• زمان (یادگیرندگان کی و چه زمانی یاد می گیرند؟)

عنصر ششم برنامه درسی زمان می باشد که محتوا ورئوس مطالب مشخص شده طی یک جدول زمانبندی شده ارائه می گردد. این دوره های زمانی از نظر طول دوره وترتیب دوره باید به نحوی ارائه شوند که به نحو موثر بتواند شناخت کامل ویادگیری لازم را در فراگیر ایجاد نماید(ملکی،۱۳۷۹).

۴۴ فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه پژوهش

نه تنها دیدگاه صاحبنظران بلکه واقعیت های جریان آموزش نیز زمان را به عنوان یک عنصر جدایی ناپذیر از برنامه های درسی نشان می دهند.اگر برنامه ریزی منجر به تدوین برنامه شود،چنین فعالیتی بدون تعیین زمان برای ارائه محتوا ناتمام است.بر این اساس زمان به عنوان یکی از عناصر برنامه درسی مورد بررسی قرار می

گیرد(موسی پور،۱۳۷۸). بلوم ^[۲۵] میگوید، موفقیت تحصیلی فقط به مدت زمانی که در آموزشگاه و خانه برای یادگیری صرف می کنیم، وابسته نیست، بلکه به بازدهی و اثر بخشی آموزش، یعنی به کیفیت یادگیری
نیز ارتباط دارد. هر یادگیرنده به فراخور استعداد، کیفیت آموزش کلاسی، چگونگی کمک های اضافی که دریافت می کند و میزان توانایی اش در برخوردار شدن با تعلیمات، به دقت مطالعه خاص خود نیاز دارد ( فیوضات، ۱۳۸۲ ).
ساعات درس را می توان به صورت هرمی معکوس تصور کرد.قسمت فوقانی هرم که وسیعترین بخش زمان است،زمان تخصیص داده شده را در برمی گیرد،در قسمت میانی هرم زمان درگیر شده یا زمانی که واقعا در فعالیت های یادگیری گذرانده می شود وجود دارد.در قسمت زیرین هرم یعنی محدودترین بخش از هرم وارونه شده،زمان یادگیری علمی وجود دارد(آرنسون^[۲۶]،۱۹۹۱).
زمان نه مساوی برنامه درسی است ونه محدود به زمان ارائه محتوااست.زمان در برنامه درسی دارای سه بعد است:

• زمان شروع (هنگام ارائه محتوا) :

زمان شروع به هنگام مناسب برای مواجه ساختن ودر گیر کردن یادگیرنده با فرصت های یادگیری اشاره دارد.این بعد از زمان به مساله توانایی یادگیرنده وتناسب محتوا با وضعیت او معطوف است .به عبارت

۴۵ فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه پژوهش

دیگر زمان شروع به پیشنیاز های یادگیری نظر دارد ،خواه این پیشنیاز ها عاطفی باشد،خواه شنلختی،خواه اموختنی باشد وخواه غیر آموختنی.

• زمان آموزش (مدت ارائه محتوا) :

منظور از زمان آموزش مدتی از وقت است که برای ارائه یک محتوای درس اختصاصمی یابد مدت زمان آموزش نامحدود نیست زیرا عمر آدمیان حدومرزی دارد واز سوی دیگر ارزش مواد آموختنی یکسان نیست.بنابراین باید بر اساس این دو امر برای هریک از برنامه های درسی زمان مشخصی را در نظر گرفت.

• جایگاه درس (ترتیب ارائه محتوا) :

جایگاه درس مقام ومرتبه یک برنامه درسی را در میان سایر برنامه های ذرسی در یک دوره آموزشی نشان می دهد .اگر یک دوره آموزشی یک روز باشد،جایگاه درس به این مساله معطوف است که کدام برنامه های درسی در اول وقت وکدام یک در اخر وقت ارائه شود؛جایگاه درس در فعالیت های معمول آموزش ناظر به جایگاهی است که یک برنامه درسی در بین فعالیت های روزانه وهفتگی دارد.اهمیت جایگاه درسدر مباحث مربوط به تداخل یادگیری بیشتر روشن می شود،(موسی پور،۱۳۷۸).
۷-فضای آموزشی (یادگیرندگان در کجا به یادگیری می پردازند؟)
فضا و محیط آموزشی عنصری است که کلیه فرایندهای یاددهی- یادگیری دردرون آن انجام میپذیردو به عنوان یکی از عناصر مهم برنامه های درسی تلقی می شود.زیرا اگر فضای مناسب ومطلوبی وجود نداشته باشد مراحل قبلی فر آیند برنامه درسی را تحت تاثیر قرار داده واجرای برنامه درسی را به طور جدی دچار مشکل خواهد ساخت در این خصوص می توان به محیط فیزیکی مناسب،تعداد ساختمان های آموزشی با تعداد کلاس های درسی،آزمایشگاه ها ومحیط کتابخانه وکارگاه ها و . . .اشاره کرد که وسعت وتعداد آن ها وکیفیت فیزیکی هر یک از آن ها می تواند بر عملکرد نظام آموزشی تاثیر مهمی بگذارد(شفیعی،۱۳۸۳).
۸-گروه بندی فراگیران (یادگیرندگان با چه کسانی به یادگیری می پردازند؟)

۴۶ فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه پژوهش

منظور گروه هایی است که دانشجویان برای انجام فعالیت های کلاس تشکیل می دهند(لوی به نقل از مشایخ، ۱۳۷۶)، کار گروهی وسیله بسیار موثر و مناسبی برای تسهیل و تقویت یادگیری است . این کار متضمن کمک و همکاری یادگیرندگان با یکدیگر می باشد. به تجربه ثابت شده است، دانش آموزانی که با هم در
دسته های کوچک ( دو یا سه نفری ) به یادگیری می پردازند و جلسات مرتبی برای بحث و تجزیه و تحلیل مشکلات درسی تشکیل می دهند، نتیجۀ خوبی می گیرند(فیوضات، ۱۳۸۲).
۹-ارزشیابی (یادگیرندگان چه قدر در یادگیری پیشرفت داشته اند؟)
برنامهدرسی با عوامل مختلف و آشکار وپنهان ارتباط دارد. این تعدد ارتباط و تاثیرپذیری از پارامترهای مختلف موجب میشوند که در همهی مراحل برنامه ریزی و اجرای برنامهدرسی، تصمیمگیریها و اقدامات انجام شده مورد ارزشیابی قرار گیرند. مشروعیت وصحت برنامهها به ارزشیابی دقیق و مستمر نیاز دارد(ملکی، ۱۳۸۰). گروهی از صاحبنظران معتقدند که هدف ارزشیابی، متوجه «محصول برنامه آموزشی» است. به اعتقاد این گروه ارزشیابی آموزشی باید مسئولین را از میزان تأثر برنامه آموزشی موردنظر آگاه سازد. از طریق مطالعه تطبیقی و مقایسه یک برنامه با برنامه یا برنامههای دیگر، نتیجه گرفته میشود که برنامه مورد نظر چگونه عمل کرده است(کیامنش، ۱۳۸۶).« ارزشیابی برنامهدرسی فرایندی است که در مورد داوری در زمینهی تناسب تصمیمات برنامهدرسی به کار میرود.»(ملکی، ۱۳۸۰).