۱٫۴٫۵٫ استمداد حضرت فاطمه از انصار ۱۹۹
۲٫۴٫۵٫ استنادهای قرآنی ۲۰۳
۳٫۴٫۵٫ شکوه حضرت فاطمه از انصار ۲۰۵
۴٫۴٫۵٫ اتمام حجت حضرت فاطمه ۲۱۱
۵٫۵٫ پاسخ به ادعای خلیفه اول درباره اصرار و درخواست مردم مبنی بر پذیرش خلافت از سوی او ۲۱۶
۱٫۵٫۵٫ استنادهای قرآنی ۲۱۷
۶٫۵٫ پایان خطبه و شکوه به پیامبر اکرم ۲۱۹
۱٫۶٫۵٫ استنادهای قرآنی ۲۲۰
فصل ششم: خلاصه و نتیجه ­گیری ۲۲۳
ضمائم ۲۲۷
فهرست آیات ۲۲۸
فهرست روایات ۲۵۴
متن کامل خطبه فدکیه ۲۵۷
فهرست منابع ۲۶۱

مقدمه

حضرت فاطمه بانوی بزرگ اسلام و سیده زنان عالمین، و پرورش یافته در مکتب وحی و خانه نبوت هستند. شناخت شخصیت والای ایشان که در عمر کوتاه خود به اعلا درجه ایمان، انسانیت، کمال، عفت و حیامداری، رسیدند، یکی از مهم­ترین عوامل شناخت و تقرب به خداوند متعال است.
حضرت فاطمه با پرورش در دامان پیامبر اکرم و نیز در سایه همنشینی همسر بزرگوارشان حضرت امیرمؤمنان علی روح خود را با آیات و مفاهیم قرآنی جلا داده و به رموز و بواطن آیات و تفسیر آن­ها تسلط یافته­اند.
شناخت شخصیت والای حضرت صدیقه طاهره به چند طریق ممکن است. از جمله تحقیق در نسب آن حضرت و مطالعه شرافت خانوادگی ایشان، مطالعه و تدبر در کمالات فردی ایشان، و نیز شناسایی و مطالعه و تدبر درآثاری که از این بانوی والامقام به ارث مانده است. آثاری چون احادیث، ادعیه و خطبه­های آن حضرت.
یکی از جلوه‌های علمی، فرهنگی و ارشادی آن حضرت، خطبه‌ها و گفتارهای ایشان است.
خطابه­های حضرت فاطمه نیز همچون دیگر معصومان از اهل بیت قدرتمندانه به بیان حقایق پرداخته و از نفوذ کلام و متانت در سخن بهره­مند است.
از میان خطبه­های حضرت فاطمه خطبه فدکیه به جهت دارا بودن معارف ناب، نکته‌های ژرف و آموزه‌های فراوانی که در خود جای داده است، از نفیس‌ترین میراث ماندگار ایشان محسوب می‌شود.
با توجه به مباحثات و محاجه­های ایشان با ابوبکر در این خطبه و نیز بیانات ایشان برای زنان مهاجر و انصار در خطبه عیادت، این واقعیت روشن می­ شود که ایشان بر آیات کریمه قرآن احاطه کامل داشته و به اقتضای کلام، از آن­ها بهره برده و بدان­ها استدلال فرموده­اند.

در نوشتار حاضر، به بخش اخیر توجه نموده و با توجه به متن خطبه فدکیه، استنادهای قرآنی آن بررسی می­گردد.
با توجه به این­که آیات قرآن کریم، سخنان خداوند متعال است و تمامی اوامر و نواهی آن، دستورات و هدایت­های الهی را در بردارد، و از آن­جا که اهل بیت مبیّنان و مفسران قرآن هستند، لذا آن­چه آیات قرآنی بیان می­ کند در رفتار و کردار و گفتار اهل بیت مشهود بوده و سیره اهل بیت نیز دارای منشأ قرآنی می­باشد.

فصل اول: کلیات

۱٫۱٫ بیان مسأله تحقیق
۲٫۱٫ اهمیت و ضرورت تحقیق
۳٫۱٫ پیشینه تحقیق
۴٫۱٫ سؤالات تحقیق
۵٫۱٫ فرضیه تحقیق
۶٫۱٫ روش تحقیق
۷٫۱٫ تعریف مصطلحات
آن چه در این فصل مورد ارزیابی قرار می­گیرد، کلیاتی درباره موضوع بحث، استنادهای قرآنی خطبه فدکیه حضرت فاطمه می­باشد.
عناوین مطرح در این فصل عبارتند از: ۱٫ بیان مسأله تحقیق ۲٫ اهمیّت و ضرورت تحقیق ۳٫ پیشینه تحقیق ۴٫ سؤالات اصلی و فرعی­ تحقیق ۵٫ فرضیه تحقیق ۶٫ روش تحقیق ۷٫ و در نهایت به تعریف مصطلحات می­پردازیم.

