جدول ۴-۳ توصیف ویژگی­های آمادگی جسمانی آزمودنی­ها در ۳ گروه ………………………………………………۸۰
جدول ۴-۴ مقایسه تغییرات وزن بدن بین سه گروه………………………………………………………………………………..۸۱
جدول ۴-۵ نتایج آزمون تعقیبی شفه مربوط به وزن بدن در گروه ­های تجربی و کنترل ……………………….۸۱
جدول ۴-۶ مقایسه تغییرات درصد چربی بین سه گروه……………………………………………………………………………۸۲
جدول ۴-۷ نتایج آزمون تعقیبی شفه مربوط به درصد چربی در گروه ­های تجربی و کنترل……………………۸۲
جدول ۴-۸ مقایسه تغییرات وزن­چربی بین سه گروه………………………………………………………………………………..۸۳
جدول ۴-۹ نتایج آزمون تعقیبی شفه مربوط به وزن­چربی در گروه ­های تجربی و کنترل ……………………….۸۳
جدول ۴-۱۰ مقایسه تغییرات وزن­بدون­چربی بین سه گروه……………………………………………………………………..۸۴
جدول ۴-۱۱ مقایسه تغییرات نسبت کمر به لگن بین سه گروه………………………………………………………………۸۵
جدول ۴-۱۲ نتایج آزمون تعقیبی شفه مربوط به نسبت کمر به لگن در گروه ­های تجربی و کنترل ……..۸۵
جدول ۴-۱۳ مقایسه تغییرات توان هوازی بین سه گروه………………………………………………………………………….۸۶
جدول ۴-۱۴ نتایج آزمون تعقیبی شفه مربوط به توان هوازی در گروه ­های تجربی و کنترل …………………۸۶
جدول۴-۱۵ مقایسه تغییرات فشارخون سیستولی بین سه گروه………………………………………………………………۸۷
جدول ۴-۱۶ نتایج آزمون تعقیبی شفه مربوط به فشارخون سیستولی در گروه ­های تجربی و کنترل ……۸۷
جدول ۴-۱۷ مقایسه تغییرات فشارخون دیاستولی بین سه گروه………………………………………………………………۸۸
جدول ۴-۱۸ نتایج آزمون تعقیبی شفه مربوط به فشارخون دیاستولی در گروه ­های تجربی و کنترل ……..۸۸
جدول ۴-۱۹ مقایسه تغییرات ضربان قلب بین سه گروه……………………………………………………………………………۸۹
جدول ۴-۲۰ نتایج آزمون تعقیبی شفه مربوط به ضربان قلب در گروه ­های تجربی و کنترل ………………….۸۹
جدول ۴-۲۱ مقایسه تغییرات ظرفیت حیاتی اجباری بین سه گروه………………………………………………………..۹۰
جدول ۴-۲۲ نتایج آزمون تعقیبی شفه مربوط به ظرفیت حیاتی اجباری در گروه ­های تجربی و کنترل…۹۰
عنوان صفحه
جدول ۴-۲۳ مقایسه تغییرات حجم بازدمی با فشار در یک ثانیه بین سه گروه………………………………………..۹۱
جدول ۴-۲۴ نتایج آزمون تعقیبی شفه مربوط به حجم بازدمی با فشار در یک ثانیه در گروه ­های تجربی و کنترل……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………۹۱
جدول ۴-۲۵ مقایسه تغییرات حداکثر تهویه­ ارادی بین سه گروه……………………………………………………………..۹۲
جدول ۴-۲۶ نتایج آزمون تعقیبی شفه مربوط به حداکثر تهویه­ ارادی در گروه ­های تجربی و کنترل …….۹۲
جدول ۴-۲۷ مقایسه تغییرات توان بی­هوازی بین سه گروه………………………………………………………………………۹۳
جدول ۴-۲۸ نتایج آزمون تعقیبی شفه مربوط به توان بی­هوازی در گروه ­های تجربی و کنترل ……………..۹۳
جدول ۴-۲۹ مقایسه تغییرات بشین و برس بین سه گروه………………………………………………………………………..۹۴
