یکی از کاربردهای اصلی سود، استفاده از آن به عنوان ابزاری برای پیش بینی است که افراد را در امر پیش بینی سودها و رویدادهای اقتصادی آینده یاری می کند. در واقع ثابت شده است که برای
پیش بینی مقادیر هر نوع سود میتوان از مقادیر سود در گذشته استفاده کرد.
نتیجه تحقیقات نشان میدهد که برای پیش بینی سود آینده، سود عادی یا جاری نسبت به سود خالص برتری دارد. سود شامل نتیجههای «عملیاتی یا سود عادی» و نتیجههای «غیر عملیاتی یا سود و زیان غیر عملیاتی ناشی از رویدادهای غیر مترقبه» می شود که مجموع آنها برابر است با سود خالص (بلکوئی، ۱۳۸۱،ص ۵۲۴)[۴۰].
مفهوم سود حسابداری در بیانیه شماره یک هیأت استانداردهای حسابداری مالی[۴۱] فرض شده که سود حسابداری معیار خوبی برای ارزیابی عملکرد واحد تجاری است و می تواند برای پیش بینی گردش آتی نقدی مورد استفاده قرار گیرد. دیگر صاحبنظران فرض می کنند که سود حسابداری از لحاظ کلی، اطلاعاتی مربوط در مدلهای تصمیم گیری سرمایه گذاران و اعتباردهندگان محسوب می شود. امّا اعتبار این فرضیات از طریق تحقیقات مشاهدهای تأیید نشده است.
برخی دیگر از پژوهشگران حسابداری اظهار داشته اند که استفادهکنندگان از گزارشهای سود باید توجه داشته باشند که تنها در صورتی سود حسابداری قابل درک و استفاده است که نحوه اندازه گیری و قواعد عملیاتی مربوط به آن نیز روشن باشد (شباهنگ، ۱۳۸۷، ص۱۰۰)[۴۲].
تجزیه و تحلیل دقیق از مفاهیم و اهداف سود ویژه به روشنی بیان می کند که یک مفهوم واحد شاید به خوبی نتواند منظور خاصی را جوابگو باشد و نمیتواند برای کلیّه اهداف کافی باشد بنابراین، برای ارائه سود دو دیدگاه وجود دارد که عبارتست از:
مفهوم واحد سود به نحوی که در برگیرنده اکثر اهداف باشد.
چندین رقم سود خالص به وضوح مشخص گردد تا دو رقم بتواند منظور خاص را تأمین کند.
هر دو دیدگاه دارای مشکلات مربوط به خود است، هدف اصلی گزارشگری سود تهیه اطلاعات مفید برای افراد نیازمند به گزارشگری مالی است. امّا برای درک بهتر، باید اهداف به طور مشخص بیان شود (پارساییان، ۱۳۸۵، ص۳۹۰)[۴۳].
شاید بتوان گفت که سود یکی از مفاهیمی است که حسابداری از اقتصاد به عاریت گرفته است. اگر چه از دیدگاه اطلاعاتی، مفهوم سود، بیشتر فعّالیّتهای حسابداری را توصیف می کند امّا از لحاظ ملاک اندازه گیری بنیادی کماکان مورد تردید است. بر اساس مفروضات بازار کالای سرمایه، تحقیقات علمی نیز مؤید این دیدگاه است که سود حسابداری محتوای اطلاعاتی دارد (اسماعیلی، ۱۳۸۵، ص ۲۷)[۴۴].
مک نیل[۴۵] (۱۹۳۹) در بخشی پیرامون سود واقعی مینویسد: «در حسابداری یک تعریف درست از سود وجود دارد و آن این است که سود، افزایش در ثروت خالص و زیان، کاهش در ثروت خالص است.»
این تعریف اگر چه تعریف یک اقتصاددان میباشد، امّا مختصر، مفید، عینی و به صورت ریاضی هم قابل ارائه میباشد و باید گفت این یک ایدهآل دست نیافتنی نیست.
۶ ـ ۲ تاریخچه پیش بینی سود
سرمایه گذاران عمده به اطلاعات زیادی دسترسی داشته و حتّی انتظار دارند اطلاعاتی را دریافت کنند که سرمایه گذاران جزء به آن دسترسی ندارند. سرمایه گذاران جزء باید به کارگزاران متکی باشند. کمیسیون بورس اوراق بهادار آمریکا جهت رفاه حال سرمایه گذاران جزء، پیوسته شرکتها را به افشای بیشتر اطلاعات تشویق می کند.
در اوایل سال ۱۹۷۳، کمیسیون بورس اوراق بهادار اعلام کرد که برای اولین بار به شرکتهای پذیرفته شده در بورس، اجازه افشای پیش بینیهای سود داده شود. پیشنهاد بعدی در سال ۱۹۷۵ مطرح شد. در این طرح، شرکتها ملزم به انتشار اطلاعات پیش بینی همراه با گزارشهای مالی شدند. این الزامات سبب می شود اطلاعات مدیریت تقریباً برابر با اطلاعاتی باشد که عموم در اختیار دارند.
