۳-۲- مدل­سازی سیستم تولید در برنامه­ ریزی و زمانبندی

بهتر است در ابتدا یک محیط تولیدی عمومی را فرض کنیم و سپس نقش برنامه­ ریزی و زمانبندی را در آن توصیف نماییم. سفارشاتی که به یک سیستم تولیدی ارائه می­شوند باید به کارهایی^[۳۸] با زمان­های سررسید معین تبدیل شوند. هرکدام از این کارها باید در یک مرکزکاری^[۳۹] مشخص روی تعدادی ماشین با ترتیب یا توالی از پیش طراحی شده­ای اجرا شوند. از آنجایی که هرکدام از ماشین­ها ممکن است در مقاطع زمانی خاصی درگیر انجام کار باشند، اجرای هرکدام از کارها ممکن است بعلت مشغول بودن ماشین­های مربوطه با تأخیر مواجه شود. رویدادهای ناخواسته­ای در کارگاه مانند خرابی ماشین(ها)، زمان­های کار طولانی­تر از انتظار و غیره می­توانند برنامه زمانبندی اجرای کارها را با مشکل مواجه کنند. در چنین محیط­هایی تهیه یک برنامه زمانی دقیق و کامل می ­تواند به کارایی و کنترل بهتر عملیات کمک کند.
کارگاه تنها قسمتی از سازمان که تحت تأثیر فرایند زمانبندی قرار دارد نیست. فرایند زمانبندی همچنین با فرایند برنامه­ ریزی تولید – که برنامه ­های میان مدت و دراز مدت تولید را برای سازمان مشخص می­ کنند – در ارتباط تنگاتنگ است. تصمیم ­گیری­هایی که دراین سطح از سازمان گرفته می­ شود ممکن است بر برنامه ­های زمانبندی کارگاهی نیز مستقیماً تأثیر گذار باشند. شکل ۳-۱ نمودار جریان اطلاعات را در یک سیستم تولیدی نوعی نمایش می­دهد [۹].

سیستم زمانبندی تولید دارای سه نوع ورودی است. سفارش مشتری (یا محصولاتی که باید تولید شوند)، برنامه تولید (هرکدام از عملیات مورد نیاز برای تولید هر محصول باید روی چه منبع یا منابعی اجرا شوند)، وضعیت منابع با توجه به محدودیت­ها و قیود کارگاه. سفارش مشتری دارای خصوصیات نوع محصول، تعداد یا مقدار و زمان تحویل می­باشد. برنامه تولید باید مشخص کننده روتینگ^[۴۰] تولید محصول و تخمین زمان یا هزینه استاندارد تولید هر عملیات در روتینگ بر روی منبع مقتضی است. خروجی سیستم زمانبندی تولید، ترتیب زمانی اجرای عملیات برای تولید محصول یا محصولات نهایی در قالب گانت چارت^[۴۱] است که در آن دقیقاً مشخص شده که هر کدام از عملیات بر روی کدام یک از منابع و با چه زمان­های آغاز و پایانی اجرا می­شوند.
در تولید، سیستم­های برنامه­ ریزی و زمانبندی باید با فرایندهای دیگر تصمیم ­گیری سازمان در تعامل باشند. یک فرایند بسیار عمومی در این زمینه برنامه­ ریزی مواد (MRP)^[42] است. هنگامی که زمانبندی عملیات در حال برنامه­ ریزی است، مهم است که تمام مواد خام و منابع مورد نیاز در زمان مقتضی فراهم باشند. زمان­های برنامه­ ریزی شده اجرای کار باید توسط سیستم برنامه­ ریزی و زمانبندی و با هماهنگی سیستم MRP بدست آیند.
سیستم­های MRP بطور معمول دارای جزئیات نسبتاً کمی از برنامه اجرای کارها هستند. هر کار، دارای یک ساختار مواد (BOM)^[43] است که قطعات و مواد مورد نیاز برای انجام عملیات تولید را مشخص می­سازد. سیستم MRP انبار مربوط به هرکدام از قطعات یا مواد را زیرنظر دارد. بعلاوه زمان سفارش هرکدام از قطات را نیز معین می­ کند. در سازمان­هایی که هیچ سیستم برنامه­ ریزی و زمانبندی وجود ندارد، عمدتاً به برنامه MRP بسنده می­ شود. بدیهی است که یک سیستم تولیدی پیچیده نمی­تواند به برنامه حاصل از MRP بسنده کند. در چنین سازمان­هایی، وجود یک سیستم برنامه­ ریزی وزمانبندی عملیات، ضروری است.
امروزه کارخانجات تولیدی مدرن از سیستم­های اطلاعات تولید^[۴۴] که شامل شبکه­ ای از کامپیوترهای بهم پیوسته و پایگاه­های داده^[۴۵] مختلف است استفاده می­ کنند. کامپیوترهای محلی،
شکل ۳-۱: نمودار جریان اطلاعات در یک سیستم تولیدی [۹]
ایستگاه­های کاری و ترمینال­های ورود اطلاعات به سرورهای مرکزی یا پایگاه­های داده مرتبط هستند و از داده ­های ثبت شده استفاده یا داده ­های جدید را ثبت می­ کنند. برنامه­ ریزی و زمابندی هم توسط یکی از کامپیوترهای مستقر در این شبکه انجام می­گردد. هرکدام از ترمینال­های شبکه می­توانند از اطلاعات برنامه­ ریزی و زمابندی استفاده کنند و همچنین نقش اساسی در ثبت رویدادهای کارگاه مانند تغییرات در وضعیت ماشین­ها، کارها و انبار ایفا کنند.
در سیستم­های امروزی­تر، کلیه فرایندها و جریان­های اطلاعات سازمان در یک سیستم یکپارچه اطلاعاتی تحت عنوان Enterprise Resource Planning System مجتمع شده و امکانات وسیعی در کنترل، تصمیم ­گیری و ارزیابی فرایندها، از بالاترین سطوح سازمان و زیرمجموعه­های آن و حتی تأمین­کنندگان و مشتریان تا جزئی­ترین سطوح فعالیت در سازمان را در اختیار قرار می­ دهند.