جدول ۴-۳۰ نتایج آزمون تعقیبی شفه مربوط به بشین و برس در گروه ­های تجربی و کنترل ………………۹۴
جدول ۴-۳۱ مقایسه تغییرات خیزتنه بین سه گروه……………………………………………………………………………….۹۵
جدول ۴-۳۲ نتایج آزمون تعقیبی شفه مربوط به خیزتنه در گروه ­های تجربی و کنترل ………………………۹۵
جدول ۴-۳۳ مقایسه تغییرات قدرت دست بین سه گروه……………………………………………………………………….۹۶
جدول ۴-۳۴ نتایج آزمون تعقیبی شفه مربوط به قدرت دست در گروه ­های تجربی و کنترل ………………۹۶
فصل اول
طرح تحقیق

مقدمه
امروزه توجه به کیفیت زندگی و تلاش برای ارتقاء سطح تندرستی و پیشگیری از امراض مختلف از اولویت­های ملی است و نه فقط مجامع علمی، تخصصی و طبی، بلکه عامه مردم نیز بطور روزافزونی از تأثیرات عمیق شیوه زندگی بر میزان سلامت جسمی و روحی و کیفیت زندگی، آگاه شده ­اند. اهمیت فعالیت بدنی به عنوان بخش مکمل یک زندگی سالم گسترش یافته است. علاوه بر این، شواهد علمی دال بر فواید سلامت بخشی تمرین و ورزش در حال افزایش است (۱). تمرین در پیشگیری از بیماری فقر حرکتی مؤثر است. بیماری فقر حرکتی ناشی از فعالیت جسمانی کم است. بیماران مبتلا به فقر حرکتی به کاهش انعطاف­پذیری، انحطاط قلب و عروق، ضعف عضلات و استخوان، سوء عملکردی روده و مثانه دچار می­شوند. عدم فعالیت جسمانی عامل خطرناکی در آمادگی برای امراض قلبی و سکته­ی قلبی است. به علاوه فشارخون و چاقی از عوامل مهم و خطرناک مرتبط با امراض قلبی هستند که با تمرینات بدنی منظم قابل کنترل هستند(۲).

گسترش شناخت رابطه روح، جسم و ذهن به تمایل فزاینده­ی انجام تمرینات سلامتی سنتی از قبیل یوگا منجر شده است. لغت یوگا^[۱] خود به ذهن دانا و حکیم اطلاق می­ شود، و به معنی وحدت و یگانگی است (۳). هاتا یوگا از دو واژه­ تشکیل یافته­است. (ها) به معنای خورشید و (تا) به معنای ماه که به ترتیب به منزله روح و فکر آدمی می­باشند. در واقع این دو اشاره به انرژی مثبت و منفی بدن آدمی دارند که در یوگا به تعادل می­رسند (۴). بیشتر سبک های یوگا بر اساس مسیر هشت گانه­ای شامل حرکات بدنی، تمرینات تنفسی، گام­های موثر بر تمرکز حواس، مراقبه و رفتارهای اخلاقی است، که در جهت تقویت تمرکز و آرام کردن فکر عمل می­ کند. اگر ورزش یوگا به طور صحیح انجام شود می ­تواند بر سطوح ساختاری، فیزیولوژی، احساسی- روانی و روحی اثرات قابل توجهی بگذارد (۵). تنفس خوب تأثیرات زیادی در کیفیت زندگی انسان می­ گذارد. در واقع نه تنها ضامن سلامتی فیزیکی است, بلکه باعث تقویت حالات احساسی و هیجانی شده و تعادل روحی, روانی را نیز به دنبال دارد (۶). به اعتقاد سانگ^[۲] فشارهای ذهنی و جسمی اساس نتیجه تنفس سریع­تر، ضربان قلب تندتر و انقباض رگ­های خونی می باشند که سبب می­شوند تا قلب سخت­تر کار کند و فشار خون بالا برود. در تمرینات یوگا به دلیل برقرار کردن ارتباط منظم با انجام آگاهانه­ی تمرینات بدنی، جریان خون تحریک شده و فشار خون بالا کاهش می­یابد (۷). روش های یوگا می ­تواند برای نیازهای مردم با هر وضعیت جسمی و هر سنی از ۵ سال به بالا مناسب باشد. حتی اگر برخی از افراد نتوانند بعضی از فعالیت­های فیزیکی لازم را انجام دهند، باز هم قادر خواهند بود تا از تکنیک­های، تنفسی و تفکری آن بهره­مند گردند (۸). اصول یوگا آرامش روانی، تعادل و هماهنگی ارکان روان انسان را تامین می­نماید و نوید دهنده بهبود معنی­داری در بهزیستی جسمی و روانی است (۹). چاقی یک مشکل همه­گیر تندرستی است و تقریبا ۲۰ % بزرگسالان تا حدی دارای وزن زیادی هستند. چاقی و اضافه وزن رول مهمی را در بیماری­های گوارشی و مسائل بهداشتی و یا کوتاه شدن زمان زندگی بازی می­ کنند (۱۰). یوگا بهترین روش شناخته شده در ایجاد وضعیتی مناسب برای کنترل وزن محسوب می­ شود. در این ورزش به گردش خون، تنفس و غده تیروئید که در کنترل وزن نقش اساسی دارد توجه شده­است. تمرین­های کششی و تنفسی یوگا علاوه بر تسکین عضلات و سیستم عصبی، مستقیما بر هضم غذا تأثیر می­ گذارد و به متعادل شدن وزن کمک می­ کند. علارغم توصیه پزشکان بر استفاده از پروتئین در کاهش وزن، یوگا بر آرامش فکری تاکید می­ کند (۱۱). عواملی همچون استقامت و قدرت عضلانی برای سلامتی مهم هستند. این عوامل در حفظ وضعیت قامت و بهبود ظاهر شخص مفید هستند؛ زیرا قدرت عضلانی محافظت کننده ­ای نیرومند برای مفاصل است و از آسیب­های مفصلی می­کاهد. میلیون­ها نفر از مردم از کمر درد رنج می­برند و ضعف عضلات شکم و فقدان انعطاف­پذیری در این عارضه مؤثر است. تقویت عضلات و توسعه انعطاف­پذیری به بهبود کمر درد کمک می­ کند(۳). کاهش در انعطاف­پذیری حتی موجب اختلال در حفظ راستای قامت و به دنبال آن بروز درد می­ شود که در نهایت محدود شدن دامنه­ حرکتی و یا درد مفصلی مزمن را به دنبال دارد. همچنین افزایش قدرت به بهبود و حفظ عضلات و مقدار سوخت و ساز پایه، کاهش خطر آسیب­ها، جلوگیری از پوکی استخوان، کاهش کمر درد، تسکین دردهای آرتروز، بهبود سلامت روانی و احتمالا کاهش و کنترل فشارخون، بهبود سطح کلسترول و به ویژه کنترل قند خون کمک می­ کند(۱). تحقیقات زیادی نشان داده­اندکه یوگا قدرت عضلات و انعطاف­پذیری را افزایش می­دهد(۱۲, ۱۳, ۱۴, ۱۵). همچنین امروزه متخصصان مختلف اروپایی و آمریکایی به این نکته پی برده­اند، که یوگا به دلایل علمی تسکین بخش اعصاب است، زیرا بیشتر ارگان­های بدن به وسیله­ اعصاب کنترل می­شوند، که سرچشمه­ی آن­ها در ستون مهره­ها قرار دارند. همچنین اغلب درد­های مفصلی به وسیله­ برخی از مهره­های تیره پشت تولید می­گردند؛ و یا جابجاشدن مهره­ها باعث ایجاد فشار بر روی سلسله اعصاب می­گردد (۱۶).
یکی دیگر از ورزش­هایی که اخیرا در کشور ما بخصوص در بین زنان طرفداران زیادی پیدا کرده است، ورزش ایروبیک می­باشد. ورزش ایروبیک^[۳] یا حرکات موزون به عنوان یکی از شیوه ­های تمرینی برای کسب آمادگی جسمانی به کار می­رود. این شیوه تمرینی امروزه به شکل ورزشی مفرح و مهیج و پرطرفدار جلوه کرده و در دهه­ ۱۹۶۰ سال­های آغازین خود را سپری کرد و در سال ۱۹۸۰ در زمره­ی پر طرفدارترین ورزش دنیا به حساب آمد (۱۷). این تمرینات علاوه بر ایجاد سازگاری­های قلبی- تنفسی به کارایی دستگاه تنفس می­افزاید. تمرین هوازی مداوم و با شدت متوسط به بالا علاوه بر کاهش تنش عضله (تنش عضله ممکن است، ایجاد درد کند) با کاهش در حالت اضطراب، فشارخون و ضربان قلب همراه است (۱۸). مدارک قابل توجهی نشان می­ دهند که شرکت در تمرین ایروبیک فواید فیزیولوژیک و روان شناختی مهمی دارد (۱۹). همچنین ورزش ایروبیک سبب افزایش سطح بتا اندورفین که باعث بهبود افسردگی و مشکلات روانی می­ شود، خواهد شد (۲۰).
به نظر می­رسد یکی از روش­های تعاملی که بر ابعاد جسمانی انسان به خوبی تأثیر گذاشته و باعث پرورش آن­ها می­ شود، تمرینات یوگا و ایروبیک ­باشد. از این­رو می­توان از این روش­ها­ برای بهبود بعضی اختلالات و بیماری­های روحی و جسمی افراد و یا به عنوان روش کمکی در درمان استفاده نمود. با توجه به اینکه این دو ورزش در کشور ما هواداران زیادی پیدا کرده، لذا این پژوهش می ­تواند اطلاعات مفیدی را در حیطه­ی تمرینات یوگا و ایروبیک و اثرات آن در اختیار محققین و متخصصان تربیت بدنی و علوم ورزشی قرار دهد.
۱-۲- شرح و بیان مسئله
پیشرفت تکنولوژی فعالیت انسان را از بدنی به فکری هدایت کرده­است. انسان امروز به میزان زیادی عدم فعالیت را تجربه می­ کند که یک امر مهم در پیدایش بیماری­های مختلف است. این امر موجب به خطر افتادن سلامتی و کاهش عملکرد اعضای حرکتی، قلبی- عروقی، دستگاه تنفس و دیگر اندام­های بدن می­گردد. کاهش توانایی­های عملکردی بدن انسان در دنیای مدرن، با افزایش بیماری­های فشارخون و چاقی همراه است. این بیماری­ها از جمله مواردی هستند که با فعالیت­های بدنی منظم می­توانند درمان شوند (۲۱).
یکی از روش­های جدید که در این زمینه می ­تواند مؤثر واقع شود، ورزش یوگا است. تمرینات یوگا باعث بهبود قابل ملاحظه­ای شاخص­ های سلامت عمومی و قلبی­-­ عروقی و همچنین موجب بهبود جنبه­ های مرتبط با سلامتی و آمادگی جسمانی می­گردد، بدون اینکه دارای اثرات جانبی نامطلوب خاصی باشد (۲۲). همچنین تمرینات یوگا در بهبود عوامل روانی و کاهش اضطراب و استرس اثرگذار است (۲۳). بر طبق نتایج تحقیق شستوپال^[۴] شرکت دانشجویان درکلاس­های یوگا فواید جسمانی و روانی مثبتی را از طریق افزایش تغییرات در خود پنداری و عزت نفس و مولفه­های انعطاف پذیری و استقامت فراهم می ­آورد(۲۴). تمرینات یوگا علاوه بر بهبود چشم­گیر در انعطاف­ تنه و همسترینگ (۲۵)، سبب افزایش قدرت و بهبود کارایی تنفس می­ شود(۲۶، ۲۷). در بیماران مبتلا به سرطان، انجام تمرینات یوگا می ­تواند علائم بیماری را کنترل کرده، استرس