تعریف عملیاتی سطح نظری را به سطح تجربی متصل می کند . به عبارت دیگر از طریق تعریف عملی ، معرف های قابل اندازه گیری برای هر یک از مفاهیم فرضیات اقامه می شود ( ساعی ،۱۳۸۷، ۷۶ ).
براساس فرضیه مطرح شده به نظر می رسد فضای اینترنت و وجود شبکه های اجتماعی روی جنبش اجتماعی مردم مصر و تونس تاثیر گذارمی باشد. بنابراین برای سنجش این فرضیه( جنبش اجتماعی) ازدیدگاه های مختلف اسملسر ، چالرز تیلی و آلن تورن استفاده شده است. وبرای اندازه گیری آن از شاخص هایی چون حرکت های مردمی ، اعتصابات مردمی ، تظاهرات ، حضورمعترضان ، حضورناراضیان و فعالان جنبش استفاده نموده ایم.
۲-۸-۳-اینترنت:[۵۶]
تعریف نظری :
یک سامانه ارتباطات جهانی است وازاتصال شبکه های عمومی و خصوصی که از قراردادهای اینترنتی (IP و TCP) ،قراردادهای مرکزی (هسته ای ) وابسته به آنها مانند DNS و قراردادهای مسیریابی بسته ای استفاده می کنند ،پدید می آید. ( شهیدی ، ۱۳۹۰ ، ۴)
تعریف عملیاتی :
برای اندازه گیری مفهوم اینترنت به عنوان یک متغیراز فرضیات تحقیق از شاخص هایی با عنوان های ذیل استفاده نموده ایم تا بتوانیم فرضیات مطرح شده در این پروژه را مورد بررسی قرار دهیم و آنها عبارتند از :
شبکه های اجتماعی ، فیس بوک ، تویتر ، وبلاگ ، سایت ، صفحه ، آنلاین ، رسانه های نوین و ویکی لیکس که هر کدام شاخص های قابل اندازه گیری از مفهو اینترنت می باشد.
۳-۸-۳-ایدئولوژی : [۵۷]
تعاریف نظری :
مفهومی است که درآغاز به سال ۱۸۰۱ توسط فیلسوف فرانسوی تراسی[۵۸] در معنای جدیدش به کار رفت . در نظر او مجموعه آرمانهای انسانی و اندیشه علمی را شامل می شود . در معنای لغوی دانش اندیشه هاست . امروزه به معنای مجموعه کم و بیش متجانس[۵۹] اندیشه ها ،باورها و آرمانهایی است برورای دانش که فرد یا گروههایی را مخصوصاً به جهت داشتن بعدی عاطفی – هیجانی به حرکت آورد . معادلهایی درفارسی یافته است چون ، مسلک ، بحث درتصورات و مفهومات. ژان پل سارتر آن را چنین تعریف می کند : اندیشه ای است مرکب که توسط محیط پیرامون در ما پدید می آید وسپس بدان باز گشته برآن اثر می نهد . دیدگاه مارکس و انگلس در این باب مخصوصاً در کتاب ایدئولوژی آلمان (۱۸۲۶) جای یافته است . به نظر آنان ، ایدئولوژی سخت متاثر از شرایط مادی است . آنان ایدئولوژی را « آگاهی دروغین » دانسته دربرابردیدگاههای علمی قرارمی دهند . علاوه براین سراسر آثار مارکس مشحون از کاربرد این واژه در معناهای متفاوت و گاه متضاد است . آنچنانکه به زعم ژرژگورویچ ۱۳ معنای متفاوت از آن در آثار مارکس دیده می شود . زمانی که سخن از جامعه بورژوا می رود ایدئولوژی را مضر یافته ، آن را برآمده از طبقه حاکم و حافظ منافع آن می داند و حال آن که به زعم وی وجود ایدئولوژی در جامعه رنجبران موجب حرکت و رهایی آنان است ، از این روست که مارکس گرایان بعد از مارکس سخن از ایدئولوژی رانده ودرصدد « بهتر ساختن کیفیت ایدئولوژی » بر آمده اند .( سارو خانی ، ۱۳۸۰، ج ۱، ۳۸۲-۳۸۳)
تعریف عملیاتی :
برای اندازه گیری مفهوم ایدئولوژی به عنوان یک متغیراز فرضیه تحقیق از شاخص هایی با عنوان های ذیل استفاده نموده ایم تا بتوانیم فرضیات مطرح شده در این پروژه را مورد بررسی قرار دهیم و آنها عبارتند از : ارائه ارزشهای ضد دولتی مانند اسلام گرایی ، دموکراسی و آزادی، ارزشهای بنیادین ، ارزشهای غالب ، نظام فکری و نظام عقیدتی حاکم می باشد .
