کل هندوستان

بارندگی در بسیاری از‌‌ایالتهای هندوستان ناکافی، غیر قابل پیشبینی و نامطمئن است و به علاوه همه‌ی منابع آب ۱۱۳ میلیون هکتار کشور هنوز مهار نشده است. در برخی از ‌‌ایالتها نظیر پنجاب و‌هاریانا مقدار زمین‌های تحت آبیاری بیشتر است در حالیکه در مادیا پرادش ، ماهاراشترا، کارناتاکا و گوجرات ‌‌این مقدار بسیار کمتر است.
منابع آب برای آبیاری جزئی

با آغاز یک رشته اقدامات از جمله “کاشتن غذای بیشتر” در سال ۱۹۴۳ در هندوستان، آبیاری جزئی بسیار مورد توجه قرار گرفت. در نتیجه اعمال لازم برای آبیاری جزئی نظیر: ساخت تانک‌های (مخازن) ذخیره، حفر چاه و چاه های لوله‌ای از سال ۱۹۵۲ در اولویت قرار گرفت چرا که بازده بسیار بالای غلات که نیاز به آبیاری مداوم و کنترل شده دارند، مشخص شد. پس از آن بهرهبرداری جامع از هر دو نوع منابع سطحی و زیرزمینی یعنی بهرهبرداری توأم آب پذیرفته و ترغیب شد.
از ‌‌این رو اعمال آبیاری جزئی از مهمترین بخش‌ها در کشاورزی هندوستان محسوب میشود. پتانسیل آبیاری در سال ۱۹۹۰ در حدود ۴۶ میلیون هکتار اراضی کشاورزی برآورد شد که از ‌‌این مقدار ۸/۳۴ میلیون هکتار از منابع آب‌های زیرزمینی و تنها ۲/۱۱ میلیون هکتار از آبهای سطحی بود. در حالیکه در سال ۱۹۵۱‌‌این مقدار تنها ۹/۱۲ میلیون هکتار بود. آب آبیاری جزئی میتواند به سه روش دسته بندی شود:
۱) بهرهبرداری از آب‌های سطحی
۲) مهار آ‌ب‌های زیرزمینی
۳) منحرف کردن جریان آب نهرها
این برنامه‌ها را می توان به دو گروه زیر تقسیم کرد:
آب سطحی: تانک‌ها و مخازن،‌ رودخانه‌ها و …
آب زیرزمینی: چاه های دهانه گشاد، چاه های لوله‌‌ای، چاه های آرتزین، چاه های گمانه
آب زیرزمینی
در آبیاری جزئی، آب‌های زیرزمینی یک مؤلفهی عمده محسوب میشود. آب زیرزمینی یکی از منابع مهم آب در سراسر کره‌ی زمین میباشد. تخمین زده میشود که سه چهارم آب باران (در حدود ۱۸۰۰ میلیون متر مکعب) به درون خاک نفوذ میکند تا هر ساله آب‌های موجود در خاک را تغذیه کند. برآورد شده است که آب‌های زیرزمینی برابر ۱۰ سال بارندگی متوسط یا ۲۵ سال رواناب میباشند.
هندوستان دارای یکی از منابع بزرگ آب‌های زیرزمینی است که توزیع آن به خصوصیات شکلگیری ‌آب‌های زیرزمینی بستگی دارد.
منحنی پایین افتادگی سطح ایستابی در هنگام پمپاژ
چاه
تصویر وضعیت آب
عمق چاه
شعاع تأ ثیر
مخروط فرورفتگی
R
سطح آب ساکن
سطح تراز پمپاژ آب
شکل ۱-۶- هیدرولیک جریان آب درون یک چاه واقع شده دریک لایه آبدار غیر محصور
بخشی از بارانی که بر روی زمین میبارد تبخیر میشود، بخشی به درون خاک نفوذ میکند و قسمتی هم به عنوان رواناب روی زمین جاری میشود که جریان‌های سطحی را ایجاد میکند. آبی که به دلیل نیروی جاذبه‌ی زمین به درون خاک نفوذ میکند به سفره‌ی آب‌های زیرزمینی (سطح‌‌ایستابی آب‌های زیرزمینی) میرسد. جهت بهرهبرداری از آب‌های زیرزمینی، شناخت پتانسیل منابع آب و توسعه‌ی معیارها جهت طراحی سیستم‌های مؤثر آبیاری از طریق چاه یا تجهیزات پمپاژ باید مورد توجه قرار گیرد.
