T

Tera

۱۹۷۵

۱۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰

۱۰^۱۵

P

Peta

۱۹۷۵

۱۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰

۱۰^۱۸

E

Exa

۱۹۹۱

۱۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰

۱۰^۲۱

Z

Zetta

۱۹۹۱

۱۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰

۱۰^۲۴

Y

Yotta

۲-۲-۲- نانو­تکنولوژی
Nanotech که مخفف Nanotechnology می­باشد، مطالعه و کنترل ذرات در اندازه­ های اتم و مولکول می­باشد. بطور کلی نانوتکنولوژی با ساختارهایی که حداقل در یک بعد در اندازه­ های بین ۱ تا ۱۰۰ نانومتر هستند، در ارتباط می­باشد و هدفش ساختن اجسام و وسایل با بعد­هایی در اندازه­ های نانو گرفته تا کنترل ذرات در اندازه­ های اتم است(۶۶).
در شیمی، این محدوده ابعادی به کلوئید­ها، مایسل­ها، مولکول­های پلیمری و ساختارهای یکسان نظیر مولکول­های بسیار بزرگ یا تجمع زیادی از مولکول­ها بر می­گردد. در فیزیک یا مهندسی برق، علم نانو بیشتر به رفتار کوانتمی و رفتار الکترون­ها در ساختار­های با اندازه نانو مرتبط می­ شود. در زیست­شناسی و بیوشیمی نیز ترکیبات سلولی و ساختارهای مولکولی جالب زیستی مانند DNA، RNA و اجزای درون سلولی به عنوان نانو ساختارها می­باشند(۳۹).
شکل۲-۳-محدوده علم نانوفناوری
همین نشانه­ها بیانگر ویژگی­های مربوط به اندازه ذره­ای و نیز موجب ایجاد احتمال فعالیت زیستی وابسته به اندازه هستند. مفهوم “بی نظیر بودن”^[۱۸] اغلب هنگام بحث درباره آنچه که نانو را در زمینه ویژگی­های فیزیکی و شیمیایی متفاوت جلوه می­دهد بکار می­رود(۸۲). جالب توجه ترین ویژگی این مواد، توانایی عبور و یا امکان غلبه بر سدهایی است که برای ساختارهای شیمیایی مشابه با اندازه درشت­تر نفوذ ناپذیرند. بسیاری از فواید نانو مواد آشکار شده و بسیاری دیگر نیز در پرده ابهام قرار دارند.

در منابع به اشکال گوناگون از واژه نانو مواد یاد شده است. ستاد ملی فناوری نانو^[۱۹] این فناوری را به سه حوزه اصلی تقسیم می­ کند:
مطالعه و توسعه فناوری موادی که حداقل در یکی از ابعاد، اندازه­ای بین ۱ تا ۱۰۰ نانومتر دارند.
ابداع، کاربرد و تولید ساختارها، مواد، موتورها و یا روش­هایی بر پایه خواص و عملکردهای نوظهور بواسطه ابعاد نانومتری.
مطالعه، کنترل و اصلاح فرآیندها در ابعاد اتمی
مزایای فراوان و البته معایب این فناوری جدید به سرعت نه تنها دنیای صنعتی، بلکه شرایط پیرامون ما را نیز دچار دگرگونی خواهد کرد. با توجه به ویژگی­ها و کاربردهای بسیار متفاوت، انواع نانو ذرات مورد سنتز و مطالعه هستند(۸۲).
شکل۲-۴- محصولات وابسته به فناوری نانو در زیر شاخه­ های مختلف علوم (الف)، مهم­ترین نانو مواد کاربردی در صنایع و محصولات (ب)،(۵۸)، پیش ­بینی سهم کشورهای برتر تولید و مصرف کننده در زیر مجموعه کشاورزی تا سال ۲۰۲۰ (ج)، (د) و رده بندی نانو ذرات در زیر مجموعه صنایع کشاورزی و محیط زیست(۴۷)
سلول­های زنده بهترین نمونه از ماشین­هایی هستند که در سطح نانو کار می­ کنند. ریبوزوم­ها، هیستون­ها و کروماتین، ساختار داخلی میتوکندری، مرکز فرایند فتوسنتز و ATP همگی نانو ساختارهایی هستند که با بازده بسیار بالا کار می­ کنند(۱۸).
زمینه ­های تحقیق در رشته نانوفناوری، زیست فناوری و مهندسی پزشکی با بهره گرفتن از ساختارهایی در مقیاس نانو در تشخیص بیماری­ها، تعیین توالی ژن، انتقال دارو و تخریب حرارتی تومورها^[۲۰] آشکار می­ شود. نکته حائز اهمیت در مورد تمام مواد یاد شده، آن است که اندازه­ های بسیار کوچک آن­ها از طرفی موجب افزایش سطح فعال­شان در واحد جرم شده و از طرف دیگر امکان جابجایی و انتقال آن­ها را در محیط به شکل چشم­گیری سرعت می­بخشد. این عوامل منجر به توانایی ایجاد بر­هم­کنش­های منحصر به فرد و شدید با محیط می­ شود(۸۲). با نگاهی اجمالی به بازار مصرف نانو با طیف گسترده­ای از این محصولات مانند مواد شوینده و پاک کننده، منسوجات، لوازم ورزشی و پزشکی، صنایع غذایی و بسته بندی، محصولات بهداشتی و آرایشی، اسباب بازی، صنایع آب و فاضلاب، سوخت و انرژی، کاتالیزورها و بیوسنسورها، صنایع رنگ، ساختمان و خودرو­سازی، لوازم خانگی (ماشین لباسشویی و یخچال) و الکترونیکی (مدارهای ریز پردازنده)، صنایع کشاورزی (کودهای ضد باکتری و قارچ)، صنایع داروسازی و حتی مکمل­های غذایی مواجه می­شویم(۹۵).
۲-۲-۳- تاریخچه نانوتکنولوژی
استفاده از نانوفناوری توسط انسان بر خلاف تصور عمومی دارای سابقه تاریخی طولانی می­باشد. در این رابطه شواهدی مبنی بر نانو ساختاری بودن رنگ آبی بکار برده شده توسط قوم مایا وجود دارد.. پس از آن رومی­ها از این مواد در ساخت جام­های با رنگ­های زنده استفاده کردند، به این صورت که آنها از ذرات طلا برای رنگ آمیزی این جام­ها بهره می گرفتند. نمونه ای از این جام­ها که برای اولین بار کشف شد جام لیکورگوس می­باشد که متعلق به قرن چهارم قبل از میلاد بوده و دارای ذرات نانو متری طلا و نقره است که در هنگام قرارگرفتن در نورهای مختلف رنگ­های گوناگونی را از خود نشان می­دهد(۱۸).

شکل۲-۵- جام لیکورگوس متعلق به چهار قرن قبل از میلاد
در میان شاخه­ های مختلف علمی، زیست شناسی اولین شاخه­ای بود که وارد این حوزه علمی شد. اساس کار ماشین­های زیستی بر اساس واکنش­های در ابعاد نانومتری می­باشد. از پشه، مورچه و مگس می­توان به عنوان نمونه ­ای از این نانو ماشین­های طبیعی نام برد با این وجود داستان علمی نانوفناوری چیز دیگری است. تحقیقات اولیه بر روی نانو ذرات به سال ۱۸۳۱ بر می­گردد وقتی که مایکل فارادی روی کلوئید قرمز رنگ نقره کار می­کرد و اعلام کرد که رنگ کلوئید فلزی به اندازه ذرات فلزی بستگی دارد و طلا و نقره­های که در شیشه­های مربوط به بیش از ۲۰۰۰ سال پیش یافت شده اند، نانوذره هستند(۹۳). وی عنوان کرد، زمانی که لایه­ های نازک طلا یا نقره را بر روی شیشه سوار کرده و در حرارت مادون قرمز (۵۰۰ درجه سلسیوس) قرار گیرند، تغییرات فوق العاده­ای در خصوصیات آنها رخ می­دهد که باعث از بین رفتن پیوستگی لایه­ های فلزی می­ شود. نتیجه انعکاس کاهش یافته در حالیکه مقاومت ویژه الکتریکی به شدت افزایش می­یابد(۵۶).
استفاده از کاتالیست­های با ساختار نانومتری از ۷۰ سال پیش آغاز شد. در اوایل دهه ۱۹۴۰ ذرات نانومتری تبخیر و ته نشین شده سیلیکا ساخته شد و در آمریکا و آلمان به عنوان جایگزینی برای ذرات ریز کربن سیاه برای مقاوم سازی لاستیک به مصرف رسید. ذرات آمورف سیلیکا کاربرد وسیعی در محصولات تجاری روزمره پیدا کردند، این گونه محصولات دارای محدوده وسیعی می باشند. از پودرهای شیر خشک بدون شیر مخصوص قهوه گرفته، تا لاستیک اتومبیل و فیبرهای نوری در این محدوده قرار دارند. در دهه ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ پودرهای نانومتری فلزات برای ذخیره اطلاعات بر روی نوار ساخته شد. درسال ۱۹۷۶ کریستال­های نانومتری توسط گرانکویست ^[۲۱]و بورمن^[۲۲] با بهره گرفتن از این روش تبخیر گاز کامل تولید شد(۱۸).
شاید بتوان بزرگترین تحول در تاریخ نانوفناوری را سخنرانی فیزیکدانی به نام ریچارد فایمن ^[۲۳]در کنفرانس انجمن فیزیک آمریکا در سال ۱۹۵۹ دانست. در این کنفرانس ایشان با ارائه مقاله­ای به نام “فضای بسیار زیادی در پایین وجود دارد^[۲۴]” درباره دستکاری مواد در ابعاد اتمی صحبت نمود. این مقاله امروزه به عنوان بخشی از آیین نامه انجمن­های نانوفناوری در آمده است. وی ایده خود را از سامانه­های زیستی گرفت که می­توانند بسیار کوچک و در عین حال فعال باشند. وی گفت :تا آنجا که من می­بینم قانون فیزیکی وجود ندارد که با ساخت قطعه­های مختلف رایانه در اندازه­ های کوچکتر از اندازه­ های فعلی مغایرت داشته باشد. وی پروسه­ای را توضیح داد که با دستکاری اتم­ها و مولکول­های منفرد می­توان ساختن و کنترل ذرات کوچکتر را در دست گرفت. او عنوان کرد که در این پروسه پدیده ­های فیزیکی تغییر می­ کنند مثلا از اهمیت جاذبه کاسته شده حال آنکه کشش سطحی و نیروهای واندروالس بیشتر مورد توجه قرار می­گیرند.(۱۸).
۲-۲-۴-فلز نقره
۲-۲-۴-۱-خصوصیات فیزیکی و شیمیایی آن
فلز نقره با عدد اتمی ۴۷ و وزن ۱۰۸ دالتون یک فلز نرم و چکش­خوار با خاصیت انعطاف پذیری بالا است. به دسته فلزات سنگین تعلق دارد و در برابر هوا و آب پایداری داشته اما با ترکیبات حاوی سولفور به شدت واکنش پذیر است. از سنگ معدن آن با عنوان آرژنتینا و نیز به صورت محصول جانبی در استخراج روی، سرب، طلا و مس بدست می ­آید. در جهان کشور مکزیک و نیز پرو و استرالیا از بزرگترین تولید کنندگان نقره هستند. نقره استفاده­های بسیاری در صنعت دارد که برای مثال می­توان صنایع الکترونیک، آلیاژها و آبکاری­های گوناگون فلزات را برشمرد(۸۸).

فصل سوم
روش پژوهش
مقدمه
پایه هر علمی، روش شناخت آن است و اعتبار و ارزش قوانین هر علمی به روش شناختی مبتنی است که در آن علم به کار می‌رود.
غالب مطالعات تحقیقی یک روش یا استراتژی را نشان می‌دهند که به سادگی قابل تشخیص است و شامل رویه‌های مشترک خاصی مانند بیان مسأله، جمع‌ آوری اطلاعات و نتیجه‌گیری می‌باشد. جزئیات این رویه‌های خاص تا حدود زیادی با روش تحقیق تعیین می‌شوند. هر یک از این روش‌ها برای پاسخگویی به یک نوع مسأله متفاوت هستند. دانستن روش های گوناگون و رویه‌های ذیربط برای محقق و استفاده‌ کنندگان تحقیق اهمیت دارد (خاکی، ۱۳۸۲، ص ۲۰۸).

دستیابی به هدف‌های تحقیق میسر نخواهد بود مگر زمانی که جستجوی شناخت با روش‌شناسیِ^[۴۰۵] درست صورت پذیرد. روش‌شناسی به مجموعه‌ای به هم پیوسته از قواعد، اصول، و شیوه‌های معمول در یک رشته از دانش اطلاق می‌شود(همان منبع،ص۱۹۳).
در فصل سوم که روش (متدولوژی) اجرای پژوهش نامیده می‌شود، باید جریان چگونگی انجام تحقیق تشریح شود. روش باید طوری تشریح شود که حاوی کلیه جزئیات کار باشد تا اگر فردی مایل باشد تحقیق را مجدداً به مورد اجرا گذارد، به خوبی موفق شود. برای سهولت می‌توان روش مورد استفاده در پژوهش را به بخشهای کوچکتری تقسیم کرد، مثل چگونگی نمونه‌گیری و گزینش آزمودنیها، شیوه جمع‌ آوری اطلاعات، وسایل مورد استفاده در پژوهش. روش تحقیق در واقع دستورالعمل اجرای تحقیق می‌باشد (داعی، ۱۳۶۶، ص ۶۴ ).از این رهگذر در فصل جاری به تشریح مسائلی چون روش انجام تحقیق، تعریف جامعه آماری تحقیق، نحوه تعیین گروه نمونه آماری، نحوه تهیه ابزار اندازه‌گیری پژوهش و شواهد مربوط به روایی و اعتبار ابزار طرح پژوهش و روش های آماری تجزیه و تحلیل داده‌ها پرداخته می‌شود.
روش انجام تحقیق
با توجه به اینکه تحقیق حاضر در صدد شناسایی عوامل آسیب زا در برنامه آموزش مهارتهای زندگی دوره متوسطه نظری و اولویت بندی اهمیت عناصر تشکیل دهنده این برنامه از منظر متخصصان تعلیم و تربیت، معلمان و دانش‌آموزان شهر تهران و ارائه راهکارهایی برای بهبود وضعیت آن می‌باشد، روش تحقیق از نوع توصیفی^[۴۰۶]- پیمایشی^[۴۰۷] (زمینه‌یابی) می‌باشد. تحقیق توصیفی (غیرآزمایشی) شامل مجموعه روش‌هایی است که هدف آن‌ها توصیف کردن شرایط یا پدیده‌های مورد بررسی است. (سرمد؛ بازرگان و حجازی، ۱۳۸۵، ص ۸۱).
این نوع تحقیق در حقیقت آنچه را که هست توصیف می‌کند و شامل توصیف، ثبت، و تجزیه و تحلیل شرایط موجود است. این کار مستلزم گونه‌ای از مقایسه یا مقابله است و در آن کوشش می‌شود تا روابط میان متغیرهای دستکاری نشده کشف شود (بست، ۱۳۸۱، ص ۴۴). یک نمونه متعارف تحقیق توصیفی شامل ارزیابی نگرش‌ها یا عقاید نسبت به افراد، سازمان‌ها، رویدادها یا رویه‌ها می‌گردد (خاکی، ۱۳۸۲، ص ۲۱۰).
زمینه‌یابی ترجمه واژۀ survey است. این واژه از دو قسمت تشکیل شده است. Sue که از کلمه لاتین super گرفته شده است و به معنای روی، بر فراز، آن طرف، دورتر و برتر است. قسمت دوم Vey است که از لاتین Videre به معنای نگاه و جستجو کردن گرفته شده است. بنابراین survey یعنی نگاه یا جستجو کردن دورتر و فراتر (دلاور، ۱۳۸۴، ص ۱۴۱).
روش تحقیق پیمایشی نوعی از تحقیق توصیفی است که از طریق نظرخواهی به جمع‌ آوری اطلاعات در خصوص کشف روابط بین متغیرها و بررسی واقعیت‌های موجود می‌پردازد. به طور کلی این تحقیق سه هدف را دنبال می‌کند.
توصیف^[۴۰۸]:
توصیف چگونگی توزیع نمونه و تعمیم آن به کل جامعه، توصیف اجزاء یا متغیرهای نمونه و مقایسه آنها باهم
تبیین^[۴۰۹]:
تفسیر اعمال با بهره گرفتن از کلمات، به شکلی که طرف مقابل آن را درک کند و بپذیرد. تبیین علمی عبارتست از برقراری رابطه‌ای درونی بین متغیرهای مختلف از طریق استدلال قیاسی و آزمون نتایج نظریه‌ها.
کشف^[۴۱۰]:
استفاده ازروش‌های زمینه‌یابی به عنوان یک تدبیر پژوهشی دربررسی یک موضوع خاص(دلاور، ۱۳۸۴، ص۱۴۲).
با توجه به اینکه در پژوهش حاضر محقق در پی آن نیست که به شیوه تحقیقات تجربی به دستکاری عوامل و متغیرها بپردازد، یا برای وقوع رویدادها شرایطی را ایجاد کند و یا روابط علت و معلولی متغیرها را تعیین کند، بنابراین مناسبترین روش انجام این تحقیق با توجه به موضوع و هدف آن، روش توصیفی- پیمایشی می‌باشد. توصیفی از این جهت که در صدد بررسی واقعیت‌های موجود و پاسخگویی به سؤالات مربوط به وضعیت فعلی و مطالعه شرایط موجود در رابطه با نیازهای آموزشی است، و پیمایشی از این جهت که در صدد بدست آوردن اطلاعات از طریق نظرخواهی در خصوص نگرش متخصصان تعلیم و تربیت، معلمان، و دانش‌آموزان شاخه نظری دبیرستان‌های عادی- دولتی شهر تهران در مورد آسیب‌های موجود در برنامه درسی مهارتهای زندگی و اولویت بندی اهمیت عناصر تشکیل دهنده این برنامه است.
جامعه آماری تحقیق^[۴۱۱]
جامعه آماری عبارت است از مجموعه‌ای از افراد یا واحدها که دارای حداقل یک صفت مشترک باشند (سرمد، بازرگان و حجازی، ۱۳۸۵، ص ۱۷۷).
جامعه یا گروه کلی به مجموعه‌ای از عناصر گفته می‌شود که دارای یک یا چند ویژگی مشترک باشند. عنصر، به شیء یا فردی اطلاق می شود که عمل اندازه‌گیری در مورد آن انجام می‌شود. در حقیقت جامعه شامل همۀ عناصری است که موضوع یک پژوهش معین در آن مصداق پیدا می‌کند و محقق مایل است درباره آن استنباط کرده و یافته‌های پژوهش را به آن تعمیم دهد و لازمه نمونه‌گیری دقیق تعریف روشن جامعه موردنظر است (خورشیدی و قریشی، ۱۳۸۱، صص ۱۳۳-۱۳۲).
در پژوهش حاضر سعی بر آن بوده است که از دیدگاه های گروه های دخیل در تصمیم‌گیری‌های آموزشی استفاده شود تا نتایج معتبرتری بدست آید. بدین منظور جامعه آماری پژوهش حاضر به صورت زیر تعیین شده است.
متخصصان تعلیم و تربیت:
الف) اساتید و صاحبنظران (اعم از زن و مرد) در زمینه برنامه‌ریزی درسی و آموزش مهارتهای زندگی
ب) مؤلفان و تهیه کنندگان کتاب مهارتهای زندگی دوره متوسطه در دفتر برنامه‌ریزی امور فرهنگی و مشاورۀ
معاونت آموزش و پرورش نظری و مهارتی وزارت آموزش و پرورش.
معلمان(اعم از زن و مرد) آموزش متوسطه نظری شهرتهران که به امر تدریس برنامه آموزش مهارتهای زندگی پرداخته‌اند.
دانش‌آموزان دختر و پسر شاخه نظری دبیرستان‌های عادی- دولتی روزانه شهر تهران که واحد درسی مهارتهای زندگی را انتخاب کرده‌اند.
نمونه آماری تحقیق (تعداد و روش نمونه‌گیری)
نمونه عبارت است از مجموعه‌ای از نشانه‌ها که از یک قسمت، یک گروه یا جامعه‌ای بزرگتر انتخاب و بطوری که این مجموعه معرف کیفیات و ویژگیهای آن قسمت، گروه یا جامعه بزرگتر باشد (نادری و سیف نراقی، ۱۳۸۳، ص ۱۶۳).
گردآوری داده‌های مورد نیاز در پژوهش‌های غیرآزمایشی (توصیفی) که با روش پیمایشی و همبستگی انجام می‌شود به دو طریق امکان‌پذیر است:
الف) شمارش کامل افراد جامعه مورد مطالعه
ب) نمونه‌گیری و انتخاب نمونه معرف از جامعه
به طور کلی، از نظر تحلیل آماری، حتی اگر داده‌ها از طریق شمارش کامل گردآوری شده باشند، می‌توان افراد مورد مشاهده را به عنوان نمونه‌ای از جامعه منظور کرد. این حالت در مواردی رخ می‌دهد که تعداد افراد جامعۀ مورد مطالعه چندان زیاد نبوده و نمونه‌گیری ضرورت نداشته باشد (کیش^[۴۱۲]، ۱۹۶۷، ص ۱۷، به نقل از سرمد، بازرگان و حجازی، ۱۳۸۵ ، ص ۱۷۹).
در پژوهش حاضر با توجه به اینکه امکان مطالعه همه نمونه‌ها با در نظر گرفتن محدودیتهای تحقیق میسر نمی‌باشد محقق سعی نموده است که از جامعه آماری موردنظر تحقیق نمونه کاملاً معرف کیفیات و ویژگی‌های جامعه انتخاب نماید. تعداد و روش نمونه‌گیری در این تحقیق بدین صورت است:
نمونه‌گیری در سطح جامعه متخصصان تعلیم و تربیت به صورت تصادفی ساده انجام شد. بدین صورت که براساس جدول کرجسی و مورگان از مجموع ۲۰ صاحبنظر در زمینه‌های برنامه‌ریزی درسی و آموزش مهارتهای زندگی، ۱۹ نفر به عنوان نمونه تحقیق انتخاب شدند. افراد انتخاب شده در این سطح کسانی هستند که در زمینه آموزش مهارتهای زندگی سابقه فعالیت به صورت تألیف و ترجمه دارند و یا اساتید گروه تعلیم و تربیت که در حوزه برنامه درسی مهارتهای زندگی صاحبنظر می‌باشند را دربر می‌گیرد.
نمونه‌گیری در سطح جامعه معلمان شاخه نظری دبیرستان‌های دولتی شهر تهران که به امر تدریس برنامه آموزش مهارتهای زندگی پرداخته‌اند به صورت نمونه‌گیری خوشه‌ای چندمرحله‌ای انجام شده است. از مجموع ۳۳۰ معلم زن و مرد آموزش مهارتهای زندگی دورۀ متوسطه در کل مناطق ۱۹ گانه شهر تهران، ۵ منطقه به عنوان واحد نمونه انتخاب گردید. سپس از مجموع ۷۵ معلم زن و مرد آموزش مهارتهای زندگی دوره متوسطه در ۵ منطقه نمونه‌گیری شده، با بهره گرفتن از جدول کرجسی و مورگان ۶۴ نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند.
نمونه‌گیری در سطح جامعه دانش‌آموزان دختر و پسر شاخه نظری دبیرستان‌های دولتی شهر تهران که درس مهارتهای زندگی را انتخاب کرده‌اند نیز به صورت نمونه‌گیری خوشه‌ای چندمرحله‌ای انجام شده است. از مجموع *۵۴۴۷۴ دانش‌آموز دختر و پسر شاخه نظری دبیرستان‌های عادی دولتی مناطق نوزده‌گانه شهر تهران که درس مهارتهای زندگی را انتخاب کرده‌اند ۲۰۱۱۳ دانش‌آموز از ۵ منطقه نمونه‌گیری شده به عنوان جامعه مادر انتخاب شدند، سپس با بهره گرفتن از جدول کرجسی و مورگان ۳۷۸ نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. آمار بدست آمده متلعق به سال تحصیلی ۸۶-۸۵ می‌باشد.
در تحقیق حاضر با توجه به پراکندگی توزیع جغرافیایی و وسعت جامعه دانش‌آموزان و معلمان شاخه نظری دبیرستان‌های دولتی در سطح مناطق ۱۹ گانه شهر تهران که مشغول تحصیل و تدریس مهارتهای زندگی هستند و با توجه به اینکه امکان تهیه لیست از اعضای جامعه فوق وجود نداشت و با تکیه بر مزایای روش نمونه‌گیری خوشه‌ای چندمرحله‌ای، این روش مناسبترین شیوه نمونه‌گیری تشخیص داده شد. به منظور تعیین حجم نمونه تحقیق با بهره گرفتن از روش نمونه‌گیری خوشه‌ای چندمرحله‌ای در گروه دانش آموزان مراحل زیر اعمال شده است:
الف) مرحله اول:
از بین مناطق ۱۹ گانه شهر تهران که دبیرستانهای دولتی عادی دارند ۵ منطقه به صورت تصادفی انتخاب شد. از مناطق شمال تهران (منطقه ۳)، از مناطق غرب تهران (منطقه ۵)، از مناطق شرق تهران (منطقه ۸)، از مناطق مرکزی تهران (منطقه ۶) و از مناطق جنوب تهران (منطقه ۱۶) به قید قرعه به عنوان واحد نمونه‌گیری انتخاب شدند.
ب) مرحله دوم:
با توجه به اینکه بررسی اطلاعات و آمار موجود دبیرستانهای مناطق ۱۹ گانه شهر تهران در سال تحصیلی ۸۶-۱۳۸۵ در واحد مدیریت آموزش متوسطه نظری و واحد طرح و برنامه سازمان آموزش و پرورش شهر تهران نشان داد که در همۀ مناطق شهر تهران حداقل یک دبیرستان دولتی دخترانه و پسرانه وجود دارد که در آنها آموزش مهارتهای زندگی به عنوان یک واحد درسی به دانش‌آموزان ارائه شده است. نمونه‌گیری در سطح دبیرستان‌های دولتی بر مبنای حداقل مدارس موجود در هر منطقه که در آنها برنامه آموزش مهارتهای زندگی ارائه شده است قرار داده شد. در مجموع با احتساب ۵ منطقه آموزشی و در هر منطقه ۲ مدرسه (دخترانه و پسرانه) ۱۰ مدرسه به عنوان واحد نمونه‌گیری انتخاب شد. در این مورد با توجه به حجم اندک معلمان آموزش مهارتهای زندگی در هر منطقه نسبت به دانش‌آموزان آن منطقه، بیشتر معلمان مدارسی که این واحد را ارائه کرده بودند به عنوان نمونه تحقیق انتخاب شدند.
ج) مرحله سوم:
با توجه به اینکه جامعه مورد مطالعه، دانش‌آموزان شاخه نظری دبیرستان‌های عادی- دولتی شهر تهران که واحد مهارتهای زندگی را انتخاب کرده‌اند می‌باشد، نمونه‌گیری در سطح کلاس به صورت انتخاب ۲ کلاس در هر مدرسه و ۲۰ کلاس در کل ۵ منطقه انتخاب شده در تهران می‌باشد. در جدول ذیل مشخصات نمونه‌گیری در سطح منطقه و مدرسه، به تفکیک جنسیت در جامعه دانش‌آموزان نشان داده شده است.
جدول ۳-۱: نمونه‌گیری گروه دانش‌آموزان شاخه نظری دبیرستان‌های عادی- دولتی
شهر تهران که درس مهارتهای زندگی را انتخاب کرده‌اند.

