۸

(Yilmaz & Tasdan, 2009)

عدالت سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی در مدارس ابتدایی ترکیه

نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که معلمان دارای درک مثبتی از عدالت سازمانی، رفتار شهروندی سازمانی داشتند. تنها سابقه بر عدالت سازمانی درک شده توسط آنها مؤثر بود، اما عدالت سازمانی ادراک شده بر اساس جنسیت و میزان تحصیلات تغییری نکرد و همچنین بین ادراک عدالت سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی رابطه مثبتی وجود داشت.

Abu Elanain, H. M. (2010). Work locus of control and interactional justice as mediators of the relationship between openness to experience and organizational citizenship behavior. Cross Cultural Management: An International Journal, 17(2), 170-192.
Klendauer, R., & Deller, J. (2009). Organizational justice and managerial commitment in corporate mergers. Journal of Managerial Psychology, 24(1), 29-45.
Suliman, A. (2013). Organizational justice and innovation in the workplace: the case of the UAE. Journal of Management development, 32(9), 945-959.
Yilmaz, K., & Tasdan, M. (2009). Organizational citizenship and organizational justice in Turkish primary schools. Journal of Educational Administration, 47(1), 108-126.
استبرقی, ا., گل‌پرور, م., & مصاحبی, م. (۱۳۹۲). رویکردی شبه آزمایشی به نقش عدالت سازمانی بر رفتار خروج، غفلت و اعتراض پرخاشگرانه در کارکنان مجتمع مس شهر بابک. دانش و پژوهش در روان شناسی کاربردی, ۱۴(۲), ۱۳-۱۴٫
اسماعیلی, ا. (۱۳۹۳). تبیین نقش ادراک کارکنان از عدالت سازمانی در رفتارهای شهروندی سازمانی. توسعۀ سازمانی پلیس, ۱۱(۵۱), ۳۸-۱۱٫
افجه, س. ع. ا., نقی پورفر, و. ا., آذر, ع., & جعفرپور, م. (۱۳۹۳). مدل جامع عدالت سازمانی با رویکرد اسلامی. مطالعات مدیریت(بهبود و تحول), ۲۳(۷۴), ۴۷-۲۱٫
جمشیدی, ن., خنیفر, ح., & نادری, ج. (۱۳۹۲). طراحی مدل عدالت سازمانی با الهام از نهج البلاغه و اعتباربخشی آن با بهره گرفتن از نظر خبرگان. مدیریت فرهنگ سازمانی, ۱۱(۳), ۷۵-۵۱٫
حدادنیا, س., شهیدی, ن., & هاشمی, س. ا. (۱۳۹۲). رابطه بین عدالت سازمانی با تعهد سازمانی و رفتار مدنی سازمانی از دیدگاه مدیران گروه‌های آموزشی واحدهای منطقه یک دانشگاه آزاد اسلامی. رهیافتی نو در مدیریت آموزشی, ۴(۴), ۱۸۸-۱۶۵٫
حسنی, م., رحیمی, م., & سامری, م. (۱۳۹۳). تأثیر اخلاق کار اسلامی بر عدالت سازمانی، رضایت شغلی و غیبت از کار کارکنان ادارۀ برق شهرستان ارومیه. مدیریت فرهنگ سازمانی, ۱۲(۴), ۶۳۳-۶۱۳٫
خطیبی, ا., اسدی, ح., حمیدی, م., & سیف پناهی, ج. (۱۳۹۰). مطالعه مؤلفه‌های عدالت سازمانی در آکادمی ملی المپیک و پارالمپیک. مدیریت ورزشی(۱۰), ۸۴-۶۵٫
دعایی, ح. ا., پور, س., رضایی راد, م., & خریدار, ف. (۱۳۹۲). درک تأثیرگذاری بالندگی و عدالت سازمانی از منظر شاخص های رفتاری. پژوهشنامه مدیریت تحول, ۵(۱۰), ۱۶۸-۱۴۶٫
دهقان, ن. ا., عمرانی فر, ع., حسینی, م. ر., & فتحی, ص. (۱۳۹۱). بررسی رابطه بین رعایت عدالت سازمانی و رضایت شغلی کارکنان (مورد مطالعه یک سازمان نظامی). مدیریت نظامی, ۱۲(۴۶), ۱۰۲-۱۶۵٫
رستگار, ع., & مردانی, ا. (۱۳۹۳). ارتباط عدالت سازمانی با حمایت اجتماعی در کارکنان بیمارستان. اخلاق زیستی, ۴(۱۳), ۱۵۸-۱۳۷٫
سخراوی, ر., ظهیری, آ., احمدی چگینی, س., & کرمی راد, ب. (۱۳۹۲). بررسی رابطه بین عدالت سازمانی و عزت نفس سازمانی با توجه به نقش میانجی گری حمایت سازمانی ادراک شده در کارکنان. روان شناسی اجتماعی (یافته‌های نو در روان شناسی), ۸(۲۹), ۸۴-۷۵٫
سیدجوادین, س. ر., عابدی, ا., یزدانی, ح. ر., & پورولی, ب. (۱۳۹۲). بررسی نقش میانجی اعتماد و تعهد سازمانی در رابطه بین عدالت سازمانی و رفتارهای شهروندی سازمانی در بیمارستان ها. مدیریت بازرگانی, ۵(۱), ۱۱۸-۱۰۵٫
شاه‌حیدری‌پور, ر., & کمالیان, ا. ر. (۱۳۹۱). بررسی رابطه عدالت سازمانی و توانمندسازی روان‌شناختی. مدیریت فرهنگ سازمانی, ۱۰(۱), ۲۰۱-۱۷۵٫
طالب پور, م. (۱۳۹۱). مقایسه عدالت توزیعی و تعاملی در ورزش دانشگاهی کشور. پژوهش های مدیریت ورزشی و علوم حرکتی, ۲(۴), ۲۱-۱۳٫
فانی, ع. ا., دانایی, م., & زکیانی, ش. (۱۳۹۲). بررسی تأثیر عدالت سازمانی بر رفتار شهروندی سازمانی و عدالت سازمانی: تبیین نقش شخصیت سالم سازمانی. پژوهش ‌های مدیریت در ایران, ۱۷(۱), ۱۴۸-۱۳۳٫
قادری, س., سیادت, س. ع., & شمس مورکانی, غ. (۱۳۹۱). رابطه ادراک عدالت سازمانی و درگیری عاطفی و ذهنی در بین دبیران دوره متوسطه شهر اصفهان. رویکردهای نوین آموزشی, ۷(۱), ۷۲-۴۹٫
قاسمی, ا. ر. (۱۳۹۳). بررسی نقش میانجی رفتارهای شهروندی سازمانی بر عدالت سازمانی و عملکرد شغلی (بررسی یکی از فروشگاه‌های زنجیره‌ای شهر تهران). مدیریت فرهنگ سازمانی, ۱۲(۱), ۸۲-۶۳٫
کاملی, م., & عباس زاده, ی. (۱۳۹۳). تبیین رابطه عدالت سازمانی با رفتار شهروندی سازمانی در دانشگاه علوم انتظامی امین. فلصنامه مطالعات مدیریت انتظامی, ۹(۱), ۱۳۴-۱۰۸٫
نصیری ولیک بنی, ف., & بهشتی راد, ر. (۱۳۹۳). بررسی نقش سقف شیشه‌ای بر کاهش عدالت سازمانی ادراک شده. مطالعات اجتماعی-روانشناختی زنان, ۱۲(۴), ۱۷۲-۱۴۹٫
نورعلیان, ی., محمدپناه, ا. ح., & شمخانی, ا. (۱۳۹۳). بررسی رابطه مدیریت استعداد با مؤلفه‌های عدالت سازمانی(مورد مطالعه: فرماندهی انتظامی استان همدان). فصلنامه علمی ترویجی منابع انسانی ناجا, ۹(۳۶), ۲۸-۲۹٫
نوری, ا., صباحی, پ., صلاحیان, ا., & صمیم, ر. (۱۳۹۱). رابطه رضایت شغلی و عدالت سازمانی ادراک شده با رفتار مدنی سازمانی: متغیرهای جمعیت شناختی. روانشناسی معاصر, ۷(۱), ۶۰-۴۹٫
بخش سوم:
کیفیت زندگی کاری
۲-۳-۱) مقدمه
منابع انسانی مناسب به عنوان دارایی‌های هوشمند و مهمترین سرمایه هر سازمان بوده و عملکرد سازمان از لحاظ کارایی و اثربخشی تا حد قابل ملاحظه‌ای به کاربرد مناسب، صحیح و مؤثر آن بستگی دارد. توجه به انسان به عنوان گرامی ترین و پیچیده ترین گوهر آرامش در نقش یکی از عناصر تأثیرگذار و اساسی هر سازمان است که از توانایی بالایی در پیشبرد امور و بروز تحول برخوردار است. در جامعه امروز کیفیت زندگی کاری به صورت یکی از مهم ترین اهداف سازمان و کارکنان آن در آمده است. از آن جا که بین اقدامات مدیریت منابع انسانی و کیفیت زندگی کاری رابطه مستقیمی وجود دارد، از این رو حیات مجدد بخشیدن به کارکنان، از طریق ارتقای کیفیت زندگی کاری، کلید موفقیت هر سازمان محسوب می‌شود. بر این اساس بسیاری از صاحب نظران میان کیفیت زندگی کاری و عملکرد کارکنان رابطه مستقیمی قائل اند و از این رو کیفیت زندگی کاری را به عنوان شاخص و ملاک بسیار معتبری برای سنجش میزان موفقیت مدیران در انجام مسئولیت‌ها و تحقق اهداف آن ها به حساب می‌آورند. هدف از کیفیت زندگی کاری را باید بهبود بهداشتی (فیزیکی و روانی) کارکنان و بهبود بهره‌وری سازمانی دانست اهداف اساسی یک برنامه کیفیت زندگی کاری اثربخش، بهبود شرایط کاری (به طور عمده از دیدگاه کارکنان) و اثر بخشی سازمانی بیشتر (از دیدگاه کارفرمایان) می‌باشد. نویسندگان دیگری نیز اهداف اساسی کیفیت زندگی کاری را ایجاد علاقه و رضایت از کار، ایجاد رقابت مفید و سازنده بین کارکنان، امنیت شغلی، اعتماد به مقامات بالاتر بیان کرده اند(عبدالهی و بهرامی، ۱۳۹۲: ۱۳).(عبدالهی & بهرامی, ۱۳۹۲)