در آوریل سال ۱۹۷۶، پیشنهاد کمیسیون بورس اوراق بهادار به دلیل مخالفت زیاد، برداشته شد. در نبود افشای پیش بینی سود توسط مدیریت، سرمایه گذاران جزء همواره به تحلیلگران حرفهای اتکا می کنند.[۴۶]
بورس اوراق بهادار تهران، مهمترین و اصلیترین مرکز مبادلات سرمایهای تلقّی می شود که در سال ۱۳۴۵ تأسیس شده است. مطابق قانون، کارگزار موظف است این اطلاعات را به سازمان ارائه دهد:
الف) گزارشها و صورتهای مالی سالانه حسابرسی شده و خلاصه صورت سالانه فعالیّت کارگزار که حداکثر چهار ماه پس از پایان سال مالی به تأیید حسابرس معتمد بورس رسیده است.
ب) هر گونه تغییر در شرایط اعلام شده به سازمان به منظور دریافت مجوز.
ج) سایر مدارک و اطلاعات مورد در خواست سازمان و کلیّه گزارشهای مذکور در آیین
نامه های مصوب در چارچوب قوانین مربوط.
این روند تا سال ۱۳۵۷ ادامه داشت و پس از آن تا سال ۱۳۷۰ عملاً بورس به حالت تعلیق در آمده بود. بین سالهای ۱۳۷۰ تا ۱۳۷۵ آمارهای تولید و فروش هر ماهه، پیش بینی خرید و فروش سالانه و آمار تولید و فروش واقعی سال قبل به عنوان مبنایی جهت قیمت گذاری و هم چنین اطلاعاتی سودمند برای تصمیم گیری سرمایه گذاران تلقی میشد.
بورس اوراق بهادار تهران در سال ۱۳۷۶ طبق بخشنامهای علاوه بر اطلاعات پیش گفته،
شرکتها را ملزم به ارائه سود هر سهم واقعی سه ماهه و سود هر سهم برآوردی سالانه کرد.
بورس اوراق بهادار تهران در سال ۱۳۷۹، با توجه به اهمیت گزارشهای مالی میان دورهای در تصمیم گیری استفاده کنندگان، به منظور قانونمند کردن روش گزارشدهی و افزایش قابلیّت اتکا،
شرکتها را ملزم به ارائه اطلاعات میان دورهای شش ماهه بررسی شده در فرمهای استاندارد کرد.
بدیهی است با ارائه اطلاعات در این قالب، ارسال آمار تولید و فروش ماهانه توسط شرکتها منتفی شده ارائه اطلاعات در خصوص پیش بینی سود هر سهم، طبق رویه موجود باقی ماند.
بند چ از ماده ۵ آیین نامه افشای اطلاعات شرکتهای پذیرفته شده در بورس در سال ۱۳۸۱ شرکتها را مکلّف به ارائه پیش بینی سود هر سهم در پایان هر سه ماه، حداکثر ۲۰ روز بعد از پایان دوره سه ماهه است.
۷ ـ ۲ سود سهام پیش بینی شده
هیأت استاندارد حسابداری مالی[۴۷] مدیریت را موظف کرده است که علاوه بر اعلام سود هر سهم، چشماندازی از دورنمای شرکت را در قالب سود سهام پیش بینی شده در اختیار استفاده کنندگان قرار دهد. مدیران موظفاند به این وظیفه خود عمل کنند تا از این طریق سرمایهگذار نسبت به موقعیت آینده شرکت نیز اطلاعاتی در اختیار داشته باشد و تصمیم گیری مناسبتری داشته باشد.
رویههای حسابداری در محاسبات سود و زیان پیش بینی شده شامل شناسای مواردی چون در آمد، درآمد سرمایه گذاریها، هزینه استهلاک و هزینه مطالبات مشکوک الوصول است. در مورد نحوه شناسایی درآمد، درآمد در انطباق با استانداردهای حسابداری به روش تعهدی محاسبه و در
پیش بینی سود و زیان منظور می شود. در زمان تصویب صورتهای مالی توسط مجمع عمومی صاحبان سهام شرکت سرمایهپذیر (تا تاریخ تصویب صورتهای مالی)، سود سایر سرمایه گذاریها اعم از جاری و بلند مدت در زمان تصویب توسط مجمع عمومی صاحبان سهام شرکت سرمایهپذیر (تا تاریخ ترازنامه) شناسایی می شود. پس از تهیه، این صورت مالی حسابرسی می شود. حسابرسی این صورتهای مالی توسط حسابرس مستقل و طبق استانداردهای حسابرسی انجام می شود.
