۲-۳-۱۲ مفهوم کاربری زمین (Land Use)
زمین از دیر باز برای بشر و رفع نیازهای او دارای اهمیت فراوانی بوده و امروز نیز این اهمیت را نه تنها همچنان حفظ کرده بلکه به علت گسترش شهرنشینی و توسعه فضاهای ساخته شده ارزش آن بمراتب بیشتر شده است. فرهنگ شهرنشینی کنونی، رشد فزآینده جمعیت و هجوم روستائیان به سوی زندگی شهری بر اهمیت روز افزون بهره وری زمین در بعد امور شهری و مسکن و خدمات وابسته به آن بصورت جدی افزوده است. در شهرهای کشورهای رو به رشد بازار آشفته زمین و ضعف مدیریت شهری غالبا” باعث تخریب اراضی و محیط زیست، اشغال مناطق در معرض خطر، نابودی منابع فرهنگی و فضاهای باز، انهدام اراضی کشاورزی حاصلخیز، تراکم زیاد و حاشیه نشینی شده است. با توجه به وضعیت خاص کشورهای توسعه یابنده که کمبود زمینهای مناسب شهری در آن در مقایسه با گسترش سریع شهرنشینی پدیده ای رایج و تقریبا” بدون استثناء است، تمرکز رانت اقتصادی حاصل از محدودیت اراضی مناسب ساختمان امری بدیهی است. از سوی دیگر تهیه طرحهای توسعه شهری به سبب کنترل و نظارت بر نحوه استفاده از اراضی و همچنین گسترش زیر ساختهای شهری باعث ایجاد ارزشهای نامکتسب یا رانت می شود. در حقیقت یکی از عوامل تولید است که اگر چه برای تولید و ایجاد ثروت ضروری است اما نباید خود بخود ثروت تلقی گردد. با این همه در جوامع شهری امروزه رابطه بین کسب درآمد و ثروت با تولید گسسته شده و درآمد به شکل حق و امتیاز ناشی از در اختیار داشتن سرمایه درآمده است. رانت اقتصادی حاصل از تهیه طرحهای شهری بطور غیر عادلانه منجر به منتفع شدن گروه معدودی از صاحبان اراضی و متضررشدن جامعه می گردد (رضویان،۱۳۸۱: ۱۴-۱۲).

