغییری در خانواده مصادف با تغییراتی در کارکرد خانواده است.به عبارتی رفتار اعضای خانواده تابعی از رفتار سایر اعضا است و از آنجا که خانواده مایل به تعادل است هرگونه انحراف از قواعد این نهاد توسط هر کدام از اعضا مقابلهٔ دیگر اعضا را در پی خواهد داشت.” یکی از مواردی که می‌تواند نوعی شوک در سیستم خانواده ایجاد کند ورود عضوی جدید به خانواده است چرا که تغییر به وجود آمده کل ساختار خانواده و عملکرد خانواده را تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهد.سپس مسئله سازگاری یا ناسازگاری اعضا مطرح می‌شود.گذشته از تولد یا فرزندخواندگی ،غالباً این عضو با ازدواج یکی از اعضای خانواده به سیستم خانواده وارد می‌شود.به ویژه ازدواج دوباره پدر و ورود عضو مادرخوانده به خانواده درحالی‌که پدر هنوز با همسر اول زندگی می‌کند."در خانواده‌های دو همسری ورود همسر و شاید فرزندان جدید در سیستم خانواده می‌تواند تغییرات اجتماعی،اقتصادی،ارتباطی و … ایجاد کند .بنابراین تغییر در هر جز سیستم در کل سیستم اثر می‌گذارد و آن را تغییر می‌دهد."(اعتمادی ،ابراهیمی،۱۳۸۹)

“موضوع چندهمسری که از مباحث اجتماعی بحث‌برانگیز به شمار می‌رود و اشاره به نوعی رابطه تعریف‌شده اجتماعی دارد که در آن یک مرد یا یک زن رسماً و هم زمان با بیش از یک جنس مخالف ازدواج می‌کند” (کوئن ۱۳۷۷،۱۲۷). “البته حالتی از تعدد همسر که در آن یک زن بتواند هم‌زمان بیش از یک شوهر داشته باشد پدیده‌ای نادر است و فقط در برخی از قبایل گزارش شده است. “(گیدنز۴۱۵،۱۳۷۶) “به هر حال آن چه از چندهمسری به ذهن متبادر می‌شود و شکل قانونی به خود گرفته است این است که مردی بیش از یک زن داشته باشد."(سجادی امین و کرمی۸۶،۱۳۸۹)

همان طوری که می‌دانیم در یک اجتماع آنچه که تعیین‌کننده رفتار انسانی است فرهنگ و ارزش‌ها است که در اشکال متفاوتی مانند سنت، زبان، مذهب، هنر و… خود را آشکار می‌کند و سازنده فضای اجتماعی است که توسعه انسانی در آن امکان‌پذیر خواهد بود و در نهایت سرمایه اجتماعی‌ای به وجود خواهد آمد که اهمیت آن در توسعه پایدار انسانی کمتر از سرمایه فیزیکی و اقتصادی نیست.

امروزه تحولات صنعتی و پیشرفت گسترده فناوری جنبه‌های مختلف زندگی افراد را از لحاظ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تحت تأثیر قرار داده است و باعث شده است تا تغییرات عمده‌ای در سبک و شیوه زندگی مردم به وجود آید. گسترش فراوان کارگاه‌های ارائه‌دهنده خدمات آموزش (مانند آموزشگاه‌های موسیقی، صنایع‌دستی، تئاتر، سینما و.) و کارگاه‌های کسب کار (مانند کافی نت ها، خرید فروش کامپیوتر و موبایل و…) در این راستا قابل بررسی است. از سویی نباید فراموش کرد که گسترش فناوری ارتباطات و اینترنت مانند (ارتباط با دیگران از طریق Email، چت، مطالعه اخبار و مطالب اینترنت و…) باعث شده تا سرمایه‌های فرهنگی افراد بالاتر رود. در پژوهش‌هایی که در ایران انجام گردیده سعی شده است تا عوامل مختلفی را که در پدیده تعدد زوجات مؤثر بوده است را مورد بررسی قرار دهند؛ اما ما در این پژوهش در تلاش هستیم تا ببینیم که گسترش سطح رفاه و بالا رفتن سرمایه‌های فرهنگی چه تأثیری می‌تواند بر نگرش افراد نسبت به مسئله تعدد زوجات داشته باشد و این که آیا این عامل می‌تواند بر نگرش افراد نسبت به تعدد زوجات تأثیر گذاشته و رفتار آن‌ها را نسبت به این مسئله تحت کنترل قرار دهد.

