نواحی بارندگی در هندوستان:
بر اساس الگوی بارش سالانه و رطوبت مورد نیاز خاک، نواحی اصلی بارش هندوستان را میتوان به صورت زیر طبقهبندی کرد:
ناحیهی A: ناحیه بارش کم
ناحیهی B: ناحیه بارش متوسط
ناحیهی C: ناحیه بارش زیاد
ناحیهی A: اینها نواحی با اتلاف کم آب هستند زیرا در این نواحی به دلیل بارش کم در حدود ۵۰۰ تا ۷۰۰ میلیمتر در سال با در نظر گرفتن گنجایش بالای حفظ رطوبت که خسارت رواناب و نفوذ عمقی را کاهش میدهد، میزان اتلاف آب کم است. میتوان در عرض شیب‌های طبیعی (۴/۰ تا ۶/۰ درصد)، شیارها و بسترهای پهن و عریضی ساخت به گونه‌‌ای که بتوان آب باران را حفظ کرد.
ناحیهی B: نواحی با اتلاف متوسط آب. در این نواحی بارش متوسط ۷۰۰ تا ۱۰۰۰ میلیمتر در سال و گنجایش حفظ رطوبت کم تا متوسط خاک، باعث اتلاف آب از طریق رواناب سطحی میشود.در‌‌این نواحی، حفظ رواناب از طریق حفر استخرهایی در آبریزهای ۵ تا ۱۰ هکتاری صورت میگیرد. به این ترتیب آب رواناب به منظور آبیاری مکمل ذخیره شده و از نظر اقتصادی نیز به کشاورزان کمک میکند.
ناحیهی C: نواحی هستند که میزان بارندگی از متوسط تا زیاد (در حدود ۱۰۰۰ میلیمتر در سال) دریافت میکنند. در‌‌این نواحی خاک از ظرفیت حفظ آب کمی برخوردار بوده و رواناب سطحی و فرسایش سطح جزء ویژگیهای معمول آن محسوب میشود از این رو مدیریت آب در این مناطق بسیار مؤثر خواهد بود.در این مناطق به منظور ذخیره رواناب و تغذیه آبهای زیرزمینی مدیریت آبریزها لازم است.
از این رو انتظار میرود که اتلاف آب به شکل رواناب سطحی و نفوذ در خاک به این صورت باشد:
در نواحی A پایین; در نواحی B متوسط ; در نواحی C بالا.
ناحیه B (اتلاف متوسط آب)
ناحیه A (اتلاف آب کم
ناحیه C (اتلاف آب زیاد)
نیمه مرطوب نیمه خشک حاره ای خشک
۰/۷-۵/۴ () ۵/۴-۲ () ۲> ()
شکل ۱-۱- اتلاف آب مورد انتظار در نواحی جداگانه C ,B ,A
آب باران یکی از منابع طبیعی است که میتوان آن را به بهترین نحو بر روی یک بستر آبریزی مدیریت کرد. در نواحی حاره‌‌ای نیمه خشک کشت دیم شدیداً به مقدار باران، توزیع باران و ظرفیت خاک برای حفظ باران جهت رشد گیاه بستگی دارد.
نواحی A:
نواحی با کشت عمدتاً دیم:
اراضی کشاورزی دیم در هندوستان را میتوان به طور گسترده‌‌ای به پنج ناحیه شرقی، شمالی، مرکزی، غربی و جنوبی طبقهبندی کرد )ونکاتس وارلو[۱۴]،۱۹۸۷).
نواحی شرقی شامل رانچی (شامل بانکورا و بخش‌های پارولیا از بنگال غربی) و نواحی شمالی شامل‌هاریانا، پنجاب، جامو و کشمیر است. مناطق مرکزی شامل اوتار پرادش و مادیا پرادش و مناطق غربی شامل ماهاراشترا، گوجرات، راجستان هستند. در مناطق جنوبی، آندرا پرادش، کارناتاکا و تامیل نادو قرار دارند.
نواحی کم آب در کشور:
داکشینامورتی و همکارانش در سال ۱۹۷۳ گزارش کردند که ۷۷ بخش در هندوستان بارندگی کمتر از ۷۵۰ میلیمتر در سال داشته و ۵۰ بخش دیگر میتوانند به عنوان مناطق مستعد خشکسالی محسوب شوند. به علاوه ۲۲ بخش دیگر در ماهاراشترا، گوجرات، مادیاپرادش، کارناتاکا، راجستان و اوتارپرادش وجود دارند که بین ۷۵۰ تا ۸۵۰ میلیمتر بارندگی سالانه دارند. به علاوه همه این بخش‌ها به عنوان مناطق در معرض خشکسالی شناخته شدهاند.
