از سال 2005 میلادی تاکنون موضوع شبکه های اجتماعی مجازی اصلی ترین مشغله کابران اینترنت در دنیا و به تبع آن در ایران بوده است.
شبکه های اجتماعی در حال حاضر قویترین رسانه آنلاین در دنیا به شما می روند. این شبکه ها به دلیل تکثر و تنوع محتوائی و قابلیت های متعددنرم افزاری و اینترنتی با استقبال وسیعی توسط کاربران مواجه شده اند.وجه ویژگی شبکه ها قدرت برقراری نظام شبکه ای میان دوستان و همفکران کاربران به صورت منظم و سامان مند است.(ضیائی پرور، 1388: 12 )
شناخت رابطه ميان ويژگي‌هاي فردي كاربران با گرایش ديني و عوامل ديگري كه با گرایش ديني در شبكه‌هاي اجتماعي رابطه معني دار دارند از جمله مهم‌ترين اهداف اين پژوهش به حساب مي‌آيد.
شبکه‌های اجتماعی که شیوه ای از زیستن در شهر مجازی محسوب می شوند به شکل خیره‌کننده‌ای در حال افزایش بوده و برای جذب مخاطبان بیشتر سعی در ارائه خدمات بهتر و متنوع‌تری دارند و همین مسأله باعث شده است افراد بیشتر مدت زمان بیشتری را نیز در این شبکه‌ها حضور داشته باشند و این حضور مستمر به عنوان کاربران فعال هنگامی که با دیدگاه‌ها، نظرات و فرهنگ‌های متفاوت مواجه می‌شوند، به‌طور جدی از نظر هویتی دچار چالش شده و همین چالش‌ها ممکن است هویت افراد را نیز دستخوش تغییر کند؛ هدف كلي اين تحقيق رسيدن به اين مسأله است كه وجود شبكه‌هاي اجتماعي و بهره‌گيري، عضويت و حضور در اين شبكه‌ها؛ چقدر مي‌تواند گرایش ديني جوانان اين مرز و بوم را دستخوش تغيير كرده و به سمت زوال يا اضمحلال بكشاند؟و اين‌كه آيا اصولاً به‌خاطر چالش‌هايي كه از ناحيه‌ی اين شبكه‌ها ممكن است براي جامعه‌ی جوان ايران بوجود آيد، مي‌توان به مقابله با آن برخاست يا بايد راه‌هاي ديگري را جستجو كرد؟

به طور کلی هدف اصلي در این پژوهش : “بررسي نقش استفاده از شبكه هاي اجتماعي مجازي بر گرايش ديني دانشجويان” است.
اهداف فرعی نیز شامل موارد زیر است که به نحوی در سطور گذشته به آن ها پرداخته شد:
1- بررسی اهداف دانشجویان از عضویت در شبکه های اجتماعی
2- دست یابی به تاثیر شبکه های اجتماعی بر فعالیت های دینی فردی و جمعی دانشجویان
3- دست یابی میزان استفاده از شبکه های اجتماعی در میان دانشجویان دختر و پسر و تاثیر آن بر نحوه زندگی آنها
4- بررسی میزان استفاده از این شبکه ها در جهت اهداف دینی و توسعه ارزش های اسلامی
1-5 سئوالات کلیدی تحقیق

1. 1. دانشجویان با چه هدفی به دنبال شبکه های اجتماعی هستند؟

1. 1. آیا استفاده از شبکه های اجتماعی در جهت كاهش يا افزايش گرایش دینی افراد اثر داشته است؟

1. 1. بین میزان پایبندی به اعتقادات دینی و تاثیر پذیری از شبکه های اجتماعی رابطه وجود دارد؟

1. 1. بین میزان پایبندی به اعتقادات دینی و نشر ارزش های دینی در شبکه های اجتماعی رابطه وجود دارد؟

1-6 فرضیات تحقیق
فرضیه: 1- بین استفاده از شبکه های اجتماعی و گرایش های دینی کاربران رابطه وجود دارد .
فرضیه 2- استفاده ار شبکه های اجتماعی بین كاربران زن و مرد یکسان نيست.
فرضیه 3- شبکه های اجتماعی با هدف تضعیف اعتقادات و باورهاي ديني کاربران فعالیت می کنند.
فرضیه 4- بنیانگذاران شبکه های اجتماعی با هدف تضعیف اعتقادات دینی کاربران فعالیت می کنند.
فصل دوم:
ادبيات و مباني نظري تحقيق
2-1 مقدمه
ایرانیان از زمان صفویه تاکنون با سه انقلاب یا به عبارتی نهضت دینی مواجه بوده که اولی با بسیج نیرو های مذهبی و اجتماعی شاه اسماعیل صفوی، دومی توسط مشروطه خواهان زمان قاجاری و سومی انقلاب اسلامی سال 1357 ایران اسلامی بوده است.
بنابرای می توان گفت دین و نهضت دینی و اصلاح طلبی دینی همواره در جامعه ایران نقش و جایگاه خاص خود را داشته است ولی این نهضت و اصلاح طلبی از زمان قاجاریه با پیدایش فکر تغییر و ضرورت ایجاد اصلاحات متاثر از شرایط جدید و استفاده از ابزار های جدید ارتباطی با دگرگونی های فراوانی همراه شد.(زیباکلام، صادق: 1375)
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان از کتب اهل تسنن نقل می کند که رسول اکرم فرمود: لَولا تَکَثُّرٌ فی کَلامِکُمْ وَ تَمریجٌ فی قلوبِکُم لَرَأَیْتُمْ ما اَری وَ لَسَمِعْتُمْ ما اَسْمَعُ(علامه طباطبائی،تفسیر المیزان: 1340)
یعنی اگر زیاده روی در سخن گفتن شما، و هرزه چرانی در دل شما نبود هر چه من می بینم شما می دیدید و هر چه می شنوم می شنیدید. کلمه “تمریج” از ماده “مرج” است و به معنای چمن و سرزمین علفزار است که معمولا هر نوع حیوانی در آنجا وارد می شود و راه می رود و می چرد. می خواهد بفرماید زمین دل شما مثل آن علفزارهای بی در و سر است که هر حیوانی در آنجا راه دارد و قدم می گذارد.
رسانه ها همواره نقش تاثیرگذار در زندگی انسان ها داشته و دارند.مروری بر تاریخ استفاده از رسانه ها نیز نشان می دهد که بیشتر موارد کاربرد رسانه ها نیز در خدمت توسعه و تبلیغ دین بوده است.چه اینکه تاریخ ظهور اسلام و بعثت پیامبر گرامی اسلام نیز به عنوان نقطه عطفی در استفاده از رسانه در خدمت دین به شمار می آید.
به گونه ای که استفاده از مساجد ، محراب و منبر، اذان و اقامه و همچنین استفاده از کتابت وحی به عنوان ابزار های رسانه ای مورد استفاده از رسانه در خدمت دین است.
اگرچه استفاده از رسانه های سنتی همواره رنگ و بوی مذهبی داشته است ولی رسانه ها همواره در طول زمان در حال تحول و توسعه بوده و کاربردهای فراوان یافته اند.
با رشد صنعت چاپ و انقلابی صنعتی در غرب نیز موجبات استفاده رسانه ها در اهداف مختلف مذهبی، سیاسی، اقتصادی و نظامی فراهم گردید.
گرچه تحول رسانه ای در قرن های گذشته نیز همواره رابطه خود را با دین حفظ کرده است توسعه آن در قالب رسانه های الترونیکی در قالب رادیو و تلویزیون موجب جدائی دین و رسانه نشده است و شرایط توسعه دین از طریق رسانه ها همواره ادامه داشته و دارد.
ولی این نیز همه ماجرا نبوده و نیست و رسانه ها در مسیر توسعه خود از شکل یکطرفه و یکنواخت به رسانه های متنوع و با قابلیت های فردی و اجتماعی تغییر شکل داده است.
شبکه های اجتماعی رسانه های دهه اخیر و تحول یافته در بستر وب و در خدمت مخاطبان و کاربران هستند که شرایط بسیار پویا و کاملی را برای استفاده کاربران از این رسانه ها فراهم کرده اند.
شبکه های اجتماعی گرچه در ویژکی رسانه بودن با رسانه های سنتی مشترک هستند ولی کاربردها و کارکردهای آن با یکدیگر قابل مقایسه نیست .
محراب و منبر بیشتر در خدمت دین و تبلیغات مذهبی بود ولی شبکه های اجتماعی گرچه می تواند نقش مسجد مجازی را هم برعهده بگیرد ولی کارکردها ، اهداف و استفاده آن به یکی از مسائل مهم اجتماعی و فرهنگی تبدیل شده است.
در این فرایند توسعه رسانه ای که همواره مورد توجه کارشناسان ارتباطات و صاحب نظران ارتباطات است شبکه های اجتماعی از بعد دینی نیز اهمیت فراهم یافته است.
2-2 پیشینه نظری
یکی از امتیازات ویژه که این پدیده نوظهور را مستعد نقش آفرینی در تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و مذهبی می کند، استقبال وسيع كاربران اينترنتي از شبكه‎‎هاي اجتماعي است. به طوری که آمار‎هاي مربوط به استفاده كاربران اينترنتي از شبكه‎‎هاي اجتماعي همچنان رو به رشد است. براساس اعلام رسانه ها در هر روز حدود ۸۰۰ هزار نفر عضو جديد به فيس بوك مي­پيوندند، حدود 3 ميليون عكس در فليكر آپلود مي شود، حدود ۳۰ هزار ساعت ويدئو در يوتيوب مشاهده مي شود و آمار‎هاي مربوط به ساير شبكه‎‎هاي اجتماعي نيز بدين ترتيب رو به افزايش است. با چنين آمار و ارقامي، بي‎اغراق نيست اگر آينده اينترنت را در سلطه شبكه‎‎هاي اجتماعي بدانيم.
یکی از دلایل این محبوبیت آن است که كاربران اينترنتي مي توانند اغلب نياز‎هاي آنلاين خود را اعم از پیام های اخلاقی، مذهبی و دینی و اخبار و اطلاعات روز سیاسی و اجتماعی در اين وب سايت ‎ها تامين كنند. در شبكه‎‎هاي اجتماعي، كاربران مي توانند پروفايل ‎هاي شخصي براي خودشان بسازند كه شامل مشخصات، تصاوير، علاقه‌مندي‌‎ها و ساير موارد اين‎چنيني است. اما شبكه اي شدن اين وب سايت ‎ها از جايي آغاز مي شود كه هر كاربر ليستي از دوستان تهيه مي كند و اين پروفايل ‎هاي شخصي به يكديگر متصل مي شوند. هر كاربر مي تواند دوستان و آشناياني كه در همان شبكه اجتماعي حضور دارند را به ليست دوستان خود بيافزايد. همچنين كاربران مي توانند با جست وجو در پروفايل ‎هاي كاربران و مشاهده مشخصات آن‎‎ها با افراد جديدي آشنا شوند و ليست دوستان خود را گسترده تر كنند. اين‎‎ها ابتدايي ترين امكانات شبكه‎‎هاي اجتماعي است و اين وب سايت ‎ها در سال­‎هاي اخير تلاش كرده­اند، تا گزينه‎‎هاي بيشتري در اختيار كاربران خود قرار دهند. امكاني شبيه به وبلاگ ‎ها و ميكروبلاگ‌‎ها براي نوشتن مطالب كوتاه و يادداشت ‎هاي روزانه و فضايي شبيه به سايت ‎هاي عكس براي قرار دادن تصاوير شخصي، ايجاد فضايي شبيه به چت براي گفت وگو‎هاي فوري ميان كاربران، قابليت ساختن اتاق ‎هاي گفت وگو و صفحات هواداري شبيه به فروم ‎هاي اينترنتي از جمله ساده ترين اين امكانات است.
شبكه‎‎هاي اجتماعي متناسب با موضوع فعاليت، امكانات ديگري از قبيل خبرخوان­‎هاي اينترنتي، بازي ‎هاي آنلاين، قابليت آپلود كردن ويدئو‎ها و فايل­‎هاي كامپيوتري و برقراري ارتباط با ساير رسانه‎‎هاي شخصي را نيز در گزينه‎هاي‌ خود دارند. بدين ترتيب، مي بينيم كه اغلب امكاناتي را كه كاربران اينترنتي پيش از اين از طريق مراجعه به چندين وب سايت كسب مي كردند، يك‏جا در شبكه‎‎هاي اجتماعي دريافت مي كنند. پس بي دليل نيست كه كاربران بخش قابل توجهي از زماني را كه در اينترنت به سر مي­برند در شبكه‎‎هاي اجتماعي حضور دارند.
شبكه‎‎هاي اجتماعي از سويي به عنوان نسل پيشرفته رسانه‎‎هاي اجتماعي امكانات تعاملي قابل توجهي براي كاربران اينترنتي فراهم مي­آورند. اين امر افزايش مشاركت شهروندان در برخي فرآيند‎ها سياسي و اجتماعي را در برداشته است. ویژگی تعاملی بودن شبکه ­های اجتماعی باعث شده که همه روزه طیف گسترده ای از موضوع های متنوع به شکل آنلاین در این شبکه ها اتفاق می افتد. بخشی از این موضوع ها در مورد کارها و مسائلی است که کاربران دوست دارند در زندگی واقعی خود و در آینده نزدیک انجام می­ دهند. گاهی اوقات، این موضوع ها می تواند به فرصت های بزرگی مانند مشارکت در پروژه های سیاسی و اجتماعی منجر شود. مصداق بارز این مشارکت سیاسی اجتماعی را می­توان در جریان حرکت­های ضد دولتی در کشورهای عربی مشاهده کرد.
در حوزه ارتباطات بين‎الملل نيز شبكه‎‎هاي اجتماعي محل توجه هستند و برخي كشور‎هاي شرقي مانند چين و روسيه كه دغدغه حفظ فرهنگ ملي براي آنها اهميت دارد، با تقويت شبكه‎‎هاي اجتماعي بومي تلاش كرده اند كاربران شان را از شبكه‎‎هاي اجتماعي بين‎المللي كه در مالكيت شركت‌هاي آمريكايي هستند، دور كنند. شبكه‎‎هاي اجتماعي همچنين بر شكل ‎هاي سرمايه اجتماعي و اقتصادي و نحوه تبديل آن‎‎ها به يكديگر مؤثر بوده اند و عرصه اقتصاد را نيز بي نصيب نگذاشته اند.
اخیراً با افزایش شبکه های اجتماعی در اینترنت، افراد زیادی برای وقت گذارنی و تفریح یا دوست یابی به این شبکه ها مراجعه می کنند، که عوارض آن در رفتارهای اجتماعی افراد بروز می کند. این افراد ابتدا با کنجکاوی از ماهیت شبکه وارد آن جمع می شوند و کم کم به آن علاقمند شده و اعتیاد پیدا می کنند. البته نوع استفاده از آن به فرد بستگی دارد.
قرآن می فرماید: روز قیامت برخی از دست دوست شکایت می کنند که کاش با فلانی رفیق نمی شدم! این فرد مرا گمراه کرد. « وَ یَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلى‏ یَدَیْهِ یَقُولُ یا لَیْتَنِی‏ اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلًا یا وَیْلَتى‏ لَیْتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلاناً خَلِیلًا لَقَدْ أَضَلَّنِی عَنِ الذِّکْرِ بَعْدَ إِذْ جاءَنِی‏…» شاید مصداق فراگیر این سخن در شبکه های اجتماعی کنونی است که افراد فارغ از هر سلیقه و مذهب و گرایش سیاسی و مذهبی در کنار هم قرار می گیرند و به تبادل اطلاعات می پردازند فارغ از اینکه چه اثرات اجتماعی، سیاسی و مذهبی و هویتی برای آنها به شکل آگاهانه و ناآگانه دارد.
سيدحسين شرف ‏الدين از پژوهشگران اجتماعی در عرصه دین و رسانه در مقاله ای تحت عنوان دین و رسانه آوره است: ارتباط ميان دين و رسانه يا دين و ارتباطات جمعي و نحوه تعامل عيني آنها از جمله موضوعات محوري، و پرگستره و چندلايه‏اي است كه در چند دهه اخير اذهان دين‏پژوهان و رسانه‏پژوهان را به خود معطوف داشته است. تاريخچه مطالعات اين حوزه بيانگر آن است كه به رغم بهره‏گيري عملي دين‏مداران از رسانه‏هاي نوظهور، در انتقال پيام دين و ارجاع مستقيم و غيرمستقيم ارباب رسانه به دين و معارف ديني در برنامه‏هاي گوناگون خويش تا دهه 1960 تقريبا نوعي جدايي ميان دين و رسانه و بالطبع ميان مطالعات و تحقيقات اين دو حوزه در جريان بود. از اين مرحله به بعد است كه تحت تأثير عواملي، تعامل ميان اين دو واقعيت، دو متن، دو نهاد يا دو عنصر فرهنگي و تكنولوژيكي رفته رفته دست‏مايه بررسي‏هاي علمي و تأمّلات محققانه واقع شد و نقطه تلاقي‏ها و سطوح تماس بالفعل يا بالقوّه اين دو از منظرهاي مختلف فلسفي، روان‏شناختي، جامعه‏شناختي، فرهنگي، حقوقي، اخلاقي، زبان‏شناختي و هنري مورد بحث و مداقّه قرار گرفت. البته هنوز هم به رغم توسعه روزافزون قلمرو ارجاعات متقابل و تعاملات اجتناب‏ناپذير، تعميق اين سطوح در غالب مطالعات مربوط به دين و رسانه، نوعي غفلت از پرداختن جدي به ابعاد، لايه‏ها، اقتضائات، محدوديت‏ها و آثار اين درهم آميختگي مشهود است.
اين چرخه ارتباطي، ضلع سومي نيز دارد و آن «فرهنگ» است. فرهنگ به واقع بستر و عرصه وقوع انواع ارتباط، از جمله ارتباطات دين و رسانه است. علاوه اينكه در غالب مطالعات فرهنگي، دين بيشتر به مثابه يك مجموعه فرهنگي و گاه هسته و مؤلفه كانوني يك فرهنگ مورد توجه قرار گرفته است. از اين‏رو، دين، فرهنگ ورسانه در قالب تركيبي جديد، پيچيده، چند لايه و درهم تنيده، حجم قابل توجهي از موضوعات و مسائل قابل مطالعه را در دستور كار پژوهشگران قرار داده است. اين حوزه همچنين به دليل كثرت ابعاد، شاخه‏هاي علمي گوناگوني را هرچند با نسبت‏هاي متفاوت در قالب طيفي از مطالعات مشترك و ميان‏رشته‏اي درگير ساخته است. دو مفهوم تركيبي نسبتا پر بسامد «دين رسانه‏اي» و «رسانه ديني» با معاني متفاوتي كه از كاربرد آنها اراده مي‏شود، از رهگذر توجه به نحوه ارتباط و تلائم دين و رسانه يا فرهنگ ديني و رسانه پديد آمده‏اند. در ادامه به توضيح اجمالي ‏محورهاي ‏مرتبط ‏با موضوع‏ نوشتار خواهيم ‏پرداخت.