۳-۳- کارها، ماشین­ها و کارگاه­ها

در این بخش تعاریف پایه­ای و نمادهای استفاده شده در مدل­سازی مسئله برنامه­ ریزی و زمانبندی شرح داده شده است. در تمام این پایان نامه تعداد کارها با و تعداد ماشین­ها با نمایش داده شده است. زیرنویس­های برای نشان دادن اندیس کار و زیرنویس­های برای نشان دادن اندیس ماشین استفاده شده ­اند.
زمان کار^[۴۶] (): زمان کار نشان دهنده مدت زمانی است که انجام کار روی ماشین بطول می­انجامد. درصورتی­که زمان کار به ماشین وابسته نباشد از زیر نویس صرف­نظر کرده و آن را با نمایش می­دهیم. نرخ تولید یک ماشین برهمین اساس بصورت تعریف می­ شود که بیانگر تعداد دفعات انجام کار در واحد زمان است.
زمان ورود^[۴۷] (): زمان ورود کار زمانی است که کار به سیستم وارد می­ شود؛ یعنی زودترین زمانی که کار می ­تواند آغاز شود را زمان ورود آن کار می­نامند.
زمان تحویل^[۴۸] (): زمان تحویل زمانی است که نتیجه انجام کار باید به مشتری تحویل داده شود یا به بیان دیگر زمانی است که انجام کار در آن باید خاتمه یافته باشد. زمان خاتمه انجام کار می ­تواند دیرتر از زمان تحویل آن باشد اما باعث ایجاد جریمه^[۴۹] می­ شود. درصورتی­که زمان تحویل بطور قطع باید رعایت شود، به این زمان، مهلت^[۵۰] گفته می­ شود.
وزن کار (): وزن یک کار در واقع یک ضریب اولویت برای آن کار است که بیانگر اهمیت اجرای آن کار در مقایسه با کارهای دیگر در سیستم است.
چهار مشخصه­ای که در بالا ذکر شدند، اطلاعات ایستا بودند چراکه به زمانبندی انجام شده وابسته نیستند. در مقابل این مشخصات، اطلاعاتی که ثابت نبوده و به زمانبندی وابسته هستند اطلاعات پویا نام دارند. در ادامه به چند مورد از مهم­ترین اطلاعات پویا می­پردازیم.
زمان شروع (): زمان شروع ، زمان آغاز اجرای کار روی ماشین است و در صورتی­که زیرنویس در آن نیامده باشد، به معنی زمان شروع اولین عملیات^[۵۱] مربوط به کار در سیستم است.
زمان تکمیل (): زمان تکمیل ، زمان خاتمه اجرای کار روی ماشین است و درصورتی­که زیرنویس در آن نیامده باشد، به معنی زمان تکمیل آخرین عملیات مربوط به کار در سیستم است.
یکی از مشخصه­های مهم در مدل زمانبندی، جانمایی ماشین­ها در سیستم است. چندین جانمای مهم در طراحی کارگاه برای ماشین­ها وجود دارد که در ادامه به آن­ها اشاره می­ شود.
مدل تک ماشین^[۵۲]: بسیاری از سیستم­های تولید می­توانند بعنوان یک مدل تک ماشین درنظر گرفته شوند. بعنوان مثال اگر در یک سیستم چند ماشین، یک ماشین بعنوان گلوگاه سیستم مطرح باشد، تنها همان ماشین تعیین کننده عملکرد سیستم زمانبندی در سیستم خواهد بود. در چنین شرایطی منطقی است که ابتدا ماشین گلوگاه سیستم در مرحله اول برنامه­ ریزی و زمانبندی شده و ماشین­های دیگر به طبع آن در مراحل بعدی قرار بگیرند. این راه حل ایجاب می­ کند که در مرحله اول مسئله برنامه­ ریزی و زمانبندی به یک مدل تک ماشین تقلیل پیدا کند. مدل تک ماشین همچنین در سیستم­هایی که دارای پیچیدگی بسیار زیاد هستند کاربرد دارد. در این سیستم­ها معمولاً سعی می­ شود که مسئله بزرگ مورد مطالعه به چندین مسئله تقلیل یافته کوچکتر (مانند مسئله زمانبندی مدل تک ماشین) شکسته شده و سپس حل شود.
مدل ماشین­های موازی^[۵۳]: یکی از تعمیم­های مدل تک ماشین بصورت مجموعه ­ای از ماشین­هاست که بصورت موازی در کنار هم کار می­ کنند. تعداد زیادی از سیستم­های تولیدی از تعدادی مراکز کاری تشکیل شده ­اند که هر کدام از آن­ها شامل تعدادی ماشین موازی هستند. در اغلب موارد ماشین­های موجود در یک مرکز کاری مشابه هستند، و بدین ترتیب یک کار که به مرکز کاری وارد شده است می ­تواند روی هرکدام از آن ماشین­ها اجرا شود. دلایلی که در اهمیت توجه به مدل تک ماشین مطرح شدند می­توانند درمدل ماشین­های موازی هم مطرح باشند. مثلاً اگر در یک سیستم با چندین مرکز کاری، یکی از مراکز گلوگاه اجرای فرایندهای سیستم باشد، می­توان آن ­را بعنوان یک مرکز کاری با ماشین­های موازی فرض کرده و برنامه­ ریزی و زمانبندی را ابتدا برای آن و سپس برای باقی مراکز کاری انجام داد.
باید به این نکته توجه داشت در مدل ماشین­های موازی لزوماً همواره تمام ماشین­ها مشابه نیستند مثلاً برخی ماشین­های مجموعه ممکن است قدیمی­تر باشند و درنتیجه سرعت یا کیفیت اجرای کارها روی این ماشین­ها کمتر از سرعت یا کیفیت اجرای همان کارها روی ماشین­های دیگر از همان نوع باشد.
مدل جریان کارگاهی ^[۵۴]: در بسیاری از سیستم­های تولیدی، خصوصاً تولید کنندگان محصولات مونتاژی، اجرای هر کار مستلزم انجام تعدادی عملیات پشت سر هم روی تعدادی ماشین است. درصورتی که روتینگ همه کارها یکسان باشند یعنی همه کارها برای اجراشدن به ترتیب یکسان از ماشین­های یکسانی عبور کنند، به آن جریان کارگاهی گفته می­ شود. در چنین سیستمی، ماشین­ها بصورت سری قرار داشته و با هم راه ­اندازی می­شوند. هر کار پس از اجرا شدن روی یک ماشین به صف انتظار اجرای ماشین بعدی منتقل می­ شود. یک تعمیم از مدل جریان کارگاهی، مدل جریان کارگاهی منعطف^[۵۵] است. جریان کارگاهی منعطف دارای تعدادی مراحل مختلف است که هر کدام از مراحل شامل تعدادی ماشین موازی هستند و در مجموع شیوه ارتباط مراحل مختلف بصورت یک جریان کارگاهی است. در هرکدام از مراحل، این انعطاف وجود دارد که کار رسیده بتواند روی هرکدام از ماشین­های آن مرحله اجرا شود.
مدل کار کارگاهی^[۵۶]: در برخی کارگاه­ها، کارهای رسیده دارای روتینگ­های متفاوتی هستند. در نتیجه هر کار برای اجرا شدن باید از ماشین­های مشخصی که در روتینگ آن معین است عبور کند. چنین مدلی را مدل کار کارگاهی نامیده اند. در واقع مدل جریان کارگاهی حالت خاصی از مدل کار کارگاهی است که در آن تمام کارها دارای روتینگ یکسان هستند. یک تعمیم از مدل کار کارگاهی، مدل کار کارگاهی منعطف^[۵۷] است. در این مدل، هر کار می ­تواند روی یک یا چند ماشین اجرا شود. بنابراین در مدل کار کارگاهی منعطف، پیش از زمانبندی اجرای عملیات باید معین شود هر کار روی کدام ماشین اجرا گردد.
مدل زنجیره تأمین^[۵۸]: این مدل، یک مدل سطح بالا است که در آن یک محیط تولیدی به شبکه­ ای از اجزای بهم مرتبط تقسیم می­ شود که هرکدام از این اجزا خود دارای یک مدل کار کارگاهی (منعطف) یا جریان کارگاهی (منعطف) هستند.