اصطلاح کیفیت زندگی کاری معانی متفاوتی را در اذهان افراد مختلف تداعی می‌کند. برخی آن را معادل برنامه‌های خشنودسازی کارکنان می‌دانند، برخی دیگر، به ویژه اتحادیه‌های کارگری، آن را نوعی برنامه دقیق و زیرکانه از طرف کارفرمایان می‌دانند که به منظور تحریک کارکنان اجرا می‌شود. مفاهیمی همچون بهبود کار، مشارکت کارکنان، انسانی کردن کار، دموکراسی صنعتی و غنی سازی شغل در زمره برنامه‌هایی قرار دارند که معادل کیفی‌تر کردن زندگی کاری کارکنان در نظر گرفته می‌شوند(دهقان نیا، شهبازی و دهقانی اناری، ۱۳۹۲: ۵۸).(دهقان‌نیا, شهبازی, & دهقانی اناری, ۱۳۹۲)
۲-۳-۲) تعاریف کیفیت زندگی کاری
امروزه در مدیریت معاصر مفهوم کیفیت زندگی کاری به موضوع اجتماعی عمده‌ای در سراسر دنیا مبدل شده است. در حالی که در دهه‌ های گذشته فقط بر زندگی کاری در جستجوی نظام های جدیدی برای کمک به کارکنان هستند تا آنها بتوانند بین زندگی کاری و زندگی شخصی خود تعادل برقرار کنند. کیفیت زندگی کاری که برای اولین بار به صورت مستقل در سال ۱۹۷۰ مطرح شد، نگرشی است که می‌کوشد تا کیفیت زندگی افراد شاغل را بهبود بخشد و سعی می‌کند به نیازهای شاغلی که به نقش یک عامل تولید در کنار دیگر عوامل تولید مانند سرمایه، تنزل کرده و دچار از خود بیگانگی شده، پاسخ دهد (عبدالهی و بهرامی، ۱۳۹۲: ۱۴).
در زمینه فعالیت‌های مربوط به کیفیت زندگی کاری دو مرحله مشخص قابل ملاحظه می‌باشند(قرونه، مرادی مقدم و بجانی، ۱۳۹۱: ۷۱ و ۷۲):
مرحلۀ اول: در طی دوره‌های ۱۹۷۴- ۱۹۶۹ واقع شد. زمانی که گروه وسیعی از محققین، دانش پژوهان، رهبران اتحادیه‌ها و سران دولتی به چگونگی نفوذ بر کیفیت تجربیات شغلی یک فرد علاقمند شدند. اساساً می‌توان گفت نهضت کیفیت زندگی کاری از این باور سرچشمه می‌گیرد که لازم است تجربیات کاری کلیه کارکنان بهبود یابد. دلایل متعددی در مورد علت بروز این علاقمندی در آن زمان وجود دارد. در میان دولت آمریکا علائقی در خصوص این موضوع که استخدام بر بهداشت فیزیکی و روانی و رضایت شغلی کارکنان تأثیر می‌گذارد، به گونه‌ای فزاینده در حال رشد بود و مطالبی نیز در مورد نوآوری‌های اروپایی‌ها در زمینه گروه‌های کاری خودگران به گوش می‌خورد.
مرحله دوم: موج دوم علاقمندی به کیفیت زندگی کاری از سال ۱۹۷۹ شروع شد و تا به امروز ادامه دارد. احتمالاً مهمترین عامل ایجاد این علاقمندی، رقابت بین المللی بوده است. ایالات متحده آمریکا با رقابت فزاینده‌ای در بازارهای بین‌المللی و نیز در بازارهای داخلی (به واسطه وجود محصولات خارجی) مواجه بود. آمریکایی‌ها به فکر فرو رفتند که شاید سایر کشورها از نقطه نظر مدیریتی کار متفاوتی را انجام می‌دهند که بر اثربخشی آنها تأثیر گذارده است. ژاپنی ها به عنوان نمونه عمده این پدیده مورد توجه قرار گرفتند. مدیران آمریکایی فریفته سبک های مدیریتی جایگزین و شیفته این موضوع شدند که شاید سایر کشورها مدیریت خود را تا سطح بالاتری توسعه داده اند.
به اعتقاد میرسپاسی کیفیت زندگی کاری را می‌توان در دو مفهوم تعریف کرد (دهقان‌نیا، شهبازی و دهقانی‌اناری، ۱۳۹۲: ۵۹):
تعریف عینی از کیفیت زندگی کاری: که عبارت است از مجموعه‌ای از شرایط واقعی کار در یک سازمان؛ مانند: میزان حقوق و مزایا، امکانات رفاهی، بهداشتی و ایمنی، مشارکت در تصمیم گیری، دموکراسی سرپرستی، تنوع و غنی بودن مشاغل و …
تعریف ذهنی از کیفیت زندگی کاری: عبارت است از تصور و تلقی افراد از کیفیت زندگی کاری به طور اخص.
از کیفیت زندگی کاری تعاریف متعددی توسط صاحب نظران ارائه شده است، از جمله آن؛ «کیفیت زندگی کاری مجموعه‌ای است از شرایط واقعی کار در یک سازمان مانند حقوق و مزایا، امکانات رفاهی، ملاحظات بهداشت و ایمنی، مشارکت در تصمیم گیری، روش مدیریت، تنوع غنی بودن مشاغل». کیفیت زندگی کاری مجموعه‌ای از نتایج مقبت زندگی کاری برای فرد، سازمان و جامعه است. گرینبرگ^[۴۵] و بارون^[۴۶]، در تعریف کیفیت زندگی کاری، آن را یکی از فنون بهسازی سازمانی می‌دانند که از طریق انسانی و دموکراتیک کردن محیط کار و مشارکت کارکنان در تصمیم گیری، انجام کارکردهای سازمانی را بهبود می‌بخشد. در تعریف کلی، می‌توان گفت که کیفیت زندگی کاری به معنای تصویر ذهنی و برداشت کارکنان یک سازمان از مطلوبیت فیزیکی و روانی محیط کار و شرایط کار خود است(محمدی مقدم و عباس پور، ۱۳۹۳: ۱۰۱).(محمدی مقدم & عباس پور, ۱۳۹۳)
در سال ۱۹۷۷ ستاد مرکز آمریکایی برای کیفیت زندگی کاری، تعریف زیر را ارائه نموده است(شریف‌زاده، جزینی و محمدی مقدم، ۱۳۹۰: ۲۹):(شریف زاده, جزینی, & محمدی مقدم, ۱۳۹۰)
بهبود کیفیت زندگی کاری به هر فعالیتی اطلاق می‌گردد که در هر سطحی از سازمان رخ می‌دهد و هدف از آن افزایش اثربخشی سازمان از طریق بالا بردن مقام و منزلت و فراهم نمودن امکان ترقی می‌باشد. کیفیت زندگی کاری فرایندی است که سهامداران سازمان، مدیریت، اتحادیه‌ها و کارکنان می‌آموزند چگونه باید با یکدیگر بهتر کار کنند. عملیات را برای خود تشریح نمایند و بهبودهای لازم را اعمال نمایند تا دو هدف بهبود کیفیت زندگی کاری برای اعضای سازمان و افزایش اثربخشی شرکت و اتحادیه‌ها بطور همزمان تحقق یابد.
کیفیت زندگی کاری را مشتمل بر ابعاد فلسفی، روانشناختی و کالبدی (فیزیکی) فرهنگ سازمانی می‌دانند. به طور کلی کیفیت زندگی کاری در معنای وسیع آن به فلسفه‌ای از مدیریت اشاره دارد که شأن و منزلت کارکنان را بالا می‌برد، تغییراتی را در فرهنگ سازمانی ایجاد می‌کند و رفاه کالبدی (فیزیکی) و عاطفی کارکنان را بهبود می‌بخشد(تباربائی، باستان، شایگان فرد، بهروزی، ۱۳۹۳: ۳).(تباربائی, باستان, شایگان فرد, & بهروزی, ۱۳۹۳)
لیو^[۴۷] سه رویکرد را در بررسی مفهوم کیفیت زندگی کاری ارائه می‌دهد که عبارتند از: ۱)تعریف کیفیت زندگی کاری بر اساس عناصر تشکیل دهنده آن، مانند شادکامی، رضایتمندی، ثروت، سبک زندگی و… ۲)تعریف کیفیت زندگی کاری از طریق به کارگیری شاخص های عینی و ذهنی اجتماعی مانند تولید ناخالص داخلی، بهداشت، شاخص رفاه، شاخص آموزش ۳)تعریف کیفیت زندگی کاری بر اساس تعیین متغیرها یا عوامل مؤثر بر کیفیت زندگی کاری و توجه به زمینه‌ها و شرایطی که در آن سطح کیفیت زندگی کاری تعیین می‌شود(رجبی فرجاد و شجاعیان، ۱۳۹۳: ۲۴).(رجبی فرجاد & شجاعیان, ۱۳۹۳)
۲-۳-۳) تئوری‌های کیفیت زندگی کاری