یک نمونه برای ایجاد سه لایه سطحی جوش روی هم بدون پیشگرم

جزییات کامل هر نمونه به شرح زیر است:
پارامتر اول پیشگرم
حرارت مورد نیاز جهت پیشگرم نمودن نمونه ها که در سه دمای مختلف صورت می‌گیرد توسط کوره المنتی مقاومتی تامین می گردد.
نمونه شماره ۱) ایجاد یک لایه سطحی تحت دمای پیشگرم ۱۰۰ درجه سانتیگراد.
ابتدا نمونه را در کوره قرار داده و به مدت ۵ دقیقه در دمای ۱۰۰ درجه سانتیگراد حرارت داده شد. سپس قطعه را از کوره درآورده و سریعاً جهت انجام جوشکاری آماده می شود. میزان دبی گاز نیز در این حالت lit/min15 است.
نمونه شماره ۲) ایجاد یک لایه سطحی تحت دمای پیشگرم ۱۵۰ درجه سانتیگراد.
ابتدا نمونه را در کوره به مدت ۵ دقیقه در دمای پیشگرم ۱۵۰ درجه سانتیگراد حرارت داده وسریعاً فرایند جوشکاری برروی ان انجام شد. و پس از اتمام جوشکاری در هوای آزاد سرد می شود.
نمونه شماره ۳)ایجاد یک لایه سطحی تحت دمای پیشگرم ۲۰۰ درجه سانتیگراد.
ابتدا نمونه را در کوره به مدت ۵ دقیقه و در دمای پیشگرم ۲۰۰ درجه سانتیگراد حرارت داده وسریعاً فرایند جوشکاری برروی ان انجام شد.
نمونه شماره ۴) ایجاد دو لایه سطحی تحت دمای پیشگرم ۲۰۰ درجه سانتیگراد.
نمونه را به مدت ۵ دقیقه در دمای پیشگرم ۲۰۰ درجه سانتیگراد حرارت داده و پس از پیشگرم کردن سریعاً نمونه را همانند نمونه‌های قبلی تحت فرایند جوشکاری قرار می گیرند. پس از اتمام جوشکاری سطحی لایه اول به مدت ۵ دقیقه صبر کرده تا حرارت وارده توسط جوشکاری^[۳۵] کاهش یابد. پس از اینکه میزان حرارت وارده کاهش پیدا کرد جوشکاری سطحی لایه دوم بر روی لایه اول را شروع کرده، پس از اتمام جوشکاری نمونه را در هوای آزاد سرد می کنیم.
نمونه شماره ۵ )ایجاد سه لایه سطحی جوش تحت دمای پیشگرم ۲۰۰ درجه سانتیگراد.
ابتدا نمونه را در کوره به مدت ۵ دقیقه و در دمای ۲۰۰ درجه سانتیگراد حرارت داده و با توجه به اینکه شرایط جوشکاری یکسان می باشد به ترتیب جوشکاری لایه های اول و دوم و سوم را بر روی هم انجام داده و جهت سرد کردن آن را در شرایط هوای آزاد قرار می دهیم.
نمونه شماره ۶) ایجاد یک لایه سطحی جوش بدون پیشگرم.
در این حالت نمونه را بدون آنکه پیشگرم شود جوشکاری داده و باید توجه داشت که شرایط جوشکاری (آمپر ۱۵۷ و دبی گاز lit/min15) همانند نمونه های قبلی یکسان می باشد.
نمونه شماره ۷)ایجاد دو لایه سطحی جوش بدون پیشگرم
شرایط جوشکاری یکسان و نحوه جوشکاری نیز یکسان می باشد به طوری که پس از جوشکاری سطحی لایه اول، لایه دوم بر روی لایه اول جوشکاری می شود پس از اتمام جوشکاری نمونه در هوا سرد می شود.
نمونه شماره ۸) ایجاد ۳ لایه سطحی جوش بدون پیشگرم
شرایط جوشکاری یکسان و نحوه جوشکاری به همان صورتی است که قبلاً شرح داده شده به طوری که پس از جوشکاری لایه اول به ترتیب جوشکاری لایه دوم را روی لایه اول و جوشکاری لایه سوم را روی لایه دوم انجام می دهیم و در هوای آزاد سرد می کنیم.
نمونه شماره ۹) ایجاد یک لایه سطحی جوش تحت سرعت جوشکاری مختلف.
در اینجا پارامتر سرعت جوش متغیر می باشد. لذا مدت زمان جوشکاری از لحظه شروع تا پایان را توسط کرنومتر اندازه گرفته و یادداشت کرده و در انتها مدت زمان جوشکاری را با هم جمع کرده و نیز مسافت جوشکاری شده هر پاس را با هم جمع نموده که در نهایت سرعت جوشکاری با تقسیم مجموع مسافت جوشکاری شده بر مجموع مدت زمان جوشکاری شده بر حسب متر بر ثانیه بدست آمده که برای نمونه ی شماره ۹ سرعت به صورت زیر محاسبه شد.
باید تذکر داده شود که شرایط جوشکاری (آمپر ۱۵۷ و دبی گاز lit/min 15) یکسان می باشد.
نمونه شماره ۱۰)ایجاد یک لایه سطحی جوش تحت سرعت ۰/۰۰۳۰.
نحوه انجام جوشکاری و نحوه محاسبه آن مانند نمونه قبلی است با این تفاوت که میزان سرعت جوشکاری متفاوت می باشد:
نمونه شماره ۱۱ ایجاد یک لایه سطحی جوش تحت سرعت ۰/۰۰۲۶.
همانند نمونه های قبلی نحوه انجام جوشکاری شرایط جوشکاری و نحوه محاسبه آن یکسان است و تفاوت در میزان سرعت جوشکاری انجام گرفته می باشد.
بدین ترتیب سه سرعت جوشکاری مختلف ، و بدست آمد.
نمونه شماره ۱۲) ایجاد یک لایه سطحی با دبی گاز مختلف.
در این مرحله پارامتر متغیر میزان دبی گاز می باشد که با کم کردن میزان گاز خروجی توسط مانومتر نصب شده برروی کپسول آرگون بدست می آید لازم به ذکر است که مانومتر وسیله ایست که برای تنظیم گاز خروجی مورد نیاز جهت حفاظت منطقه جوش استفاده می شود.
نحوه جوشکاری مانند نمونه های قبلی است با این تفاوت که میزان دبی گاز خروجی کاهش یافته میزان آمپر نیز همان ۱۵۷ می باشد و میزان دبی گاز برای نمونه شماره ۱۲، ۷ لیتر بر دقیقه می باشد.
نمونه شماره ۱۳ )ایجاد یک لایه سطحی با دبی گاز مختلف.
میزان دبی گاز که lit/min 10 می‌باشد.
نمونه شماره ۱۴) ایجاد یک لایه سطحی با دبی گاز مختلف.
در این نمونه همانند نمونه های ۱۲ و ۱۳ اختلاف در میزان دبی گاز است که در این نمونه lit/min14 می‌باشد.
پس از آماده سازی نمونه ها جهت انجام آزمایشات مربوطه آنها را باید به ابعاد ۵/۲ ×۵/۲ سانتی متر برش داده، به این صورت که از منطقه جوش نمونه ها حداقل دو نمونه با ابعاد ذکر شده به وسیله دستگاه برش عمودی برش داده و پس از اتمام کار برش از هر نمونه ما دو شماره گذاری یکسان که همان شماره نمونه اصلی می باشد نام گذاری و در پایان ۲۸ نمونه که جهت آزمایشات سختی سنجی و مقاومت به سایش بایستی به کار روند. شکل ۳-۳ نمونه برش کاری شده به ابعاد ۵/۲ ×۵/۲ سانتی متر،جهت آزمایشات سختی سنجی و مقاومت به سایش
شکل ۳-۳: نمونه برش کاری شده به ابعاد ۵/۲ ×۵/۲ سانتی متر،جهت آزمایشات سختی سنجی و مقاومت به سایش