قبلاً پنجاب، هاریانا و اوتارپرادش غربی شدیداً جزء مناطق در معرض خشکسالی قرار داشتند اما امروزه آبیاری چهره کشاورزی را در‌‌این مناطق کاملاً تغییر داده است. در نتیجه در بیشتر این مناطق استخراج آبهای زیرزمینی تا حد امکان و پیشرفت تکنیک‌های مناسب جهت حفظ رطوبت از ارزش بسیاری در مبارزه با خشکسالی برخوردارند.
برنامه پیشنهادی شبکه آب ملی از پتانسیل فوقالعاده‌‌ای برای کاهش مناطق کم آب کشور مانند اوتار پرادش جنوبی، بیهار جنوبی، راجستان، گوجرات، مادیا پرادش، ماهاراشترا، کارناتاکا و تامیل نادو، برخوردار است.
طبیعت خاک در مناطق کشت دیم و محصولات مناسب کشت:
در مناطق کشت دیم پنج نوع اصلی خاک، شامل خاک‌های سیاه، سرخ، آبرفتی، سیروزمیک و کوهپایه‌‌ای به طور عمده وجود دارند. در شمال و شمال غربی هندوستان خاک‌های آبرفتی، سیروزمیک و کوهپایه‌‌ای غالب هستند در حالی که در جنوب و مرکز کشور خاک‌های سرخ و سیاه بیشتر سطح را پوشانده است.
۱) خاک‌های سیاه:
خاک سیاه در مناطق ایندور در مادیاپرادش و مناطق جانسی در اوتار پرادش در نواحی مرکزی پیدا میشود. مناطق بیجاپور و بلاری از کارناتاکا، بخش‌های جنوبی ماهاراشترا و منطقه کوویلپاتی از تامیل نادو در نواحی جنوبی، مناطق سولاپور و آکولا از ماهاراشترا، منطقه راجکوت از گوجرات و منطقه آدایپور از راجستان در نواحی غربی با این خاک پوشیده شدهاند.
خاک‌های سیاه بسیار عمیق و میزان خاک رس بالا بوده و از ۳۰ تا ۷۰ درصد متغیر هستند. ظرفیت ذخیره رطوبتی بالاتر و میزان مکش آب کمتر، نفوذپذیری کمتر و شدت نفوذ پایین از ویژگیهای این نوع خاک است از این رو مشکلات اجرای مدیریت آب کمتر است. در خاک‌های سیاه، خیش زدن عمیق با بهره گرفتن از خیش صفحه‌‌ای پیش از فرا رسیدن باران‌های موسمی و مالچ دادن عمودی، مشخصاً باعث حفظ آب باران میشود.
معمولاً در‌‌این خاک‌ها محصولاتی نظیر نخودسبز، لوبیای سودانی، ارزن مرواریدی، باقلا اسبی، لوبیازمینی ، لوبیا بیدی، و بادام زمینی و در فصلهای بارانی ذرت خوشه‌‌ای، آفتابگردان و نخود بنگالی کشت میشوند.
۲) خاک سرخ:
خاک‌های سرخ در منطقهی رانچی بیهار، منطقه بوبانسوار ایالت اوریسا شامل بخش‌های بانکورا و پورولیای بنگال غربی در نواحی شرقی؛ مناطق حیدرآباد وآنانتاپور ایالت آندراپرادش و منطقه بانگالور ایالت کارناتاکا دیده میشوند.
خاک‌های سرخ دارای بافت سبک و عمق کم تا متوسط بوده و معمولاً در لایه زیرین آن خاک فشرده‌‌ای قرار دارد که اجازه‌ی حرکت آب را میدهد اما از نفوذ ریشه گیاه جلوگیری میکند.این خاک‌ها مستعد فرسایش و سله بستن روی لایه ی سطحی خود هستند. به دلیل شکلگیری سله در رویه‌ی سطحی خاک، ایجاد رواناب در آلفی سولها بیشتر از ورتیزولها است. این خاک‌ها شامل خاک‌های نرم ماسه‌‌ای است که معمولاً میزان خاک رس آن کم است (۱۰ تا ۲۰ درصد خاک رس)، ظرفیت حفظ مواد غذایی پایین اما مکش آب بالایی دارند. به طور کلی میزان آب حفظ شده در پروفیل خاک در حدود ۱۵سانتیمتر در عمق یک متر بوده و این خاک‌ها برای پرورش محصولات تابستان بسیار مناسب هستند.