سنایی نیز همچون بقیه شاعران عارف و خداپرست ایرانی ابتدا به پرستش و عبادت خداوند می‌پردازد و پس از آنکه اظهار بندگی و عجز خود را به درگاه ربوبی اقرار کرد، به بیان حاجت و درخواست خویش می‌پردازد.

در ابیاتی که ذکر شد سنایی اذعان می‌کند که خداوند روح و روان همه انسان‌ها است، حتی انسان‌هایی که به ظاهر قدرتمند به نظر می‌رسند، برآوردن نیازها و آرزوهای آنها و تمام بندگان، تنها به دست خداوندست و همه چیز در کنف قدرت اوست. او خود را بنده و عبد خدای خویش می‌داند، پس دست نیازش را تنها به‌سوی او دراز می‌کند و به هیچ‌کس و چیزی توجهی نمی‌کند، بلکه تنها از او می‌خواهد، زیرا همه چیز در دست خداست و چاره‌ساز اصلی اوست.
۱-۸-۳٫ نیاز (عرض حال)
انسان نیازمند که دائماً در نقصان و کمبود به سر می‌برد در اندیشه آن است که این کمبودها را جبران کند و به کمال دست یابد و برای رسیدن به کمال در تلاش است و می‌داند که هیچ‌کس جز خداوند نمی‌تواند او را به مقصود برساند و او را از رنج نقصان نجات بخشد، پس از طریق دعا خود را به خدا متصل می‌کند با پروردگار خویش به رازونیاز می‌پردازد و ضمن اعتراف به ضعف و کاستی‌های خویش خواسته‌هایش را بیان می‌کند؛ بنابراین می‌توان گفت بخشی از دعا طلب حاجت و عرض حال است چه این خواسته‌ها دنیوی و مادی باشد و چه معنوی و اخروی. چنانکه در ذیل دعاها درباره طلب‌کردن از خداوند بسیار تأکید شده است و آن قدر اهمیت دارد که امام صادق فرموده اند: «من لم یسئل الله عز و جل افتقره: کسی که از خدا طلب نکند فقیر گردد.»^[۷۴]