۸ ـ ۲ اهمیت سود سهام پیش بینی شده
اهمیت سود پیش بینی شده، به میزان انحرافی که با مقدار واقعی آن دارد بستگی دارد. هر چه میزان این انحراف کمتر باشد، پیش بینی از دقت بیشتری برخوردادر است. تحقیقات نشان میدهد بازار برای برآورده شدن انتظارات ارزش قابل ملاحظهای قائل است و نسبت به بر آورده نشدن آن نیز واکنش نشان میدهد (ریز، ۲۰۰۷،ص۱۵۸)[۴۸]
زمانی که سود هر سهم فراتر از انتظارات رود، بازار نسبت به آن دید خوش بینانهای دارد و آن را خبر خوب تلقی می کند. زمانی که سود هر سهم پایینتر از پیش بینی آنها باشد، اعتبار شرکت در برآوردن انتظارات کم می شود (پین، ۲۰۰۸،ص۱۴۸)[۴۹].
سهامداران جهت اتخاذ تصمیمات صحیح و مناسب، نیازمند اطلاعاتی سودمند هستند. در میان اطلاعات موجود، اطلاعات مربوط به سود هر سهم و سود سهام پیش بینی شده مقیاسی است که از نظر بسیاری از استفاده کنندگان با اهمیت و مربوط تلقی می شود و آنها در تصمیمات خود از آن استفاده می کنند. پیش بینی سود هر سهم نقش مهمی در ارزیابی شرکتها دارد. افراد به وسیله آن مقیاسی برای ارزیابی عملکرد شرکت ایجاد می کنند. در حقیقت، اطلاعات مربوط به پیش بینی سود سهام شکل دهنده انتظارات بازار است (کرنل و لندسمن، ۱۹۸۹،ص۲۰۵)[۵۰].
بسیاری از مطالعات نشان دادهاند در مؤسساتی که عملکرد ضعیفی دارند خطاهای وسیعتری در سود پیش بینی شده آنها مشاهده می شود (کوتاری، ۲۰۰۵،ص۱۵۹)[۵۱]. آنها به احتمال زیاد در برآوردن سود پیش بینی شده خود با مشکل مواجه میشوند.
اکثر شرکتهای سهامی سود سهام سالیانه را با دوراندیشی و محتاطانه پیش بینی می کنند تا در صورت عدم توان تحقق مبلغ اعلام شده باعث ایجاد طرز فکر منفی در سهامداران نشوند. عدم تحقق سود پیش بینی شده به معنی ناتوانی شرکت در پوشش سود سهام پیش بینی شده است.
۹ ـ ۲ دقت پیش بینی سود در عرضه اولیه سهام
برخی از تحقیقات مربوط به پیش بینی سود، اثر اعلام سود پیش بینی شده را در عرضه اولیه سهام بررسی کرده اند. دلیل این امر این است که خرید سهام در عرضه اولیه سهام پر خطرتر از سرمایه گذاری در سهام شرکتهای پذیرفته شده در بورس میباشد، زیرا اطلاعات در اولین عرضه سهام چندان گسترده نیست. به منظور کاهش عدم تقارن اطلاعاتی بین مدیران و سرمایه گذاران بالقوه، شرکتها باید اطلاعات مورد نیاز برای ارزیابی سهام را در اختیار سرمایه گذاران قرار دهند.
نمونه ای از این تحقیقات، پژوهش فریت[۵۲] (۱۹۹۸) است که دقت پیش بینی سود در عرضه اولیه سهام در بازار بورس سنگاپور را مورد بررسی قرار داد. در این تحقیق ۱۱۶ عرضه اولیه سهام در بورس سنگاپور طی سالهای ۱۹۹۲ ـ ۱۹۷۷ مورد تحلیل قرار گرفت. بر اساس شواهد به دست آمده، رابطه مثبتی بین پیش بینی سود مدیران و ارزیابی سهام در عرضه اولیه آن ملاحظه شد.
لونکانی و فریت[۵۳] (۲۰۰۵) در مطالعه ای دیگر به بررسی دقت پیش بینی سود در عرضه اولیه سهام در بورس تایلند و رابطه آن با ارزیابی سهام طی سالهای ۱۹۹۷ ـ ۱۹۹۱ پرداختند.
در تایلند، بخش عمده سرمایه گذاران را سرمایه گذاران جزء تشکیل میدهد. با توجه به این که آنها توانایی نسبتاً کمی برای ارزیابی اطلاعات در مورد عرضه اولیه سهام دارند، اتکای اصلی آنها برای تصمیم گیری بر اطلاعات عمومی بازار میباشد.
معیار اندازه گیری دقت پیش بینی، اشتباه (خطا) پیش بینی در نظر گرفته شد. نتایج نشان داد
پیش بینیها به صورت خوشبینانه هستند یعنی سود پیش بینی شده بیشتر از سود واقعی میباشد. البته سود پیش بینی شده توسط مدیران به طور معنیداری از پیش بینی سود با بهره گرفتن از مدل سری زمان دقیقتر است. بنابرین پیش بینی سود در اولین عرضه سهام دارای محتوای اطلاعاتی است.
