۲-۲-۸-۱ وجوه اشتراک سازمان ها
سازمان ها از ابعاد مختلفی با هم متفاوت اند. برخی مانند وزارتخانه ها و سازمان های بزرگ دولتی هزاران نیروی انسانی و میلیون ها تومان سرمایه و امکانات در اختیار دارند و اهداف بسیار وسیعی را دنبال می کنند و برخی مانند بسیاری از شرکت های خصوصی و… با عده ی کمی از افراد و منابع مالی محدودتر برای نیل به اهدافی خاص تشکیل شده اند. برخی سازمان ها بطور رسمی و از طریق قانون ایجاد شده اند مانند شرکت های بزرگ و برخی بطور غیر رسمی و براساس تصمیم های شخصی سازمان یافته اند مانند تیم فوتبال محلی (علاقه بند، ۱۳۷۰). ولی کلیه سازمان ها اعم از رسمی و غیر رسمی، کوچک و بزرگ و جز آن دارای عوامل مشترکی به شرح زیر هستند:

هدف یا منظور: روشن ترین عامل برای تشکیل هر سازمانی اهداف آن سازمان است. بدون هدف هیچ دلیلی برای تشکیل سازمان وجود ندارد.
برنامه: سازمان ها برای نیل به اهداف خود برنامه هایی را تنظیم می کنند. آن ها بدون برنامه نمی توانند فعالیت مؤثری داشته باشند.
منابع: سازمان ها برای نیل به اهداف و اجرای برنامه هایشان باید منابعی در اختیار داشته باشند و آن ها را به فعالیت های مورد نظر اختصاص دهند.
مدیر: سرانجام، سازمان ها برای نیل به اهداف و اجرای برنامه ها و تأمین منابع به مدیرانی نیاز دارند که آن ها را در این جهت هدایت کنند (Stoner, 1992).
۲-۲-۸-۲ انواع سازمان
سازمان ها با توجه به اهداف اولیه آن ها به انواع مختلف تقسیم می شوند:
سازمان های انتفاعی و غیرانتفاعی: سازمان های انتفاعی سازمان هایی هستند که با هدف کسب سود تشکیل می شوند و ممکنست یک مالک و یا چندین هزار صاحب سهام داشته باشند. سازمان های غیرانتفاعی معمولاً به جای کسب سود، با اهداف اجتماعی، فرهنگی، مذهبی و سیاسی تشکیل می شوند.
سازمان های تولیدی و خدماتی: سازمان های تولیدی از مواد خام یا اولیه برای تولید کالا استفاده می کنند. این کالاها معمولاً محسوس و ملموس هستند و قابل ارزیابی. اما سازمان های خدماتی، خدمات ارائه می کنند که این خدمات ملموس نیستند و از نظر فیزیکی نیز قابلیت اندازه گیری ندارند. البته برخی سازمان ها هم تولیدی و هم خدماتی هستند.
سازمان های دولتی و خصوصی: سازمان ها از نظر مالکیت نیز به دو دسته دولتی و خصوصی تقسیم می شوند. برخی سازمان ها در ایران دولتی محسوب می شوند زیرا دولت آن ها را کنترل می کند. برخی سازمان های دیگر چون به جای کنترل دولت توسط افراد با بخش غیر دولتی کنترل می شوند به آن ها سازمان های خصوصی گفته می شود (Bovee, 1993).
۲-۲-۸-۳ ابعاد سازمان
ابعاد سازمان بیانگر ویژگی های خاص سازمان هستند و به همان صورت سازمان را تشریح می نمایند که شخصیت، رفتار، ویژگی های عینی و ظاهری معرف افراد هستند و به دو گروه تقسیم می شوند:
الف) ابعاد ساختاری^[۹۴]: بیانگر ویژگی های درونی یک سازمان هستند و مبنایی برای مقایسه و اندازه گیری سازمان ها می باشند. به عبارت دیگر ساختار عبارت است از مجموعه روابطی که بر رفتار افراد و گروه ها که در جهت کسب اهداف تلاش می کنند حاکم می باشد. اجزای ابعاد ساختاری عبارتند از:
رسمی گرایی^[۹۵]: عبارت از اسناد و مدارکی که به صورت روش ها، شرح وظایف، مقررات و سیاست های مکتوب جهت اجرای برنامه در سازمان موجود است. این اسناد نشان دهنده نوع رفتار و فعالیت ها می باشد.
تخصص گرایی^[۹۶]: یعنی این که یک سازمان تا چه حد کارها و فعالیت های خود را به وظایف جداگانه و تخصصی تقسیم کرده باشد.
استاندارد گرایی^[۹۷] (داشتن استاندارد): یعنی این که بسیاری از کارها مشابه به روشی یکسان و همانند انجام شود.
سلسله مراتب اختیارات^[۹۸]: براساس سلسله مراتی اختیارات مشخص می شود که هر یک از افراد گزارش کار خود را به چه کسی باید بدهند و نیز حیطه کنترل مدیران مشخص می گردد.