منابع آب زیرزمینی
میزان بارانی که به درون خاک فرو میرود به شدت و مقدار بارش و ویژگی خاک سطحی بستگی دارد. آب زیرزمینی یک منطقه به عوامل زیر بستگی دارد:
۱) فاکتورهای اقلیمی نظیر: بارندگی، رطوبت، تغییرات آب و هوا و …
۲) فاکتورهای توپوگرافی نظیر: سطح مواج، نزدیکی به تپه‌ها و جهت دره‌ها
۳) فاکتورهای ژئوگرافیک (جغرافیایی) نظیر: طبیعت صخره‌های زیرزمین و شیب آنها
۴) وجود مخازن و تانک‌ها در زمینی که تغذیه میشود.
رسوبات ضخیم آبرفتی برای دریافت آب‌های زیرزمینی بسیار مطلوب میباشند. بهترین سطح دربرگیرنده آب (آبخوان) سطحی شنی عاری از ماسه میباشد.
خاک‌های رسی و صخره‌ها به دلیل کوچک بودن ذراتشان و مقاومت در برابر حرکت آب، از نفوذپذیری پایینی برخوردار بوده و بازده ذخیره آب در آنها مطلوب نمیباشد. مهمترین فاکتورهایی که در پتانسیل آب زیرزمینی یک منطقه مؤثر است عبارتند از:
الف) آب و هوا و میزان بارندگی
ب) توپوگرافی
پ) خصوصیات فیزیکی نظیر: تخلخل، نفوذپذیری خاک، بافت خاک و …
ت) ساختار ژئولوژیکی (زمینشناسی) تشکیل صخره‌ها در بیش از ۷۰٪ سطح جغرافیایی هندوستان از صخره‌های سختی پوشیده شده است که میزان آب‌های زیرزمینی در آن‌ها کم و بهرهبرداری از آن‌ها از طریق چاه های عمیق امکان پذیر است.
این زمین‌ها در جنوب جلگه‌های ایندو گنجتیک واقع شده و در‌‌ایالت‌های راجستان، مادیا پرادش، گوجرات، ماهاراشترا، آندرا پرادش،اوریسا، کارناتاکا، کرالا و تامیل نادو که آب‌های زیرزمینی بیشتر از طریق چاه های دهانه گشاد پمپ میشوند، گسترده شده است. مدیریت آب‌های زیرزمینی در‌‌این مناطق به تعاریف دقیق کمی ذخایر کاربردی و مؤلفه‌های تغذیه بستگی دارد. در کنار‌‌این ذخایر آب زیرزمینی، چنان منابع مهمی در طول سواحل شرقی وجود دارند که بیشترین ذخایر آبهای زیرزمینی را در خود جا دادهاند.
در دلتای رودهای کریشنا، گوداواری وکائووری، از آب‌های زیرزمینی به ویژه در آبخوان‌های سطحی بهرهبرداری میشود. از‌‌این رو قابل درک است که با برداشت مناسب و کافی آب و محافظت آن، منابع آبهای زیرزمینی باقیمانده و جهت آبیاری اراضی کشاورزی میتوان از آن استفاده کرد.
آبهای زیرزمینی و پتانسیل آن:
برآورد میشود که کل منابع قابل برگشت آب‌های زیرزمینی در کشور در حدود ۲۳/۴۵ میلیون هکتار متر در سال است در حالیکه منابع آب‌های زیرزمینی موجود برای کشاورزی ، تنها در حدود ۳/۳۸ میلیون هکتار متر است. پتانسیل آب زیرزمینی هندوستان در حدود ۲۱۹‌‌ایکرفوت با ۶/۲۷ میلیون هکتار میباشد. گفته میشود که منابع آب زیرزمینی میتواند سالانه ۸۰ میلیون هکتار از اراضی کشاورزی را آبیاری کند. پتانسیل نهایی آبیاری از منابع آب زیرزمینی مانند هر لیست تفکیکی برای نواحی و‌‌ایالت‌ها، به صورت زیر طبقه بندی شده است:
۱) ایالت‌هایی با لایه زیرین صخره‌‌ای:
آندراپرادش، گوجرات، کارناتاکا، مادیا پرادش، ماهاراشترا، و تامیل نادو
۲) ایالت‌هایی با لایه‌ی زیرین آبرفتی:
بیهار، ‌هاریانا، پنجاب، اوتارپرادش و بنگال غربی
۳) سایر‌‌ایالتها
آسام، هیماچال پرادش، جامو و کشمیر، کرالا، اوریسا، راجستان
جدول ۱-۱۵- منابع آب زیرزمینی و پتانسیل آبیاری منبع: توسعه خردآبیاری^[۳۹]، هیأت مرکزی آبیاری^[۴۰] ونیرو^[۴۱]، سال ۱۹۸۹