جهت آزمون فرضیه های اول تا سوم تحقیق، به ترتیب مدل های (۳-۱) تا (۳-۳) به شرح زیر مورد استفاده قرار گرفته است.
(۳-۱)
(۳-۲)
(۳-۳)
که در آن ها، متغیر دو ارزشی هموارسازی سود است که با بهره گرفتن از شاخص ایکل۱[۷۲] محاسبه شده است. طبق شاخص ایکل، زمانی که نسبت ضریب تغییرات نوسانات سود به ضریب تغییرات نوسانات فروش، کمتر از عدد یک باشد ()، شرکت به عنوان هموارساز سود طبقه بندی می شود () و زمانی که نسبت ضریب تغییرات نوسانات سود به ضریب تغییرات نوسانات فروش، بزرگتر از عدد یک باشد ()، فرض می‌شود شرکت اقدام به هموارسازی سود ننموده است (). نمره کلی کیفیت افشا، نمره به موقع بودن افشا و نمره قابلیت اتکای گزارشات افشا شده است۲[۷۳].
طبق تحقیقات پیشین (مانند پورحیدری و افلاطونی، ۱۳۸۵) انتظار می‌رود متغیرهایی مانند اندازه شرکت، نسبت بدهی ها و رشد شرکت، در ایجاد انگیزه برای هموارسازی سود موثر باشند، بنابراین سه متغیر اندازه شرکت معادل لگاریتم طبیعی دارایی های شرکت، نسبت بدهی معادل نسبت کل بدهی ها به کل دارایی ها و رشد شرکت معادل درصد رشد دارایی ها، به عنوان متغیرهای کنترلی وارد مدل های تحقیق شده اند. همچنین، از آنجا که متغیر وابسته مدل ها () از نوع دو ارزشی با مقادیر صفر و یک هستند، برآوردها با بهره گرفتن از تحلیل رگرسیون لوجستیک۳[۷۴] انجام شده است.
۳-۲ جامعه‌ی و نمونه آماری
جامعه آماری این تحقیق، تمام شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران از ۱۳۸۲ تا پایان سال ۱۳۹۰ می باشد۴[۷۵] (۴۵۷ شرکت، ۳۲۴۸ سال-شرکت). برای تعیین نمونه آماری به روش حذفی سیستماتیک، شروط زیر اعمال شده است:
ابتدا شرکتهایی که پایان سال مالی آنها ۲۹ یا ۳۰ اسفند ماه نیست حذف شده است (۱۰۳ شرکت، ۷۱۷ سال-شرکت).
سپس بانک ها و موسسات مالی و شرکت های سرمایه گذاری مالی (به دلیل ماهیت متفاوت فعالیت آنها از سایر واحد های تجاری) حذف شده اند (۱۳ شرکت، ۸۴ سال-شرکت).
در پایان مشاهدات پرت (صدک اول و صدک ۹۹ تمام مشاهدات) و نیز شرکتهای که کمتر از ۲ سال داده داشتند حذف شده اند (۶۰ شرکت، ۳۳۱ سال-شرکت).
با اعمال شرایط فوق تعداد ۲۸۱ شرکت (معادل ۲۱۱۶ سال-شرکت) جهت برآورد مدل ها و آزمون فرضیه های تحقیق انتخاب شده اند. طبق شاخص ایکل، از تعداد مذکور ۱۳۸ شرکت (معادل ۱۰۳۸ سال-شرکت) به عنوان هموارساز سود طبقه بندی شده اند.
۳-۳ روش گردآوری داده ها
در این تحقیق، گردآوری اطلاعات و داده های مورد نیاز در دو مرحله انجام شده است. در مرحله اول برای تدوین مبانی نظری تحقیق از روش کتابخانهیی (و مراجعه به پایان نامه ها۱[۷۶] و مقالات فارسی۲[۷۷] و انگلیسی۳[۷۸]از طریق سایت های مربوطه) و در مرحله دوم، برای گردآوری داده های مورد نظر از اطلاعات ارائه شده در سایت اطلاع رسانی بانک مرکزی۴[۷۹]و صورتهای مالی ارائه شده به سازمان بورس اوراق بهادار۵[۸۰]، و سایر منابع اطلاعاتی مرتبط مانند بانک اطلاعاتی تدبیر پرداز و ره آورد نوین استفاده شده است.
۳-۴ روش تجزیه و تحلیل داده ها
همان طوری که پیش از این گفته شد، چون متغیر وابسته مدل ها از نوع دو ارزشی با مقادیر صفر و یک هستند، برآوردها با بهره گرفتن از تحلیل رگرسیون لوجستیک (به طور خاص مدل لوجیت) انجام شده است. برای تنظیم مدل لوجیت فرض کنید ، و … متغیرهای مستقل و متغیر وابسته با مقادیر ۰ و ۱ باشد. در این حال خواهیم داشت:
(۳-۴)
حال داریم:
(۳-۵)
معادله (۳-۵) بیانگر چیزی است که تحت عنوان تابع توزیع تجمعی لاجیستیک۱[۸۱] معروف است. همان طوری که می بینید، در این مدل همچنان که بین و تغییر می کند، بین صفر و یک باقی می ماند، ولی این مدل با رویکرد رگرسیون حداقل مربعات معمولی۲[۸۲] قابل برآورد نیست. اگر احتمال موفقیت به صورت (۳-۵) باشد، احتمال عدم موفقیت به صورت زیر خواهد بود:
(۳-۶)
بنابراین خواهیم داشت:
(۳-۷)
که نسبت احتمال موفقیت بر احتمال عدم موفقیت است. اگر از طرفین (۸-۶) لگاریتم بگیریم، نتیجه جالبی خواهیم داشت:
(۳-۸)
که در آن بر حسب ، و … و بر حسب پارامترها خطی است و قابل برآورد می باشد (افلاطونی و نیکبخت، ۱۳۸۹).
