دیکشنری آکسفورد؛ سن را به معنای مدت زمانی که یک فرد زندگی میکند، مرحله خاصی از زندگی فردتعریف کرده است (www. oxforddictionaries. com). این نظر عموما پذیرفته شده است که کهنسالان برخلاف جوانان به نظم موجود دلبستهترند و لذا از حیث رفتار سیاسی به سوی محافظهکاری گرایش بیشتری نشان میدهند. در حالیکه جوانان کمتر به احزاب محافظهکار و میانهرو رأی میدهند و بیشتر به احزاب چپی یا احزاب راست افراطی که قاعدتا هر دو دسته هوادار دگرگونی عمیق هستند، تمایل دارند (دوورژه، ۱۳۷۷: ۶۱). در این پژوهش افراد بالای ۲۰ سال در دستهبندی ۲۹-۲۰ سال، ۳۹-۳۰ سال، ۴۹-۴۰ سال، ۵۹-۵۰ سال و ۶۰ سال به بالا دستهبندی شدند.
۴-۴-۸-۳ دینداری
دینداری به عنوان یک عامل اجتماعی- فرهنگی در پیشبینی تفاوتهای فردی در جنبه های مختلف شخصیت و رفتار شناخته میشود. تعاریف پژوهشگران از مذهب تاحدودی متفاوت است. با این حال همه آنها بر اهمیت و مرکزیت مذهب در زندگی افراد تأکید میکنند. تعریف دینداری لزوما با ارتباط میان فرد و خدا در دین مرتبط نیست بلکه به ارتباط یک فرد و یک جهانبینی خاص مرتبط است (Cukur, Guzman & Carlo, 2004: 616).
در واقع دینداری عبارت است از التزام فرد به دین مورد قبول خویش. این التزام در مجموعهای از اعتقادات، احساسات و اعمال فردی و جمعی که حول خداوند (امر قدسی) و رابطه ایمانی با او دور میزند سامان مییابد (جوادییگانه و دیگران، ۱۳۸۵: ۶).
اسمارت^[۵۴] شش بُعد از دینداری را توصیف میکند: مناسکی، اساطیری، دکترین، اجتماعی و تجربی. بعد مناسکی عبارت است از انجام نوعی رفتار بیرونی هماهنگ با نیت درونی فرد (نظیر بستن چشمان در هنگام نماز خواندن) که به منظور ارتباط با جهان ماورائی صورت میگیرد. اساطیر، داستانها و دغدغههایی مربوط به جهان ماورائی هستند. مجموعهای از اساطیر، تصاویر و داستانهایی که نمادسازی میشود میتواند بهگونهی مناسبی ابعاد اساطیری مذهب نامیده شود. بنابراین وقایع تاریخی مذهبی نیز اهمیت ویژهای مییابند. بعد دکترین (اعتقادی) تلاش برای یک سیستم مسلم و واضح است. ادیان جهان قدرت زندگیشان را به موفقیتشان در ارائه تصویری کلی از واقعیت، از طریق سیستم منسجمی از دکترینها مدیون هستند. بعد اخلاقی از بیانیه اسمارت بیانگر دستورالعمل‌های اخلاقی از تسلط کنترل مذهبی در اجتماع است (S. Rennie, 1999: 63).

کلارک و استارک نیز، ابعاد اساسی دین را پنج بُعد دانستهاند: بعد اعتقادی، مناسکی، تجربه دینی، آگاهی دینی و بعد پیامدی. بعد اعتقادی دربرگیرندهی باورهایی است که انتظار میرود افراد با توجه به دین خاص خود به آنها اعتقاد داشته باشند. مناسک عبارتند از آداب و رسوم فرموله شده یا رفتارهای نمونهای در میان معتقدان هر دین یا بهطور کلی مراسمی که هر دین از پیروان خود انتظار دارد که آنها را بهجای آورند. بعد تجربی نیز ناظر بر تجربه های معنوی زندگی است که برای اشخاصی که به آن نائل میشوند این احساس ایجاد میشود که با خداوند یا یک امر متعالی در ارتباط هستند. بعد پیامدی، ناظر بر رفتار روزمره و غیر دینی افراد است و بیانگر حضور و وجود اندیشه و حس خداگرایانه در متن زندگی است که در رفتار غیر دینی فرد استحکام مییابد و به زندگی او رنگوبوی دینی میدهد (جوادییگانه و دیگران، ۱۳۸۵: ۶). به طور کلی در این پژوهش سه بعد اعتقادی، مناسکی و عاطفی دین مورد بررسی قرار خواهد گرفت. محققانی چون سراجزاده (۱۳۷۸)، فینی (۱۳۸۰)، انوری (۱۳۸۰) و شایگان (۱۳۸۶) معرفهای زیر را برای تعیین بُعد اعتقادی، عاطفی و مناسکی دینداری به کار بردهاند:
بُعد اعتقادی:
خدا وجود دارد و به آن ایمان دارم.
حضرت محمد آخرین پیامبر خداست.
قرآن کلام خداست.
در روز قیامت به اعمال و رفتار ما دقیقا رسیدگی میشود
شیطان واقعا وجود دارد
بُعد عاطفی:
احساس نزدیکی به خدا
احساس آرامش بعد از خواندن دعا،
احساس عذاب وجدان بعد از انجام گناه
بُعد مناسکی:
تلاوت قرآن
شرکت در مجالس دعا و روضهخوانی
به جای آوردن نمازهای واجب
جدول (۱۳-۳): معرف، سطح اندازه گیری، دامنه تغییر و حداکثر امتیاز مولفه اعتقادی، عاطفی و مناسکی