۲-۳-۱۳ مفهوم زمین شهری (Urban land)
در تاریخ طولانی جامعه بشری، به ویژه در عصر کشاورزی و عصر صنعت، زمین همواره به عنوان یکی از اساسی ترین منابع طبیعی و «عوامل تولید» در عصر فعالیت اقتصادی محسوب می شده است. از این دیدگاه کاربری زمین در دوران های گذشته بیشتر به عنوان کاربری منابع مطرح بوده است. اما در دوره ی معاصر با توسعه ی سریع شهرنشینی و تغییر بنیادهای شیوه زندگی، نقش و عملکرد زمین در مقیاس شهری عوض شده است. به همین دلیل استوارت چاپین به عنوان یکی از پیشروان برنامه ریزی کاربری زمین، میان کاربری زمین در مقیاس کلان و کاربری زمین در مقیاس شهری قائل به تفکیک شده است. به نظر وی استفاده از زمین در مقیاس کلان به فعالیت هایی چون کشاورزی، مرتع، معدن و جنگل و… تقسیم می شود؛ اما در مقیاس شهری استفاده از زمین با تمام فعالیت های مورد نیاز جامعه مثل مسکن، کار و تولید، حمل و نقل، گذران اوقات فراغت و غیره… ارتباط مستقیم پیدا می کند (مهدیزاده، ۱۳۷۹: ۲۷). زمین شهری پهنایی است که با رشد و توسعه ی سیاسی، اجتماعی، اقتصادی کشورها خود رو به گسترش می نهد، و به عنوان نقطه شروع هرگونه توسعه ی شهری اعم از مسکن، صنعت، خدمات اجتماعی، تاسیسات زیربنایی و غیره…. دارای اهمیت فراوانی است (ثابتی، ۱۳۷۳: ۶۵).
۲-۳-۱۳-۱ ویژگی های زمین شهری
زمین شهری دارای ویژگی های منحصر به فردی می باشد که آن را از سایر کالاها متمایز می کند:
زمین از نظر فیزیکی استهلاک نمی یابد و زمان نیز آن را به طور فیزیکی تحت تاثیر قرار نمی دهد. زمین علاوه بر استفاده های گوناگون امکان ذخیره کردن ثروت را نیز فراهم می آورد.
زمین قابل جابجا نیست و میزان آن در یک منطقه خاص ثابت است. بنابراین کمبود زمین مورد تقاضا در یک منطقه را نمی توان با وارد کردن زمین از منطقه دیگر برطرف کرد.
هرگونه فعالیت بر روی زمین معمولا” تاثیرات دراز مدت دارد و بسیاری از قطعات زمین اطراف و حتی کل شهر را برای یک دوره طولانی تحت تاثیر قرار می دهد. در نتیجه هزینه یک تصمیم نابجا در مورد زمین نسبت به هر چیز ی دیگر به علت ماهیت دراز مدت بودن آن تاثیرات خارجی که روی سایر قطعات زمین و کل جامعه می گذارد خیلی بیشتر است.
در روند تولید، زمین به عنوان یک دوره سرمایه گذاری طولانی مدت مورد استفاده قرار می گیرد.
عدم تجانس در استفاده از زمین در هر مکانی متفاوت می باشد، به گونه ای که زمین را به لحاظ اقتصادی به زمینهای حاشیه ای نه چندان مفید، زمینهای متوسط، زمینهای مرکزی با کاربری های بسیار سودمند طبقه بندی کرد (ثقفی، ۱۳۸۴: ۱۵- ۱۴).
۲-۳-۱۳-۲ اثرات واگذاری زمین شهری
در کوران و تب تاب صاحب زمین و مسکن شدن فقدان تجربه و همچنین نبود مکانیسم های اندیشده شده مدیریت و برنامه ریزی و عدم توجه و آگاهی نسبت به نتایج و هزینه های مصرف زمین باعث بروز پدیده های زیر در تهران گردید: مصرف زمینهای مناسب شهری برای کاربری های نامناسب، مصرف فضاهای سبز برای توسعه شهری، شکل گیری بافتهای ناهنجار، آشفتگی نمای شهری، عدم رعایت موازین زیباسازی شهری در مجتمع های مسکونی (بخصوص تعاونی ها)، عقب ماندگی سرعت ارائه خدمات شهری از روند توسعه اسکان جمعیت، بی برنامگی در ساماندهی اَبنیه و مکانهای عمومی، بی توجهی به وضع و پرسپکتیو آینده شهر، برهم ریختگی مفاهیم و بنیانهای سازمان فضایی شهری نظیر محلات، نواحی، مناطق و مرکز شهر، گسیختگی بافت محلات به وسیله خیابانها، بلوارها و بزرگراهها و چند پاره شدن سازمانهای فضایی به هم پیوسته، تخریب بافت تاریخی، شکل گیری بدون برنامه محلات بر اساس منافع اقتصادی مالکان عمده و تقسیم بندی و تفکیک زمین توسط زمین داران و زمین خواران، بورس بازی زمین و ساختمان میان مالکان و بساز بفروشها ودر نتیجه عرضه مسکن نامطلوب در بافتهای ناهنجار و یکنواخت، توسعه کمی پدیده های مختلف شهری در برابر فقر کیفی آنها، تکرار و تکثیر ساختمانها و فضاهای خام و فاقد طراحی (رضویان،۱۳۸۱: ۲۰۸).
۲-۳-۱۴ کاربری مسکونی (Residential Users)
در ضوابطی که از اوایل قرن بیستم تا اواسط این قرن، در کشورهای پیشرفته برای اعمال در مناطق مسکونی به تصویب می رسید، بخشهای مسکونی اغلب بر مبنای واحدهای مسکونی مجاز و تعداد خانوار ساکن در هر ساختمان تقسیم بندی می شدند. ملاکهای این تقسیم بندی، برآورد ارزش زمین، شبکه ارتباطی، تعداد پارکینگ و تاسیسات زیربنایی و تسهیلات عمومی بود. اما طی دهه های اخیر اجازه داده می شود که واحدهای مسکونی یک تا چند واحدی در مجاورت یکدیگر، در هر منطقه احداث شوند، البته به این شرط که از ظوابط خاصی در فضای باز و اشراف و میزان ارتفاع پیروی کنند تا مزاحم همدیگر نباشند (سعیدنیا،۱۳۸۳: ۶۴).
۲-۳-۱۵ مسکن (Housing)
مسکن تنها یک سرپناه- بخشی از سلسله مراتب نیازهای مزلو- نیست، بلکه تجسم همه درک فرهنگی ما از ((خود)) است. مسکن جایی است که در آن بزرگ شده ایم؛ یاد آور اجتماعی شدن اولیه ماست؛ جایی ست که در آن با خودمان خلوت می کنیم؛ جایی که برای اولین بار عشق، نظم و فرهنگ را تجربه می کنیم؛ جایی که اولین گام را برای درک زیبا شناختی بر می داریم. دیوارهایمان را نقاشی می کنیم، آنها را با پوسترها تزیین می کنیم، باغبانی می کنیم، در آن راه باز می کنیم و آلاچیق می سازیم. در هر فرهنگی، منزل یا معماری بومی نه تنها شکل کارکردی سرپناه، بلکه بازتاب خود فرهنگ است (باندز،۱۳۹۰: ۳۳۱-۳۳۰). محققان شهری همواره توجهی اصلاح طلبانه و عملی به مسکن داشته اند که با عناوینی مانند کمبودهای مسکن، ازدحام، تسهیلات بهسازی، سطح اجاره ها و آسان بودن دسترسی بیان می گردید. از دهه ۱۹۶۰ به بعد مسکن به صورت موضوعی نظری مورد توجه قرار گرفت. در حقیقت اثر رکس و مور (۱۹۶۷) درباره نقش مسکن در روابط نژادی در بیرمنگام و انگلستان بود که باعث آغاز بحث در این باره گردید. آنان به راهی می اندیشیدند که خانوارهای مهاجر محروم را برای دسترسی به مسکن به مناطق داخلی شهر، یعنی ((مناطق انتقالی)) می راند تا در آنجا خانه های غالبا” کلنگی قدیمی را خریداری یا اجاره کنند. علل این امر صور متفاوتی از تبعیض بود که خط مشیهای شورای شهر برای تخصیص خانه های عمومی یا دولتی در میان آنها قرار داشت. رکس و مور در ادامه کارهای مکتب شیکاگو مدل نظری شهر و فرآیندهای شهری را با توجه به ((مناطق برزخی)) مطرح کردند که در آن مفهوم طبقات مسکن، نابرابری برخورداری از ((موقعیت مسکن)) متفاوت را بیان می نمود (ساوج و وارد، ۱۳۸۷: ۹۷). مسائل مربوط به نابرابری و فقر مسکن در کشورهای در حال توسعه از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این مسئله به توسعه پایدار نیز مربوط است زیرا مسکن بر عواملی چون بهداشت و سلامتی، تربیت فرزند و موارد گوناگون دیگر مانند صنایع وابسته به ساخت و ساز تاثیر می گذارد. ضروریات اولیه زندگی نیز شامل"مسکن” می شود زیرا این عوامل ارزش زیادی دارد (پاگ، ۱۳۸۳: ۳۵۱). ساختمان های مسکونی و مجتمع ها بخش عمده ای از محیط ساخته شده یک شهر را تشکیل می دهد این سازه ها به عنوان محیط زندگی تاثیر دائمی در انسان، روح و روان و زندگی عاطفی آنها دارند. مسکن یکی از جنبه های کلیدی از وجود انسان است و کیفیت زندگی آن را تعیین می کند. کیفیت زندگی انسان در محیط مسکونی تحت تاثیر مکان و کیفیت محیط زیست آن منطقه وابسته است (Bogdanović & Mitković, ۲۰۰۵: ۲۱۹). اما مسکن تنها عامل توزیع جمعیت در فضاهای شهری نیست. مکان یابی بنگاه های اقتصادی در این پویایی نقش مهمی ایفا می کند، زیرا خانوارها سعی دارند زمان ایاب و ذهاب روزانه شان را به حداقل برسانند. توزیع فعالیت های اقتصادی به راهبردهای بنگاه ها و به کیفیت فضاها بستگی دارد، در دسترس بودن نوعی نیروی انسانی، استعدادهای توسعه یافته یک منطقه صنعتی، روش های توزیع و وسایل ارتباطی، امروزه از همان اهمیتی برخوردار است که در گذشته نزدیکی به منابع مواد اولیه برخوردار بود. در محیط درون شهری وابستگی به شبکه های مشترک، به همبستگی های قومی یا دینی می تواند در راستای استقرار بنگاه های بازرگانی تخصصی موثر واقع گردد، به عنوان مثال از استقرار عمده فروشی ها در کوچه پس کوچه های پاریس اشاره کرد. بنابراین، مکان یابی فعالیت های اقتصادی امری تصادفی نیست. از این رو، فعالیت های تحقیق علمی و فنی، به ویژه در بخش خصوصی، ترجیحا” در مجاورت بافت مسکونی ارزشمند استقرار می یابد. توزیع فضایی غالبا” بازتابی از توزیع اجتماعی است (فیالکوف، ۱۳۸۳: ۲۹-۲۸).
۲-۳-۱۶ مفهوم مسکن پایدار (Sustainable Housing)
امروزه دستیابی به مسکن پایدار به یک هدف متعالی در صنعت ساختمان تبدیل شده است. به طوری که می توان گفت هیچ جامعه ای به تعادل و پایداری نخواهد رسید اگر وضعیت مسکن و عوامل مرتبط با آن از قبیل محرومیت اجتماعی، جرم، فرصتهای اشتغال و کارایی در مصرف انرژی در دستور کار قرار نگیرد. در واقع مسکن به همراه وجود امنیت شغلی و آموزش، در کانون درک عمومی از کیفیت زندگی قرار دارد. با این حال از آنجای که مسکن یک موضوع چند جانبه می باشد، دست یابی به مسکن پایدار نیز نیازمند یک کار تیمی و مشارکت تخصص های مختلف در صنعت ساختمان است. مسکن پایدار موضوعی است که هم شامل طراحی و ساخت و هم مدیریت و حفاظت از آن مربوط می شود. مسکن مناسب پایدار از هر نوعی، در ایجاد همبستگی اجتماعی، احساس سر زندگی و محله های موفق یک نقش کانونی دارد. همان گونه که توسعه پایدار به معنی وجود تعادل بین رشد اقتصادی و ظرفیت محیطی است، ساخت محله های پایدار نیز شامل دستیابی به شیوه های یکپارچه سازی و تعادل در اهداف اجتماعی، اقتصادی و محیطی است. تحقق مسکن پایدار بستگی به یکپارچگی در طراحی دارد. ایجاد محله های پایدار نیز مشروط به عواملی مختلفی از قبیل سیاست های کاربری زمین، تراکم توسعه، یکپارچگی شبکه های حمل و نقل، ترکیب اجتماعی، ترکیب مالکیت و اجاره است که همه آنها از اهمیت ویژه ای در این زمینه برخوردار می باشند و طراحی در سطح برنامه ریزی قطعا” دارای اثرات و پیامدهای قابل توجهی بر روی تصمیمات در زمینه ساخت و ساز است (ادواردز و تورنت، ۱۳۹۳: ۱۷۲-۱۷۰). اخیرا” در طرحهای مسکونی که برای آینده در نظر گرفته شده، رسیدن به توسعه ای پایدار بسیار مورد توجه قرار گرفته است. از میان ۱۴۷ مولفه توصیه شده در زمینه راهکارهای توسعه پایدار در سال ۱۹۹۹، ۷۰ مورد آن مرتبط با مسکن و مسائل اجتماعی بوده است. در سال ۲۰۰۵ در اصلاحیه همان گزارش، این مولفه ها به ۶۵ مورد کاهش یافت که ۳۳ مورد آن مستقیما” مرتبط با مسکن و مسائل اجتماعی بود. این نگاه تاکید و نگرانیهای جوامع پیشرفته را در جهت نیل به توسعه پایدار در زمینه مسکن نشان می دهد. همان طور که مسکن در مرکزیت ادراک ما از کیفیت زندگی قرار دارد و عاملی ارتباط دهنده میان جوامع است؛ پس می توان ادعا داشت که هیچ جامعه در تعادلی متوازن با طبیعت قرار نگرفته است، مگر آنکه مسکن آن پایدار شده باشد. اکسین، در این گزارش در ادامه بیان می کند که ساخت مسکن فعالیت بسیار عمیق و تاثیر گذاری مرتبط با توسعه های پایدار است و د لایل زیر را برای بیان آن ارائه داد :
مسکن نیاز اصلی بشر است. کیفیت، قیمت و مهیا بودنش، اهمیت بالایی در میزان کیفیت زندگی دارد.
موقعیت پلان طراحی و محوطه های مسکونی کمک شایانی در جهت ایجاد روح اجتماعی دارد.
موقعیت خانه ها و مواد و مصالحی که آنها و محیطشان از آن ساخته شده اند و میزان استفاده کاربران آنها از انرژی، آب و همه این موارد، پیامدها و نتایج محیطی قابل توجهی دارد (رامیار، ۱۳۹۰: ۳۹۶- ۳۹۵).
شکل شماره ۲-۷: روابط کلیدی در مسکن پایدار
حمل ونقل عمومی
محیط انرژی
اکولوژی
ماخذ: (ادواردز و تورنت، ۱۳۹۳: ۴۷)
۲-۳-۱۷ جایگاه مسکن به لحاظ بعد اهمیت
۲-۳-۱۷-۱ بعد اقتصادی مسکن
اهمیت مسکن در اقتصاد ملی با مطرح شدن آن به عنوان یکی از زیر بخش های عمده و کلان اقتصاد ملی روشن می شود. در بین تمامی بخش های اقتصادی، اعم از جوامع توسعه یافته و یا در حال توسعه، مسکن بزرگترین سرمایه ها را به خود اختصاص می دهد. بر این اساس، رابطه مستقیم بین اقتصاد کلان و توسعه، سرمایه گذاری مسکن و اشتغال، سیاست مسکن و ساختار تشکیلاتی و نیز دیدگاه مسکن به عنوان یک سرمایه گذاری اجتماعی- اقتصادی و تولیدی و نه مصرفی دید. در رابطه با اثرات بخش مسکن بر اقتصاد کلان باید گفت که میزان سرمایه گذاری، بازدهی، اشتغال، و قیمت های مسکن از جمله عواملی هستند که بر اقتصاد کلان تاثیر می گذارند. افزایش سرمایه گذاری در بخش مسکن باعث افزایش فعالیت اقتصادی در بخش های دیگر از جمله منجر به افزایش تولید اشتغال در سایر بخش ها می شود. در مقیاس ملی مسکن بر تورم، تحرک نیروی کار و بودجه ی دولت از طریق مالیات و یارانه تاثیر می گذارد. همچنین سیاست های اقتصادی متفاوت در سطح کلان منجر به تاثیرات متفاوت در بخش مسکن شده و در مقابل، موفقیت برنامه های مسکن تا حدود زیادی بستگی به وضعیت کلی اقتصاد کلان داشته که بر تولید و تقاضا در بخش مسکن اثر می گذارد (محمدی دوست، ۱۳۸۷: ۴۳). ((ارزش مصرف)) در مورد مسکن به جایگاه آن در ارتباط با یکدیگر منابع و خدمات بستگی دارد. هر زمینی با توجه به کارکردی که به آن نسبت داده می شود، قیمتی دارد و این امر رقابتی را به وجود می آورد که مالکان را قادر می سازد تنها به دلیل برخورداری از مالکیت اسمی آن کارکرد خاص، به سودهای کلانی دست یابند. زمین دارهای بزرگ می توانند با عرضه آن به بازار، قیمت را پایین بیاورد. دولت می تواند از راه برنامه ریزی و مقررات منطقه بندی و ارائه خدمات، برخی را به سودهای باد آورده برساند و منافع بالقوه برخی دیگر را محدود کند (باندز،۱۳۹۰: ۳۳۶).
۲-۳-۱۷-۲ بعد اجتماعی مسکن
هر چند امروزه مسکن دارای مفهوم گسترده تر از یک نیاز اساسی انسان است و ابعاد اقتصادی آن ممکن است غالب باشد، اما همچنان دارای ابعاد اجتماعی و فرهنگی وسیعی نیز است. دسترسی به مسکن به عنوان یکی از اهداف اجتماعی همواره و در جامعه ای مطرح می گردد. هدف های اجتماعی در برنامه های توسعه ی ملی بر نیازها یا خواسته هایی اشاره دارد که موجب بهبود کیفیت زندگی و بهزیستی اجتماعی مردم می شوند (مخبر، ۱۳۶۳ : ۲۹). توجه جهانی به این موضوع در سلسله سیمنارهای «جنبه های اجتماعی مسکن» (The Social Impact of Housing). از سوی سازمان ملل متحد از طریق آژانس توسعه بین المللی مورد بررسی و چاره جوی قرار گرفت که اولین دوره آن در سپتامبر ۱۹۷۵ در هِلت دانمارک طبق مصوبه شورای اجتماعی و اقتصادی (سازمان ملل) برگزار شد. این سمینار به منظور مبادله تجربه های بین المللی در زمینه مسکن و استفاده از تجربه های کشورهای پیشرو در حل مسائل اجتماعی مسکن و توسعه شهری انجام گرفت. این تمایل نسبت به جنبه های اجتماعی مسکن از آنجا ناشی شده بود که تا آن زمان تنها بر جنبه های اقتصادی توسعه بیش از حد تاکید شده بود و توسعه و برنامه ریزی اجتماعی در مسکن و سایر بخشها کمتر مورد توجه قرار گرفته بود. در این سمینار کشورهای در حال توسعه متفقا” بر این نظر بودند که تعریف مسکن به یک واحد مسکونی محدود نمی شود، بلکه کل محیط مسکونی را شامل می گردد. در مفهوم محیطی اش نه به عنوان یک سرپناه، بلکه به مثابه وسیله ای در نظر گرفته شده بود که می بایست معیارهای اساسی لازم برای ایجاد پیوند بین زندگی خانواده و محیط را دارا باشد. هدفهای کلی اجتماعی در برنامه های توسعه ملی بر نیازها یا خواسته هایی اشاره دارد که موجب بهبود کیفیت زندگی و بهزیستی اجتماعی مردم می شود (رامیار، ۱۳۹۰: ۱۷).
۲-۳-۱۷-۳ بعد حقوقی مسکن
حق داشتن مسکن مناسب، یکی از اساسی ترین اجزاء حقوق بشر است. بی تردید بهره گیری از آزادی ها و حقوق اساسی یک انسان، در گرو زیست سالم، بی دغدغه و امن است، و این همه بدون برخورداری از سرپناهی مناسب و ایمن حاصل نمی شود. داشتن کار و مسکن، پس از هوا، غذا و پوشاک اساسی ترین ضروریات برای زندگی با عزت و کرامت انسانی است. در جهانی که بیش از یک میلیارد انسان در شرایطی سکونتی نامناسب و ناپذیرفتنی زندگی می کنند، تجدید عهد دولت ها در کوشش برای تأمین حق مسکن شهروندان ضرورتی انکار ناپذیر است (محمدی دوست، ۱۳۸۷: ۴۱).
۲-۳-۱۸ برنامه ریزی مسکن (Housing Planning)
قسمت اعظم ساختمانهای هر مجموعه زیستی را، ساختمانهای مسکونی تشکیل می دهد. مطالعات مربوط به مسکن، تراکم های مسکونی و مانند آنها در هر برنامه ریزی از اهمیت خاصی برخوردار است. برنامه ریزی مسکن باید با نگرشی جامع کلیه جوانب، چه شرایط آب و هوایی و طبیعی و چه شرایط اجتماعی و فرهنگی و یا عوامل مربوط به اقتصاد شهری را مورد توجه قرار دهد (رضویان، ۱۳۸۱: ۹۴). برنامه ریزی مسکن جزئی از نظام برنامه ریزی شهری محسوب می شود که در آن فعالیت های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جزئی از فعالیت های درون مکانی و واحدهای مسکونی جزئی از فضاهای تغییر شکل یافته و تطابق یافته ای شهری محسوب می شود که بر حسب موضوع در چهارچوب برنامه ریزی مسکن مورد توجه قرار می گیرد. بر همین اساس برنامه ریزی مسکن با تخصیص فضاهای قابل سکونت به نیازهای مسکونی و توجه به محدودیت منابع و استفاده از تئوری ها و تکنیک های ویژه با چهارچوب های اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی سروکار دارد (پورمحمدی، ۱۳۸۵: ۲۴). در برنامه ریزی مسکن علاوه بر شناخت وضع موجود مسکن، روش های شکل گیری و روند جنبه های اقتصادی، اجتماعی موثر بر مسکن و تحولاتی که در جوامع به وجود آمده باید بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گیرد. تحولات اجتماعی که متاثر از مسائل اقتصادی- اجتماعی است، تغییراتی در شیوه کار، تولید و معیشت انسان به وجود می آورد که تاثیراتی مستقیم بر شیوه زندگی در واحدهای مسکونی نیز به وجود خواهد آورد، همچنین مفهوم مسکن محیط کلان تری از واحد مسکونی است، که براساس نیازهای انسانی برنامه ریزی و سازماندهی می گردد. تامین مسکن بدون توجه به جنبه های محیطی سبب جدایی زندگی خصوصی خانوادگی از فضاهای مورد نیاز اجتماعی آنها می گردد. علاوه بر این بی توجهی به جنبه های اقتصاد- اجتماعی فعالیت های مانند کار یا تفریح را از فضای مسکونی جدا می نماید. اما در برخی موارد شرایط جدیدی نیز خلق می شوند، مانند ایجاد فضای ارتباطی مشترک برای دسترسی به واحد مسکونی در داخل بلوک های آپارتمانی (پوردیهیمی، ۱۳۹۱: ۴).
جدول شماره ۲-۱۰: جنبه های مختلف در برنامه ریزی مسکن