۳-۴- معیارهای کارایی در زمانبندی تولید

در عمل از معیارهای کارایی مختلفی برای برنامه­ ریزی و زمانبندی در سیستم­های تولیدی استفاده می­ شود اما در واقع همگی این معیارهای کارایی ترکیبی از تعدای معیار پایه هستند. در ادامه به چند نمونه از معیارهای پایه­ای و معروف در بررسی عملکرد سیستم­های زمانبندی تولید اشاره می­گردد.
معیارهای توان عملیاتی^[۵۹] و Makespan: در بسیاری از سیستم­های تولیدی، افزایش میزان توان عملیاتی یکی از مهمترین معیارهایی کارایی برنامه­ ریزی به شمار می­رود تا جایی که در بسیاری از موارد عملکرد مدیران براساس میزان بهبود در این معیار اندازه ­گیری می­ شود. زمان throughput یک قطعه، مدت زمانی است که طول می­کشد تا آن قطعه از سیستم عبور کند. توان عملیاتی یک سیستم تولیدی که برابر نرخ خروجی آن نیز است، بر اساس ظرفیت ماشین­های گلوگاه­ها (یعنی ماشین­های دارای کمترین ظرفیت) مشخص می­ شود. بنابراین بیشینه کردن میزان توان عملیاتی یک سیستم تولیدی معادل بیشینه کردن ظرفیت تولید ماشین­های گلوگاه سیستم است.
معیار Makespan زمانی مهم ارزیابی می­ شود که تعداد کارها محدود باشد. Makespan که با نشان داده می­ شود عبارت از زمانی است که آخرین کار خاتمه پیدا کند.
که در آن زمان خاتمه کار است. معیار Makespan شباهت زیادی به معیار توان عملیاتی دارد.
معیارهای وابسته به زمان تحویل^[۶۰]: تعداد زیادی معیار کارایی وابسته به زمان تحویل کار وجود دارد که در ادامه به برخی از آن­ها اشاره شده است.
اغلب سیستم­های زمانبندی براین اساس ایجاد می­شوند که دیرشدگی^[۶۱] انجام کارها را به حداقل برسانند. دیرشدگی انجام یک کار بصورت زیر تعریف می­ شود:
که در آن زمان تحویل کار است. حداکثر دیرشدگی در یک سیستم بصورت زیر تعریف می­ شود:
کمینه­سازی بیشینه دیرشدگی معادل کمینه­سازی دیرشدگی مربوط به بدترین شرایط کارایی در سیستم زمانبندی است.
معیار کارایی دیگری که در این زمینه قابل توجه است، تعداد کارهای دیرکرد^[۶۲] است. دیرکرد با رابطه زیر بدست می ­آید:
مجموع دیرکرد کارها بعنوان یک معیار کارایی سیستم زمانبندی نیز بصورت تعریف می­ شود.
هزینه­ های برپایی^[۶۳]: اغلب هنگامی که قصد داریم به بیشینه­سازی توان عملیاتی یا کمینه­سازی Makespan بپردازیم، باید به کمینه بودن هزینه­ های راه ­اندازی کارها نیز توجه لازم را داشته باشیم. باید توجه داشت که هزینه­ های راه ­اندازی لزوماً متناسب با زمان­های راه ­اندازی نیستند. بعنوان مثال هزینه­ های راه ­اندازی برای ماشینی که دارای ظرفیت بسیار زیادی است، قابل توجه نیست حتی اگر این راه ­اندازی شامل به هدر رفتن منابع یا زمان زیادی شود.
هزینه­ های انبارداری کالای درجریان ساخت^[۶۴]: هدف مهم دیگر در یک سیستم زمانبندی کمینه کردن هزینه­ های نگهداری و انبارداری کالای در جریان ساخت (WIP) است. WIP باعث افزایش هزینه­ های نقل و انتقال می­ شود ضمن آن­که WIPهای قدیمی­تر همواره در معرض آسیب­های ناشی از نقل و انتقال و نگهداری قرار دارند. معیار دیگری که می ­تواند بعنوان جایگزین WIP مورد استفاده قراربگیرد میانگین زمان throughput است. کمینه­سازی میانگین توان عملیاتی، با وجود سطح خروجی ثابت، باعث کاهش WIP خواهد شد. همچنین کمینه­سازی زمان throughput وابستگی نزدیکی به کمینه­سازی مجموع زمان­های تکمیل کارها یعنی دارد. هدف شرح داده شده اخیر، معادل کمینه­سازی میانگین تعداد کارهای سیستم نیز می­باشد.
هزینه­ های انبارداری محصول نهایی^[۶۵]: کمینه­سازی هزینه­ های انبارداری محصولات تولید شده نیز یکی دیگر از اهداف مهم در سیستم­های زمانبندی محسوب می­گردد. درصورتی­که سیستم تولیدی از نوع ساخت-براساس-سفارش^[۶۶] باشد، آنگاه هزینه­ های انبارداری محصول معادل هزینه­ های تعجیل^[۶۷] در تولید خواهند بود. در سیستم­های Just-In-Time معمولاً کمینه­سازی مجموع تعجیل کارها بعنوان یک هدف مهم مطرح است. چرا که در یک سیستم JIT بدلیل اجتناب از هزینه­ های نگهداری و رسیدگی نباید کارها زودتر از موعد انجام شوند.
هزینه­ های انتقال^[۶۸]: در سیستم­هایی که شامل بخش­های تولیدی مجزا و دور از هم هستند، هزینه­ های انتقال کالاها بین مراکز کاری می ­تواند قسمت چشم­گیری از هزینه­ های تولید باشد. از این روی کاهش هزینه­ های انتقال نیز می ­تواند از جمله اهداف مهم سیستم­های برنامه­ ریزی و زمانبندی محسوب گردد.

۳-۵- مدلسازی ریاضی مسأله زمانبندی کار کارگاهی منعطف^[۶۹]

مسائل زمانبندی در تمام حوزه ­های علوم از مهندسی کامپیوتر گرفته تا اقتصاد وجود داشته و نقش مهمی دارند. اغلب مسائل زمانبندی، از نوع مسائل بهینه­سازی ترکیبیاتی پیچیده هستند که حل آن­ها در حوزه زمان بوسیله الگوریتم­هایی که دارای پیچیدگی زمانی چندجمله­ای هستند ناممکن است. در میان این مسائل، زمانبندی کار کارگاهی منعطف یکی از پیچیده­ترین مسائل بهینه­سازی ترکیبیاتی است.
زمانبندی کار کارگاهی منعطف یکی از مباحث مهم در مدیریت تولید و همچنین بهینه­سازی ترکیبیاتی است. ثابت می­ شود که بدلیل پیچیدگی­های محاسباتی بسیار زیاد، غیرممکن است که بتوان جواب بهینه چنین مسأله­ای را در مقیاس­های عملی با روش های متداول در بهینه­سازی ترکیبیاتی بدست آورد. برای حل مسأله زمانبندی در محیط کارگاهی دو رویکرد وجود دارد: رویکرد سلسله مراتبی^[۷۰] و رویکرد یکپارچه^[۷۱]. در رویکرد سلسله مراتبی، تخصیص وظایف به ماشین­ها و توالی عملیات روی ماشین­ها بطور جداگانه بررسی و حل می­شوند. در رویکرد یکپارچه، تخصیص وظایف و توالی عملیات توأمان مورد توجه و حل قرار می­گیرند. از آنجایی که مسأله زمانبندی کار کارگاهی منعطف یک مسأله NP-hard است روش بکار گرفته شده در این پایان نامه یک روش مکاشفه­ای^[۷۲] مبتنی بر همکاری تعدادی عامل­های واکنشی ساده و تکامل آن­ها در جهت جستجوی جواب(های) بهینه است.
در مسأله کلاسیک زمانبندی کارگاهی^[۷۳]، اجرای تعداد کار روی ماشین مستقل زمانبندی می­ شود. برای هر کار مسیر^[۷۴] اجرا، بطور کامل مشخص و معین است. همه ماشین­ها از لحظه صفر تا انتهای کارها آماده هستند و کارها بدون هیچگونه رقابتی برای در اختیار گرفتن ماشین­ها اجرا می­شوند. مسأله عمومی زمانبندی کارگاهی یک مسأله شدیداً NP-hard است. امروزه انعطاف­پذیری ماشین­ها و خطوط تولید در صنایع نیازمند سیستم­هایی برای برنامه­ ریزی چنین شرایطی است. مسأله زمانبندی کار کارگاهی منعطف تعمیمی از مسأله زمانبندی کارگاهی عمومی که در بالا شرح داده شد است که در آن فرض می­ شود که به ازای هر عملیات، حداقل یک نوع ماشین برای اجرای آن در کارگاه وجود دارد. بنابراین زمانبندی کار کارگاهی منعطف علاوه بر مسأله زمانبندی شامل یک زیر مسأله تخصیص وظایف برای تخصیص هر کدام از عملیات به یکی از ماشین­هایی که قابلیت اجرای آن­را دارند نیز می­باشد. بنابراین مسأله زمانبندی کار کارگاهی منعطف دارای دو مشکل است: یکی تخصیص هرکدام از عملیات به ماشین مقتضی و دوم زمانبندی آن­ها در جهت حداقل سازی یک یا تعدادی از توابع هدف^[۷۵] معین از پیش تعریف شده.
مدل ریاضی مسأله زمانبندی کار کارگاهی منعطف در این تحقیق بصورت زیر درنظر گرفته شده است. در این مدل ماشین و کار^[۷۶] تعریف شده است. هر کار شامل تعدادی عملیات است که با نمایش داده میشوند که در آن اندیس کار مربوطه و اندیس عملیات مربوط به کار ام است و تعداد عملیات مربوط به کار ام می­باشد. درنتیجه نشان دهنده عملیات ام از کار ام است. بهمین ترتیب مجموعه ماشین­ها با نمایش داده می­ شود. مجموعه ­ای از ماشین­هایی را که می­توانند عملیات را انجام دهند ­را با نمایش می­دهیم. مجموعه توسط ماتریس با اعضای زیر تعریف می­ شود.
که در آن اندیس ماشین، اندیس کار و اندیس عملیات مربوط به کار است. اجرای هر عملیات روی ماشین به اندازه واحد زمانی بطول خواهد انجامید.
با توجه به تعاریف فوق ماتریس­های زیر را تعریف می­کنیم:

مطابق با فرمول ۳-۱ تعداد نمونه تحقیق عبارت است:
حجم نمونه کارکنان آموزش و پرورش شهرستان خمین

۳-۵) متغیرهای تحقیق
با مرور فرضیه‌ اصلی در می‌یابیم که متغیر مستقل در این تحقیق، عدالت سازمانی و مولفه های آن و متغیرهای وابسته، فاکتورهای فساد اداری- مالی می‌باشد.
۳-۶)ابزار جمع آوری اطلاعات
ابزار مورد استفاده در این تحقیق پرسشنامه بوده است که یکی از ابزارهای رایج تحقیق و روشی مستقیم برای کسب داده‌های تحقیق است. علت انتخاب پرسشنامه در این تحقیق این است که زمان و هزینه کمتری نیاز دارد و اطلاعات بیشتری از افراد زیادتری را می‌توان جمع آوری کرد، و امکان تجزیه تحلیل کمی داده‌ها را فراهم می کند(خلیلی شورینی، ۱۳۷۵: ۸۹). با مطالعه پیشینه تحقیق، میزان کنترل و نظارت، شفافیت فرایندها و رویه‌های کاری وانحصار وظیفه، حقوق و مزایای پرداختی به کارکنان، سلامت نظام استخدامی به عنوان فاکتور های موثر بر فساد اداری- مالی انتخاب شدند. پرسشنامه متشکل از سه بخش جمعیت شناختی که شامل ۴ سوال است و پرسشنامه عوامل موثر بر فساد اداری- مالی است که شامل ۳۶ سوال و پرسشنامه عدالت سازمانی که ۱۸سوال می باشد . عوامل میزان کنترل و نظارت،شفافیت فرایندها و رویه‌های کاری وانحصار وظیفه و حقوق و مزایای پرداختی به کارکنان از پایان نامه عباسپور (۱۳۸۵) و همچنین عامل سلامت نظام استخدامی از پایان نامه آقانوری(۱۳۸۷) و جهت بررسی عدالت سازمانی از پرسشنامه مورد استفاده در پژوهش سیار (۱۳۸۷)و احمدی آزرم(۱۳۸۸)، استفاده شده است که بر گرفته از پژوهش نیهف و مورمن (۱۹۹۳) می باشد که دارای سه بعد عدالت توزیعی، رویه ای و مراوده ای است.

۳-۷) نحوه امتیاز بندی پرسشنامه
در این پژوهش به منظور اندازه‌گیری متغیرهای تحقیق از مقیاس فاصله ای طیف لیکرت استفاده می‌شود. طیف لیکرت می‌تواند ۵ یا ۷ گزینه ای باشد که در تحقیق حاضر در پرسشهای تحقیق ، مقیاس ۵ گزینه ای به کار می‌رود.شکل کلی و امتیاز بندی این طیف برای سوالات به صورت ذیل می باشد:
جدول ۳-۲: نحوه نمره دهی به سوالات مربوط به متغیرهای تحقیق

۳-۸) روایی و پایایی پرسشنامه پژوهش
۳-۸-۱) روایی
مفهوم اعتبار یا روایی^[۷۰] به این پرسش پاسخ می‌دهد که ابزار اندازه‌گیری تا چه حد خصیصه مورد نظر را می‌سنجد بدون آگاهی از اعتبار ابزار اندازه‌گیری نمی‌توان به دقت داده‌های حاصل از آن اطمینان داشت. ابزار اندازه گیر ی ممکن است برای اندازه گیری یک خصیصه ویژه دارای اعتبار باشد ، درحالیکه برای سنجش همان خصیصه بر روی جامعه دیگر از هیچ گونه اعتباری برخوردار نباشد. در باره روایی پرسشهای مربوط به عدالت سازمانی باید گفت که این پرسشنامه که ساخته نیهف و مورمن(۱۹۹۳) می باشد در تحقیقات داخلی همچون نعامی وشکر شکن(۱۳۸۳) ، سید جوادین و همکاران(۱۳۸۷)، امیر خانی و پورعزت(۱۳۸۷) ، هوشمند(۱۳۸۷) و یعقوبی و همکاران(۱۳۸۸) مورد استفاده قرار گرفته و روایی سوالات توسط کارشناسان متخصصان این حوزه مورد تایید قرار گرفته است.در مورد پرسشنامه فساد اداری مالی باید گفت این پرسشنامه در پرسشنامه عباسپور(۱۳۸۵) مورد تایید قرار گرفته با این وجود محقق سوالات هر دو پرسشنامه را در اختیار برخی کارشناسان و استاد راهنما قرار داده که روایی آن مورد تایید قرار گرفت.
۳-۸-۲) پایایی
قابلیت اعتماد یا پایایی^[۷۱] یکی از ویژگیهای فنی ابزار اندازه‌گیری است. مفهوم یاد شده با این امر سر و کار دارد که ابزار اندازه‌گیری در شرایط یکسان تا چه اندازه نتایج یکسانی به دست می‌دهد.
دامنه ضریب قابلیت اعتماد از صفر (عدم ارتباط) تا ۱+ (ارتباط کامل) است. ضریب قابلیت اعتماد نشانگر آن است که تا چه اندازه ابزار اندازه‌گیری ویژگی‌های با ثبات آزمودنی و یا ویژگیهای متغیر و موقتی وی را می‌سنجد. برای محاسبه ضریب قابلیت اعتماد ابزار اندازه‌گیری شیوه‌های مختلفی به کار برده می‌شود. از آن جمله می‌توان به :
اجرای دوباره آزمودن (روش بازآزمایی)
روش موازی (همتا)
روش تصنیف (دو نیمه کردن)
روش کودر – ریچارد سون
و روش آلفای کرونباخ
اشاره نمود. (سرمد و همکاران، ۱۳۸۰، ص۱۶۷)
در این تحقیق به منظور تعیین پایایی آزمون از روش آلفای کرونباخ استفاده گردیده است. این روش برای محاسبه هماهنگی درونی ابزار اندازه‌گیری که خصیصه‌های مختلف را اندازه‌گیری می‌کند به کار می‌رود. نتایج آن در ادامه ذکر گردیده است.
جدول ۳-۳: آلفای کرونباخ متغیر های تحقیق

اما به هر حال نظریه اسنایدر پاسخی برای چرایی انتصاب جناح میانه رو به قدرت پس از سقوط نظام سلطانی ارائه نمی دهد. اما آنچه نظریه اسنایدر را در این پژوهش کاربردی و مفید می سازد؛ شفاف سازی است که اسنایدر از وضعیت کنشگران و زمینه های ساختاری که این کنشگران در آن عمل می کنند بیان می دارد؛ چرا که استراتژی ها، نیروهای نسبی و گزینش های ائتلافی کنشگران همان طور که دراین نظریه بیان شد بر اساس سه رابطه مهم ساختاری شکل می گیرد که تعیین مسیر تحولات را قابل پیش بینی می سازد.

اکنون این پژوهش بدین صورت سازمان می یابد که با کار بست مبنای نظری اسنایدر با در نظر گرفتن زمینه ساختاری که کنشگران در آن به کنش می پردازند، مسیری را که هر یک از کنشگران می پیمایند مشخص شود. سپس استدلالات و استنادات هر یک از طرفین دعوا که در قسمت چارچوب مفهومی اسکلت بندی شد در بوته ابطال قرار خواهد گرفت تا دلیل یا دلایل این انتصاب مشخص شود.
گونه شناسی رژیم های دموکراتیک و غیردموکراتیک

کل هندوستان

بارندگی در بسیاری از‌‌ایالتهای هندوستان ناکافی، غیر قابل پیشبینی و نامطمئن است و به علاوه همه‌ی منابع آب ۱۱۳ میلیون هکتار کشور هنوز مهار نشده است. در برخی از ‌‌ایالتها نظیر پنجاب و‌هاریانا مقدار زمین‌های تحت آبیاری بیشتر است در حالیکه در مادیا پرادش ، ماهاراشترا، کارناتاکا و گوجرات ‌‌این مقدار بسیار کمتر است.
منابع آب برای آبیاری جزئی

با آغاز یک رشته اقدامات از جمله “کاشتن غذای بیشتر” در سال ۱۹۴۳ در هندوستان، آبیاری جزئی بسیار مورد توجه قرار گرفت. در نتیجه اعمال لازم برای آبیاری جزئی نظیر: ساخت تانک‌های (مخازن) ذخیره، حفر چاه و چاه های لوله‌ای از سال ۱۹۵۲ در اولویت قرار گرفت چرا که بازده بسیار بالای غلات که نیاز به آبیاری مداوم و کنترل شده دارند، مشخص شد. پس از آن بهرهبرداری جامع از هر دو نوع منابع سطحی و زیرزمینی یعنی بهرهبرداری توأم آب پذیرفته و ترغیب شد.
از ‌‌این رو اعمال آبیاری جزئی از مهمترین بخش‌ها در کشاورزی هندوستان محسوب میشود. پتانسیل آبیاری در سال ۱۹۹۰ در حدود ۴۶ میلیون هکتار اراضی کشاورزی برآورد شد که از ‌‌این مقدار ۸/۳۴ میلیون هکتار از منابع آب‌های زیرزمینی و تنها ۲/۱۱ میلیون هکتار از آبهای سطحی بود. در حالیکه در سال ۱۹۵۱‌‌این مقدار تنها ۹/۱۲ میلیون هکتار بود. آب آبیاری جزئی میتواند به سه روش دسته بندی شود:
۱) بهرهبرداری از آب‌های سطحی
۲) مهار آ‌ب‌های زیرزمینی
۳) منحرف کردن جریان آب نهرها
این برنامه‌ها را می توان به دو گروه زیر تقسیم کرد:
آب سطحی: تانک‌ها و مخازن،‌ رودخانه‌ها و …
آب زیرزمینی: چاه های دهانه گشاد، چاه های لوله‌‌ای، چاه های آرتزین، چاه های گمانه
آب زیرزمینی
در آبیاری جزئی، آب‌های زیرزمینی یک مؤلفهی عمده محسوب میشود. آب زیرزمینی یکی از منابع مهم آب در سراسر کره‌ی زمین میباشد. تخمین زده میشود که سه چهارم آب باران (در حدود ۱۸۰۰ میلیون متر مکعب) به درون خاک نفوذ میکند تا هر ساله آب‌های موجود در خاک را تغذیه کند. برآورد شده است که آب‌های زیرزمینی برابر ۱۰ سال بارندگی متوسط یا ۲۵ سال رواناب میباشند.
هندوستان دارای یکی از منابع بزرگ آب‌های زیرزمینی است که توزیع آن به خصوصیات شکلگیری ‌آب‌های زیرزمینی بستگی دارد.
منحنی پایین افتادگی سطح ایستابی در هنگام پمپاژ
چاه
تصویر وضعیت آب
عمق چاه
شعاع تأ ثیر
مخروط فرورفتگی
R
سطح آب ساکن
سطح تراز پمپاژ آب
شکل ۱-۶- هیدرولیک جریان آب درون یک چاه واقع شده دریک لایه آبدار غیر محصور
بخشی از بارانی که بر روی زمین میبارد تبخیر میشود، بخشی به درون خاک نفوذ میکند و قسمتی هم به عنوان رواناب روی زمین جاری میشود که جریان‌های سطحی را ایجاد میکند. آبی که به دلیل نیروی جاذبه‌ی زمین به درون خاک نفوذ میکند به سفره‌ی آب‌های زیرزمینی (سطح‌‌ایستابی آب‌های زیرزمینی) میرسد. جهت بهرهبرداری از آب‌های زیرزمینی، شناخت پتانسیل منابع آب و توسعه‌ی معیارها جهت طراحی سیستم‌های مؤثر آبیاری از طریق چاه یا تجهیزات پمپاژ باید مورد توجه قرار گیرد.
منابع آب زیرزمینی
میزان بارانی که به درون خاک فرو میرود به شدت و مقدار بارش و ویژگی خاک سطحی بستگی دارد. آب زیرزمینی یک منطقه به عوامل زیر بستگی دارد:
۱) فاکتورهای اقلیمی نظیر: بارندگی، رطوبت، تغییرات آب و هوا و …
۲) فاکتورهای توپوگرافی نظیر: سطح مواج، نزدیکی به تپه‌ها و جهت دره‌ها
۳) فاکتورهای ژئوگرافیک (جغرافیایی) نظیر: طبیعت صخره‌های زیرزمین و شیب آنها
۴) وجود مخازن و تانک‌ها در زمینی که تغذیه میشود.
رسوبات ضخیم آبرفتی برای دریافت آب‌های زیرزمینی بسیار مطلوب میباشند. بهترین سطح دربرگیرنده آب (آبخوان) سطحی شنی عاری از ماسه میباشد.
خاک‌های رسی و صخره‌ها به دلیل کوچک بودن ذراتشان و مقاومت در برابر حرکت آب، از نفوذپذیری پایینی برخوردار بوده و بازده ذخیره آب در آنها مطلوب نمیباشد. مهمترین فاکتورهایی که در پتانسیل آب زیرزمینی یک منطقه مؤثر است عبارتند از:
الف) آب و هوا و میزان بارندگی
ب) توپوگرافی
پ) خصوصیات فیزیکی نظیر: تخلخل، نفوذپذیری خاک، بافت خاک و …
ت) ساختار ژئولوژیکی (زمینشناسی) تشکیل صخره‌ها در بیش از ۷۰٪ سطح جغرافیایی هندوستان از صخره‌های سختی پوشیده شده است که میزان آب‌های زیرزمینی در آن‌ها کم و بهرهبرداری از آن‌ها از طریق چاه های عمیق امکان پذیر است.
این زمین‌ها در جنوب جلگه‌های ایندو گنجتیک واقع شده و در‌‌ایالت‌های راجستان، مادیا پرادش، گوجرات، ماهاراشترا، آندرا پرادش،اوریسا، کارناتاکا، کرالا و تامیل نادو که آب‌های زیرزمینی بیشتر از طریق چاه های دهانه گشاد پمپ میشوند، گسترده شده است. مدیریت آب‌های زیرزمینی در‌‌این مناطق به تعاریف دقیق کمی ذخایر کاربردی و مؤلفه‌های تغذیه بستگی دارد. در کنار‌‌این ذخایر آب زیرزمینی، چنان منابع مهمی در طول سواحل شرقی وجود دارند که بیشترین ذخایر آبهای زیرزمینی را در خود جا دادهاند.
در دلتای رودهای کریشنا، گوداواری وکائووری، از آب‌های زیرزمینی به ویژه در آبخوان‌های سطحی بهرهبرداری میشود. از‌‌این رو قابل درک است که با برداشت مناسب و کافی آب و محافظت آن، منابع آبهای زیرزمینی باقیمانده و جهت آبیاری اراضی کشاورزی میتوان از آن استفاده کرد.
آبهای زیرزمینی و پتانسیل آن:
برآورد میشود که کل منابع قابل برگشت آب‌های زیرزمینی در کشور در حدود ۲۳/۴۵ میلیون هکتار متر در سال است در حالیکه منابع آب‌های زیرزمینی موجود برای کشاورزی ، تنها در حدود ۳/۳۸ میلیون هکتار متر است. پتانسیل آب زیرزمینی هندوستان در حدود ۲۱۹‌‌ایکرفوت با ۶/۲۷ میلیون هکتار میباشد. گفته میشود که منابع آب زیرزمینی میتواند سالانه ۸۰ میلیون هکتار از اراضی کشاورزی را آبیاری کند. پتانسیل نهایی آبیاری از منابع آب زیرزمینی مانند هر لیست تفکیکی برای نواحی و‌‌ایالت‌ها، به صورت زیر طبقه بندی شده است:
۱) ایالت‌هایی با لایه زیرین صخره‌‌ای:
آندراپرادش، گوجرات، کارناتاکا، مادیا پرادش، ماهاراشترا، و تامیل نادو
۲) ایالت‌هایی با لایه‌ی زیرین آبرفتی:
بیهار، ‌هاریانا، پنجاب، اوتارپرادش و بنگال غربی
۳) سایر‌‌ایالتها
آسام، هیماچال پرادش، جامو و کشمیر، کرالا، اوریسا، راجستان
جدول ۱-۱۵- منابع آب زیرزمینی و پتانسیل آبیاری منبع: توسعه خردآبیاری^[۳۹]، هیأت مرکزی آبیاری^[۴۰] ونیرو^[۴۱]، سال ۱۹۸۹