۱-۳ اهمیت و ضرورت تحقیق

اسلام که دین متعادل به شمار می‌آید تعدد زوجات را بنا بر مصالحی پذیرفته و برای آن شروطی قرار داده است؛ به عبارت دیگر اسلام تعدد زوجات را اختراع نکرد بلکه برای آن حدود و قیود قرارداد که این خود به علل تاریخی که موجب به وجود آمدن این سنت شده است برمی‌گردد.

“برخی تنها علت به وجود آمدن تعدد زوجات را در جوامع بشری زورگویی مردان به زنان می‌دانند اما این سخن پذیرفتنی نیست زیرا منحصر کردن علت تعدد زوجات به زور و قدرت در توجیه و توضیح روابط خانوادگی درست نیست بلکه علت‌های دیگری مانند فزونی تعداد زنان بر مردان را به دلایل مختلف می‌توان برای آن در نظر گرفت.” (رضاپوردمیه۱۳۹۰،۷)

گفتنی است در این پژوهش به دنبال یافتن اهمیت این موضوع هستیم که ببینیم چگونه سرمایه‌های فرهنگی می‌تواند بر نگرش مثبت و منفی افراد نسبت به مسئله تعدد زوجات موثر باشد و از آن نتیجه واقع‌بینانه بگیریم. آنچه که در فرهنگ اسلامی درباره تعدد زوجات می‌توان یافت این است که با آن به صورت مطلق مخالفت یا موافقت نشده بلکه جز در موارد ضروری به آن سفارش نشده است؛ بنابراین آن چه مطلوب اسلام است تک همسری است.

در این جا این برای ما مهم است تا نقش و اهمیت سرمایه‌های فرهنگی را در نگرش افراد نسبت به تعدد زوجات مورد بررسی قرار دهیم و ببینیم که سرمایه‌های فرهنگی چگونه نگرش و رفتار و اعمال انسان را نسبت به مسئله تعدد زوجات کنترل و هدایت می‌کنند و با این هدایت نگرش افراد را در مورد این مسئله تحت تأثیر قرار می‌دهند. همان‌گونه که می‌دانیم بین ما انسان‌ها تفاوت‌هایی وجود دارد زیرا مانند هم فکر نمی‌کنیم، رفتار نمی‌کنیم و زندگی یکسانی نداریم و همچنین نگاه ما نسبت به زندگی مشابه نیست زیرا در شرایط فرهنگی متفاوت زندگی می‌کنیم و تحت تأثیر عناصر فرهنگی و سرمایه‌های فرهنگی متفاوتی هستیم و در نتیجه دارای جهان‌بینی‌های متفاوتی می‌باشیم؛ بنابراین تفاوت در رفتار انسان‌ها بر اساس تفاوت‌هایی است که در شرایط فرهنگی و سرمایه‌های فرهنگی آن‌ها وجود دارد که خود موجب به وجود آمدن تعاریف متفاوتی از زندگی برای افراد می‌شود.

بنابراین در جامعه ایران که مسئله تعدد زوجات یک مسئله مهم و مورد جدال گروه‌های مختلف فکری، فرهنگی و اقتصادی و اجتماعی است لازم است که زمینه‌های فرهنگی شکل‌گیری رویکردها و نگرش‌های مختلف نسبت به این مسئله بررسی شود تا در برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌های کلان کشور و همچنین برنامه‌های اجرایی و عملیاتی جامعه مورد استفاده و توجه قرار گیرد. یکی از مهم‌ترین زمینه‌های کاربرد یافته‌ای این بررسی می‌تواند برنامه‌ریزی و برنامه‌های وسایل ارتباط جمعی دیداری (سیما) و شنیداری (صدا) ایران و نیز سایر وسایل ارتباط جمعی و سیاست‌های مرتبط با کتب درسی و… باشد.

۱-۴ سؤالات پژوهش

آیا بین سرمایه فرهنگی افراد و نگرش آن‌ها نسبت به مسئله تعدد زوجات رابطه معناداری وجود دارد؟

آیا بین رفاه اقتصادی افراد و نگرش آن‌ها نسبت به مسئله تعدد زوجات رابطه معناداری وجود دارد؟

آیا بین عقاید مذهبی افراد و نگرش آن‌ها نسبت به مسئله تعدد زوجات رابطه معناداری وجود دارد؟

آیا بین تفاوت‌های جنسیتی و نگرش افراد نسبت به مسئله تعدد زوجات رابطه معناداری وجود دارد؟

۱-۵ اهداف پژوهش

هدف‌هایی که پژوهش زیر دنبال می‌کند عبارت‌اند از: