۷۴/۸۲۳**
۶۸/۷۶**
۶۴/۸۴**
۵۵/۲۱۹**
هورمون
۳
۹۸/۹۷۱**
۲۱/۳ns
۹۷/۰ns
۵۴/۳ns
بستر کاشت×هورمون
۶
۹۲/۱۸۰ns
۳۴/۴۷**
۴۸/۳ns
۸۴/۶ns
خطا
۲۰
۳۴/۱۰
۵۳/۶
۸۸/۱
۶۱/۷
ns ، ** و * به ترتیب غیر معنی‌دار و معنی‌دار در سطح احتمال یک و پنج درصد.
نتایج مقایسه میانگین تیمار بستر کاشت نشان داد که بیشترین تعداد ریشه با میانگین ۴۰/۳۳ ریشه متعلق به بستر کاشت مخلوط خاک مزرعه و ماسه بادی بود که البته با تیمار بستر کاشت ماسه بادی با میانگین ۵۰/۳۱ ریشه در یک گروه آماری قرار گرفت و کمترین آن با میانگین ۲۰/۱۸ ریشه در هر قلمه در تیمار بستر کاشت خاک مزرعه به دست آمد (شکل ۱۶).
شکل ۱۶-۴ مقایسه تأثیر بسترهای مختلف کاشت بر تعداد ریشه گیاه رزماری در نمونه برداری سوم
مقایسه میانگین تیمار غلظت‌های مختلف هورمون ایندول بوتیریک اسید برای صفت تعداد ریشه در نمونه برداری سوم نیز نشان داد که بیشترین تعداد ریشه با میانگین ۳۲/۳۸ عدد ریشه در هر قلمه متعلق به تیمار کاربرد ۶ میلی‌گرم در لیتر هورمون و کمترین آن با میانگین ۹۱/۱۴ عدد ریشه در هر قلمه متعلق به تیمار عدم مصرف هورمون (شاهد) بود (شکل ۱۷-۴). همان طور که در شکل مشاهده می‌شود با افزایش غلظت هورمون IBA تعداد ریشه نیز به طور خطی افزایش یافته است.
شکل ۱۷- مقایسه تأثیر غلظت‌های مختلف هورمون ایندول بوتیریک اسید بر تعداد ریشه گیاه رزماری در نمونه برداری سوم
طی بررسی تغییرات اثرات ساده این صفت در طول دوره‌های نمونه برداری مشخص شد که میانگین تعداد ریشه در هر قلمه در بسترهای کاشت روندی افزایشی داشته است که این روند در بستر کاشت خاک مزرعه چشمگیرتر بوده است، اما به قدری نبوده که اختلاف معنی‌دار با دیگر بسترهای کاشت ایجاد کند (شکل ۱۸). این صفت در نمونه برداری سوم نسبت به نمونه برداری اول در بستر کاشت خاک مزرعه (بافت رسی) ۶۸/۵۸ درصد افزایش نشان داده است، به طوری که از ۵۲/۷ عدد در نمونه برداری اول به ۲/۱۸ عدد در نمونه برداری سوم رسیده است. اما روند افزایش آن در بستر کاشت ماسه بادی و مخلوط خاک مزرعه و ماسه بادی کمتر بوده است. به طوری که از ۳۱/۲۶ عدد در نمونه برداری اول به ۵/۳۱ عدد در نمونه برداری سوم در بستر کاشت ماسه بادی و از ۹/۱۹ عدد در نمونه برداری اول به ۴/۳۳ عدد در نمونه برداری سوم در بستر کاشت مخلوط خاک مزرعه و ماسه بادی رسیده است. یعنی در واقع این صفت به ترتیب در بستر کاشت ماسه بادی و مخلوط خاک مزرعه و ماسه بادی ۴۷/۱۶ و ۴۱/۴۰ درصد در طول دوره نمونه برداری‌ها نشان داده است. شاید این افزایش قابل توجه در تعداد ریشه در طول دوره‌های نمونه برداری در بستر کاشت خاک مزرعه را بتوان به همان بافت سنگین (بافت رسی) خاک مزرعه و عدم فراهم بودن شرایط بهینه (نیروی چسبندگی بالایی که بین ذرات رس وجود دارد و اعمال فشار از طرف آنها بر رشد ریشه‌ها) از همان ابتدا برای ریشه‌زایی قلمه‌های رزماری و در نتیجه روند کند ریشه‌زایی قلمه‌ها در چنین شرایطی، نسبت داد. در واقع قلمه‌ها در بستر کاشت خاک مزرعه از عامل زمان جهت ایجاد ریشه‌های بیشتر بهره برده‌اند و با گذشت زمان تعداد ریشه‌های خود را افزایش داده‌اند. در مقابل در بستر کاشت ماسه بادی که از بافتی سبک برخوردار است، از همان ابتدا شرایط محیطی برای بروز حداکثر پتانسیل بالقوه ریشه‌زایی در قلمه‌ها فراهم بوده است، و در واقع قلمه‌ها برای ایجاد ریشه‌های جدید با نیروی مضاعف از طرف ذرات خاک روبرو نبوده‌اند.