۲-۵-۳-۱)کسب اطلاعات لازم برای پذیرش صاحبکار:

حسابرس پیش از پذیرش کار حسابرسی باید شناختی مقدماتی از صنعت مربوط و مالکیت، مدیریت و عملیات واحد مورد رسیدگی بدست آورد. هدف از کسب این اطلاعات که معمولاً در حسابرسی های نخستین صورت می گیرد، ارزیابی وضعیت و شرایط واحد مورد رسیدگی و نیز تعیین امکانات و توانایی های بالقوه حسابرس( در اختیار داشتن نیروی انسانی مناسب و تجارب قبلی در صنعت مربوط) برای پذیرش کار است. اطلاعات لازم برای پذیرش کار شامل موارد زیر است. (دستورالعمل حسابرسی، ۱۳۸۵)
صنعتی که واحد مورد رسیدگی در آن فعالیت می کند و ویژگیهای آن.
هدف واحد مورد رسیدگی از حسابرسی.
صورتهای مالی سال (یا سالهای) گذشته واحد مورد رسیدگی ( اطلاعات مربوط به وضعیت مالی، عملکرد مالی، مشکلات نقدینگی و غیرآن ).
دلایل تغییر حسابرس واحد مورد رسیدگی و گزارش حسابرسی پیشین.
درستکاری، حسن شهرت و تجارب مدیریت واحد مورد رسیدگی.
وضعیت مالکیت واحد مورد رسیدگی و استفاده کنندگان صورتهای مالی آن.
قوانین و مقررات خاص حاکم بر فعالیت واحد مورد رسیدگی.
حسابرس باید در شرایط کلی زیر از پذیرش کار خودداری کند، مگر اینکه الزامات قانونی برای پذیرش کار وجود داشته باشد: (دستورالعمل حسابرسی، ۱۳۸۵)
مشکلات قانونی پذیرش کار.
مشکلات استقلال حسابرس.
نداشتن شرایط لازم برای حسابرسی: مانند کمبود نیروی انسانی متخصص.
ناتوانی واحد مورد رسیدگی در پرداخت هزینه حسابرسی.
دلایل نامناسب تغییر حسابرس.
مشکلات سوء مدیریت واحد مورد رسیدگی( بالا بودن بیش از حد خطر ذاتی، به گونه ای که نتوان به اظهارات مدیریت اعتماد و اتکا کرد).
۲-۵-۳-۲)کسب اطلاعات کلی و شناخت الزامات قانونی:
حسابرس در رسیدگی به صورتهای مالی باید چنان شناختی از فعالیت واحد مورد رسیدگی داشته باشد یا به دست آورد که برای درک روش کار واحد مورد رسیدگی و شناسایی آن گروه از رویدادها و معاملاتی که به اعتقاد حسابرس می تواند بر صورتهای مالی یا رسیدگی ها یا گزارش اثرعمده ای بگذارد، کافی باشد. کسب شناخت لازم از فعالیت واحد مورد رسیدگی فرایندی پیوسته و مستمر از گردآوری و ارزیابی اطلاعات و ارتباط دادن شناخت حاصل به شواهد حسابرسی در تمام مراحل کار است. برای مثال اطلاعات بدست آمده در مرحله برنامه ریزی معمولاً در مراحل بعدی کار و با کسب شناخت بیشتر حسابرس و همکاران وی از فعالیت واحد مورد رسیدگی، تعدیل و بر آن افزوده می شود. (دستورالعمل حسابرسی، ۱۳۸۵)
۲-۵-۳-۲-۱)منابع شناخت:
حسابرس می تواند شناخت از صنعت و واحد مورد رسیدگی را از منابع زیر بدست آورد:
تجربه قبلی از واحد مورد رسیدگی و صنعت مربوط.
مذاکره با مسئولین واحد مورد رسیدگی( مانند، مدیران و مسئولین ارشد عملیاتی واحد مورد رسیدگی).
مذاکره با کارکنان واحد حسابرسی داخلی و بررسی گزارشهای حسابرسان داخلی.
مذاکره با حسابرسان دیگر، مشاورین حقوقی و سایر مشاورانی که خدماتی را به واحد مورد رسیدگی یا واحدهای مشابه در آن صنعت ارائه کرده اند.
مذاکره با اشخاص آگاه خارج از واحد مورد رسیدگی ( برای مثال، کارشناسان و سیاست گذاران صنعت، مشتریان و تأمین کنندگان مواد اولیه).
انتشارات مربوط به صنعت ( برای مثال، آمار منتشره، تحقیقات، کتابها، نشریات تجاری و مالی و گزارشهای تهیه شده توسط بانکها و بورس اوراق بهادار).
هر گونه قوانین و مقررات موثر بر واحد مورد رسیدگی.
بازدید از کارخانه و تأسیسات واحد مورد رسیدگی.
مدارک تهیه شده توسط واحد مورد رسیدگی ( برای مثال، صورتجلسات مجامع عمومی و هیأت مدیره، مدارک ارسالی برای سهامداران یا ارائه شده به مقامات ذیصلاح قانونی، گزارشات مالی و سالانه دوره های گذشته، بودجه ها، گزارشهای داخلی مدیریت،گزارشهای مالی میان دوره ای، دستورالعملهای مدیریت، دستورالعمل سیستمهای حسابداری و کنترل داخلی، فهرست حسابها، شرح وظایف، برنامه های بازاریابی و فروش و سوابق طرحهای توسعه). (دستورالعمل حسابرسی، ۱۳۸۵)
۲-۵-۳-۳)برآورد خطر عدم کشف ناشی از بررسی تحلیلی مقدماتی : ((APR
Au-329 ، روش های تحلیلی را با عنوان «ارزیابی اطلاعات مالی با بررسی ارتباط منطقی بین اطلاعات مالی و غیر مالی » تعریف کرده است. یکی از مزایای اصلی بررسی های تحلیلی برقراری ارتباط بین اطلاعات مالی و غیر مالی است ، که معمولاً در سایر روش های حسابرسی کمتر با آن مواجه هستیم. به طور کلی استفاده از روش های تحلیلی بنا به دلایل زیر حائز اهمیت می باشد :‌ (Carl.pacini, 2007)
بدست آوردن درک بهتری از فعالیت شرکت و صنعت.
کشف اشتباهات و بی نظمی های مالی.
کمک در برنامه ریزی ماهیت، زمان بندی و محتوای روش های حسابرسی.
بررسی های تحلیلی یعنی تجزیه و تحلیل نسبتها و روندهای عمده (شامل پی جویی نوسانات) و روابط مالی و غیرمالی بدست آمده که با سایر اطلاعات مربوط به اقلام پیش بینی شده، مغایرت دارد. به کارگیری روش های تحلیلی در مرحله برنامه ریزی به منظور کسب شناخت از فعالیت واحد مورد رسیدگی و تعیین زمینه های بالقوه مخاطره آمیز کار، است. بررسی های مزبور میتواند توجه حسابرس را به جنبه هایی از فعالیت واحد مورد رسیدگی جلب کند که قبلاً از آنها آگاه نبوده است و همچنین، او را در تعیین نوع و ماهیت، زمان بندی اجرا و حدود سایر روش های حسابرسی یاری رساند. در این مرحله از رسیدگی از نسبتهای مالی زیر استفاده می شود : (دستورالعمل حسابرسی، ۱۳۸۵)
نسبت جاری( داراییهای جاری نسبت به بدهیهای جاری)
دوره وصول مطالبات (۳۶۰×(فروش خالص/ متوسط حسابهای دریافتنی تجاری))
دوره گردش کالا (۳۶۰ × (بهای تمام شده کالای فروش رفته/ متوسط موجودی کالا))
نسبت دارایی ثابت به ارزش افزوده
نسبت مالکانه ( نسبت ارزش ویژه به کل دارایی )
نسبت پوشش بدهی ( نسبت دارایی ثابت به بدهی بلندمدت )
نسبت سود ناخالص به فروش خالص
نسبت سود عملیاتی به فروش خالص
بازده دارایی ( نسبت سود خالص به جمع دارایی)
بازده سرمایه در گردش ( نسبت سود خالص به سرمایه در گردش)