در دعا انسان درخواست‌های خود را بیان می‌کند و از قدرت مافوق خود یاری می‌طلبد. این دعاها می‌تواند دسته جمعی یا فردی باشد. دعا به هر صورتی باشد شامل نیازهایی است که فرد دعاکننده از خدا می‌خواهد. «نیاز جایگاه مرکزی را داراست آن سان که نام خود را مجازاً دعا نیز داده است.»^[۷۵] خواست‌ها چه معنوی باشد و چه دنیوی نمی‌توان آنها را نادیده گرفت؛ زیرا محوریت دعا بر آن قرار دارد. خواسته‌هایی مثل حفظ سلامتی و ثروت و قدرت یا شفای بیماری و طول عمر. برای مثال نویسنده این کتاب قسمتی از متن مقدس آیین هندو از ریگ ودا را آورده است که در آن برای بزرگ قوم خود ثروت و جلال می‌خواهد: «در ازای این ثنا به بزرگ خاندان ما ثروت و جلال بخش.»^[۷۶]
عرض حال در ادعیه شیعه
در بسیاری از ادعیه شیعه از زبان معصومین عرض حال و طلب درخواست را می‌توانیم ببینیم. ایشان در بخش‌هایی از دعاهای خویش نیازهایشان را از خداوند مسئلت می‌کنند و از او یاری می‌طلبند. می‌توان این درخواست‌ها را به انواع مختلفی تقسیم کردکه در زیر به آنها اشاره می‌کنیم.
۱-۸-۳-۱٫ انواع طلب و درخواست‌ها در ادعیه شیعه
۱-۸-۳-۱-۱٫ درخواست نیرو و قدرت
در بخش‌هایی از ادعیه شیعه، امامان معصوم از خداوند نیرو و قدرت مسئلت می‌کنند. در دعای کمیل می‌خوانیم «قو علی خدمتک جوارحی و اشدد علی العزیمه حوانحی: نیرو ده برای انجام خدمتت اعضای مرا و دلم را برای عزیمت به سویت محکم گردان.»^[۷۷]
حضرت علی از خداوند متعال می‌خواهد که برای اطاعت حق، نه برای تامین هوس‌های نفسانی به او نیرو و قدرت ارزانی کند. حضرت زهرا در دعای روز دوشنبه قوت و نیرویی را می‌خواهد تا بتواند خدا را بندگی کند: «اللهم انی اسئلک قوه فی عبادتک و تبصرافی کتابک و فهما فی حکمک: خدایا من از تو قوت و نیرویی در عبادت و بندگی خودت و نورانیتی در کتاب و قرآن فهمی در حکم تو می خواهم.»^[۷۸]
عامل این قدرت و قوت چند چیز است:
الف. توجه به آمر و معبود و معرفت به عظمت و کرامت او: «آدمی وقتی بداند چه کسی به او دستور داده به اندازه‌ای که آن شخص برایش ارزش داشته باشد به همان اندازه به خواسته او فعال می‌شود و در انسان انگیزه ایجاد می‌شود.»^[۷۹]
آنچه سبب نیرو و انگیزه در انسان می‌شود، توجه به آمر، محبوب و عظمت اوست؛ حتی آدمی دردها و رنج‌هایش را کنار می‌گذارد و فراموش می‌کند این انگیزه و کشش مسئله‌ای نیست، مگر قوت و قدرت در بندگی.
ب. توجه به امر و حکم: اگر انسان بداند که امر و حکمی که شده حکیمانه است و خواسته، خواسته عزیزی است، آن را از جان و دل می‌پذیرد و انجام می‌دهد.
ج. توجه به آثار عمل و قرب به محبوب و معبود: «شناخت و معرفت به آثار عبادت و عمل و محبت به معبود، در قوت عمل مؤثر است، توقع از معبود و خشم و خستگی از او باعث ترک عبادت می‌شود.»^[۸۰] معرفت به اینکه عبادت و بندگی باعث نزدیکی او به معبودش می‌شود، در انسان قوتی برای عبادت ایجاد می‌شود که روزبه‌روز این قدرت بیشتر می‌شود.
۱-۸-۳-۱-۲٫ درخواست دوری از شیطان و مکر دشمنان:
یکی از خواسته‌های امامان معصوم در دعا، دوری از وسوسه‌های شیطان و توان مبارزه با آنهاست و همچنین در امان‌بودن از حیله و مکر دشمنان است. در بخشی از دعای کمیل می‌خوانیم: «اللهم و من ارادنی بسوء فارده و من کادنی فکده و اجعلنی من احسن عبیدک نصیبا عندک و اقربهم منزله منک: خدایا هر که بد مرا بخواهد، بدش را بخواه و هر که به من مکر کند، به مکر خویش دچارش کن و نصیبم را پیش خود بهتر از دیگر بندگانت قرار ده.»
در این فراز از دعا امام معصوم از خدای خویش می‌خواهد که شر دشمنانش را به خودشان برگرداند و از بهترین نصیب‌ها او را بهره‌مند کند. در مناجات خمس عشره امام سجاد از دشمنی شیطان نزد محبوبش شکایت می‌کند: «الهی اشکو الیک عدوا یضلنی و شیطانا یغوینی: معبودا به درگاهت از دشمنی که گمراهم می‌کند و شیطانی که مرا به بیراهه می‌کشد، شکایت دارم.»^[۸۱]
یا در فرازی دیگر از همان دعا می‌فرماید: «الهی لا حول و لا قوه الا بقدرتک و لا نجاه لی من مکاره الدنیا الا بعصمتک: معبودا نه جنبشی دارم نه توانایی، جز به نیروی تو و نجاتی برایم از بدی‌های دنیا جز به نگهداری تو نیست.»^[۸۲]
امام در بخشی از دعای مکارم الاخلاق از خالق هستی می‌خواهد القائات شیطان را به ذکر عظمت باری تعالی تبدیل کند: «اللهم اجعل ما یلقی الشیطان فی روعی منی التمنی و التظنی و الحسد ذکرا لعظمتک و تفکرا فی قدرتک: خدایا چنان کن که آن چه شیطان در دلم القا می‌کند و آن چه از آرزوها و بدگمانی و حسد به خاطرم افکند به ذکر عظمت و اندیشه و قدرت خود مبدل کن.»^[۸۳]
۱-۸-۳-۱-۳٫ طلب رزق و روزی
در بخش‌هایی از ادعیه می‌بینیم امام معصوم از خداوند رزق و روزی می‌طلبد قبل از اینکه این بخش‌ها را بیاوریم ابتدا به‌معنای رزق و انواع آن می‌پردازیم:
رزق