 

مسکن	جنبه های اجتماعی	جنبه های اقتصادی	جنبه های فیزیکی
۱٫ فرد و واحد مسکونی

(۳-۱۱)

قدم ششم: محاسبه جمع سطر ها و ستون ها (riو ci)
پس از تشکیل ماتریس رابطه کل، جمع سطرهای این ماتریس(r_i)، نشان دهنده کل تاثیری است که معیار i ام روی معیارهای دیگر داشته است و جمع ستون های این ماتریس (c_j)، نشان دهنده، کل تاثیری است که معیار j ام از معیارهای دیگر دریافت کرده است.
قدم هفتم: محاسبه ri+cj و ri-cj و وزن شاخص ها:
در این مرحله میزان r_i+c_j و r_i-c_j و وزن شاخص ها محاسبه و در جدول وارد می شود .
قدم هشتم: رسم دیاگرام رابطه علی و معلولی:
دیاگرام نشان دهنده رابطه علت و معلولی بین معیارها می باشد بطوریکه محور افقی نشان دهنده ri+cj و محور عمودی نشان دهنده ri-cj می‌باشد. معیارهایی که بالای خط افق قرار دارن نشان دهنده علت‌ها و معیارهایی که پایین خط افق قرار دارن نشان دهنده معلول‌ها می‌باشد.
قدم نهم: محاسبه مقدار آستانه p و رسم نمودار CRM^[27]
هر یک از درایه ها در ماتریس رابطه کل این اطلاعات را به ما می‌دهد که عامل i عامل j را تا چه اندازه تحت تاثیر قرار می‌دهد. جهت تعیین مقدار آستانه p جهت جداسازی علت‌های کوچک، تنها عواملی که مقدار تاثیرشان در ماتریس رابطه کل بزرگتر از مقدار آستانه (p) باشد در نمودار CRM نمایش داده می شود. مقدار p برابر میانگین عناصر ماتریس رابطه کل تعریف می‌شود.
۳-۸-۷روش ویکور فازی^[۲۸]:
اپریکوویک^[۲۹] و تزنگ^[۳۰] در سال ۱۹۸۸ روش ویکور را ارائه و سال های ۲۰۰۴،۲۰۰۳،۲۰۰۲و ۲۰۰۷ این روش را توسعه دادند . این روش که مبتنی بر برنامه ریزی تواقی مسائل تصمیم گیری چند معیاره است مسائلی با معیارهای نامتناسب و ناسازگار را مورد ارزیابی قرار می دهد .در شرایطی که فرد تصمیم گیرنده قادر به شناسایی و بیان برتی های یک مسئله در زمان شروع و طراحی آن نیست ،این روش می تواند به عنوان ابزاری موثر برای تصمیم گیری مطرح شود .