محصولاتی نظیر بادام زمینی، سویا، ذرت، ذرت خوشه‌‌ای، لوبیای سودانی، نخود سیاه، نخود سبز، کنجد، نیجر(دانه روغنی)، باقلا اسبی، کرچک، ارزن انگشتی، لوبیا چشم بلبلی و غیره برای این خاک‌ها مناسباند.
۳) خاک‌های آبرفتی:
خاک‌های آبرفتی در مناطق وارناسی و آگرای ایالت اوتار پرادش و منطقه ریوای ایالت مادیا پرادش دیده میشوند. خاک‌های آبرفتی تقریباً هموار بوده و از بافت سبک تا متوسط و نفوذپذیری خوب برخوردارند. با داشتن مقدار کم خاک رس (۱۰ تا ۲۰ درصد) این خاک‌ها آب کمتری را در خود نگه میدارند (۱۰ تا ۲۰ درصد)، و از این رو مکش آب در آنها بالا است. عمق این خاک‌ها نامحدود بوده و این امر موجب دسترسی بیشتر به آب و مواد غذایی میشود که منجر به باروری خاک میشود. این خاک‌ها در حدود ۱۵ سانتیمتر آب را در عمق یک متری از پروفیل خاک‌های شنی لومی و ۲۰ سانتیمتر آب را در عمق یک متری در خاک‌های لومی شنی نگه میدارند.
به طور کلی ارزن مرواریدی، نخود سیاه، نخود سبز، بادام زمینی و … در تابستان کشت میشوند و خردل، جو، گندم، نخود بنگالی، عدس، کنجد، گل رنگ، جو دو سر و … در فصل زمستان، در این اراضی کشت میشوند.
۴) خاک‌های بیابانی یا سیروزمیک:
خاک‌های بیابانی در منطقهی جودپور در ایالت راجستان و منطقه دانتیوادا در ایالت گوجرات در ناحیه-ی غربی و منطقه هیسار در ایالت هاریانا در ناحیهی شمالی مشاهده میشوند.
خاک‌های بیابانی سبک و لومی تا لوم شنی هستند. تشکیل سله روی خاک یکی از بزرگترین مشکلات این خاک‌ها بوده و فرسایش خاک توسط باد در این اراضی متداول است.
تنها محصولات تابستان مانند: ارزن، لوبیای خوشه‌‌ای، نخود بنگالی، خردل، نخود سبز، گل آفتابگردان، کرچک، بادام زمینی و … میتواند به صورت سیستم‌های تک محصولی و یا سیستم‌های زراعت متداخل پرورش داده شوند.
۵) خاک‌های کوهپایه‌‌ای:
خاک‌های کوهپایه‌‌ای در منطقه هشیارپور و راخ- دینسار ایالت پنجاب در‌‌ایالت پنجاب؛ جامو و کشمیر و هیماچال پرادش در ناحیهی شمالی و منطقه دهرادان در‌‌ایالت اوتار پرادش دیده میشوند.
این خاک‌ها لوم شنی تا لوم رسی بوده و میزان ذخیره رطوبت آنها از متوسط تا بالا است. این خاک‌ها در مناطق پرباران واقعاند و از این رو میتوان محصولی دو برابر را بدست آورد. ترتیب کاشت مناسب عبارتند از: کاشت ذرت، نخود سیاه، لوبیا چشم بلبلی، نخود چینی و … در تابستان و گندم، جو، نخود بنگالی، شلغم روغنی، خردل و … در فصل زمستان.
شرایط آب و هوایی نامساعد:
شرایط نامساعدی که به دلیل باران‌های موسمی در اراضی خشک و بایر‌‌ایجاد میشود یکی ا ز اصلی ترین مشکلات این مناطق محسوب میشود. کشاورزان بایستی با شرایط نامساعد آب و هوایی زیر که در سالهای مختلف روی داده و موجب خراب شدن محصولاتشان میشود، رو به رو شوند:
۱) بارندگی کم تا نرمال با توزیع یکسان
۲) آغاز زود هنگام بارش‌های نرمال به مدت طولانی
۳) آغاز دیرهنگام بارندگی با شدت بارش نرمال
۴) آغاز زود هنگام بارش نرمال به مدت کوتاه
۵) آغاز نرمال بارش‌ها به دنبال خشکسالی‌های متناوب
۶) آغاز دیرهنگام بارش‌های نرمال و قطع دیرهنگام آن
۷) آغاز دیرهنگام بارش با قطع شدن ناگهانی
پروژه های پژوهشی درباره :ریزازدیادی و بهینه‌سازی کشت در شیشه دو گونه گیاه دارویی ...