در جهان رسانه ای شده امروز، با وجود هزاران اجتماع انسانی در نقاط مختلف دنیا، تنوع فرهنگی بدین معنا خواهد بود که تمامی افراد و گروه ها بتوانند از حقوق فرهنگی خود برمبنای حقوق بشر و آزادی های اساسی انسان بهره مند شوند.
همه فرهنگ ها امکان فعالیت مساوی همگام با سایرین را داشته باشند و هیچ گونه تبعیض و نابرابری تحت هیچ عنوانی وجود نداشته باشد. در این تنوع و کثرت، فرهنگ و مولفه های آن باید همچون ” تنوع زیستی ” به عنوان و گنجینه سرشار تجربه ، خرد و رفتار تمام انسان ها مورد حفاظت و حمایت قرار گیرد.
اصل کثرت گرائی به معنای دیگرپذیری و احترام به کثرت فرهنگ ها، هم در داخل کشور ها و روابط بین قومی و هم ذر مناسبات بین کشور ها حائز اهمیت بسیار است. در این راستا حق برخورداری از فرهنگ خاص خود ، داشتن آموزش و پرورش به زبان و فرهنگ خود در حفظ و نگهداری گوشه ای از میراث بشری، حق ابراز ایمان و اجرای مراسم دینی خاص خود، حق استفاده از زبان خاص خود، حق شرکت در زندگی فرهنگی و … از جمله موارد قابل توجه می باشند.(سپهری،1385: 67 فرهنگ و رسانه )
جمع بندی
اين چارچوب نظری به ما کمک می‎کند تا پيش از ورود به بحث شبكه‌هاي اجتماعی كه به لحاظ ماهيتي، ماهيتاً کاربردهايی بسيار فراتر از يک ارتباط ساده از طرق چت، ايميل و وبلاگ فراهم می‎کنند، با کارکردهای جماعت‌ها و گروه‎های اينترنتی آشنا شويم. هرچند تحقيقات در حوزه‌ی ارتباطات با واسطه‌ی كامپيوتر به طور عمده بر مفهوم گمنامی متمرکز شده است ولي بايد توجه داشت که پايه‌ی شكل‌گيري شبکه‎های اجتماعی مجازی در سير تاريخی آن‌ها عمدتاً با هدف تداوم شبکه‎های اجتماعی واقعی و دوستی‎های واقعی بوده است؛ هرچند که در ادامه رشد اين شبکه‎ها، ارتباط غريبه‎ها و بحث گمنامی نيز به شکلی جدی‎تر مطرح شد.
با اين توصيف، شكل گيري و توسعه زندگي در اجتماعات شبكه‌اي اعم از برخط^[75] و كنارخط^[76] نسبت به گروه‌هاي سنتي تفاوت‌هاي آشكاري دارد كه مهم‌ترين آنها عبارتند از:

1. 1. زندگي در شبكه‌هاي اجتماعي كامپيوتري، توان اتصال با تعداد بزرگتري از گروه‌هاي اجتماعي را فراهم مي‌آورد، در حالي‌كه ميزان گرفتار شدن در هر يك از اين گروه‌ها را كاهش مي‌دهد.

1. 1. زندگي در شبكه‌هاي اجتماعي كامپيوتري، كنترل هريك از گروه‌هاي اجتماعي را كاهش مي‌دهد، و در عين حال تعهد هر يك از گروه‌ها را نيز نسبت به تأمين يك وضعيت خوب شخصي پايين مي‌آورد.

1. 1. زندگي در شبكه‌هاي اجتماعي كامپيوتري ايجاب مي‌كند كه افراد به‌طور فعال شبكه‌هاي تكه تكه شده و پيوندهاي تنك بافت را نگه‌دارند. در مقابل، در گروه‌ها، براي افراد راحت‌تر است كه كنار بنشينند و بگذارند پويايي گروه و ساخت‌هاي فشرده‌ی متراكم بافت، كار را انجام دهند. به همين دليل است كه احتمال مقاومت شبكه‌هاي دوستي در مواقع سرريز شدن^[77] بسيار كمتر از شبكه‌هاي خويشي است.

1. 1. زندگي در شبكه‌هاي اجتماعي كامپيوتري، نسبت تعامل‌ها را از تعامل‌هاي مبتني بر ويژگي‌هاي انتسابي افراد در بدو تولد- نظير سن، جنسيت، نژاد و قوميت- به سمت تعاملات مبتني بر ويژگي‌هاي اكتسابي در طول زندگي- نظير سبك‌هاي زندگي، هنجارهاي مشترك و علايق داوطلبانه- سوق مي‌دهد.

1. 1. زندگي در شبكه‌هاي اجتماعي كامپيوتري، مي‌تواند پيوندهاي متقاطع بين‌گروهي^[78] را كه گروه‌هاي اجتماعي را متصل و منسجم مي‌سازد، بسط دهد. به جاي اينكه چنين گروه‌هايي در جعبه‌هاي كوچك به‌شدت در هم تنيده، منزوي باشند.

1. 1. زندگي در شبكه‌هاي اجتماعي كامپيوتري، مي‌تواند گزينه‌ها را افزايش دهد؛ در حالي كه عضويت‌هاي گروهي قابل لمس را كه احساس تعلق ايجاد مي‌كنند، كاهش مي‌دهد.

1. 1. و بالاخره اين‌كه، زندگي در شبكه‌هاي اجتماعي كامپيوتري، هويت و فشارهاي تعلق به گروه‌ها را كاهش مي‌دهد، در حالي كه فرصت، امكان، جهاني‌شدن و عدم قطعيت را از طريق مشاركت در شبكه‌هاي اجتماعي، افزايش مي‌دهد (دوران؛ 1384: 8-27).

در نتيجه، توانايي شبكه‌هاي كامپيوتري در اتصال مردم به يكديگر، راي همسايگي بلا واسطه و گروه سازماني، مي‌تواند مبنايي براي همبستگي مكانيكي پيوند‌هاي بين گروهي را كه دوركيم آرزويش را داشت و هرگز نديد، فراهم آورد (Hampton & Wellman 1999).
فصل سوم: روش تحقیق
3-1 روش انجام پژوهش
در پژوهش فوق از روش پيمايش^[79] استفاده مي‌شود . ويژگي بارز پيمايش عبارت اند از شيوه ی گردآوري داده ها و روش تحليل آنها(دواس، 1382، ص 13)
مشخصه ی پيمايش، مجموعه ساختمند و منظمي از داده هاست كه دواس (1382) آن را ماتريس متغير بر حسب داده‌هاي موردي مي‌نامد.
تحقيق پيمايشي (survey) يا زمينه‌يابي از جمله مهم‌ترين روش‌هاي تحقيق در علوم‌اجتماعي به شمار مي‌روند كه از كاربردهاي فراواني در حوزه مطالعات اجتماعی برخوردار هستند.
پيمايش، روشي است براي بدست‌آوردن اطلاعاتي درباره ديدگاه‌ها، باورها، نظرات، رفتارها، انگيزه‌ها يا مشخصات گروهي از اعضاي يك جامعه اين روش آماري است كه از راه انجام تحقيق و پژوهش علمي ميسر مي‌شود. همچنين پيمايش را مي‌توان روشي علمي در تحقيقات اجتماعي قلمداد كرد كه شامل، روش‌هاي منظم و استاندارد براي جمع‌آوري اطلاعات درباره افراد، خانواده‌ها يا مجموعه‌هاي بزرگ‌تري از گروه‌هاي مختلف جامعه است. در حقيقت پيمايش را مي‌توان هم به ابزار استفاده براي جمع‌آوري داده‌ها و هم به فرايند‌هاي بكار گرفته شده هنگام بهره‌گيري از آن ابزار تلقي كرد.
پيمايش يك فرايند پژوهشي است كه به منظور جمع‌آوري اطلاعات درباره اين موضوعات كه: مردم چه مي‌دانند؟ چه فكر مي‌كنند؟ چه كاري انجام مي‌دهند؟ و… انجام مي‌پذيرد.
پژوهش‌هاي پيمايشي مي‌‌توانند در سه سطح انجام‌پذيرند كه شامل توصيف، تبيين و كشف هستند.
پژوهش حاضر نیز در دو بخش مطالعاتی و عملیاتی صورت‌ گرفته‌است که بخش اول آن به روش اسنادی و کتابخانه‌ای و در بخش دوم نیز از روش پیمایشی بهره جسته‌است.
سطوح مورد استفاده در اين پژوهش، تلفيقي از سطوح توصيفي و تبييني است. ابتدا براي جمع‌آوري مطالب و مباحث مربوط به شبکه‌های اجتماعی و گرایش دینی از طريق روش اسنادي به بررسي منابع مربوطه پرداخته شده‌است و مطالب مربوط با هدف به كارگيري مناسب در امر تحقيق مورد توصيف، تبيين و تفسير قرار گرفته‌اند. سپس در مرحله دوم از روش پيمايش استفاده شده‌است و از طريق ابزار پرسشنامه به جمع‌آوري اطلاعات در مورد جامعه مورد مطالعه اقدام نموده، سپس با بهره گرفتن از آمار استنباطي براي بررسي نوع رابطه و شدت ارتباط متغيرها با يكديگر به آزمون فرضيات مطرح شده در طول تحقيق پرداخته شده است.
3-2 جامعه آماري
جامعه آماري اين تحقيق ،دانشجویان دانشکده هنر های زیبا دانشگاه تهران می باشد.بنابرآمارارائه شده توسط اداره آموزش این دانشکده تعداد دانشجویان این دانشکده 2005 نفرمی باشد وپرسشنامه ها درمیان دانشجویان رشته های مختلف و در سه سطح تحصیلی لیسانس ، فوق لیسانس و دکترا توزیع شده است.
3-3 روش نمونه گيري
در اين تحقيق از روش نمونه گيري تصادفي منظم^[80] استفاده شده است . ارل ببي(1384) در مورد اين روش و تفاوت آن با روش روش تصادفي ساده مي‌نويسد:
براي نمونه گيري تصادفي ساده معمولا به فهرستي از عنصرها نياز است وقتي كه چنين فهرستي در دسترس باشد محققان معمولا به جاي نمونه گيري تصادفي ساده از نمونه گيري منظم(systhematic sampling) استفاده مي‌كننددر نمونه گيري منظم هر عنصر kام در كل فهرست به طور منظم انتخاب مي‌شود تا در نمونه گنجانده شود براي اطمينان از اينكه هنگام استفاده از اين روش دچار سوگيري نشويد بايد عنصر نخست را به صورت تصادفي انتخاب كنيد. (ص445)
دلاور( 1377 ) با يك مثال ،اين روش را اين گونه شرح مي دهد:
از اين روش زماني استفاده مي شود كه تمامي اعضاي جامعه تعريف شده قبلا به صورت تصادفي فهرست شده باشند.فرض مي كنيم 100 نفر دانشجو را از جامعه اي 1000 نفري كه قبلا انتخاب شده اند مي خواهيم انتخاب كنيم براي اين كار تعداد اعضاي جامعه را بر نمونه تقسيم مي كنيم .كه عدد 10 بدست مي آيد سپس به صورت تصادفي شماره اي كه كوچكتر از عدد بدست امده باشد )در اينجا عدد 10) را انتخاب مي كنيم مثلا شماره8. بنابراین شماره ی 8 به عنوان نقطه ی شروع انتخاب نمونه مي باشد. سپس با اضافه کردن فاصله ده تایی به شماره های بعدی سایر نمونه ها به ترتیب افرادي كه در فهرست جامعه آماری هستند (شماره هاي 8،18،28و….) را انتخاب مي كنيم که کل نمونه ها انتخاب می شوند.

3-4 حجم نمونه
در اين تحقيق، حجم نمونه از طريق فرمول كوكران محاسبه شده است. جامعه آماري اين تحقيق همان طور كه قبلا اشاره شد 1005نفر است طبق فرمول نتيجه بدست آمده بیش از 300نفراست كه براي اطمينان بيشتر وكاهش خطاي نمونه گيري حجم نمونه 320 نفر در نظر گرفته شد.:

درفرمول كوكران:
n= نشان دهنده حجم نمونه
N=حجم جمعيت آماري
=Tدر صد خطاي معيار ضريب اطمينان قابل قبول
P= نسبتي از جمعيت دارای صفت معين (مثلا جمعيت مردان)
=Q نسبتي از جمعيت فاقد صفت معين (مثلا جمعيت زنان)
d= درجه اطمينان يا دقت احتمالي مطلوب
طبق فرمول بالا اگر بخواهيم حجم نمونه را با شكاف جمعيتي 5/0 (يعني نيمي از جمعيت حايز صفتي معين باشند .نيمي ديگر فاقد آن)p=0/5, 1 - p = 0/5
و پذيرش خطاي نمونه گيري
(d=0/05)
بدين ترتيب با قرار دادن حجم جمعيت آماري در فرمول بالا و انجام يك محاسبه ساده تعيين حجم نمونه امكان پذير خواهد بود.:
در این تحقیق برای برآورد اندازه نمونه از فرمول کوکران (انواع مختلفی از فرمول‌ها برای تعیین اندازه نمونه وجود دارد) استفاده می‌شود. دلیل استفاده از این فرمول این است که اندازه جامعه آماری در اینجا نامشخص و بزرگ است و در این مواقع از فرمول کوکران برای برآورد اندازه نمونه استفاده می‌شود (در بیشتر تحقیقات پیمایشی از این فرمول برای برآورد تعداد نمونه استفاده می‌شود). از فرمول زیر اندازه نمونه محاسبه می‌گردد:

۳-۷-بخش‌بندی با بهره گرفتن از الگوریتم بهبود یافته و نتایج به‌دست آمده
در این الگوریتم ابتدا عملیات حذف نویز با استفاده فیلتر وینر و یک سری عملیات پیش‌پردازشی برای بهبود کنتراست و شدت روشنایی تصویر اعمال شده‌است.

در پیاده‌سازی این روش ضریب تغییرات عمودی از ضرایب موجک که شامل اطلاعات بیشتری است را برای استخراج اطلاعات و بهبود کیفیت تصویر اصلی انتخاب می‌کنیم. اطلاعات را با بهره گرفتن از یک آستانه که بر اساس آزمایش و خطا به‌دست آمده از تصویر استخراج می‌کنیم. اطلاعات به‌دست آمده شامل اطلاعات مهمی است که باعث تقویت لبه‌های دندان می‌شود و باعث می‌شود بافت دندانی از پس زمینه به‌طور کامل مجزا شود. همچنین اگر روی دندان ضایعه، پوسیدگی یا پرشدگی وجود داشته باشد در تصویر اصلی با کیفیت بهتری ظاهر شود.
اطلاعاتی را که از تغییرات عمودی تصویر در دست داریم را با بهره گرفتن از یکی از روش‌های ادغام، روشی که به‌طور مستقیم روی پیکسل‌ها عملیات انجام می‌دهد، به ضریب تقریبی مرحله اول تبدیل موجک اضافه می‌کنیم. در این حالت تصویر به‌دست آمده حاوی اطلاعات بیشتری نسبت به تصویر اصلی است، که باعث تقویت لبه‌ها و آشکار شدن هر چه بیشتر جزئیات می‌شود. پس از اینکه عملیات ادغام انجام شد، روی تصویر به‌دست آمده از عملیات ادغام و سایر ضرایب تبدیل موجک به‌دست آمده در مرحله‌ی اول، عکس تبدیل موجک انجام می‌شود. در این حالت تصویر به اندازه اولیه برمی‌گردد با این تغییر که در این حالت بخش‌بندی موثر‌تری خواهیم داشت. در این حالت وقتی بخش‌بندی انجام می‌شود پوسیدگی‌ها در دندان به‌راحتی قابل تشخیص خواهند بود.
بخش‌بندی توسط الگوریتم EM انجام شده است که اخیرا الگوریتم EM به‌عنوان متداول‌ترین روش برای تخمین پارامترها مورد استفاده قرار گرفته‌است، این الگوریتم یک روش همه منظوره بر اساس برآورد بیشترین احتمال است که برای حل مسائل داده‌های مفقود مناسب است. روش این الگوریتم با یک تخمین اولیه از پارامتر‌ها شروع شده و در هر مرحله نمونه‌ها را توسط این پارامتر‌ها امتیاز‌بندی می‌کند. سپس این نمونه‌ها برای به‌روز‌رسانی پارامتر‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. امتیاز هر نمونه به‌عنوان اطلاعاتی از آن نمونه در هر کلاس نمایش داده می‌شود. نمونه‌های قرار گرفته شده در یک پارامتر خاص می‌توانند درون یک خوشه مشابه قرار گیرند. تکنیک‌های غیر پارامتری نیز برای خوشه‌بندی مبتنی بر تراکم داده‌ها ارائه شده‌است. این الگوریتم یک روش معمول برای ماکزیمم کردن درست‌نمایی‌های پیچیده در برخورد با مسئله‌ی داده‌های ناتمام است. دامنه‌ی وسیعی از مسئله‌های آماری می‌تواند توسط این الگوریتم حل شود.
برای بهبود این الگوریتم از الگوریتم k-means برای تخمین اولیه پارامتر‌های الگوریتم EM استفاده شده‌است. این الگوریتم علی‌رغم سادگی آن یک روش پایه برای بسیاری از روش‌های خوشه‌بندی دیگر محسوب می‌شود. الگوریتم K-means یک بخش‌بندی روی تصویر انجام می‌دهد و پارامتر‌های میانگین و انحراف معیار مقداردهی اولیه می‌شوند. حالت ابتدایی الگوریتم EM با بهره گرفتن از این پارامتر‌های مقداردهی شده شروع به‌کار می‌کند.
همان‌طور که در شکل (۳-۷) قابل مشاهده است، بعد از بخش‌بندی با وجود اینکه جزئیات تصویر مثل پوسیدگی‌ها در نتایج بخش‌بندی به‌خوبی مشخص است اما نتایج به‌عنوان یک بخش‌بندی خوب قابل قبول نیست.
الف
ب
شکل(۳-۷) الف)تصویر اصلی ب) تصویر بخش‌بندی شده توسط الگوریتم EM با تصویر بهبود یافته توسط ادغام ضرایب موجک
نیاز به‌عملیاتی داریم که بخش‌بندی را بهبود بخشد، برای این کار از عملگرهای مورفولوژیکال استفاده شده‌است. بعد از بخش‌بندی برای بهبود بخش‌بندی از عملگر‌های مورفولوژیکال استفاده شده‌است. عملگرهای مورفولوژیکال برای جداسازی عناصر در یک تصویر استفاده می‌شود که در بخش قبل توضیح داده شده‌است.
عملگر انبساط مانند یک ماکزیمم محلی عمل می‌کند و عملگر فرسایش مانند یک مینیمم محلی عمل می‌کند. عملگر‌های مورفولوژیک بر اساس سعی و خطا بر روی تصویر انتخاب شده‌است. در نهایت از عملگرهای انبساط و فرسایش با پارامتر‌های مربع و لوزی استفاده شده‌است. پارامتر مربع یک مربع nn در نظر می‌گیرد و در بحث فرسایش در تصاویر خاکستری کوچک‌ترین مقدار و در بحث انبساط بزرگ‌ترین مقدار را در مرکز مربع قرار می‌دهد. پارامتر لوزی یک لوزی nn در نظر می‌گیرد و در بحث فرسایش در تصاویر خاکستری کوچک‌ترین مقدار و در بحث انبساط بزرگ‌ترین مقدار را در مرکز لوزی قرار می‌دهد.
با بهره گرفتن از عملگر فرسایش می‌توان پیکسل‌هایی که در شکل(۳-۷) به‌صورت پراکنده بخش‌بندی شده‌اند را حذف کرد. پس از آن نیاز به عملگری داریم که بخش‌هایی را که درست بخش‌بندی نشده‌اند را تصحیح کند، این کار را با بهره گرفتن از عملگر انبساط انجام می‌دهیم. برای بهبود این عملیات از عملگر فرسایش با ساختار مربع ۴*۴ استفاده شده‌است. پس از آن از سه بار انبساط با ساختار‌های مربع ۴۴ ، مربع ۲۲ و لوزی ۴۴ استفاده شده‌است. همان‌طور که در شکل (۳-۸) مشاهده می‌کنیم پس از اعمال عملگر‌های مورفولوژیکال بخش‌بندی قابل قبولی خواهیم داشت.
نتایج به‌دست آمده پس اعمال عملگرهای مورفولوژیکال بر روی تصاویر بخش‌بندی شده در شکل (۳-۸) نمایش داده شده است:
ب
الف
شکل(۳-۸) الف)تصویر اصلی ب) تصویر بخش‌بندی شده بعد از اعمال عملگر‌های مورفولوژیکال
مراحل تصویری بخش‌بندی را می‌توان در تصاویر (۳-۹) و (۳-۱۰) دید.