را کاهش دهد و کیفیت زندگی بیماران را ارتقاء بخشد (۲۸). تمرینات یوگا باعث کاهش فعالیت سامانه­ی عصبی مرکزی و خودکار در طی تمامی حالت­های پراسترس می­ شود و با کاهش فعالیت سامانه عصبی سمپاتیک سبب کاهش کاتکولامین پلاسما می شود، حتی در برابر برخی از تمرین­ها مانند پرانایاما، بسیاری از عوامل زیستی­ـ شیمیایی مانند کولین استراز سرم، لیپید سرم، کلسترول سرم و قند خون کاهش پیدا می­ کند(۲۹). در اغلب فعالیت­های بدنی، هدف انجام حرکات جسمانی بدون دخالت فکر است، اما در یوگا چنین نیست زیرا هدف نهایی انجام هر حرکت در کمال هوشیاری فکر می­باشد یا به عبارتی با اندیشه متمرکز، هر حرکت با بهره­ گیری از فکر و فارغ از هر احساس دیگری انجام می­ شود به همین جهت روح و جسم در تمرینات یوگا توام می­شوند (۱۱). در طول جلسات یوگا تمرین ها در وضعیتی اجرا می شوند که در یک زنجیره از توالی حرکات به یکدیگر متصل هستند که این زنجیره­ها بدون تکرار است. شواهد نشان می­دهد که اجرای منظم این توالی حرکات باعث بیشتر شدن انعطاف پذیری جسمی، قدرت عضلات و افزایش زنده­دلی و کاهش فشارهای روانی می­ شود و بیماری قلبی- عروقی را کاهش می­دهد (۳۰).
اساس ورزش ایروبیک از حرکات موزون و سنتی کشورهای اروپایی است. شیوه تمرینی ایروبیک موجب توسعه و افزایش آمادگی هوازی می­ شود و این مسأله موجب افزایش قدرت، سرعت و هماهنگی بین اعصاب و عضلات، انعطاف پذیری و چابکی می­ شود. در اجرای حرکات ایروبیک تمرکز ذهنی از اهمیت بسزایی برخوردار است. این مسأله موجب رشد ذهنی و توسعه خلاقیت می­ شود (۳۱). بررسی­ها نشان می­دهد که فعالیت بدنی (هوازی) با تکرار­، شدت و مدت مناسب و بر اساس برنامه ­های منظم، مزایای چشمگیری در برداشته و در مواردی موجب پیشگیری از گسترش برخی بیماری­ها می­شوند. اگر چه تمرینات هوازی می ­تواند موجب بهبود عملکرد سیستم­ها و بخش­های مختلف بدن از قبیل تنفس و انتقال اکسیژن، قلب و عروق، سیستم عصبی، سیستم غدد داخلی، حجم خون عضله و ترکیب بدن می­ شود ولی اغلب از بعد سلامتی نیز مورد توجه است و می ­تواند منجر به کاهش فشارخون، چربی، کلسترول و تری­گلیسرید، ناراحتی­های ارتوپدی و بیماری­های قلبی شود (۱). کوپر محقق و فیزیولوژیست معروف معتقد است که، تمرینات ورزشی هوازی کلیدی است برای گشودن دری که آن را تندرستی جسمانی و روانی می­نامند. به نظر تعدادی از محققان همچون بلو^[۵] و کاواناف، نقش معجزه آمیز دویدن در کاهش افسردگی انکارناپذیر است(۳۲). شرکت در فعالیت­های بدنی ریتمیکی، هماهنگی همه اندام­ها و دستگا­ه­های بدن را بالا می برد و نقش محافظتی بر توانایی عملکردی قلبی- عروق، دستگاه تنفس، غدد، اعضای حرکتی و دستگاه­ عصبی دارد. طبق تحقیقات انجام شده توسط نویسنده­های مختلفی همچون دوراسکویک و همکاران^[۶] (۱۹۹۲)، پاتون و همکاران^[۷] (۱۹۹۶)، اسچمیت و همکاران^[۸] (۲۰۰۱)، چمبلیس^[۹] (۲۰۰۵) و کوستیک و همکاران^[۱۰] (۲۰۰۶) تأثیر مثبت فعالیت­های بدنی ایروبیک در جهت بهبود کیفی توانایی­های عملکردی، ترکیب بدنی و قدرت عضلات را تأیید کرده ­اند (۲۱).