۴-۸-۳-مشروعیت:[۶۰]
تعریف نظری:
نظام سیاسی که ازپشتیبانی بیشترمردم برخوردار است ، نیاز کمتری به به کاربردن فشار دارد . این پذیرش یا فرمان بری آگاهانه و داوطلبانه مردم از نظام سیاسی و قدرت حاکم را دراصطلاح سیاسی « مشروعیت » یا « برحق بودن » می گویند ، برحق بودن یا مشروعیت آن قدرت پنهانی است که در جامعه و کشور هست و مردم را بدون فشار وزور وادار به فرمان بری می کند. امروزه رهبران و مسئولان سیاسی درهمه کشورها دوست دارند که نظام های سیاسی شان جاویدان باشد تا خود بتوانند هر چه بیشتر برسر قدرت بمانند . بعضی از پادشاهان ویا ریاست جمهوری های مادام العمر نمونه بارز آن است که همواره سعی دارند حکومت های نامشروع خود را مشروع جلوه دهند . نظام سیاسی می تواند پایدار باشد که از پشتیبانی انبوه مردم و حکومت شوندگان بهره مند است وبا مخالفت ها و اعتراض ها و دشواریهای سخت روبرو نیست. (طاهری ، ۱۳۷۳، ۱۸۰)
مشروعیت اشاره به حمایتی دارد که از سوی مردم جامعه نسبت به نظام سیاسی و نقش های آن نظام ابراز می شود این حمایت ، به حکام حق « اخلاقی » حکومت کردن را می بخشد . ( کوهن ، ۱۳۸۰ ، ۵۴)
تعریف عملیاتی :
برای اندازه گیری مفهوم زیر سئوال بردن مشروعیت نظام حاکم به عنوان یک متغیراز فرضیات تحقیق از شاخص هایی با عنوان های ذیل استفاده نموده ایم تا بتوانیم فرضیه مطرح شده در این پروژه را مورد بررسی قرار دهیم و آنها عبارتند از :
به چالش کشیدن نظام حاکم با شیوه هایی مانند اعتراضات ضد دولتی به بهانه هایی چون فساد اقتصادی نظام حاکم ، وجود بیکاری ، گسترش فقر ، گرفتن رشوه ماموران دولتی ، عملکرد سیاست خارجی و وجود قوانین غیر انسانی، عدم مقبولیت ، عدم پذیرش همگانی ، عدم همراهی و همکاری با نظام می باشد
۵-۸-۳-مشارکت : [۶۱]
تعریف نظری :
مشارکت کردن به معنای سهمی در چیزی یافتن و از آن سود بردن و یا در گروهی شرکت جستن و بنابراین با آن همکاری داشتن است . به همین جهت ، از دید گاه جامعه شناسی ، باید بین مشارکت به عنوان حالت یا وضع ( امر شرکت کردن ) و مشارکت به عنوان عمل و تعهد ( عمل مشارکت ) تمیز قایل شد . مشارکت در معنای اول از تعلق به گروهی خاص و داشتن سهمی در هستی آن خبر می دهد و در معنای دوم داشتن شرکتی فعالانه در گروه را می رساند و به فعالیت اجتماعی انجام شده نظر دارد . ( بیرو ، ۱۳۸۰، ۲۵۷ )
مشارکت شرکت فعالانه انسانهاست در حیات سیاسی ، اقتصادی فرهنگی و بطور کلی تمامی ابعاد حیات .از اینرو تشویق به مشارکت و تسهیل در فرایند تحقق آن همواره مورد توجه برنامه ریزان و مصلحان اجتماعی بوده است .( ساروخانی ، ۱۳۸۰ ، ۵۶۸)
تعریف عملیاتی :
برای اندازه گیری مفهوم مشارکت افراد در جنبش به عنوان یک متغیراز فرضیات تحقیق از شاخص هایی با عنوان های ذیل استفاده نموده ایم تا بتوانیم فرضیه مطرح شده در این پروژه را مورد بررسی قرار
دهیم و آنها عبارتند از :
شرکت افراد یا شرکت کنندگان در جنبش ، پیوستن افراد به جنبش ، پذیرش فراخوان رهبران یا سازماندهندگان ، حضور در تظاهرات ، تجمعات ، رای گیری ، تحصن و احزاب می باشد .