۳-۸-۷-۱ حل روش ویکور فازی:
قدم اول تشکیل ماتریس تصمیم :
با توجه به تعداد معیارها ،تعداد گزینه ها و ارزیابی همه گزینه ها برای معیارهای مختلف ،ماتریس تصمیم به صورت زیر تشکیل می شود:
که در آن عملکرد گزینه i(i=1,2,3,…..n) در رابطه با معیار j(j=1,2,3,….m) می باشد
قدم دوم: بی مقیاس نمودن ماتریس تصمیم گیری:
در این گام بایستی ماتریس تصمیم گیری فازی را به یک ماتریس بی مقیاس شده فازی تبدیل نمائیم. برای به دست آوردن ماتریس، بایستی مراحل زیر طی شود:
مرحله اول:تعیین بهترین و بدترین مقدار برای هر معیار:
بهترین و بدترین هریک از مقادیر در هر معیار شناسایی شده و به ترتیب   و   نامیده می­ شود.
در صورتی که معیار jام، معرف سود باشد   و   از روابط زیر بدست می ­آید:
i=1,2,….,n for   (سود باشند) (۳-۱۲)
i=1,2,…., for   (سود باشند) (۳-۱۳)
ولی در صورتی که معیار j ام، معرف هزینه باشد   و   از روابط زیر به­دست می ­آید:
i=1,2,….,n for   (هزینه باشند) (۳-۱۴)
i=1,2,….,n for   (هزینه باشند) (۳-۱۵)
مرحله دوم :به دست آوردن مقادیر نرمالیزه شده
اگر   باشد، مقادیر نرمالیزه شده بدین صورت به دست می ­آید:
برای معیارهای معرف سود: (۳-۱۶)
برای معیارهای معرف هزینه: (۱۷-۳)
قدم سوم : محاسبه مقادیر  و :
اگر   و   باشد :
(۳-۱۸)
(۳-۱۹)
قدم چهارم : محاسبه 
اگر   باشد:
 (۳-۱۹)
که :
(۳-۲۰)
(۳-۲۱)
(۳-۲۲)
(۳-۲۳)
پارامترV وزنی برای بیشینه مطلوبیت گروهی است که مقدار آن می ­تواند بین ۰ و ۱ باشد
قدم پنجم : فازی زدایی مقادیر R، S و Q :
مقادیر فازی S ، R و Q با توجه به فرمول زیر قطعی می­شوند:
اگر   باشد. (   یک عدد فازی است).
) (۳-۲۴

۱ .۳ - آسیب به سلول های اپی تلیال توبول های کلیوی
-۳.۱.۱ آسیب های کشنده
این آسیب ها شامل آپوپتوز یا نکروز است. آپوپتوز مرگ برنامه ریزی شده سلول های توبولی با سیگنال آسیب رسان و مسیر آپوپتوتیک است که می تواند به دلیل افزایش عوامل سیتوتوکسیک ناشی از ایسکمی ایجاد شود. در حالیکه، نکروز سلولی به دلیل کاهش حاد سدیم و ذخایر انرژی سلولی به وجود می آید که باعث تورم سلولی و در نهایت ترکیدن و مرگ سلول می شود (۱۴،۱۳،۹).
۳.۱.۲ - آسیب های غیر کشنده^[۱۶]
این آسیب ها شامل به وجود آمدن یکسری تاول در غشا اپیکال^[۱۷] سلولهای توبولی و از بین رفتن انسجام ساختمانی لبه های برسی^[۱۸] توبول های پروگزیمال، قطبیت غشایی سلول، اتصال طبیعی سلول های توبولی به غشای پایه و عملکرد اتصالات بسته^[۱۹] بین سلولی است و بیشتر به دلیل از بین رفتن انسجام اسکلت سلولی اکتین ناشی از کاهش ATP می باشند. به محض برقراری مجدد جریان خون کلیه و برطرف شدن ایسکمی و کمبود ATP این تغییرات قابل برگشت هستند (۱۴،۱۳،۹).
۳.۲ - اختلال در عملکرد جذبی و ترشحی توبول ها
آسیب های کشنده و غیر کشنده سلول های توبولی موجب این اختلالات می گردند. آسیب های کشنده باعث اتلاف سلول های اپی تلیال لوله های کلیوی و کاهش سلول های فعال در قطعات S3 و mTAL (از نواحی اصلی در انتقال املاح) می گردد و اختلالات زیادی در عملکرد دفعی نفرون ها بوجود می آورند. از بین رفتن قطبیت سلول ها در نتیجه جابه جایی اینتگرین ها و پمپ Na⁺-K⁺ATPase از سطح قاعده ای به سطح رأسی سلول اپی تلیال موجب اختلال در انتقال یکطرفه مواد از خلال لایه اپی تلیال توبول ها می شود (۱۱،۱۰،۱۵).
اختلال در عملکرد دروازه ای اتصالات بسته^[۲۰] محدودیت در باز جذب از مسیر کنار سلولی را از بین می برد و باعث افزایش نشت برگشتی^[۲۱] مایع فیلترا از لومن به میان بافتی کلیه می شود که موجب اختلال در عملکرد دفعی توبول می شود (۱۵).
تخلیه اکسیژن و ATP با فروپاشی اسکلت سلولی^[۲۲] سبب از دست رفتن لبه های برسی و جدا شدن اجزای آن از غشای اپیکال و ریزش آن بداخل لومن می شود که منجر به انسداد توبول و کاهش سطح جذب شده و در نتیجه موجب اختلال بیشتر در عملکرد توبول ها می گردد (۱۱ ،۱۰ ،۱۵).
سلول های توبولی کنده شده در اثر آپوپتوز و نکروز سلولی، لبه های برسی جدا شده از توبول های پروگزیمال و پروتئین ها (گلیکوپروتئین Tamm-horsfall که بوسیله سلول های قسمتmTAL ساخته می شود)، موجب ایجاد قالب هایی^[۲۳] مخصوصاً در قطعات انتهایی نفرون ها می شود که از طریق انسداد و در نتیجه افزایش نشت برگشتی مایع فیلترا باعث اختلال در عملکرد توبول ها می گردند. این تغییرات اسکلت سلولی، تخریب اتصالات سلولی، تخلیه ATP و مجاورت با عوامل اکسیدان مسئول افزایش نفوذپذیری پاراسلولار و نشت مواد از بستر عروقی به بافت اطراف می باشد که این شرایط باعث متورم شدن سلول های اندوتلیال و اختلال در جریان خون بواسطه فشرده کردن مویرگ ها و بسته شدن لومن عروقی می شود (۱۶،۱۵).
۳.۳- اختلالات همودینامیک کلیوی
دو متغیر همودینامیک عمده در نارسایی حاد کلیوی، کاهش جریان خون کلیوی و میزان فیلتراسیون گلومرولی (GFR) هستند. جریان خون کلیوی در نارسایی حاد کلیوی حدود ۵۰-۴۰ درصد کاهش می یابد (۱۷ ، ۱۴). این موضوع باعث تشدید هیپوکسی بویژه در ناحیه ی مدولای خارجی می شود و این اتفاق بوسیله ی دو فاکتور صورت می گیرد:
الف) افزایش انقباض در عروق کلیوی مخصوصا ًدر آرتریول های آوران^[۲۴] که در اثر از بین رفتن تعادل بین مواد منقبض کننده عروقی بخصوص اندوتلین و مواد گشاد کننده عروقی مثل نیتریک اکساید^[۲۵] ایجاد می شود. همچنین نقص در خود تنظیمی عروق کلیه به علت تشدید فعالیت مکانیسم فیدبک توبولی- گلومرولی (TGF) ^[۲۶]در نتیجه افزایش تولید آدنوزین و افزایش سیستم آدرنرژیک و رنین – آنژیوتنسین^[۲۷] نیز می تواند در افزایش انقباض عروقی کلیه مؤثر باشد (۱۸،۱۷،۱۴) .
ب) احتقان عروق مدولا که بر اثر به هم چسبیدن گلبول های سفید، گلبول های قرمز و پلاکت ها به یکدیگر و به دیواره مویرگ ها بر اثر افزایش آزاد شدن واسطه های التهابی مثل سیتوکین ها^[۲۸] بوجود می آید (۱۱،۱۴). عواملی هم که موجب کاهش GFR توسط ایسکمی کلیوی می گردند عبارتند از: اثرات عروقی آن که موجب افزایش انقباض عروق پیش گلومرولی شده و از این طریق فشار فیلتراسیون گلومرولی را کاهش می دهند. اثرات توبولی، به علت از بین رفتن قطبیت سلول های توبولی در نتیجه جابجایی پمپ سدیم – پتاسیم از غشای قاعده ای – جانبی به غشای اپیکال، بازجذب سدیم کاهش یافته و این موضوع موجب افزایش تحویل سدیم به توبول دیستال و ماکولادنسا گردیده، که از این طریق فعالیت مکانیسم TGF افزایش می یابد که آن نیز باعث انقباض بیشتر آرتریول های آوران از طریق واسطه خود یعنی آدنوزین شده که به کاهش GFR کمک می کند. انسداد قسمت های دیستال توسط قالب ها که باعث افزایش فشار هیدروستاتیک در قطعات فوقانی نفرون بویژه در توبول پروگزیمال و کپسول بومن می گردد نیز باعث کاهش GFR می شود (۱۴،۱۹). همچنین، افزایش نشت برگشتی مایع فیلترا از لومن به داخل بافت بینابینی کلیه ناشی از افزایش فشار داخل لومنی به علت انسداد توبولی، صدمه یافتن اپی تلیوم توبول ها و از بین رفتن انسجام اتصالات بسته از عوامل دیگر کاهش دهنده GFR در طی نارسایی حاد کلیوی می باشند (۱۴،۱۹). بنابراین ترکیبی از انقباض عروق کلیه، احتقان عروق ناحیه مدولا، انسداد توبولی و نشت برگشتی مایع فیلترا از علل عمده کاهش GFR محسوب می گردند.

۴- تظاهرات بالینی نارسایی حاد کلیوی
نارسایی حاد کلیوی منجر به علایم و نشانه هایی می شود که نشان دهنده ازبین رفتن اعمال تنظیمی، دفعی و اندوکرین کلیه هستند. ناتوانی تنظیم حجم قسمتهای مختلف مایعات بدن ممکن است به صورت ادم هیپرتانسیون و یا نارسایی احتقانی قلب متظاهر شود. عدم توانایی تنظیم ترکیب مایعات بدن، به صورت هیپرکالمی – اسیدوزمتابولیک و هیپرفسفاتمی مشخص خواهد شد. از دست رفتن توانایی دفعی کلیه به صورت افزایش غلظت پلاسمایی مواد خاصی که به طور طبیعی توسط کلیه ها دفع می شود، متظاهر می گردد (۱۴).
ج) آنتی اکسیدان ها^[۲۹]

 

1. 1. تعریف:

 

ترکیباتی هستند که به طور قابل توجهی اکسیداسیون سوبسترا^[۳۰] به تأخیر انداخته یا از آن جلوگیری می کنند. از لحاظ بیولوژیکی ترکیبات فعالی محسوب می شوند که بدن را در برابر آسیب ناشی از ROS ، RNS^[31] ، RCS^[32] ، که منجر به بروز بیماری ها می شوند، محافظت می نمایند. بنابراین از دیدگاه سلامت شغلی نیز دارای اهمیت هستند. آنتی اکسیدان ها یکی از مکانیسم های دفاعی بدن در برابر اثرات مضر و زیان بخش رادیکال های آزاد محرک استرس اکسیداتیو^[۳۳] و لیپید پراکسیداسیون^[۳۴] می باشد، همچنین در تعدیل مسیرهای سیگنالینگ^[۳۵] سلولی فعالیت دارند (۲۴).
در حالت عادی بین رادیکال های آزاد^[۳۶] تولیدی و آنتی اکسیدان ها در بدن تعادل برقرار است که این تعادل برای بقا و سلامتی ضروری است (۲۵).
۲- انواع آنتی اکسیدان ها
آنتی اکسیدان ها شامل انواع آنتی اکسیدان های آنزیمی و غیر آنزیمی و گروهی از مواد معدنی هستند. آنتی اکسیدان های غیر آنزیمی شامل ویتامین C ، ویتامین E ، کارتنوئیدها، بیوفلاونوئیدها و یوبیکینون ها می باشند (۲۶).
مهمترین آنتی اکسیدان ها شامل ویتامین E و C و کارتنوئیدها می باشد.
ویتامین C:
جزء ویتامین های محلول در آب است که باید ازطریق موادغذایی دریافت شود. این ماده با غیر فعال کردن رادیکال های آزادی که در آب محلول هستند بطور اختصاصی از اثرات مخرب آنها جلوگیری می کنند.
ویتامین E:
این گروه شامل: آلفا توکوفرول^[۳۷] و گاما توکوفرول^[۳۸] می باشد که مانع از پراکسید شدن لیپیدها خصوصاً چربی های اشباع نشده در بدن می شود و تا حدودی از اکسیداسیون LDL در بدن جلوگیری می کنند.
کارتنوئیدها:
جزء آنتی اکسیدان های بسیار قوی به حساب می آیند و وجودشان برای سلول ها بسیار ارزشمند است. از اکسید شدن لیپیدها در مراحل اولیه جلوگیری کرده و سطح چربی خون را پایین نگه می دارند. از صدمات آلاینده های محیطی به خصوص دود سیگار جلوگیری می کنند. این گروه شامل :آلفا و بتاکاروتن، لیکوپن، کریپتوگزانیتن، لوتیین می باشد .
یوبیکینون ها:
در بین این خانواده کوآنزیم Q10 جای دارد. در بدن با بهره گرفتن از پیش سازهایی ساخته می شود و مانند یک آنتی اکسیدان محلول در چربی مثل ویتامین E عمل می نماید. بطور کلی این ترکیبات در بهبود بیماری های قلبی، بخصوص در نارسایی قلب و کاردیومیوپاتی مفید می باشند)۲۶).
در مواد غذایی مثل لوبیاسبز، انواع ماهی ها به خصوص ساردین ، جوانه گندم، سیر، کلم، اسفناج یافت می شوند.
بیوفلاونوئیدها:
گیاهان انواع شگفت انگیزی از متابولیت های ثانویه را دارا هستند. یکی از مهم ترین متابولیت های ثانویه، فلاونوئیدها هستند (۶۸). از شکنندگی عروق جلوگیری می کنند. تاحدی فعالیتهای ویتامین C را تشدید می کنند. دریافت این ترکیبات از طریق مواد غذایی سبب کاهش خطر بیماری های قلبی عروقی و سرطان می شود. در گیاهان با رنگدانه های غیر کارتنوئیدی و دارای رنگ قرمز و آبی و زرد یافت میشوند. همچنین میوه های نارس گونه های مختلف مرکبات به عنوان ذخایر مهم فلاونوئیدها شناخته شده اند. کوئرستین، روتین، هسپیریدین مهمترین اجزای این گروه هستند. فلاونوئیدها یکی از بزرگترین گروه های ترکیبات طبیعی هستند که جزء ترکیبات فنولی به شمار می آیند (۶۵)، و به دلیل فیزیولوژی خاص، خواص دارویی و نقششان در سلامتی بسیار اهمیت دارند (۶۴). خواص ضد ویروسی، ضد میکروبی و ضد حساسیت آن ها نیز به اثبات رسیده است (۶۷). فلاونوئیدها موجب افزایش در پایداری دیواره سلولی و ایجاد مانع فیزیکی برای حفاظت سلول ها در مقابل عملکرد مضر عناصر سنگین می شوند. در سال های اخیر خواص آنتی اکسیدانی فلاونوئیدها بیشتر مورد توجه است (۶۸). فعالیت آنتی اکسیدانی آن ها به طور عمده مربوط به خاصیت احیایی آن هاست که اجازه می دهد به عنوان عوامل احیایی، دهنده هیدروژن، برطرف کننده های اکسیژن منفرد و همبندشوندگان با عناصر عمل کنند. گزارشات بسیار زیادی ، القاء انباشتگی ترکیبات فنولیکی و فعالیت پراکسیدازها در گیاهان تیمار شده با غلظت بالای عناصر را نشان می دهند. فلاونوئیدها دارای گروه های هیدروکسیل و کربوکسیل هستند که قادرند به طور اختصاصی به عناصر سنگین باند شوند (۷۰). ریشه های بسیاری از گیاهان در معرض عناصر سنگین ، میزان بالایی از تولید فلاونوئیدها را دارند (۷۱). به طور کلی تصور می شود فلاونوئیدها از آسیب اکسیداتیو با جاروب کردن انواع اکسیژن واکنش گر و شکستن واکنش های زنجیری رادیکالی در طی پرواکسیداسیون لیپیدی جلوگیری می کنند. این اثرات اکسیداتیوی نیاز به شکل احیا شده فلاونوئیدها دارد و شکل اکسید شده آن ها تنها به عنوان پرواکسیدانت عمل می کند (۶۹).
آنتی اکسیدانهای آنزیمی هم شامل سوپراکسید دسموتاز(SOD)، گلوتاتیون پراکسیداز(GPx) و کاتالاز(CAT) می باشند (۲۹،۲۸،۲۷،۲۶).
همچنین بعضی از مواد معدنی مثل سلنیوم ،آهن، روی ،منگنز، مس نیز جزء آنتی اکسیدان ها به حساب می آیند. رادیکال های آزاد دارای یک الکترون جفت نشده اند که این امر موجب واکنش پذیری بالای آنها میگردد. آنتی اکسیدان ها در برابر رادیکال های آزاد به عنوان دهنده الکترون عمل می نمایند و بدین ترتیب مانع از اثرات مخرب آن می شوند (۲۶،۲۷).
اثر گروهی از آنتی اکسیدان های آنزیمی و غیر آنزیمی در مقابل گونه های واکنشگر اکسیژن در شکل صفحه بعد نشان داده شده است .
د)رادیکال های آزاد
رادیکال های آزاد مولکول هایی هستند که آخرین لایه ی الکترونی آنها کامل نبوده و به همین دلیل از لحاظ شیمیایی از سایر مولکول ها فعال ترند. به بیان ساده تر مولکول ها یا اتم هایی هستند که دارای یک الکترون جفت نشده اند.
رادیکال های آزاد شامل : گونه های واکنشگر اکسیژن (ROS)، گونه های واکنشگر نیتروژن (RNS)، گونه های واکنشگر کلر (RCS) می باشند. به طور کلی را دیکال های آزاد از شکستن یک پیوند در یک مولکول پایدار، که منجر به ایجاد دو قطعه، که هر یک از آنها حاوی یک الکترون جفت نشده هستند، می گردد.
R1-R2<—->R1R2
در نتیجه ی مصرف سیگار، آلودگی هوا، مصرف مواد غذایی سرطان زا مانند نیترات ها، هورمون های محیطی و سرب و مواد شیمیایی آسیب رسان ،شکسته شدن ناقص چربی ها و یا پروتئین ها در بدن تولید می شوند. طول عمر کوتاهی دارند (کمتر از ۱۰-۳ ثانیه) و اینقدر فعال هستند که در کمتر از چند ثانیه با مواد داخل سلولی ترکیب می شوند و سبب بروز عوارض بسیار خطرناکی در سلول ها می شوند که شامل، آسیب به DNA، پروتئین ها و لیپیدها می باشد. سیستم های بدن در یک همزیستی با رادیکال های آزاد تطبیق پیدا کرده اند و همچنین مکانیسم هایی برای استفاده سودمند از آنها در عملکرد های فیزیولوژیک شکل گرفته است. اما تولید بیش از اندازه آنها باعث آسیب به سلول های بدن می گردد و ایجاد بیماری های مختلف می کند (۳۲، ۳۱، ۳۰).
گونه های فعال اکسیژن معروف به رادیکال های آزاد، از عوامل اکسیداسیون بوده که در نتیجه متابولیسم اکسیژن تولید می شوند و با بیومولکول های حیاتی بدن از جمله لیپید، پروتئین، DNA واکنش نشان داده و آنها را اکسید می کنند (۳۳). به طور کلی ارگانهایی که دارای زنجیره انتقال الکترون^[۳۹] هستند، مثل میتوکندری و کلروپلاست، قادر به تولید گونه های واکنشگر اکسیژن می باشند (۳۴).
گونه های واکنشگر اکسیژن همانند سایر رادیکال های آزاد در بدن نقش دوگانه ای را اجرا می کنند:
در غلظت های پائین تا متوسط ضرری ندارند و می توانند در جهت پاسخ به Noxia و در عملکرد شماری از سیستم های سیگنالینگ سلولی سودمند باشند.
در غلظت های بالا، آسیب هایی تحت عنوان استرس اکسیداتیو و لیپید پراکسیداسیون را ایجاد می نمایند که سر منشأ بسیاری از بیماری هاست.
سیستم دفاعی بدن یک موجود هوازی با بهره گرفتن از مکانیسم های دفاعی آنزیمی و غیر آنزیمی در برابر این شرایط مقابله می کند. یکی از این سلاح های دفاعی، آنتی اکسیدان ها هستند. کمبود آنتی اکسیدان ها در بدن می تواند آسیب های جبران ناپذیری به سلول ها وارد ساخته و نهایتاً گسترش بیماری های مختلف را به همراه داشته باشد (۳۴).
در واقع آنتی اکسیدان ها با افزودن بعضی از اجزایشان به رادیکال های آزاد این ترکیبات خطرناک را تثبیت می کنند و اجازه ی آسیب به اجزای سلول های سالم بدن را نمی دهند. درصورت کمبود آنتی اکسیدان ها در بدن، رادیکال های آزاد موجب آسیب لیپید پراکسیداسیون که یکی از اثرات قابل توجه استرس اکسیداتیو است می شوند. به دنبال پراکسیداسیون اسیدهای چرب اشباع نشده که به طور اساسی در غشاهای سلولی و لیپوپروتئین ها قرار دارند، یکپارچگی سلولی از بین می رود و موجب اختلال در فعالیت فیزیولوژیکی آنها می گردند. آسیب اکسیداتیو دیگر آسیب به DNA سلولی است که موجب تغییرات در مواد ژنتیکی می گردد و منجر به ایجاد سلول های سرطانی و تومور می شود. همچنین پروتئین های سلولی بدن نیز می توانند بدنبال کمبود آنتی اکسیدان ها دچار آسیب اکسیداتیو شوند و موجب ایجاد اختلالات و در نتیجه بیماری های مختلف شوند (۲۶،۲۷).

Components

 

 

 

۱۰۰ml

 

Phosphoric acid85%

 

۱

 

 

 

۵۰ml

 

Ethanol 95%

 

۲

 

 

 

۷۵۰ml

 

distilled water

 

۳

 

 

 

۱۰۰mg

 

Coomassie blueG-250

 

۴

 

 

 

بعد از تهیه محلول فوق، به وسیله کاغذ واتمن فیلتر گردید و در یک ظرف تیره رنگ نگهداری گردید.
۳-۸-۲-۲-۳. روش کار
۱۰۰ میکرولیتر از هر نمونه­ مجهول با ۱۰۰ میکرولیتر ازNaOH 1 مولار به خوبی مخلوط گردید.
بعد به آن ۵ میلی­لیتر از محلول برادفورد اضافه گردید و دوباره به خوبی مخلوط گردید.
برای تهیه نمونه شاهد، ۱۰۰ میکرولیتر آب مقطر با ۱۰۰ میکرولیتر از NaOH 1 مولار مخلوط گردیده، و به آن ۵ میلی­لیتر از محلول برادفورد اضافه گردید.

آنها به مدت ۵ دقیقه در دمای محیط انکوبه گردیدند.
پس از انکوباسیون، شاهد در کوت ریخته می­شد و داخل دستگاه اسپکتروفتومتر قرار داده ­شد (طول موج nm595) و سپس دستگاه با این محلول صفر گردید.
هر کدام از نمونه­های فوق در کوت ریخته ­شد و داخل دستگاه اسپکتروفتومتر قرار گرفتند و عدد قرائت گردید.
سپس از فرمول زیر غلظت پروتئین­های هر نمونه محاسبه ­گردید:
غلظت نمونه غلظت استاندارد
۳-۹. الکتروفورز ژل پلی آکریل آمید (تک بعدی)
در این نوع الکتروفورز پروتئین­ها بر اساس وزن مولکولی از هم تفکیک گردیدند.
۳-۹-۱. مواد مورد نیاز
منومراکریل­آمید۱۰%، ۱.۵ Tris-HCL و ۰.۵ مولار، SDS، آمونیوم پرسولفات۱۰%، TEMED، Loading Buffer، Running Buffer، رنگ­­آمیزی کوماسی بلو R-250 (محلول رنگ­آمیزی، محلول رنگ­بری) رنگ­آمیزی Blue Silver Staining (محلول تثبیت و محلول رنگ­آمیزی) و آب دوبار تقطیر
۳-۹-۲. آماده ­سازی مواد
منومراکریل­آمید۱۰%: ۱۴۶ گرم از اکریل­آمید با ۸/۰ از N-N-bis-metylen-acrylamid به ۵۰۰ میلی­لیتر آب مقطر استریل اضافه گردید و با کاغذ واتمن، استریل ­شد.
Tris-HCL1.5 M, PH8.8: 54 گرم Trisbase با وزن مولکولی ۱۲۱ به ۳۰۰ میلی­لیتر آب­ مقطر اضافه ­شد و در ۴ درجه سانتی ­گراد قرار گرفت.
Tris-HCL0.5 M, PH6.8: 5گرم Trisbase به ۱۰۰ میلی­لیتر آب مقطر اضافه گردید.
Loading Buffer: 25/1 میلی­لیتر Tris-HCL 0.5 M, PH6.8به ۵/۲ میلی­لیتر گلیسرول اضافه گردید و سپس به آن ۲ میلی­لیتر SDS10% و ۲/۰ میلی­لیتر بروموفنول ۵% اضافه گردید و در نهایت ۵۵/۳ میلی­لیتر آب ­مقطر به آن اضافه ­شد و قبل از استفاده به آن ۲۰ میکرولیتر از ۲-مرکاپتواتانول اضافه ­شد و حل گردید.
Running Buffer: این بافر طبق جدول زیر آماده گردید. PH بافر روی ۳/۸ تنظیم گردید (Rosenberg J.M., 2005).
جدول ۳-۵: مواد تشکیل­دهنده Running Buffer10%

 

 

۱Lit

 

Components

 

 

 

۳۰.۳g

 

Tris base

جدید بسیار کندتر از تغییرات فیزیکی محیط بوقوع پیوسته است. تحت چنین شرایطی توقع رعایت معیارهای زیست محیطی و کوششی در جهت کاهش آلودگی محیط چندان ساده نمی نماید. بدین ترتیب است که وجه مشترک کلیه شهرهای منطقه را، آلودگی محیط تشکیل میدهد. عدم مساعدت ساخت اکولوژیک بستر طبیعی شهرها از یک سو و عدم استفاده از تکنیکهای کنترل آلودگی محیط به بهانههای مختلف از سوی دیگر، محیطهای شهری منطقه را بسوی یک بحران زیست محیطی سوق میدهد. نگرش کلی به مسائل زیست محیطی استان گیلان نشان میدهد که جدا از عوامل انسان ساز تخریب منابع طبیعی، آلودگیهای ایجاد شده در محیط زیست انسانی میتواند شامل مواردی چون آلودگیهای آب زباله، هوا بر حسب اولویت و اهمیت آنها باشد که در فرایند توسعه، از رشد جمعیت توسعه شهری و صنعتی ناشی شده اند.
۲-۲ گزارش خسارات سیل استانداری گیلان مورخه ۱۶ و ۱۷/۰۷/۱۳۷۷
در پی بارندگیهای ۱۶ و ۱۷/۰۷/۱۳۷۷ که منجر به طغیان رودخانه ها و جاری شدن سیل در نقاط مختلف استان گردید خسارات متعددی به تاسیسات و ابنیه فنی و نیز اعیانات موجود در سطح استان واردگردیده آخرین اطلاعات و آمار خسارت وارده از شهرستانهای مختلف نشان دهنده تخریب پل های ماشین رو و عابر پیاده آسیب دیدگی گوشواره و دیواره حفاظتی پل ها و قطع راه های روستایی و رانش کوه و آب گرفتگی واحدهای مسکونی در نقاط مختلف، تخریب و آسیب دیدگی تاسیسات اردوگاهی آموزش و پرورش،کارخانجات و واحدهای تولیدی انبارهای کشاورزی و اصطبل های دامی و صدمه دیدن سردهنه ها و انهار کشاورزی و تاسیسات آبرسانی میباشد ضمناً در اثر این سیل و عواقب آن ۱۴ نفر کشته و ۸ نفر مجروح گردیده اند و همچنین تعداد زیادی دام در اثر وقوع سیل تلف گردیده اند در حال حاضر و علی رغم گذشت بیش از یک ماه بازگشایی برخی راه ها در حال انجام میباشند و هنوز عبور و مرور در آنها عادی نشده است. همچنین در صورت عدم مرمت سر دهنه ها و انهار کشاورزی آبرسانی به مزارع در فصل آینده زراعی بامشکلات جدی مواجه بوده و به کشاورزان استان لطمات جبران ناپذیری وارد خواهد شدگزارشها نشان دهنده میزان خساراتهای زیاد در اثر وقوع این سیل میباشد چنـان چـه رونـد تخریـب منابع طبیعی (جنگلها و مراتع) همچنان ادامه داشته باشد و به موضوع ساماندهی رودخانه ها توجـه نشـود و در خصوص برداشت شن و ماسه رعایت حریم رودخانه و تغییر کـاربردی اراضـی نظـارت لازم اعمـال نگـردد آینده پرمخاطره ای در انتظار استان گیلان و مردم آن خواهد بود.
۲-۳ آلودگی رودخانه ها
زمانی که صحبت از فاضلاب و تصفیه آن به میان می آید اولین موضوعی که در ذهن تداعی می شود بحث محیط زیست و حفظ آن از آلوده شدن است چرا که فاضلاب همواره به عنوان یک پارامتر آلاینده اصلی در محیط زیست انسانی و طبیعی مطرح می باشد . فاضلاب چیزی جز آب مصرف شده در جنبه های مختلف زندگی انسان نیست . که در اثر این مصارف ترکیب اصلی طبیعی خود را از دست داده است . و نه تنها قابل استفاده در مصارف مختلف نمی باشد بلکه با توجه به میزان آلاینده های موجود در آن و نوع آنها خود می تواند تهدیدی بر سلامت و فعالیت های مختلف انسانی باشددر کشور ما نیز مانند سایر نقاط دنیا ، افزایش جمعیت شهرها و در نتیجه بالا رفتن میزان مصرف آب سبب تولید روز افزون فاضلاب گردیده است که خود موجب بروز اشکالات و نارسایی هایی در جوامع شهری و حتی روستایی کشورمان شده و روز به روز هم در حال ازدیاد است . این اشکالات عموماٌ مسایل بهداشتی و آلودگی محیط ، به هم خوردن رابطه طبیعی بیلان آب و بالا آمدن سطح آبهای زیر زمینی و آلودگی منابع مختلف راشامل می شود.
۲-۴ عوامل موثر بر سیل خیزی
هر چند از دیدگاه این مطالعه ممکن است عوامل مؤثر بر سیل خیزی با عواملی که بطور عام در بروز و یا تشدید سیلاب‌ مورد بررسی قرار می گیرد تفاوت داشته باشد اما لازم است ابتدا این عوامل کلی ‌در حوضه‌ آبخیز و رودخانه‌ بطور جداگانه‌ بررسی‌ شود و سپس بر اساس اهداف و  روش مورد نظر نسبت به شناسایی آنها اقدام شود.
بطور کلی ‌این ‌عوامل ‌را می‌توان ‌به ‌دو دسته ‌عوامل ‌اقلیمی ‌و عوامل ‌حوضه‌ای ‌تقسیم‌ نمود که ‌هر یک‌ به ‌سهم ‌خود تاثیر بسزایی ‌در تشکیل ‌سیلاب ‌دارند.
۲-۴-۱ عوامل ‌اقلیمی‌
قطعاً اگر بارندگی ‌اتفاق ‌نیافتد سیلی ‌ایجاد نمی‌شود پس‌ ایجاد سیل ‌در درجه ‌اول‌ به ‌بارش‌ وابسته ‌است ‌از طرفی ‌هر بارشی‌ منجر به ‌ایجاد سیل ‌نمی‌شود.بنابراین ‌منشاء بسیاری‌ از سیلابهای ‌عظیم ‌بارانهایی ‌است‌ که ‌بصورت‌ رگبارهایی‌ با شدت‌ زیاد، تداوم ‌نسبتاً طولانی‌، تکرارهای ‌متوالی ‌و یا در سطح‌ وسیعی ‌از حوضه‌ رخ‌ می‌دهند.

۲-۴-۱-۱ رگبارهای ‌کوتاه ‌مدت
ولی‌ با شدت‌ زیاد که‌ به ‌صورت‌ موضعی‌ بر سطح‌ حوضه‌های ‌کوچک‌ بویژه‌ در نواحی‌ شیبدار و کوهستانی ‌می‌بارد در بسیاری‌ از مواقع‌ سبب‌ طغیانهای ‌خیلی ‌تند و سریع ‌می‌شود که‌ می‌تواند خسارات‌ فراوانی‌ را در پایین ‌دست‌ حوضه‌ بوجود آورد .
۲-۴-۱-۲ توزیع ‌زمانی ‌و مکانی ‌باران
نقش‌ بسیار مهمی‌ در ایجاد سیلاب ‌و شکل‌ هیدروگراف‌ دارد بطور مثال‌ اگر در زمان ‌بارش‌، حوضه ‌از نظر رطوبت ‌خاک ‌اشباع ‌و یا در حد اشباع ‌باشد میزان ‌بارش‌ مازاد به ‌شدت‌ افزایش ‌می‌یابد و سیلاب ‌بوجود می‌آید. و یا اگر بارش‌ در نزدیکی ‌خروجی‌ حوضه‌ اتفاق ‌افتد امکان ‌تشکیل ‌سیلاب ‌خیلی ‌بیشتر از مواقعی ‌است‌ که ‌در نقطه‌ای ‌دورتر از آن ‌اتفاق ‌افتد.
۲-۴-۱-۳ ذوب‌ سریع ‌برف‌ در اثر افزایش‌ ناگهانی ‌دما :
بویژه‌ اگر همراه ‌با وقوع‌ بارش‌ باشد منجر به‌ ایجاد سیلاب ‌می‌شو اینگونه‌ سیلابها در مناطقی ‌که ‌دارای‌ رژیم ‌بارندگی ‌از نوع‌ برفی- بارانی ‌باشند، اتفاق‌ می‌افتد و معمولاً سیلابهای ‌بزرگی ‌ایجاد می‌کنند.
۲-۴-۲ عوامل ‌حوضه‌ای‌
حوضه‌های ‌آبخیز بعنوان‌ خاستگاه ‌و منشاء اصلی‌ سیلابها باید مورد شناسایی ‌قرار بگیرند و نقش‌ خصوصیات ‌فیزیوگرافی ‌و تغییر و تحولاتی ‌که ‌به ‌مرور زمان ‌و یا با توجه‌ به‌ برنامه‌های ‌بهره‌برداری ‌از اراضی‌ و توسعه ‌ و گسترش‌ سایر فعالیت‌ها در سطح‌ حوضه‌ به ‌وقوع‌ می‌پیوندد، در کم‌ و کیف‌ سیلابها پیشاپیش‌ مورد ارزیابی ‌قرار گیرد.برخی ‌از این ‌عوامل‌ مهم‌ به‌ شرح‌ زیر است‌:
۲-۴-۲-۱ اندازه‌ حوضه‌
در رابطه با مساحت حوزه و ارتباط آن با مقدار رواناب تولید شده تحقیقات زیادی انجام شده است پاره ای از تحقیقات فزونی مساحت را به افزایش حجم رواناب (قنواناتی [۱] ۱۳۷۸، خسرو شاهی [۲] ۱۳۷۰ ، زرگر ۱۳۷۸ به نقل از Bronson و همکاران) و بعضی دیگر افزایش مساحت را به فزونی دبی ارتباط داده‌اند. ( [۳]Singh,1996).
اگر چه آبخیزهای بزرگ در مقایسه با آبخیزهای کوچک رواناب بیشتری تولید می‌کنند اما مقدار رواناب از واحد سطح حوضه آبخیز به ازای افزایش مساحت آن کاهش می یابد زیرا در سطوح گسترده شدت بارش یکنواخت و متغیر است وبه همین لحاظ انتظار برقراری رابطه بین رواناب وشدت بارش هم در حوضه‌های گسترده بیهوده است و همبستگی مزبور را می توان در حوضه های کم وسعت با بارندگی یکنواخت جستجو کرد. وسعت‌ حوضه ‌در مورد جریان ‌سیل ‌و توزیع ‌آن‌ در طول ‌سال ‌نقش ‌مهمی ‌ایفا می‌کند. هر چه‌ حوضه ‌بزرگتر باشد میزان ‌نزولات ‌آسمانی ‌بیشتری‌ دریافت ‌می‌کند ولی‌ معمولاً دبی ‌اوج‌ حوضه‌های ‌بزرگتر بطور نسبی‌ از حوضه‌های ‌کوچکتر کمتر است‌. بعبارتی‌ دبی سیل ‌در واحد سطح ‌حوضه‌های ‌کوچکتر، بزرگتر است‌.
۲-۴-۲-۲ شکل ‌حوضه
اساساً بر جریان ‌سیل ‌تاثیر دارد. بطوریکه ‌هر چقدر شکل ‌حوضه‌ کشیده‌تر و طویلتر باشد اوج‌ سیل ‌کوچکتری ‌دارد حوضه‌های ‌گرد با زمان‌ تمرکز کوتاه‌ نسبت ‌به ‌حوضه‌های ‌هم ‌سطح ‌اما کشیده ‌دبی ‌اوج‌ بزرگتری ‌دارند. زیرا بهنگام ‌وقوع ‌یک‌ رگبار قطرات‌ بارش‌ اضافی ‌زمان ‌کمتری ‌را برای‌ رسیدن ‌به ‌خروجی ‌حوضه ‌صرف ‌می‌کنند.
۲-۴-۲-۳ شیب ‌حوضه
شیب حوضه آبخیز اثری محسوس و قابل توجه در جریان سطحی آن دارد. تاثیر شیب روی مقدار رواناب، ناشی از اثر آن بر عمق و ظرفیت نگهداری آب و خاک و همچنین فرصت نفوذ آب در آن و مآلاً میزان نفوذ آب در خاک است. چنانچه مقدار شیب فزونی یابد، نقش عوامل افزاینده نفوذ کاهش یافته و میزان رواناب زیاد می شود، زیرا تجمع آب در ناهمواری های سطحی رابطه نزدیک با شیب آبخیز داشته و با افزایش آن تقلیل می یابد. در شرایط مساوی ‌سرعت ‌جریان ‌در حوضه‌های ‌با شیب‌ تند نسبت‌ به ‌حوضه‌های ‌با شیب‌ ملایم ‌سریعتر است‌. زیرا هر چه ‌شیب ‌بیشتر باشد سرعت ‌آب ‌بیشترشده ‌و سریعتر به ‌انتهای‌ حوضه ‌رسیده ‌و زودتر تجمع ‌می‌یابد و در نتیجه ‌دبی ‌اوج ‌هیدروگراف ‌تیزتر می‌گردد.
۲-۴-۲-۴ شبکه ‌زهکشی ‌حوضه‌
وضعیت ‌شبکه ‌زهکشی ‌نقش‌ عمده‌ای ‌در وقوع ‌سیلاب ‌دارد. جریان ‌در آبراهه‌ها سریعتر از جریان‌ سطحی ‌یا روی‌ زمینی ‌است ‌ و لذا هر چقدر تراکم‌ زهکشی ‌زیادتر باشد سرعت ‌تجمع‌ رواناب‌ سریعتر شده ‌و منحنی ‌صعود هیدروگراف ‌دارای‌ شیب ‌تندتری ‌می‌گردد. افزون ‌بر تراکم ‌زهکشی‌، الگوی ‌شبکه ‌هیدروگرافی‌، که ‌خود تابعی ‌از ویژگیهای ‌ژئومورفولوژی ‌سنگ‌شناسی‌، خاکشناسی ‌و امثال ‌آن ‌است ‌نقش ‌مهمی ‌در تولید دبی‌های ‌سیلابی ‌در حوضه ‌دارد. معمولاً برای ‌شرایط یکسان‌ فرم‌ درختی ‌استعداد بیشتری‌ برای ‌تولید دبیهای ‌اوج ‌زودرس ‌نسبت ‌به ‌سایر اشکال ‌زهکشی‌ دارد.
۲-۴-۲-۵ شیب آبراهه اصلی
شیب آبراهه اصلی یکی از ویژگی های مهم حوضه آبخیز است که به لحاظ اهمیت خاص خود در مطالعات هیدرولوژی مد نظر قرار گرفته است. شیب آبراهه عمدتاَ از طریق تأثیر بر سرعت حرکت آب و تخلیه حوضه، و در نتیجه مقدار تلفات آبراهه ای، در میزان آبدهی حوضه موثر است. با افزایش شیب آبراهه، سرعت حرکت آب بیشتر و در نتیجه نسبت زیادتری از آب ورودی در آن از حوضه تخلیه می شود. رودخانه های پر شیب، در مقایسه با انواع کم شیب، از آبدهی کمتری برخوردارند ولی بر عکس دبی اوج بالاتری دارند.
۲-۴-۲-۶ وضعیت ‌زمین‌شناسی ‌و خاکشناسی‌ حوضه‌
این ‌عوامل ‌مهمترین ‌نقش‌ را در توزیع ‌رواناب ‌سطحی ‌و زیر سطحی ‌ایفا می‌کنند. بطوریکه ‌سیمای‌ عمومی ‌حوضه ‌از جمله ‌چگونگی ‌فرسایش‌پذیری‌، تراکم ‌و الگوی‌ زهکشی ‌و در نتیجه ‌تولید رواناب ‌سطحی ‌همگی ‌متاثراز وضعیت‌ زمین‌شناسی ‌حوضه‌ است‌. ویژگیهای ‌سنگ‌شناسی‌ و خاکشناسی‌ در میزان ‌نفوذپذیری‌ آب‌ در درون‌ زمین ‌و یا آبدوی ‌مستقیم ‌و در نتیجه ‌تعادل ‌جریان ‌رودخانه ‌و یا سیل‌خیزی‌ حوضه‌ تاثیر بسزایی ‌دارند. چگونگی ‌تخلیه ‌آب‌ زیر قشری‌ و آبهای ‌زیرزمینی ‌کم ‌عمق‌ به‌ رودخانه ‌که ‌متاثر از ویژگیهای‌ زمین‌ شناسی ‌است‌ بر روی‌ جریان ‌پایه ‌و در نتیجه ‌دبی ‌سیلابی ‌اثر می‌گذارد.
۲-۴-۲-۷ پوشش‌ گیاهی‌
وجود پوشش‌ گیاهی‌ در سطح‌ حوضه‌ به ‌دلیل ‌اثراتی ‌که ‌در اجزاء سیکل ‌هیدرولوژی‌ در مقیاس‌ حوضه‌ دارد، از عوامل ‌کاهش ‌دهنده ‌سیل ‌خیزی‌ یک‌ حوضه ‌است‌. به‌ عقیده ‌بسیاری ‌از متخصصین ‌آبخیزداری‌، حفاظت ‌خاک ‌و جنگل ‌و مرتع‌ ، در اراضی‌ جنگلی ‌سیلاب ‌کمتر تولید می‌شود و یا اصلاً رخ‌ نمی‌دهد. می‌توان ‌گفت ‌روندیابی ‌سیل‌ در حوضه‌های ‌آبخیز دارای ‌پوشش‌ گیاهی ‌بیشتر در پارامترهای‌ ضریب‌ زبری ‌و نفوذ نقش‌ خود را نمایان ‌می‌سازد.
۲-۴-۲- ۸ کاربری ‌اراضی‌
کاربری‌ اراضی‌ روی‌ جریان ‌رودخانه ‌و وقوع ‌سیلاب‌ به ‌روش های‌ مختلفی ‌تاثیر می‌گذارد.مثلاً از بین‌ بردن‌ پوشش‌ گیاهی ‌و یا تغییر در نوع‌ و نحوه ‌کشت‌ و کارگیاهانی ‌که ‌تلفات ‌برگ‌ آبی‌ زیاد ی ندارند سبب‌ افزایش‌ حجم‌ جریان ‌و فزونی ‌بده ‌سیلاب‌ می‌گردد. هر گونه ‌عملیاتی ‌در حوضه‌ که ‌سبب‌ کاهش‌ ذخیره ‌رطوبت ‌خاک ‌و یا کاهش‌ نفوذپذیری ‌گردد موجب‌ افزایش ‌بده ‌سیلابی ‌می‌گردد. چرای ‌مفرط دام‌ سبب‌ فشردگی‌ خاک ‌و از بین ‌رفتن ‌پوشش‌ گیاهی ‌می‌گردد و از سوی ‌دیگر احداث ‌مخازن ‌تا خیری ‌و تعدیلی ‌موجب ‌کاهش ‌بدهی ‌سیلابی ‌می‌شود.
۲-۵ عوامل موثر بر آلودگی رودخانه ها
آلودگی آب این رودخانه ‌ها را به صورت فاضلاب‌ های ‌شهری، صنعتی و کشاورزی، مواد زائد جامد و دیگر منابع آلاینده تقسیم‌ بندی کرد
۲-۵-۱ بیمارستانها
فعالیتهای درمانی بیمارستانی نظیر اطاق عمل، آزمایشگاها، بخش مراقبت از بیماران عفونی و …. تولید فاضلابی می نماید که خطرناک بوده و در صورتیکه عمل تصفیه مناسب بر روی فاضلاب خروجی انجام نگیرد پس از ورود به محیطهای پذیرنده آبی، باعث اشاعه آلودگی میگردد . هدف از این بررسی اندازه گیری برخی از پارامترهای موجود در فاضلاب خروجی سه بیمارستان در شهر رشت و مقایسه آنها با حد استاندارد تخلیه به آبهای سطحی می باشد . سه بیمارستان مورد بررسی در نهایت فاضلاب خروجی خود را به رودخانه زرجوب رشت تخلیه می نمایند که در نهایت وارد تالاب انزلی می گردد . بیمارستان رسول اکرم (ص) دارای سیستم تصفیه خانه فعال، بیمارستان آریا دارای تصفیه خانه نیمه فعال و بیمارستان ولیعصر(عج) فاقد تصفیه خانه فاضلاب می باشد. این بررسی طی سالهای ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۶ انجام گرفته است . برای تعیین کیفیت فاضلاب، اندازه گیری وسنجشیکسری فاکتورهای شاخص آلودگی شیمیایی و بیولوژیک شامل TSS،TDS ، COD ، BOD ، DO ، pH Feacal Coliforms و Total Coliforms ،از فاضلاب خروجی بیمارستان های رسول اکرم (ص)، آریا وولیعصر(عج) شهر رشت برداشت شده و مورد آنالیز قرار گرفته است. نتایج : نتایج بیانگر آنست که بیشترین مقدار Feacal و Total Coliforms ،TSS، TDS ، COD ، BOD ,Coliforms به ترتیب عبارتند از : ۴۵۰ میلی گرم بر لیتر در بیمارستان آریا، ۶۷۷,۱۲ میلی گرم بر لیتر در بیمارستان آریا، ۱۰۴۰ میلی گرم بر لیتر در بیمارستان ولیعصر (ع ج)، ۴۶۴ میلی گرم بر لیتر در بیمارستان ولیعصر (عج)، (no/100ml) 24×۱۰ ۷< در بیمارستان ولیعصر (عج) و (no/100ml)24×۱۰ ۶ < برای بیمارستان ولیعصر (عج) وکمترین مقدار DO صفر میلی گرم بر لیترمربوط به پساب خروجی بیمارستانها آریا و ولیعصر(عج) می باشد.نتایج پارامترهای آنالیز شده در مقایسه با حد استاندارد خروجی فاضلاب برای تخلیه به آبهای سطحی مورد مقایسه قرار گرفت . نتایج نشان میدهد مقداراکسیژن محلول COD و BOD فاضلاب خروجی بیمارستان رسول اکرم (ص) کمتر از مقدار حد مجاز تخلیه فاضلاب به آبهای سطحی بوده و مابقی پارامترهای اندازه گیری شده در فاضلاب خروجی بیمارستان ها بیشتر از حد استاندارد تخلیه به آبهای سطحی می باشد که می تواند از عوامل آلودگی رودخانه زرجوب در محلهای تخلیه به رودخانه به حساب می آید . بنابر این لزوم احداث (برای مراکزی که فاقد سیستم تصفیه می باشد )، راه اندازی و کنترل صحیح سیستمهای تصفیه فاضلاب بیمارستانها بایستی مورد توجه کافی مسئولین ذیربط قرار گرفته تا از آلودگی رودخانه به فاضلاب خطرناک بیمارستانی جلوگیری بعمل آید.
۲-۵-۲ صنایع
از میان فعالیتهای انسان، صنایع تولیدی بیشترین سهم را در ایجاد آلودگی آب دارند و از طرفی تنوع این نوع آلودگی نیز بسیار زیاد است. به طور کلی خصوصیات آلودگی آب صنایع تولیدی به شرح ذیل است:

 

• • بر خلاف صنایع معدنی و کشاورزی، شرایط تخلیه پساب از صنایع تولیدی نسبتاً ساده بوده و علت اصلی این امر آن است که پساب صنایع تولیدی تحت تأثیر شرایط پیچیده محیط طبیعی قرار نمی گیرد. به عبارت دیگر پساب صنایع تولیدی از یک نقطه مشخص تخلیه می گردد که اصطلاحاً به آن منبع آلودگی نقطه ای می گویند.

 

 چنین پسابهایی صدرصد مصنوعی محسوب می شوند و به دلیل آن که به عنوان منابع آلودگی نقطه ای شناخته شده اند، کنترل آلودگی آنها ساده است.