۳-۴-۱ معیار نیکویی برازش برای مدل های لوجیستیک
معیارهای نیکویی برازش در رگرسیون معمولی ()۲، یا تعدیل شده است. حال سوال این است که آیا می توانیم از معیارهای ذکر شده برای بررسی نیکویی برازش مدل های لوجستیک استفاده کنیم یا خیر؟ پاسخ منفی است. زیرا مقادیر برازش شده حاصل از مدل های لوجستیک، هر عددی می تواند باشد در حالی که مقادیر واقعی متغیر وابسته، صفر یا یک است. بنابراین، استفاده از یا تعدیل شده بی‌معناست. در ادامه به ارائه دو معیار خواهیم پرداخت:
الف) درصد پیش بینی صحیح
کندی۱[۸۳] (۲۰۰۳) پیشنهاد می کند که معیار نیکویی برازش می تواند به عنوان حاصل جمع درصد پیش بینی صحیح و درصد پیش بینی صحیح در نظر گرفته شود. یعنی به صورت جبری داریم:
که در آن، اگر باشد، و در غیر این صورت است. هر چه عبارت بالا بزرگتر باشد، برازش بهتری صورت گرفته است.
ب) ساختگی
ساختگی۲[۸۴] به صورت زیر تعریف می شود:
(۳-۱۰)
که در آن مقدار حداکثر لگاریتم تابع راستنمایی برای مدل های لوجستیک و مقدار لگاریتم تابع راستنمایی برای مدل های مذکور است وقتی که در آن تمام پارامترهای شیب برابر صفر فرض می شود (یعنی مدل تنها دارای یک عرض از مبدا است). این معیار به معیار مک فادن۳[۸۵] منسوب است. در این تحقیق علاوه بر دو معیار فوق، از آزمون هاسمر-لمشو۱۴[۸۶] (۱۹۸۹) و آزمون اندروز۲۵[۸۷] (۱۹۸۸) برای بررسی نیکویی برازش مدل ها استفاده شده است.
۳-۵ خلاصه فصل
در این فصل روش انجام تحقیق ارائه شده است. همچنین، فرضیه های تحقیق، جامعه تحقیق و نحوه نمونه گیری از آن، روش گردآوری اطلاعات و داده ها، مدل ها و متغیرهای تحقیق و چگونگی آزمون فرضیه ها تشریح شد. در فصل بعد به ارائه نتایج تحقیق خواهیم پرداخت.
فصل چهارم
تجزیه و تحلیل داده ها
مقدمه
در فصل قبل متغیرهای تحقیق، قلمرو مکانی و زمانی تحقیق، نمونه‌ی مورد بررسی، روش تحقیق، نحوه‌ی گردآوری داده‌ها، و نیز مدل های مورد استفاده در تحقیق به تفصیل ارائه شد. اطلاعات تحقیق حاضر شامل داده‌های ترکیبی است. داده‌های مورد نیاز برای آزمون فرضیه‌ها، از نرم‌افزار تدبیر پرداز و همچنین صورتهای مالی شرکتها استخراج شد و پس از آماده سازی داده ها در نرم افزار Excel، تجزیه و تحلیل و آزمون فرضیه‌ها توسط نرم‌افزار آماری Eviews 7 انجام شده است.
۴-۱ آماره های توصیفی
آماره های توصیفی مربوط به متغیرهای تحقیق در نگاره (۴-۱) ارائه شده اند. آماره های مذکور شمایی کلی از وضعیت توزیع داده های تحقیق ارائه می نمایند.
نتایج ارائه شده نشان می دهد که میانگین (میانه) ضریب تغییرات نوسانات سود حسابداری ۷۵/۴ (۰۵/۲)، ضریب تغییرات نوسانات درآمد فروش ۱۱/۳ (۵۲/۱)، شاخص ایکل ۳۷/۲ (۲۴/۱)، نمره کلی کیفیت افشا ۸۹/۵۳ (۰۰/۵۶)، نمره بهنگامی افشا ۹۱/۵۶ (۰۰/۵۶)، نمره قابلیت اتکای افشا ۱۸/۶۴ (۰۰/۷۲)، اندازه شرکت ۱۳/۱۳ (۰۲/۱۳)، نسبت بدهی ۶۷/۰ (۶۶/۰) و نرخ رشد دارایی ها ۱۹/۰ (۱۴/۰) می باشد.
نگاره (۴-۱): آماره های توصیفی تحقیق
| متغیرها | میانگین | میانه |