شکل ۱۸- بررسی روند تغییرات صفت تعداد ریشه گیاه رزماری در بسترهای مختلف کاشت در طول دوره‌های نمونه برداری
بررسی تغییرات اثرات ساده این صفت در غلظت‌های مختلف هورمون ایندول بوتیریک اسید (IBA) نیز حاکی از روند افزایشی آن در طول دوره‌های نمونه برداری بود، که این افزایش در شرایط کاربرد هورمون نسبت به شاهد (عدم مصرف هورمون) چشمگیرتر بود (شکل ۱۹). در واقع نتایج این آزمایش نشان می‌دهد که با گذشت زمان ریشه‌زایی قلمه‌های رزماری افزایش می‌یابد، که این افزایش در شرایط کاربرد هورمون ایندول بوتیریک اسید (IBA) به خصوص در شرایط مصرف ۶ میلی‌گرم در لیتر هورمون، روندی محسوس‌تر در پی دارد. البته مقایسه میانگین‌ها در مورد صفت مزبور در هر سه نمونه برداری نشان داد که تیمار مصرف ۶ و ۴ میلی‌گرم در لیتر هورمون در یک گروه آماری قرار گرفته و تفاوتی معنی‌دار بین آنها وجود نداشت. بنابراین کاربرد ۴ میلی‌گرم در لیتر هورمون ایندول بوتیریک اسید (IBA) جهت ریشه دار کردن قلمه‌های رزماری، نتایج مشابهی با ۶ میلی‌گرم در لیتر هورمون در پی دارد و مهم‌تر از این، از نظر اقتصادی نیز مقرون به صرفه‌تر می‌باشد، چراکه با مصرف هورمون کمتر نتایج دلخواه نیز به دست می‌آید.
شکل ۱۹- بررسی روند تغییرات صفت تعداد ریشه گیاه رزماری در غلظت‌های مختلف هورمون ایندول بوتیریک اسید (IBA) در طول دوره‌های نمونه برداری
۳-۲- طول ریشه
نتایج حاصل از تجزیه واریانس داده‌ها در نمونه برداری سوم بر خلاف دو نمونه برداری دیگر حاکی از اثر معنی‌دار تیمارهای بستر کاشت و برهمکنش بستر کاشت و کاربرد هورمون بر صفت طول ریشه بود (در سطح احتمال یک درصد)، در حالی که اثر ساده کاربرد هورمون بر این صفت معنی‌دار نبود (جدول ۸). به طوری که نتایج برهمکنش بستر کاشت و کاربرد هورمون بر آن نشان داد که بیشترین طول ریشه در تیمار بستر کاشت ماسه بادی و بدون مصرف هورمون به دست آمد که البته با تیمارهای بستر کاشت مخلوط خاک مزرعه و بدون مصرف هورمون، بستر کاشت ماسه بادی و مصرف ۲ میلی‌گرم در لیتر هورمون، بستر کاشت مخلوط خاک مزرعه و ماسه بادی و مصرف ۴ میلی‌گرم در لیتر هورمون و برخی دیگر از تیمارها که در جدول ۹ آورده شده است در یک گروه آماری قرار گرفت و کمترین طول ریشه نیز در تیمار خاک مزرعه (بافت رسی) و شرایط بدون مصرف هورمون به دست آمد (جدول ۹). به طور کلی نتایج این آزمایش در مورد صفت طول ریشه نشان داد که مصرف هورمون بر این صفت اثر معنی‌دار نداشته است و فقط بستر کاشت با گذشت زمان و در نمونه برداری سوم توانسته اثری معنی‌دار بر آن ایجاد کند.
جدول ۹- برهمکنش بستر کاشت و کاربرد هورمون ایندول بوتیریک اسید بر صفت طول ریشه قلمه گیاه رزماری در نمونه برداری سوم
طول ریشه
تیمار (بستر کاشت × هورمون)
۳۷/۳c