پیچیدگی^[۹۹]: منظور تعداد کارها یا نظام های فرعی است که در درون یک سازمان انجام می شود یا وجود دارد. پیچیدگی را می توان بر سه مبنای عمودی، افقی و جغرافیایی سنجید.
تمرکزگرایی^[۱۰۰]: در سلسله مراتب اختیارات، متمرکز بودن به آن سطح از اختیارات گفته می شود که قدرت تصمیم گیری دارد. هنگامی که تصمیم در سطح بالای سازمان اخذ شود، آن را سازمان متمرکز می نامند و هنگامی که تصمیم گیری به سطوح پایینتر سازمان تفویض گردد، به آن سازمان غیر متمرکز گفته می شود.
حرفه گرایی^[۱۰۱]: حرفه ای بودن به سطح تحصیلات رسمی و آموزش کارکنان اطلاق می شود.
نسبت کارکنان^[۱۰۲]: این نسبت بیانگر میزان بکارگیری نفرات انسانی در دوایر گوناگون سازمان به منظور انجام وظایف سازمانی است.
ب) ابعاد محتوایی^[۱۰۳]: معرف کل سازمان بوده و نشان دهنده رابطه آن دسته از مفاهیم درونی است که به تحلیل اثرهای انسانی و محیطی در سازمان می پردازند و اجزای آن عبارتند از:
اندازه^[۱۰۴]: عبارت از بزرگی یا کوچکی سازمان است که با تعداد افراد یا کارکنان واحدها، تعداد دوایر و بخش ها و یا کل سازمان مشخص می شود.
فن آوری سازمانی^[۱۰۵]: عبارت است از ماهیت نظام تولید و ارائه خدمات که شامل عملیات و روش های فراگرد تولید و ارائه خدمات از طریق تبدیل اقلام داده ها به خدمات و محصولات می باشد.
راهبردها و هدف های سازمانی^[۱۰۶]: منظور مقاصد و فنون رقابتی است که یک سازمان را از دیگر سازمان ها مشخص می نماید.
محیط^[۱۰۷]: شامل عواملی می شود که در خارج از مرز سازمان وجود دارد و در اختیار و کنترل سازمان و مدیریت نمی باشد و عملکرد و برنامه های سازمان را متأثر می سازد.
فرهنگ سازمان^[۱۰۸]: نشان دهنده مجموعه ای از ارزش ها، باورها، هنجارها و ادراکاتی است که کارکنان در آن سهیم بوده و براساس آن ها با هم تعامل دارند (سید جوادین، ۱۳۸۲).
۲-۲-۸-۴ سازمان و محیط
هر سازمانی دارای محیط های داخلی و خارجی است. محیط داخلی سازمان احساسات، عواطف، ارزش ها، اعتقادات، منافع کارکنان، سهام داران و هیئت مدیره را در بر می گیرد. محیط خارجی به سازمان امکان می دهد تا مواد اولیه، پول، انرژی، اطلاعات و نیروی انسانی را دریافت و آن ها را به کالا یا خدمت یا اطلاعات تبدیل کند و مجدداً به محیط خارجی بازگرداند. محیط های سازمانی دارای عواملی هستند که به طور مستقیم یا غیر مستقیم بر سازمان اثر می گذارند، در فعل و انفعالات سازمان مؤثرند و تصمیم ها و خط مشی های سازمان را تحت تأثیر قرار می دهند. آن دسته از عواملی که بر سازمان تأثیر مستقیم دارند به دو گروه ذینفعان داخلی و ذینفعان خارجی تقسیم می شوند.
ذینفعان سازمان افراد و گروه هایی هستند که با پیگیری اهداف سازمانی بر سازمان تأثیر می گذارند.
ذینفعان خارجی شامل اتحادیه ها، عرضه کنندگان، رقیبان، مشتریان، گروه های با منافع ویژه، سازمان های دولتی و مانند آن ها هستند و ذینفعان داخلی را کارکنان، صاحبان سهام و هیئت مدیره سازمان تشکیل می دهند. دسته ای دیگر از عوامل محیط خارجی تأثیر غیرمستقیم بر سازمان دارند. در واقع آن ها بر جوی که سازمان در آن فعالیت می کند تأثیر غیرمستقیم می گذارند اما دارای توان بالقوه ای هستند که می تواند آن ها را به عواملی با تأثیر مستقیم نیز تبدیل کنند؛ مانند عوامل فناوری، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی (Stoner, 1995).
شکل (۲-۴): تأثیر مستقیم و غیرمستقیم عوامل محیطی بر سازمان (STONER, 1995)
عوامل اجتماعی
فناوری
فبب
رقیبان
مشتریان
عرضه کنندگان
کارکنان
موسسات مالی
صاحبان سهام، هیئت مدیره
اتحادیه های کارگری
دولت
گروه های با منافع ویژه
رسانه ها
ععوام
عوامل اقتصادی
عوامل سیاسی