۶-۸-۳-تاکتیک:[۶۲]
تعریف نظری :
از ریشه لاتینی در معنای « هنر ترتیب دادن » و « مرتب کردن » ، گرفته شده است . هنر مرتب کردن افراد به هنگام جنگ را می رساند . این هنر شامل سازماندهی و استفاده ازنیرو های نظامی در میدان جنگ به موثرترین وجه در جهت کسب پیروزی است . در معنای مجازی و وسیع تر تاکتیک یعنی ساز ماندهی و سایل گوناگون مورد استفاده در عمل ( نظیر فشار و یا مبارزه ) است خواه در جهت خنثی کردن یک قدرت مخالف ، خواه به منظور پیروزی اهداف و خواسته های آن قدرت که از این شیوه سود می برد . ( بیرو ، ۱۳۸۰، ۴۲۰-۴۲۱)
جان ویلسون[۶۳] معتقد است افراد جامعه بیشتر متوجه تاکتیکهای جنبش‌اند تا اهداف و استراتژی های آن. هویت یک جنبش توسط تاکتیکی که به کار میرود مشخص می شود. استراتژی مربوط به شیوه های ایجاد تغییر است، اما تاکتیک ابزار خاص یا نحوه اجرای استراتژی است. تاکتیکهای مورد استفاده توسط جنبش‌ها شامل “سیاست‌های مبتنی‌بر نظم” مانند سخنرانی کردن و شعار دادن و “سیاست‌های مبتنی‌بر بینظمی” شامل تظاهرات، بایکوت‌های اقتصادی، اعتصاب آرام و دست کشیدن از کار است. سیاست‌های مبتنی‌بر بینظمی بدین دلیل مورد استفاده قرار میگیرند که اولاً از شبکه قدرت دور هستند و با بهره گرفتن از این سیاست صدای خود را به گوش آنها میرسانند. ثانیاً گاه گروه‌های درون جنبش هستند که با شروع اعتراض حرکتی را خارج از اهداف جنبش آغاز می کنند. (واگو ، ۱۳۷۳، ۲۹۴ )
جدول شماره ( ۱۲ ) تاکتیک های جنبش از نظر ویلسون
ویلسون معتقد است موفقیت یک تاکتیک سه شرط دارد:
-
- بخش وسیعی را دربر گیرد؛ یعنی فعالیت‌هایی که فشار را ایجاد می کند باید به طور همزمان و از جهات مختلف باشد و در جنبه های مختلف مؤثر افتد.
-
- ساده باشد یعنی قابل اداره باشد نه وقتگیر.
-
- قابل انعطاف باشد یعنی هیچ تعهد یا الزام خاصی نسبت به آن نباشد و امکان پیش بینی و برنامه ریزی در آن وجود داشته باشد. (واگو، ۱۳۷۳، ۲۹۵ )
انتخاب تاکتیک توسط جنبش نیز تحت تأثیر عواملی مشخص می شود. جنبش بسته به حریفان متفاوتی که ممکن است داشته باشد تاکتیکهای متفاوتی به خود میگیرد. حریفان کسانی هستند که جنبش میخواهد بر آن پیروز شده یا از آن حمایت کند. درجات متفاوت فرمانبری برای این حریفان وجود دارد که بسته به آن تاکتیک‌ها متفاوت خواهد بود. علاوه‌بر حریفان، انتخاب تاکتیک تحت تأثیر ایدئولوژی و ارزشهای مسلط است. در ضمن عقاید عمومی و جلب آن نیز از عوامل مؤثر بر تاکتیک‌هاست. هیچ جنبشی بدون جلب عقاید عمومی امکان موفقیت ندارد. (واگو، ۱۳۷۳، ۲۹۵و ۲۹۶ )
تعریف عملیاتی :
برای اندازه گیری مفهوم تاکتیک های اعتراضی به عنوان یک متغیراز فرضیات تحقیق از شاخص هایی با عنوان های ذیل استفاده نموده ایم تا بتوانیم فرضیه مطرح شده در این پروژه را مورد بررسی قرار دهیم و آنها عبارتند از :
چگونگی مبارزه ، شیوه های اعتراضی مانند درگیری ، شعار دادن و نوشتن ، رمز گذاری های اینترنتی پیام ها می باشد .
۱۰-۸-۳-رهبری توده ها : [۶۴]
تعریف نظری :
رئیسی است معمولا طبیعی که راهبری گروه را بدست می گیرد ، هم به جهت اعتبار شخصی ، هم به خاطر پذیرش ارادی رهروان .( ساروخانی ، ۱۳۸۰ ، ۴۳۵)
رهبری پدیده تبلور رفتار ها، ممارست و پویایی یک گروه را تحت تاثیر یک رهبر می رساند . رهبری از جهت رهبر ، مستلزم بر خورداری از صفات و ویژگیهای طبیعی یک رئیس ( اقتدار ، استعدادهای موجد محبت و حتی در مواردی برتری جسمانی) است. از جهت کسانی که به دنبال یک رهبر حرکت می کنند ، رهبری مستلزم آن است که تحت تاثیر قرار گیرند ، به دنبال فر مان روند و به خرکت درآیند ، بدون آن که احساس فشار ویا اجبار کنند .