_گردشگری درمانی
_ گردشگری فرهنگی
_ گردشگری اجتماعی
_ گردشگری ورزشی
_ گردشگری مذهبی و زیارتی
_ گردشگری بازرگانی و تجاری
_ گردشگری سیاسی
این گونه شناسی گردشگری علاوه بر تاکید بر انگیزه گردشگر، روند دوسویه مسافرت های گردشگری مابین مبدا و مقصد را در نظر گرفته است. از این دست گونه شناسی ها پیرامون گردشگری فراوان و هریک پوشش دهنده یکی از جنبه های گوناگون گردشگری است. اما وجه مشترک تمامی این گونه شناسی ها عامل انسانی است که همواره به منظورهای مختلف از زیستگاه اصلی خود خارج می شود تا در مکانی دیگر و سرزمینی نو، تنوع و یا تعالی در زندگی خویش ایجاد کند. هرچند که عوامل مختلفی برای گونه شناسی گردشگری به کار گرفته شده است ولی می توان با شناخت انگیزه های گوناگون و با در نظر گرفتن تعاریفی که از گردشگری بیان شده است، گونه شناسی گردشگری را در یک سری عواملی چون انگیزه یا هدف و مقصد انجام داد. هرگونه گردشگری کارکنان تخصصی ویژه، امکانات زیر ساختی و وسایل کار ویژه خود را می طلبد. هر گونه گردشگری، تبلیغات، بازارسازی و بازاریابی و بازارداری خود را می طلبد. (پاپلی یزدی، ۱۳۸۹، ۴۸)

الف) گردشگری از نظر مکان مقصد:
_ گردشگری شهری
_ گردشگری روستایی
_ گردشگری عشایری، قومی و قبیله ای
_ گردشگری در طبیعت
_ گردشگری ساحلی و دریایی
_ گردشگری کوهستانی
_ گردشگری هوا-فضا
_گردشگری زیست محیطی (فضاهایی که شامل گردشگری زیست محیطی می شود: جنگل، کوه، دشت، صحرا، اعماق دریا، فضاهای کشاورزی، غارها و غیره)
ب) گونه های گردشگری از نظر موضوع:
_گردشگری دریایی: ساحلی، دریایی
_ گردشگری برف: اسکی و سایر
_گردشگری فرهنگی و هنری: آثار باستانی، تاریخی، فرهنگی، غذایی و دینی
_گردشگری اجتماعی: دیدار و شناخت مردمان غیر خودی (اقوام، طوایف، مذاهب دیگر) ، دیدار از اقوام و آشنایان
_گردشگری علمی-آموزشی: تحصیل، کنفرانس ها، نمایشگاه ها، آموزش های رزمی
_گردشگری درمانی: معالجه، استفاده از آب معدنی، استراحت دوران نقاهت
_ گردشگری در طبیعت: تفاوت ماهوی با گردشگری زیست محیطی دارد.
_اکوتوریسم: حیات وحش، کوهستان، جنگل، دریا، کویر، قطبین، غارنوردی
_گردشگری ورزشی: انجام فعالیت های ورزشی، دیدار از مسابقات ورزشی، ورزش های هوایی
_گردشگری و چشم اندازهای کشاورزی و عشایری: دیدار از مزارع و درک زندگی کشاورزی، دیدار از عشایر و کوچ نشینان.
_گردشگری شکار و صید: شکار و صید
_گردشگری تجاری: شرکت در نمایشگاه های بین المللی، مسافرت به قصد تجارت
_گردشگری سیاسی: مسافرت به خاطر شرکت در تظاهرات، اجلاس های بین المللی، تدفین و یا به قدرت رسیدن رهبران سیاسی، سالگرد های کشورها
_گردشگری آثار جنگ: بازدید از میادین جنگ، بازداشت گاه های جنگی، قبرستانهای جنگی و زندان ها و ندامت گاه ها
_گردشگری زیارت اهل قبور: بازدید از قبور بستگان و اقربا و شهدا، کشته شدگان در جنگ ها در سطح ملی و در سطح بین المللی
_گردشگری در گتو ها: گتوهای مذهبی، آپارتاید، قومی قبیله ای
_گردشگری فضاهای صنعتی- معدنی
_گردشگری تبهکاری: مواد مخدر، گدایی، دزدی، فحشا
_گردشگری مجازی: ماهواره، سی دی، اینترنت (پاپلی یزدی، ۱۳۸۹، ۹۶- ۶۱)

۲-۲-رویکرد های مطالعه گردشگری

اکنون که گردشگری یکی از علوم نوین وپیشرو در سطح جهانی شده است، رویکردهای متفاوتی برای مطالعه این صنعت در نظر گرفته می شود. یکی از این رویکرد ها، رویکرد میان رشته ای است.
شکل۲- ۱-رویکرد بین رشته ای در مطالعات جهانگردی
منبع: Goeldner & Ritchie (2009) , p24

۲-۳-چرا گردشگری موضوع علم جغرافیاست؟

علم جغرافیا اساساً در گرو واژگان توزیع، تعاملات و کنش متقابل و مقیاس نهفته است. این موارد نیز پیوند و همزیستی میان گردشگری و جغرافیا را روشن می سازد. ارتباط میان جغرافیا و برنامه ریزی از یک سو و پذیرش بعد برنامه ریزی در مطالعات گردشگری از دیگر سو بعد جغرافیایی گردشگری را افزون تر و غنی تر می نماید. علم جغرافیا در واژه فضا نهفته است، افزون بر آن در دهه های اخیر مدل سازی نیز در این علم از جایگاه خاصی برخوردار بوده است. از سوی دیگر مطالعات گردشگری نیز به نوبه خود متضمن پذیرش مفهوم فضا و مدل سازی می باشد. در حقیقت بنیان مدل های گردشگری در ملحوظ نمودن واژه های محیط طبیعی، محیط دست ساز و مصنوع بر متشکل از زیر ساخت ها، فناوری و سیستم اداره واحد های جغرافیایی می باشد که همه و همه بار جغرافیایی گردشگری را استحکام بیشتری می بخشد. (رضویان، ۱۳۹٠، ۶)
ماهیت جغرافیا را دو قطب انسان و طبیعت و روابط متقابل بین آن دو تشکیل می دهد. این دو قطب عبارتند از انسان و محیط. (رضوانی، ۱۳۸۶، ۴) جغرافیا در تعیین و تبیین توریسم از ارائه یک تعریف حرف علمی قدیمی فراتر رفته و توریسم را در چهار چوب کلی جغرافیای انسانی ـ اجتماعی به عنوان یکی از نقشهای اساسی انسان به شمار می آورد. نقش را می توان در مفهوم کلی آن با وظیفه، فعالیت یا اظهار وجود معنی کرد. از این نقطه نظر وجود انسان یک سلسله نقش های اساسی رادر حیات خود ایفا می کنند که عبارتند از: ۱ـ تولید مثل و تداوم بنا ۲ـ نقش سکنی داشتن ۳ـ نقش کار کردن ۴ـ نقش آموزش دیدن و پرورش یافتن ۵ـ نقش تامین و تدارک دیدن نیازها ۶ـ نقش جا به جا شدن و رفت و آمد ۷- نقش فراغت و استراحت کردن. (رضوانی، ۱۳۸۶، ۸) جغرافیای توریستی روابط انسان را با محیط به هنگام وقت فراغت مطالعه می کند. فعالیت های توریستی و مسافرت های داخلی و خارجی بخشی از فعالیت های انسانی را تشکیل می دهد. (رضوانی، ۱۳۸۶، ۱۱) .
گردشگری بین تفاوت ها و تباینات فضایی در طول زمان است. از سوی دیگر جغرافیا به عنوان یک علم و تفحص مستقل نیز در درک تفاوت ها و تبانیات فضایی در طول زمان نهفته است. پذیرش گردشگری به عنوان یک علم و تخصص چند رشته ای و میان رشته ای از یک سو و حاکمیت رویکرد و کل وابسته به سازمانهای همبسته در علم جغرافیا، بعد جغرافیایی گردشگری را غنا می بخشد. (رضویان، ۱۳۹٠، ۶)
جدول۲-۱ رویکردهای جغرافیا وارتباط آن به مطالعه گردشگری و تفریح