آزمایش میکروسختی
به منظور تعیین میزان سختی آزمایش میکروسختی از همه ی نمونه ها به عمل آمد.آزمایش ها به کمک دستگاه میکروسختی Coopa Haaresh انجام شد (شکل ۳-۴).
شکل ۳-۴: دستگاه میکروسختی.
آزمایش میکروسختی با نیروی ۵۰۰گرم که به مدت۱۵ ثانیه به نمونه اعمال می شد،انجام شد. از هر نمونه چهار آزمایش گرفته شد و میانگین سختی های حاصل به عنوان سختی هر نمونه در جدول سختی قرار داده شد.

بررسی خواص سایشی
به منظور بررسی مقاومت به سایش نمونه ها،آزمایش سایش از نوع پین ودیسک انجام شد( شکل ۳-۵ و ۳-۶).

شکل ۳-۵: دستگاه آزمایش سایش پین ودیسک.

شکل ۳-۶: دستگاه آزمایش سایش پین ودیسک. جزییات دستگاه.
قبل از انجام آزمایش، سطح مورد نظر نمونه ها جهت سایش، به کمک استون شستشو شد تا سطح کاملاً تمیز و عاری از مواد زائد باشد.
نیروی اعمالی در آزمایش سایش،۱۰نیوتن و میزان مسافت طی شده ۱۰۰ متر بود که با سرعت ۰.۱ متر بر ثانیه طی می شد. این مسافت بر روی دایره ای به قطر ۱۳ میلی متر طی می شد. قبل وبعد از هرآزمایش، نمونه ها به کمک ترازو با دقت ۰.۰۰۰۱ گرم وزن شد و میزان کاهش وزن محاسبه شد.
پس از انجام آزمایش های سایش،سطح سایش نمونه ها جدا شده و پس از مختصری تمیزکاری با بهره گرفتن از استون و مسواک،به منظور تعیین مکانیزم سایش،با میکروسکوپ الکترونیSEM مشاهده شدند.(شکل۳-۷) همچنین پین از جنس فولاد HSS استفاده شد. قطر پین ها۵ میلیمتر و طول آن ۵۰ میلیمتر بود.

3. 3. ۳ . مغلوب شدن عقل

هواپرستی از درون انسان سرچشمه می گیرد آدمی با پیروی از هواهای نفسانی، عقل را که حاکم عادل و بزرگ ترین نعمت الهی است کنار می زند و ظلمت نفس را بر نورانیّت عقل غلبه می دهد و او را به اسارت فرمانده ی پایگاه هوی و هوس که شیطان است در می آورد.
عقل چیست: راوی می گوید: از حضرت امام جعفر صادق ( ع ) پرسیدم: ” عقل چیست؟ ” امام ( ع ) فرمودند: (( عقل ، چیزی است که به وسیله ی آن خداوند بخشنده پرستش می شود و بهشت به وسیله آن به دست می آید )) عرض کردم: ” در وجود معاویه چه بود؟ ” امام ( ع ) فرمودند: (( در وجود معاویه شیطنت بود؛ چیزی که شبیه عقل هست، امّا عقل نیست! )) . (حرّ عاملی، ترجمه ی جهاد با نفس، ص ۸۹ ) .
عقل یک نیروی حسابگر، که می سنجد این کار ِ مورد نظر، چه تأثیری نسبت به آینده و سرنوشت و آخرت ما دارد. غریزه، محاسبه ای ندارد بلکه کششی است مبهم، شبیه جذب و انجذاب مغناطیسی که انسان را چشم بسته نسبت به عواقب و آینده کار، به سویی می کشد و عقل با آگاهی محاسبه می کند و می سنجد که این کار، ما را به کجا می کشاند و نسبت به آینده ما چه تأ ثیری خواهد داشت و به تناسب این آگاهی و محاسبه و سنجش تصمیم می گیرد و به دنبال آن اقدامی می کند که نتیجه مطلوبی داشته باشد. پس عقل و نفس با هم مبارزه می کنند و این دو، در مقابل هم تلقی شده اند برای آن است که مطالب به ذهن نزدیک تر و درکش آسان تر شود و گرنه این دو درعرض هم نیستند ؛ چرا که، نفس یک سری خواهش ها و میل ها دارد و عقل، چراغی است که راه را روشن می کند و سرانجام قوّه تصمیم گیری که یک مرتبه نفس است و از جوهر نفس بر می خیزد در بین عقل و تمایلات، تعیین کننده خواهد بود . (مصباح یزدی، اخلاق در قرآن، ج ۱ ، ص ۱۸۶ ) .

هواپرستی باعث می شود که عقل افراد تحت امرش، مغلوب شده و گاهی به طور کلّی اسیر و منکوب گردد . که در قرآن و نهج البلاغه به آن می پردازیم :
۳ . ۳ . ۱ . مغلوب شدن عقل در قرآن :
وَ مِنهم مَن یَستَمِعُ الیکَ حتَّی اِذا خَرَجوا مِن عِندکَ قالوا لِلَّذینَ اوتوا العلمَ ماذا قالَ ءانِفاً اُولئِکَ الَّذینَ طَبَعَ اللهُ علی قُلوبِهِم وَ اتَّبَعوا اَهواءَهُم . محمد (۴۷) : ۱۶ .
گروهی از آنان به سخنانت گوش فرا می دهند، امّا هنگامی که از نزد تو خارج می شوند به کسانی که علم و دانش به آنان بخشیده شده می گویند: (( الان چه گفت ؟! )) آن ها کسانی هستند که خداوند بر دل هایشان مُهر نهاده و از هوای نفسشان پیروی کرده اند .
طباطبایی در المیزان ذیل آیه شریفه می گوید: که درباره استفهام در جمله ( ماذا قال آنفاً ) سه قول وجود دارد: به نقل از آلوسی صاحب تفسیر روح المعانی، استفهام در جمله، برای به دست آوردن حقیقت مطلب است، چون آن ها غرق در کبر و غرور و پیروی هواهای خود بودند و این هواها نمی گذاشت سخن حق را بفهمند، هم چنان که در جای دیگر فرموده : فَما لِهولاءِ القومِ لا یَکادونَ یَفقَهونَ حدیثاً . نساء : ۷۸ . ( آلوسی ، روح المعانی، ج ۲۶ ، ص ۵۰ ) .
و به نقل از صاحب مجمع البیان که گفته است: استفهام به منظور استهزاء است. و نیز گفته است: برای تحقیر است، گویی سخن حق در نظرشان پر از اباطیل بوده و اصلاً معنای درستی نداشته. و برای هریک از این سه قول وجهی است. که برای جلوگیری از تطویل مطالب به توضیح آن ها نمی پردازیم . (طبرسی ، مجمع البیان ، ج ۹ ، ص ۱۰۲ )
پس این آیه در مقام معرفی کفار است و در حقیقت معنای پیروی هواها، إمارت و فرماندهی طبع (مهر ) بر قلب و عقل است، پس قلبی که محکوم طبع نموده و بر طهارت فطری و اصلی خود باقی مانده باشد در فهم معارف دینی و حقائق الهی درنگی ندارد .(طباطبایی، المیزان، ج ۱۸ ، صص ۳۵۵ ـ ۳۵۶ ) .
در اطیب البیان نیز آمده است: که از علی بن ابراهیم است که گفت (( نزلت فی المنافقین )) زیرا آن ها می آمدند حضور پیامبر و فرمایشات آن حضرت و آیات شریفه قرآن را استماع می کردند. چون از خدمتش بیرون می رفتند می گفتند: که ما نفهمیدیم و درک نکردیم فرمایشات او را، اشاره به این که بیهوده و بی مغز بود چیزی به دست ما نیامد. و به واسطه ی قساوت قلب و سیاهی دل، قلب آن ها مهر شده، از قابلیت افتاده و خداوند آن ها را به خود واگذارده و عنایتی به آن ها ندارد و آن ها هواهای نفسانیه خود را متابعت می کنند . (طیب، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج ۱۲، صص ۱۵ ـ ۱۷۶ ) .
اعمال و رفتار انسان اگر خلاف دستورات الهی باشد قساوت قلب را به دنبال دارد و هر آن چه که بشنود و بخواند در دل و جان و قلب جا نمی گیرد و گویی بر قلبش مُهری کوبیده شده که سخن حق بر دلش و قلبش وارد نشود . و این نتیجه ی سرپیچی از دستورات الهی است که به خاطر پیروی از هوای نفس به وجود آمده است .
۳ . ۳ . ۲ . مغلوب شدن عقل در نهج البلاغه :
حضرت علی ( علیه السّلام ) در (( حکمت ۲۱۱ )) به این اثر اشاره نموده و می فرمایند: « وَ کَم مِن عَقلٍ أسیرٍ تَحتَ هَوَی أمیرٍ ». ( صبحی صالح ، نهج البلاغه ، ص ۵۰۶ ) .
« و چه بسا عقل که اسیر فرمان روایی هوس است » . ( دشتی ، محمّد ، ترجمه نهج البلاغه ، ص ۴۸۱ )
چه بسا خردی که زیر فرمان هوا و اسیر اوست. عقل یا توان غلبه بر نفسِ امّاره و منصرف کردن خود را از خواست خویشتن دارد، یا چون کشتی گیر در برابر آن می ایستد که در این صورت گاهی عقل غالب است و گاهی نفس. نوع اوّل : عقلی است که مطیع خداوند و به امر خداوند نیرومند است . نوع دوم : از جهتی نظیر نوع اوّل است. امّا نوع سوم : عقلی است که خدا را نافرمانی کرده و فرمانبر نفس است و همچون اسیری در دست هوای نفس می باشد. این نوع عقل در عالم انسان ها فراوان است ، چون لذت های محسوس بر خلاف لذّات عقلی ، نقد و حاضر است و برای همین است که امام ( علیه السّلام ) از این نوع عقل ( عقلِ مغلوب هوای نفس ) آگاهی هشدار داده است . ( ابن میثم بحرانی، شرح نهج البلاغه، حکمت ۱۹۶ ، ج ۵ ، ص ۳۵۱ ) .
مؤید این مطلب حدیث دیگری از امام ( علیه السّلام ) است ایشان می فرمایند : « الهوی ، عدوّ العقل » . « خواسته های ناروا ، دشمن خرد هستند . » ( انصاری، ترجمه غررالحکم ، ج ۱ ، ص ۱۳ ، جمله ۳۲۱ ) .
وچه بسیار است عقل اسیر در دست خواهش نفس امّاره امیر، به عبارت دیگر : عاقل گرفتار در دست جاهل . ( نواب لاهیجانی ، محمّد باقر ، شرح نهج البلاغه ، حکمت ۲۴۱ ، ص ۳۱۱ ) .
و نیز امام (ع ) در این فراز از نامه ۳۱ می فرمایند : « وَ الهوی شریک العمی » . ( صبحی صالح ، نهج البلاغه ، ص ۴۰۴ ) .
« هوای نفس مساوی با کوری است » . ( دشتی ، محمد ، ترجمه نهج البلاغه ، نامه ۳۱ ، ص ۳۸۳ ) .
هوای نفس شریک کوری و نابینایی است، و وجه اشتراکش با کوری، همان گمراهی و ترک اعتدال به مانند کوری است و هرچه با کوری جهت مشترک داشته باشد شایسته ی اجتناب است همانند این گفته است که : دلبستگی تو به هر چیز ، کور و کرت می کند . ( ابن میثم بحرانی ، شرح و ترجمه نهج البلاغه ، ج ۵ ، ص ۹۵ ) .
پس هوای نفس، انسان را کور می کند. عقل انسان را زائل می کند، به عبارتی هوای نفس یک کوری عقلانی به انسان می دهد. بصیرت را از انسان می گیرد، یعنی یک کوری معرفتی و شناختی به انسان می دهد . و درک انسان را ضعیف می کند .
۳ . ۴ . بی عدالتی در داوری
موضوع عدل و عدالت یکی از مباحث مهم دین مقدس اسلام است . برقراری عدل و عدالت در جامعه، وظیفه الهی است و اساس و قوام و استمرار حکومت ها در رعایت عدالت توسط حاکمان آن ها می باشد . و نبود عدالت که ممکن است به خاطر پیروی از هوای نفس باشد ؛ باعث ظلم در حق کسانی شود که به آن ها ظلم شده است و حق شان ضایع گردیده است که قرآن در این زمینه به آن پرداخته است :
۳ . ۴ . ۱ . بی عدالتی در داوری در قرآن :
یا اَیُّها الَّذینَ آمَنوا کونوا قَوّامینَ بِالقسطِ شُهداءَ لِلّهِ وَ لو علی اَنفُسّکم اَوِ الوالدینِ وَ الاَقرَبینَ اِن یَکُن غَنیّاً اَو فَقیراً فَاللهُ اَولی بِهِما فَلا تَتَّبِعوا الهَوی اَن تَعدِلوا وَ اِن تَلوا اَو تُعرِضوا فَاِنَّ اللهَ کانَ بِما تَعمَلونَ خبیراً . نساء (۴) : ۱۳۵ .
ای کسانی که ایمان آورده اید! کاملاً قیام به عدالت کنید . برای خدا شهادت دهید، اگر چه به زیان خود شما، یا پدر و مادر و نزدیکان شما بوده باشد؛ اگر آن ها غنی یا فقیر باشند، خداوند سزاوارتر است که از آنان حمایت کند. بنابراین، از هوی و هوس پیروی نکنید؛ که از حق، منحرف خواهید شد. و اگر حق را تحریف کنید، و یا از اظهار آن اعراض نمایید، خداوند به آن چه انجام می دهید، آگاه است .
در تفسیر روان جاوید آمده است: مؤمن باید ساعی و مجاهد در اقامه عدل باشد و از شهادت به حق در راه خدا دریغ ننماید اگر چه بر ضرر خود و کسان نزدیک و دور او باشد و نباید مراعات فقر کسی را کند و شهادت بر نفع او دهد یا ملاحظه غنی و حشمت کسی را نماید و بر ضرر او شهادت ندهد چون خداوند سزاوارتر است از هر کس به مراعات و ملاحظه از بندگانش با وصف این ، مراعات حق را براین قبیل امور ترجیح داده و اداء شهادت را واجب و کتمان آن را حرام فرموده و در مقابل حکم الهی نباید ملاحظه دوستی یا دشمنی یا عصبیّت یا ترس یا رحم یا جهات دیگر را کرد و از مرّ حق تجاوز نمود و هوای نفس را باید از خود دور کرد که موجب عدول از حق است و ترک آن مقتضی ثبات در عدل . و در مجمع از حضرت باقر ( علیه السّلام ) روایت نموده که مراد از گردانیدن زبان ، تبدیل شهادت است و مراد از اعراض، کتمان از آن است و در هر حال خداوند بر اعمال بندگان خبیر است و مجازات می فرماید . ( ثقفی تهرانی ، تفسیر روان جاوید ، ج ۲ ، ص ۱۳۸ ) .
در این آیه تأکید فراوانی نسبت به مسئله عدالت شده است و این به خاطر وجود زمینه بی عدالتی در درون فرد و میان جامعه است؛ و گرنه این همه کلماتی که مبنی بر تأکید است، یک جا در یک آیه به کار نمی رفت. لذا قیام به عدالت باید خوی و خصلت مؤمنان گردد و در هر جا و هر زمان نسبت به انجام آن احساس مسئولیّت نمایند . (قرائتی ، تفسیر نور ، ج ۲ ، ص ۴۶۹ ) .
نکته کلیدی در اجرای عدالت، سرکوب هوای نفس و دوری جستن از آن است در غیر این صورت، زمینه های انحراف انسان از سوی حق فراهم می گردد .
امام علی (ع) که مظهر عدل و عدالت خواهی می باشد به این مسئله در نهج البلاغه پرداخته است که میان مردم به حق داوری کنید و از هوای نفس خود پیروی نکنید .
۳ . ۴ . ۲ . بی عدالتی در داوری در نهج البلاغه :
یک داور و قاضی در صورتی می تواند به حق داوری کند که پا روی هواهای نفسانی خود بگذارد و در قضاوت هایش فقط خدا را ببیند و بس. شاید به ظاهر در این دنیا به مقام و جایگاهی رسیده باشد که مردم او را اِکرام کنند، امّا اگر به نا حق حکم کند قطعاً گرفتار عذاب الهی خواهد شد.
« فَإنَّما حُکِّمَ الحَکَمانِ لِیُحیِیَا مَا أحیَا القرآنُ و …… وَ کانَ الجَورُ هَواهُما فَمَضَیا علیه . وَ قَد سَبَقَ استِثنَا ؤنَا عَلَیهِما ـ فِی الحُکُومَهِ بالعَدلِ ، وَ الصَّمدِ لِلحَقُّ ـ سُوءَ رَأیِهِمَا ، وَ جَورَ حُکمِهِما » . ( صبحی صالح ، نهج البلاغه ، خطبه ۱۲۷ ، ص ۱۸۵ ).
« اگر به آن دو نفر ( ابوموسی و عمر و عاص ) رأی به داوری داده شد، تنها برای این بود که آن چه را قرآن زنده کرد، زنده سازند، ….. چون ستمگری با هواپرستی آن ها سازگار بود با ستم همراه شدند . ما پیش از داوری ظالمانه ی شان با آن ها شرط کردیم که به عدالت داوری کنند و بر اساس حق حکم نمایند ، امّا به آن پای بند نماندند » . ( دشتی، محمّد، ترجمه نهج البلاغه، ص ۱۷۱ ) .
ما به حکمیّت رضایت دادیم به شرط این که به کتاب خدا عمل کنند، بدیهی است اگر شرط به عمل نیاید، مشروط در حکم معدوم است، و با توجّه به این که ما از آن ها تعهد گرفته بودیم که بد اندیشی نکنند و رأی شخصی خود را در این کار دخالت ندهند چون عمداً با شرایط مخالفت کرده اند، ردّ حکم و مخالفت با رأی آن ها واجب است. توفیق و دور ماندن از لغزش با خداست . ( ابن میثم بحرانی، شرح نهج البلاغه، خطبه ۱۲۵، ج ۳ ، ص ۲۴۸ ) .
حکومت از آن خداست و خداوند برای این که عدل و عدالت برقرار شود افرادی را انتخاب می کند تا بر زمینیان به عنوان جانشین خود احکام الهی را پیاده سازند. امّا عدّه ای هم هستند که با خواهش های نفسانی خود از حکومت خدا خارج می شوند و حکومت ظالمانه تشکیل می دهند .
۳ . ۵ . انکار حقّ آشکار
یکی از بارزترین آثار هواپرستی که در این بخش مورد بحث ماست این است که هواپرستی حجاب و آفت شناخت، و منع حق می گردد، اتّفاقاً یکی از مهم ترین آثار تقوا نیز ضدّ همین اثر است. تقوا و هواپرستی ضدّ خاص یکدیگرند، زیرا هوی و هوس، منشأ خطایا و گناهان است و در مقابل تقوا، منشأ مصون ماندن از خطایا و کلّ گناهان است .
۳ . ۵ . ۱ . انکار حقِّ آشکار در قرآن :
آن کس که دل به هوا و هوس می دهد حقیقتاً خدا را فراموش کرده است و شاید هم نمی داند امّا کارش مبارزه علنی و آشکار با خدا است. پیروی از هوای نفس، در نهایت انسان را به انکارِ حقِّ آشکار و خیانت می کشاند .
یا داودُ اِنّا جَعَلناکَ خَلیفَهً فِی الارضِ فَاحکُم بَینَ النّاسِ بِالحَقِّ وَ لا تَتَّبِعِ الهوی فَیُضِلَّکَ عَن سَبیلِ اللهِ اِنَّ الَّذینَ یَضِلّونَ عَن سَبیلِ اللهِ لَهُم عَذابٌ شدیدٌ بِما نَسوا یَومَ الحِساب . ص (۳۸) : ۲۶ .
ای داوود! ما تو را خلیفه در زمین قرار دادیم؛ پس در میان مردم به حق داوری کن، و از هوای نفس پیروی نکن که تو را از راه خدا منحرف سازد؛ کسانی که از راه خدا گمراه شوند، عذاب شدیدی به خاطر فراموش کردن روز حساب دارند!
در المیزان آمده است: که در داوری در بین مردم پیروی هوای نفس نکن که از حق گمراهت کند حقّی که همان راه خداست و در نتیجه می فهماند که سبیل خدا حق است. و ( إنَّ الَّذین ….. ) این جمله نهی از پیروی هوای نفس را تعلیل می کند به این که این کار باعث می شود انسان از روز حساب غافل شود و فراموشی روز قیامت هم عذاب شدید دارد و منظور از فراموش کردن آن، بی اعتنایی به امر آن است. (طباطبایی، المیزان، ج ۱۷ ، ص ۲۹۷ ؛ بروجردی، تفسیر جامع، ج ۶ ، صص ۲۸ ـ ۲۹ ) .
داوری کردن و قضاوت بین مردم کار هر کسی نیست، تنها افراد برگزیده از طرف خداوند می توانند داور و قاضی خوبی باشند. کسی که اعتقادی به قبر و قیامت و عذاب الهی ندارد و از هوای نفس پیروی می کند گمراه می شود و جامعه را به نابودی می کشاند .
۳ . ۵ . ۲ . انکار حقِّ آشکار در نهج البلاغه :
امام علی ( علیه السّلام ) در (( نامه ۶ )) خطاب به معاویه که چنین کرد می فرمایند: « وَ لَعَمرِی ، یا مُعاویهُ ، لَئِن نَظَرتَ بِعَقلِکَ دُونَ هَواکَ لَتَجِدَنِّی أَبرَأَ النَّاسِ مِن دَمِ عُثمانَ ، وَ لَتَعلَمَنَّ أنِّی کُنتُ فی عُزلَهٍ عَنهُ إلّا أن تَتَجَنَّی مَا بَدا لَکَ ! » . ( صبحی صالح ، نهج البلاغه ، نامه ۶ ، ص ۳۶۷ ) .
« ای معاویه! اگر دور از هوای نفس ، به دیده ی عقل بنگری، خواهی دید که من نسبت به خون عثمان پاک ترین افرادم. و می دانی که من از آن ماجرا دور بوده ام، جز این که از راه خیانت مرا متّهم کنی، و حقّ آشکاری را بپوشانی! » ( دشتی محمّد، ترجمه نهج البلاغه ، ص ۳۴۷ ) .

چرا که حافظ گول سخنان مدعیان دروغین را نخواهد خورد و خود در تشخیص سره از ناسره استاد بی بدیلی است:
با خرابات نشینان ز کرامات ملاف هر سخن وقتی و هر نکته مکانی دارد
(همان: ۸۴)
چرا که « سخنی که از دل برآید لاجرم بر دل نشیند » و هر کس نمی تواند ادعای کرامات داشته باشد:
دلنشان شد سخنم تا تو قبولش کردی آری آری سخن عشق نشانی دارد
(همان: ۸۴)
۴ـ۱ـ۱ـ۱ـ۷. زهد
زهد یکی از مقامات طریقت است. «ضد محبّت دنیا و مال را زهد گویند. و آن عبارت است از دل برداشتن از دنیا و آستین « فشاندن » بر آن و اکتفا کردن به قدر ضرورت از برای حفظ بدن. و یا عبارت است از پشت کردن به دنیا، و روی آوردن به آخرت بلکه از غیر خدا قطع نظر کردن و رو آوردن به خدا. و این، بالاترین درجات زهد است». (نراقی، ۱۳۸۶: ۳۱۱)

خرّمشاهی معتقد است که حافظ به زهد با دید طعن و طنز می نگرد و اهل زهادت و عبوسی و گرانجانی نیست.
« اگر اهل زهد نیست درست به این خاطر است که می داند زهد ـ حتّی زهد بی ریا ـ همانا دیدن یک وجه از حقیقت و ندیدن سایر وجوه حقیقت یا وجوه سایر حقایق است. زهد بدون افراط و اسراف دست نمی دهد و این با اصل اقتصاد و اعتدال او جور نمی آید ». (خرّمشاهی، ۱۳۶۸: ۲)
در مبحث معاد ثابت کردیم که حافظ از دنیا و عقبیٰ فقط و فقط طالب یار است و اگر حافظ بداند که در جهنم هم باشد، رضای خدا و خیال خدا و ایمان به خدا و… را خواهد داشت، راضی است:
در آتش ار خیال رخش دست می دهد ساقی بیا که نیست ز دوزخ شکایتی
(دیوان حافظ،۱۳۸۹: ۲۸۲)
صحبت حور نخواهم که بود عین قصور با خیال تو اگر با دگری پردازم
(همان: ۲۱۷)
فراق و وصل چه باشد رضای دوست طلب که حیف باشد ازو غیر او تمنّایی
(همان: ۳۸)
مهر رخت سرشت من خاک درت بهشت من عشق تو سرنوشت من، راحت من رضای تو
(همان: ۲۶۵)
خرقه ی زهد و جام مِی گر چه نه در خور همند این همه نقش می زنم از جهتِ رضای تو
(همان: ۲۶۵)
و چنین انسانی با این اوصاف دارای بالاترین درجه ی زهد « زهد عارفین » است: « قسم هفتم و آن
« زهد عارفین » و بالاترین اقسام زهد است، آن است که جز قرب پروردگار، و لقای او نطلبد. نه او را التفاتی به آلام و عذاب جهنم باشد تا خلاصی از آن را طلبد. و نه به لذّات بهشت. تا وصول به آن ها را جوید. بلکه همه همّت او مستغرق لقای پروردگار باشد. همچنان که در فقرات مناجات حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام به آن تصریح شده.
از در خویش خدایا به بهشتم مفرست که سر کوی تو از کوی و مکان ما را بس
و ظاهر آن است که هر که خدا را شناخت و لذت ملاقات او را یافت و دانست که لذت تنعم به حور و قصور و اشجار و انهار، با التذاد به لقای پروردگار در یک حال جمع نمی شود، دیگر غیر از لقای پروردگار چیزی نخواهد ». (نراقی، ۱۳۸۶: ۳۲۴)
دانستن نکته ی مهمّی خالی از لطف نیست و آن اینکه، احساس می شود کسی که اهل زهد و زاهدی شد، هیچ نصیب و بهره ای از دنیا ندارد. این یک فکر باطل است. امیر المؤمنین علی (ع) فرمودند که: « علامت طالب آخرت آن است که دل از زینت چند روزه دنیای فانی بردارد. آگاه باشید که دل برداشتن و زهد هیچ زاهدی در دنیا قسمت او را کم نمی کند. و حرص هیچ حریصی بر دنیا آن چه از برای او مقدر شده را زیاد نمی کند. پس مغبون کسی است که از نصیب خود در آخرت محروم شود ». (نراقی، ۱۳۶۸: ۳۱۵)
بنابراین آخرت خواهی، قسمت دنیایی را کم نمی کند بلکه دنیاخواهی، نصیبی از آخرت برای ما ندارد:
فردا شراب کوثر و حور از برای ماست و امروز نیز ساقی مه روی و جام مِی
(دیوان حافظ،۱۳۸۹: ۲۷۶)
خداوند در قرآن می فرمایند: « مَن کَانَ یُرِیدُ حَرْثَ الْآخِرَهِ نَزِدْ لَهُ فِی حَرْثِهِ وَ مَن کَانَ یُرِیدُ حَرْثَ الدُّنْیَا نُؤتِهِ مِنْهَا وَمَا لَهُ فِی الْآخِرَهِ مِن نَّصِیبٍ » « هر که حاصل دنیا را بخواهد ما به او می دهیم، و دیگر در خانه آخرت نصیبی از برای او نیست. » (سوره شوریٰ، آیه ۲۰)
و حافظ با توجه به عرفان عمیق خود و تسلّط کامل بر قرآن، به روح اسلام ناب دست یافته بود و میدانست که هر چه غیر از خدا که طلب می کنیم، در واقع از زهد واقعی فاصله گرفته ایم حتّـی اگـر
خواسته مان بهشت و حور و… باشد، چه برسد به دنیا و نعمت های آن:
گر از آن آدمیانی که بهشتت هوس است عشق با آدمی جند پری زاده کنی
(دیوان حافظ،۱۳۸۹: ۳۱۱)
چرا که غیر خدا خواستن زهد واقعی نیست و غیر خدا خواستن، چه دنیا خواستن باشد و چه آخرت خواهی، فرقی ندارد. بنابراین حافظ زهدی از جنس عارفانه دارد. زهدی که حتّی بهشت در آن جای ندارد چه برسد به دنیا:
« زاهدان گروهی از مردم دنیایند که دنیاپرست نمی باشند. پس در دنیا زندگی می کنند، امّا آلودگی دنیاپرستان را ندارند. در دنیا با آگاهی و بصیرت عمل می کنند و در ترک زشتی ها از همه پیشی میگیرند ». (نهج البلاغه، ۱۳۸۶: ۳۳۳)
زهد و زاهدی در عصر حافظ ویژگی های دیگرگونی دارد. زهدی که با حرام سازگار است:
« ای مردم، زهد یعنی کوتاه کردن آرزو، و شکرگزاری در برابر نعمت ها، و پرهیز در برابر محرّمات ». (همان : ۹۱)
و زهدی که نشان دادن آن حتّی اگر با ریا آمیخته باشد، هنر محسوب می شود: « برترین زهد، پنهان داشتن زهد است ». (همان : ۴۴۷)
حافظ نسبت به زهد و زاهدین عصر خود انتقاد و اعتراض دارد ولی با زهد و زاهدی موافق است چرا که خود در عمل زاهدی عارف است.
به ابیات زیر توجه کنید:
ز خانقاه به میخانه می رود حافظ مگر ز مستیِ زهدِ ریا به هوش آمد
(دیوان حافظ،۱۳۸۹: ۱۱۶)
که در تابم از دست زهدِ ریایی (همان: ۳۱۹)
آتش زهد و ریا خرمن دین خواهد سوخت (همان: ۲۶۳)
ما مرد زهد و توبه و طامات نیستیم (همان: ۲۵۵)
ما را خدا ز زهد و ریا بی نیاز کرد (همان: ۸۹)
که حافظ توبه از زهد و ریا کرد (همان: ۸۷)