۱٫۱٫ بیان مسأله تحقیق

حضرت فاطمه پس از حادثه غصب فدک که در راستای غصب خلافت صورت گرفته و سرآغاز فتنه و روی­گردانی دستگاه حکومت جعلی از معارف قرآن کریم بود، موضوع غصب فدک را فرصتی مناسب برای دفاع از ولایت و استرداد حق مغصوب خود دانستند و بدین منظور در مسجد پیامبر اکرم و در جمع مهاجرین و انصار به ایراد خطبه پرداختند. خطبه ایراد شده توسط حضرت زهرا را که به خطبه فدکیه مشهور است می­توان از جمله مهم­ترین اسناد تاریخی مربوط به وقایع صدر اسلام دانست. این خطبه که یکی از خطبه­های سه­گانه حضرت صدیقه است حول هفت محور^[۱] به بحث می ­پردازد؛ و حضرت فاطمه در جای جایِ این خطبه به آیات قرآن کریم استدلال فرموده و به­ طور صریح یا اشاره به مفهوم آیات قرآن به احتجاج و اثبات مدعای خود می­پردازند. که این امر نشان از اشراف، تسلط وآگاهی حضرت بر آیات قرآن و تفسیر و تأویل آن­هاست.
این پژوهش برآن است تا با مدد الهی آیات مورد استناد حضرت صدیقه و موارد استدلال آن­ها را بیان کند.

۲٫۱٫ اهمیت و ضرورت تحقیق

در عصر حاضر به لحاظ وجود رسانه ­ها و وسایل ارتباط جمعی بسیار پیشرفته، شاهد بیشترین و سریع­ترین تهاجم­های فرهنگی، خصوصاً دینی و مذهبی و اشاعه افکار انحرافی و شبهات اعتقادی، به­ ویژه علیه مذهب تشیع هستیم.
قرآن کریم منبع مشترک و بلامنازعه مسلمانان جهان و راهنمای آنان در تمامی زوایای حیات آن­ها به­شمار می­رود.
در این میان به عقیده شیعیان، معصومین مبیّنان و مفسران قرآن کریم هستند و تمامی رفتار، کردار، قول و تقریر آن­ها به مثابه تفسیر و تبیین آیات قرآن می­باشد.
این خطبه که در واقع حماسه­آفرینی حضرت صدیقه در ابعاد سیاسی و اقتصادی می­باشد، بهترین الگوی رفتاری برای کسانی است که داعیه مسائل سیاسی و اقتصادی بر پایه آموزه­های اسلامی را دارند.
این خطبه گرچه به­ظاهر به منظور باز پس­گیری فدک صورت گرفته اما در واقع، ایراد آن در جهت دفاع از ولایت، و امامت غصب شده توسط اصحاب سقیفه صورت گرفته است.
ذکر این نکته ضروری است که فرض ما در این پژوهش این است که مخاطبان ما فقط شیعیان نیستند، بلکه اهل سنت و نیز کسانی هستند که در سایه القای شبهات به این نتیجه رسیده ­اند که این حرکت حضرت فاطمه صرفاً حرکتی مادی و در راستای بازپس­گیری تکه زمینی می­باشد که حق ایشان بوده است.
با این فرض و نیز اثبات این نکته که معصومین بر اساس قرآن و با زبان قرآن سخن می­گفته­اند، و لذا مطالبه حق غصب شده اهل بیت و منصب الهی امامت در واقع در راستای عمل به آیات قرآن و دستورات خداوند متعال صورت گرفته است، و نیز توجه به این نکته که بررسی خطبه فدکیه بدین صورت، برای روشن ساختن حقایق نهفته در این خطبه برای تشنگان معنویت مؤثر است، به اهمیت این­گونه پژوهش­ها بیشتر پی می­بریم.
از رهگذر این تحقیق مشخص خواهد شد، بیانات و مطالبات حضرت فاطمه در خطبه فدکیه، ریشه قرآنی دارند.

۳٫۱٫ پیشینه تحقیق

در رابطه با کتب و تألیفاتی که درباره بیانات قرآنی حضرت صدیقه وجود دارد، باید گفت گرچه قریب به ۲۰۰۰ کتاب مستقل و چاپی درباره حضرت زهرا به بیست وشش زبان دنیا معرفی گردیده است^[۲]، ولی کتاب مستقلی در خصوص بیانات قرآنی حضرت فاطمه زهرا در این مجموعه­ها یافت نمی­ شود و این­گونه بیانات قرآنی ایشان ذیل مباحثی چون زندگی­نامه و نقل­های تاریخی یافت می­ شود. بخشی ازاین بیانات نورانی حضرت، علاوه بر نقل­های کوتاه، در خطابه مفصّل آن حضرت در مسجد پیامبر و همچنین در خطبه عیادت که در دیدار با زنان مهاجر و انصار، ایراد شد، نمودِ بارزی یافته است.
البته لازم به ذکر است که اخیراً کتابی با عنوان «مبانی قرآنی خطبه فدکیه» توسط آقای غلامعلی عباسی فردویی به چاپ رسیده است. این کتاب که در صدد است مبانی قرآنی خطبه فدکیه را بیان نماید، با قلمی نسبتاً ادبی نگاشته شده و در شرح و توضیح فرازهای خطبه، از احادیث و اشعار نیز به­مقدار قابل توجهی بهره برده است. همچنین مبانی قرآنی را بیشتر از جنبه لغات مشترک خطبه با آیات قرآنی مورد بررسی قرار داده است.
نقدی که شاید بتوان بر این کتاب وارد کرد، این است که گرچه عنوان کتاب مبانی قرآنی خطبه است، اما استفاده از احادیث، ادعیه و اشعار بیش از آیات به چشم می­خورد.
در رابطه با مقالاتی که به مبانی و استنادهای قرآنی خطبه فدکیه پرداخته می­توان به این موارد اشاره کرد: