س ۱۰۰۸ و ۱۰۲۵؛ سیستانی، Sistani.org، موسیقی، ش ۵؛ مکارم،۱۳۷۹، ج ۲، س ۷۰۸).
تبصره: برخی از مراجع تقلید (آیات عظام: تبریزی، سیستانی، مکارم و وحید) قید «طرب انگیزی» را جزء موسیقی حرام نمی‌دانند.
۳-۱-۹-۵- استماع موسیقی نیرو بخش
اگر گوش دادن به موزیک، باعث نیرو گرفتن و علاقه پیدا کردن به کار باشد، حکم آن طبق نظر، همه ی مراجع: اگر از نوع موسیقی حرام باشد، گوش دادن به آن جایز نیست (هر چند باعث علاقه پیدا کردن به کار شود)، (خامنه ای،۱۳۸۱، س ۱۱۴۳ و ۱۱۵۷ و ۱۱۴۷؛ صافی، ج ۱، س ۹۹۹ و ۱۰۰۵؛ مکارم، ج ۱، س ۵۲۰؛ فاضل، ج ۱، س ۹۸۸؛ تبریزی، ج ۱، س ۱۰۱۴؛ بقیه پرسش تلفنی از مرکز ملی پاسخ گویی به سؤالات دینی ۰۹۶۴۰).
۳-۱-۹-۶-استماع موسیقی تفریحی
استماع موسیقی و یا غنا به قصد تفریح، تفنن و گذراندن اوقات فراغت، نیز طبق نظر همه ی مراجع؛ اگر از نوع موسیقی حرام باشد، گوش دادن به آن جایز نیست. (هر چند به منظور هدف یاد شده باشد) (مکارم، ۱۳۷۹، ج ۱، س ۵۲۰؛ صافی،۱۳۷۸، ج ۱، س ۹۹۹؛ خامنه ای، ۱۳۸۱، س ۱۱۴۷ و ۱۱۴۳؛ تبریزی، ۱۴۱۷ ق، ج ۱ س ۱۰۴۱؛ فاضل، ۱۳۷۹، ج ۱، س ۹۸۸ و ۹۹۳؛ بقیه، پرسش تلفنی از مرکز ملی پاسخ گویی به سؤالات دینی ۰۹۶۴۰).
۳-۱-۹-۷-استماع موسیقی غم انگیز
گوش دادن به موسیقی غم انگیز حکم آن طبق نظر همه ی مراجع حرام می‌باشد. چون در موسیقی حرام تفاوتی بین شاد و غم انگیز بودن آن نیست و گوش دادن به هر دو حرام است (خمینی،۱۳۷۲، ج ۲، س ۴۰ و ۴۵؛ خامنه ای،۱۳۸۱، س ۱۱۳۱؛ مکارم،۱۳۷۹، ج ۱، س ۵۲۷؛ صافی،۱۳۷۸، ج ۱، س ۱۰۰۷؛ تبریزی،۱۳۷۸، س ۱۰۸۴؛ نوری،۱۳۷۸، ج ۱، س ۴۳۸؛ بقیه پرسش تلفنی ازمرکز ملی پاسخ گویی ۰۹۶۴۰).
۳-۱-۹-۸-استماع موسیقی کوتاه
در استماع موسیقی حرام، حد (اندازه و زمان) مشخص ندارد. همه ی مراجع: تفاوتی در حرام بودن میان موسیقی کوتاه مدت و بلندمدت نیست. برای مثال اگر کسی دو دقیقه به قطعه ای از موسیقی لهوی گوش دهد، باز مرتکب گناه شده است!! (خمینی،۱۳۷۲، ج ۲، س ۳۹؛ بقیه پرسش تلفنی ازمرکز ملی پاسخ گویی ۰۹۶۴۰).

۳-۱-۹-۹-استماع موسیقی ناخواسته
شنیدن صدای موسیقی بدون اختیار، طبق نظر همه ی مراجع آن چه حرام است گوش دادن به موسیقی است؛ ولی استماع آن بدون توجه، اشکال ندارد (تبریزی،۱۴۱۷ ق، ج ۱، س ۱۰۰۴ وج ۲، س ۹۱۹؛ مکارم،۱۳۷۹، ج ۲، س ۷۱۶؛ خامنه ای،،۱۳۸۱، س ۱۰۶۴، و ۱۱۳۸ و ۱۱۵۸ و ۱۱۵۹؛ خمینی،۱۳۷۲، ج ۲، س ۳۸؛ و پرسش تلفنی ازمرکز ملی پاسخ گویی ۰۹۶۴۰).
۳-۱-۹-۱۰-حکم استماع موسیقی عروسی
اگر به مجلس عروسی و مانند آن دعوت شدیم؛ ولی در اثنای امر، موسیقی و ترانه ی مبتذل پخش کردند، تکلیف چیست؟ آیا باید محل را ترک کنیم؟ در این جا همه ی مراجع بر این نظر هستند که؛ اگر احتمال تأثیر دهید، با فراهم بودن شرایط، نهی از منکر کنید و اگر نمی‌پذیرند، چنان چه حضور شما باعث استماع موسیقی حرام یا تأیید گناه گردد، باید مجلس را ترک کنید؛ مگر آن که عسر و حرج لازم آید(مکارم،۱۳۷۹، ج ۱، س ۱۱۶۰ وج ۲ س ۱۳۸۸ و ۷۱۹؛ صافی،۱۳۷۸، ج ۱، س ۱۰۱۳ و ۱۰۱۱ و س ۹۴۸ و ۹۴۶ و ۹۵۰؛ خامنه ای،۱۳۸۱، س ۱۱۶۷، و ۱۱۷۴ و ۱۰۶۴ و۱۱۹۳ و ۱۴۲۹ و ۱۱۵۴؛ سیستانی،sistani.org، موسیقی، ش ۱۳؛ بقیه مراجع، پرسش تلفنی ازمرکز ملی پاسخ گویی به سؤالات دینی ۰۹۶۴۰).
همین طور اگر در مجلسی مجبورباشیم موسیقی مطرب و لهوی را تحمل کنیم، باز هم مرتکب گناه می‌شویم. چرا که همه ی مراجع نیز همین حکم را دارند و می‌فرمایند: «اگر احتمال تأثیر می‌دهید – با فراهم بودن سایر شرایط – باید نهی از منکر کنید و اگر نمی‌پذیرند، چنان چه حضور شما در آن جا باعث استماع موسیقی حرام و یا تأیید گناه گردد، مجلس را ترک کنید؛ مگر آن که باعث فتنه و فساد شود. در این صورت ماندن در آن محل، به مقدار ضرورت اشکال ندارد. البته باید در صورت امکان از گوش دادن به موسیقی حرام اجتناب ورزید و اگر صدای آن بدون توجه به گوش شما رسید، اشکال ندارد»(پرسش تلفنی ازمرکز ملی پاسخ گویی به سؤالات دینی،۰۹۶۴۰).
۳-۱-۹-۱۰-۱-پرسش
کار کردن در مکانی که؛ صاحب آن همیشه به نوارهای موسیقی مبتذل و حرام گوش می‌دهد و مجبور به شنیدن آناست، آیا این «کار» برای من جایز است یا خیر؟
همه مراجع: اگر احتمال تأثیر می‌دهید، با فراهم بودن شرایط، نهی از منکر کنید و اگر نمی‌پذیرند، چنان چه حضور شما باعث استماع موسیقی حرام یا تأیید گناه گردد، باید کار را ترک کنید؛ مگر آنکه عسر و حرج لازم آید (مکارم، ۱۳۷۹، ج ۱، س ۱۱۶۰؛ فاضل، ۱۳۷۹، ج ۱، س ۹۳۳ و ۹۴۷؛ خامنه ای ۱۰۰۴،۱۳۸۱، س ۱۱۳۸ و ۱۱۵۸ و ۱۰۶۴؛ بقیه پرسش تلفنی ازمرکز ملی پاسخ گویی به سؤالات دینی ۰۹۶۴۰).
پس اگر، شخص بتواند بدون زحمت و مشقت، شغل مناسب دیگری انتخاب کند، باید این راه را برگزیند و فرض مساًله جایی است که ترک آن مکان و اختیار شغل دیگر، برای او دشوار و سخت است.
۳-۱-۹-۱۱-حکم استماع موسیقی اتوبوس وتاکسی
در اتوبوس، تاکسی، برخی از راننده‌ها نوار مبتذل می‌گذارند حال چه در مسیرهای برون شهری یا درون شهری باشد و تذکر فایده ای ندارد، حکم گوش دادن به آن، طبق نظر همه ی مراجع؛ اگر احتمال تأثیر بد هید – با تحقق سایر شرایط – باید نهی از منکر کنید و اگر نمی‌پذیرد، چنان چه حضور شما در اتوبوس باعث استماع موسیقی حرام یا تأیید گناه گردد، (اگر برایتان امکان دارد) باید پیاده شوید؛ ولی بدانید اگر به طور ناخودآگاه صدای موسیقی حرام به گوش شما برسد، اشکال ندارد (پرسش تلفنی ازمرکز ملی پاسخ گویی به سؤالات دینی ۰۹۶۴۰).
۳-۱-۹-۱۲-حکم استماع آهنگ مشکوک
حکم گوش دادن به آهنگ، صداها و موسیقی های مشکوک طبق نظر همه ی مراجع (به جز صافی): گوش دادن به این صداها اشکال ندارد) (خمینی،۱۳۷۲، ج ۲، س ۳۱؛ خامنه ای،۱۳۸۱، س ۱۱۳۹؛ فاضل،۱۳۷۹، ج ۱ س ۹۹۹؛ مکارم،۱۳۷۹، ج ۱، س ۵۲۰؛ بهجت، ۱۳۷۹، م ۲۰، تبریزی، ۱۳۷۸، س ۱۰۵۰؛ سیستانی، بی تا، ج ۲، م ۲۰؛ بقیه پرسش تلفنی از مرکز ملی پاسخ گویی به سؤالات دینی ۰۹۶۴۰).
آیت الله صافی: گوش دادن به آهنگ‌هایی که با آلات موسیقی نواخته می‌شود. جایز نیست، هر چند مشکوک باشد (صافی،۱۳۷۸، ج ۱، س ۱۰۱۸ و ۱۰۰۷ و ۹۹۸ و ۹۹۷).
۳-۱-۹-۱۳-استماع موسیقی حماسی
۳-۱-۱-۹-۱۳-۱-پرسش
آیا می‌توان استفاده از موسیقی حرام را برای امری مهم تر، هم چون مقابله با هجوم فرهنگی و سیاسی غرب (برای مدتی و یا مردم منطقه ای)، جایز دانست؟
همه مراجع خیر، جایز نیست (صافی، ۱۳۷۸، ج ۱، س ۹۹۹؛ خامنه ای،۱۳۸۱، س ۱۱۴۳ و ۱۱۵۷؛ تبریزی،۱۴۱۷ ق، ج ۵، س ۱۱۴۹ وج ۱، س ۱۰۰۳؛ خمینی،۱۳۸۱، ج ۲، س ۲۶؛ بقیه پرسش تلفنی از مرکز ملی پاسخ گویی به سؤالات دینی ۰۹۶۴۰).
۳-۱-۹-۱۴- موسیقی درمانی
امروزه موسیقی برای معالجه ی بعضی از بیماری‌های روانی (مانند افسردگی، اضطراب، مشکلات جنسی و سرد مزاجی زنان) به کار می‌رود، حکم آن طبق نظر همه ی مراجع، اگر نظر پزشک متخصص و امین براین است که تنها راه معالجه و درمان آن، استفاده از موسیقی است، گوش دادن آن به مقداری که درمان بیمار اقتضا می‌کند، اشکال ندارد (مکارم،۱۳۷۹، ج ۲، س ۷۱۴؛
صافی،۱۳۷۸، ج ۱، س ۱۰۰۴؛ خامنه ای، ۱۳۸۱، س ۱۱۵۱؛ بقیه؛ مرکز ملی پاسخ گویی به سؤالات دینی،۰۹۶۴۰).
تبصره: فرض فوق بسیار نادر است و خداوند متعال در کارهای حرام – از جمله موسیقی ممنوع – شفا قرار نداده است و پاسخ یاد شده تنها در هنگام ضرورت به کار می‌آید.
۳-۱-۹-۱۴-۱-استماع موسیقی به عنوان محرک
عده ای از زوجین به خاطر تمایل به یکدیگر و برای تحریک همسر و افزایش شهوت به موسیقی گوش می‌دهند که، طبق نظر همه مراجع؛ گوش دادن به موسیقی حرام جایز نیست و صرف افزایش تمایل به همسر، مجوز شرعی برای استماع موسیقی محسوب نمی‌شود (خامنه ای،۱۳۸۱، س ۱۱۵۲ و ۱۱۵۵؛ صافی، ۱۳۷۸، ج ۱، س ۹۹۹ و ۱۰۰۵؛ تبریزی، ۱۳۷۸، س ۱۰۸۳، بقیه پرسش تلفنی ازمرکز ملی پاسخ گویی ۰۹۶۴۰).
۳-۱-۹-۱۵- موسیقی متن
بعضی از موسیقی برای تعلیم مسایل شرعی و پیام‌های اخلاقی و بهداشتی استفاده می‌کنند. به عنوان مثال، بسیاری از احکام را می‌توان در قالب نظم آورد و با موسیقی موزون تنظیم و به صورت نوارهای کاست به بازار عرضه کرد که مورد پسند و علاقه ی کودکان، نوجوانان و جوانان قرار گیرد و از این راه آن‌ها را با ضرورت حکمت و چگونگی اجرای احکام و دستورات اسلامی آشنا ساخت. در این جا نظریات مراجع را جویا می‌شویم:
همه ی مراجع (به جز بهجت و صافی): اگر از انواع موسیقی حرام باشد، استفاده از آن جایز نیست؛ هر چند به منظور هدف یادشده باشد (خمینی،۱۳۷۲، ج ۲، س ۲۶ و ۳۰؛ خامنه ای،۱۳۸۱، س ۱۱۴۳؛ مکارم،۱۳۷۹، ج ۲، س ۷۱۱؛ فاضل،۱۳۷۹، ج ۱، س ۹۸۸ و ۹۹۳ و ۹۹۱؛ تبریزی، ۱۴۱۹ ق، ج ۵، س ۱۱۴۹؛ سایت سیستانی؛ www.sistani.org، پرسش تلفنی از مرکز ملی پاسخ گویی به سؤالات دینی ۰۹۶۴۰).
آیات عظام بهجت و صافی: استفاده از آلات موسیقی مطلقاً حرام است (صافی،۱۳۷۸، ج ۱، س ۱۰۰۳ و ۱۰۰۰ و ۱۰۰۷ و ۱۰۰۵؛ بهجت، پرسش تلفنی از مرکز ملی پاسخ گویی به سؤالات دینی ۰۹۶۴۰).
۳-۱-۹-۱۵-۱-موزیک متن فیلم
موزیک متن فیلم نیز، اگر از نوع موسیقی حرام باشد جایز نیست. هر چند این، موزیک از موسیقی غربی برای موزیک متن فیلم و برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی استفاده شده باشد و حتی اگر با توجه به این که به جهت انس نداشتن ذایقه ایرانی با آن، طرب انگیز هم نباشد. پس به طور خلاصه، نظر همه ی مراجع بر این است که؛ اگر از نوع موسیقی حرام باشد، جایز نیست و تفاوتی بین زبان‌ها و کشورهای محل تولید نیست (خمینی،۱۳۸۱، ج ۲، س ۲۸؛ خامنه ای،۱۳۸۱، س ۱۱۴۱؛، مکارم،۱۳۷۹، ج ۱٫ س ۵۱۷ و ۵۳۳؛ تبریزی،۱۴۱۷ ق، ج ۱، ۱۰۰۶؛ سیستانی، sistani.org موسیقی، ش ۱۰؛ بقیه: پرسش تلفنی از مرکز ملی پاسخ گویی به سؤالات دینی ۰۹۶۴۰).
۳-۱-۹-۱۶- موسیقی صدا و سیما
۳-۱-۹-۱۶-۱- نظارت رهبری و تأثیر در حکم موسیقی صدا و سیما
با توجه به نظارت رهبری بر سازمان صدا و سیما، موسیقی آن نیز طبق نظر همه ی مراجع؛ اگر از نوع موسیقی حرام باشد، گوش دادن به آن جایز نیست و صرف پخش آن از این رسانه، دلیلی بر جواز آن نیست؛ ولی صداهای مشکوک اشکال ندارد (مکارم،۱۳۷۹، ج ۲، س ۷۱۲؛ صافی،۱۳۷۸، ج ۱، س ۱۰۲۰ و ۱۰۱۸، و ۹۹۸؛ تبریزی،۱۳۷۸، س ۱۰۴۳، و ۱۰۵۰؛ فاضل،۱۳۷۹، ج ۱، س ۹۹۵، و ۱۰۰۲ و ۱۰۰۴ و ۹۹۹؛ خامنه ای،۱۳۸۱، س ۱۱۳۹؛ سیستانی،sistani.org موسیقی، ش ۲۷ و ۲۲ و ۱۰؛ نوری،۱۳۷۸، ج ۲، س ۵۴۱ و ۵۴۷، بقیه پرسش تلفنی از مرکز ملی پاسخ گویی به سؤالات دینی ۰۹۶۴۰).
۳-۱-۹-۱۶-۱-۱- پرسش
گاهی از صدا و سیما و یا نوار ضبط صوت، آهنگ‌هایی پخش می‌شود که به نظر من مناسب با مجالس لهو و خوش گذرانی است؛ در حالی که در نظر دیگران این چنین نیست. آیا می‌توانم آنان را از گوش دادن به آن منع کنم؟
همه مراجع: بر شما واجب است به آن گوش ندهید؛ ولی نهی دیگران مبتنی بر این است که آنان هم آن را موسیقی حرام بدانند (فاضل،۱۳۷۹، ج ۱، س ۹۲۹؛ خامنه ای،۱۳۸۱، س ۱۱۴۰؛ بقیه، پرسش تلفنی ازمرکز ملی پاسخ گویی به سؤالات دینی ۰۹۶۴۰).
تبصره: یکی از شرایط وجوب امر به معروف و نهی از منکر، آن است که حرام بودن منکر در حق فاعل ثابت و یا اصرار بر گناه داشته باشد و فرض مسأله جایی است که موسیقی یاد شده، در نظر دیگران از نوع موسیقی حرام نیست؛ در نتیجه نهی از منکر در این جا ساقط می‌شود.

۱‌-‌۳‌. سؤالات تحقیق
موضوع تحقیق، علاوه بر سؤال اصلی، سؤالاتی را در ذهن ایجاد می‌کند از جمله اینکه:
آیا درد فراق و حزن شاعران این دوره را می‌توان در اوزان عروضی اشعارشان احساس کرد؟
کدام اوزان عروضی بیشترین بسامد را در این دوره دارند؟
آیا می‌توان تناسبی میان وزن و محتوا در اشعار این شاعران یافت؟
چگونه اختیارات شاعری را به کاربرده اند؟
اشعار آنها از منظر عروضی به اشعار کدام شاعران برجسته شباهت دارد؟
۱‌-‌۴‌. اهداف تحقیق
این تحقیق سعی در شناسایی اوزان عروضی رایج در مکتب وقوع و درک روحیات شاعران این دوره از روی اوزان عروضی اشعار آن‌ها دارد؛ و به بررسی میزان مطابقت وزن‌ها با محتوا و کاربرد اختیارات شاعری در اشعار می‌پردازد.
۱‌-‌۵‌. اهمیت و ضرورت تحقیق
از میان حوزه‌های مختلف پژوهش در ادبیات فارسی، متأسفانه دانشجویان کمتری به عروض پرداخته‌اند و در بیشتر پایان‌نامه‌ها، موضوع عروض با قافیه ادغام شده و قافیه بیشترین صفحات را به خود اختصاص داده است در حالیکه این تحقیق تنها به شاخه‌ی عروض و اطلاعات متفاوت و چشم اندازهای جذابی که پشت اوزان عروضی نهفته است می‌پردازد!. از سویی دیگر، مکتب وقوع نیز شاید به دلیل بینابین بودن و یا شاید هم به دلیل اینکه عده‌ای آن را جزء سبک هندی می‌دانند، به عنوان یک موضوع، چندان توجه پژوهشگران را جلب نکرده است!
در این پژوهش سعی شده است علاوه بر معرفی آماری اوزان عروضی، ارتباط میان وزن و محتوا بررسی شده و یک نمای کلی از پربسامدترین وزن‌ها، جویباری یا خیزابی بودن اغلب اوزان و میزان کاربرد آن‌ها ارائه شود تا در انتها مقایسه‌ی نتایج به دست آمده از اوزان عروضی اشعار با ویژگی‌های مکتب وقوع، نشان دهد که در آن دوره وزن‌ها تا چه اندازه با عاطفه‌ی شاعران تناسب داشته‌اند.
۱-۶٫ پیشینه تحقیق
تا کنون درباره‌ی اوزان عروضی مکتب وقوع بحثی نشده اما پژوهش‌های فراوانی در حوزه‌ی عروض، توسط بزرگان این علم، صورت گرفته است. «المعجم فی معاییر اشعارالعجم» تألیف «شمس‌الدین محمدبن قیس رازی» و «معیارالاشعار» اثر «خواجه نصیرالدین طوسی» از قدیمی‌ترین کتبی هستند که همواره به عنوان نخستین مرجع برای پژوهشگران این حوزه معرفی می‌شوند. همچنین کتاب «وزن شعر فارسی» تألیف «دکتر پرویز ناتل خانلری» یکی از مهمترین و ارزشمندترین کتب عروضی است. اما محققی که نام او بیش از همه زینت افزای پژوهش نگارنده‌ی این رساله بوده «دکتر تقی وحیدیان کامیار» است. او در کتاب «وزن و قافیه شعر فارسی» یک بحث جذاب و هدفمند پیرامون اوزان عروضی و مفاهیم وزن‌ها ارائه داده است. «دکتر شفیعی کدکنی» نیز، بحث ارتباط اوزان عروضی با افکار و عواطف شاعر را در کتاب «موسیقی شعر» آورده است و یک مقاله هم با عنوان «نگاهی دیگر به موسیقی شعر و پیوند آن با موضوع، تخیل و احساسات شاعرانه» به قلم «پرند فیاض منش» به این رویکرد پرداخته است. در مقاله‌ی مذکور نویسنده معتقد است که در چهره‌ی اشعار، انعکاس افکار و اندیشه ها دیده می‌شود.

در این رساله علاوه بر عروض، با مکتب وقوع رو به رو هستیم. در این باره تنها کتاب جامعی که وجود دارد کتاب «مکتب وقوع در شعر فارسی» تألیف «احمد گلچین معانی» است. او در این کتاب که همانند یک فرهنگنامه است، همراه با معرفی شاعران وقوعی نمونه‌ای از اشعارشان را آورده و راه را برای محققانی که قصد تحقیق و تحلیل دارند هموار نموده است اما متأسفانه هنوز تنها کتابی که در این زمینه وجود دارد همین یک کتاب و تعداد مقالات مرتبط با وقوع بسیار اندک است به گونه‌ای که اغلب مقالات در ۵ یا ۶ صفحه تنظیم شده‌اند. در این میان، «نگاهی ناقدانه به پیشاهنگان مکتب وقوع در شعر فارسی» و «بابا فغانی و مکتب وقوع» مقاله‌های کوتاهی هستند که در آن‌ها نگارندگان، با ارائه دلایلی بابافغانی را به عنوان سردمدار مکتب وقوع معرفی کرده‌اند.
بحث دیگری که مطرح است تحقیق درباره‌ی اوزان عروضی یک شاعر است. در این باره تا کنون پژوهش‌های فراوانی صورت گرفته و اشعار اغلب بزرگان ادبیات فارسی از منظر عروضی بررسی شده است اما غیر از یک رساله در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی با موضوع «اوزان عروضی، حدود، اصناف قافیه و صور خیال در دیوان محتشم کاشانی»، پژوهشی به اوزان ۴ شاعر مورد بررسی در رساله‌ی حاضر نپرداخته است. در پژوهشی که نام برده شد، نگارنده به معرفی آماری اوزان عروضی محتشم در کنار قافیه و صور خیال پرداخته اما بیشتر بر مبحث صور خیال متمرکز شده و وزن را از بعد مفهومی و وقوعی بررسی نکرده است.
۱‌-۷‌. فرضیات تحقیق
فرضیات تحقیق به شرح ذیل می‌باشد:
شاعران مکتب وقوع اغلب اوزان سنگین را به کار می‌بردند.
اوزان پرکاربرد شعر فارسی بیشترین بسامد را در دیوان اشعار شاعران مکتب وقوع دارند.
وزن های این دوره کمال تناسب را با معانی و مفاهیم اشعار دارند.
از اختیارات شاعری آنگونه که موجب خشونت وزن شود پرهیز کرده‌اند.
اشعار آن‌ها از منظر عروضی شباهت زیادی با اشعار شاعران سبک عراقی دارد.
۱‌-۸٫ روش تحقیق
در این رساله، نگارنده ابتدا توضیحات و تعریفات لازم را درباره‌ی عروض و مکتب وقوع ارائه داده و سپس به بررسی وزن‌ها در دیوان ‌های شاعران منتخب پرداخته است. برای بررسی وزن‌ها، بیت اول هر شعر تقطیع شده و از منظر عروضی و مفهومی بررسی شده است.
۱‌-‌۸‌-‌۱‌. نوع روش تحقیق
این تحقیق یک تحقیق کتابخانه‌ای است. علاوه بر تعیین بحر و وزن هر شعر، مفهوم آن وزن و ارتباط با موضوع شعر حائز اهمیت است که نگارنده با توجه به کتاب وزن و قافیه شعر فارسی تألیف دکتر وحیدیان کامیار و مقالاتی که در آن‌ها نویسندگان، ارتباط وزن و محتوای اشعار یک شاعر را بررسی کرده‌اند و نیز با تجزیه و تحلیل خود از روی ساختار وزن، به این مهم پرداخته و سرانجام با قرار دادن اطلاعات در جداول و نمودارهای مستطیلی و دایره‌ای و تحلیل داده‌ها به نتایج جالب توجهی رسیده است.
۱‌-‌۸‌-‌۲‌. روش و ابزار گردآوری اطلاعات تحقیق
از منابع کتابخانه‌ای و بانک‌های اطلاعاتی و شبکه‌های کامپیوتری جهت گردآوری فیش‌های اطلاعاتی پیرامون مکتب وقوع و عروض و مفاهیم اوزان عروضی استفاده شده است اما برای تقطیع اشعار آنچه لازم بود تنها دیوان شاعرانی بود که موضوع پژوهش قرار گرفته‌اند.
۱‌-‌۸‌-‌۳‌. جامعه و نمونه‌ی آماری
در مکتب وقوع شاعران فراوانی هنرنمائی کرده‌اند؛ بابا فغانی شیرازی، محتشم کاشانی، وحشی بافقی، لسانی شیرازی، اهلی شیرازی، اشرف جهان قزوینی، هلالی جغتایی و لحاف‌دوز همدانی از معروف‌ترین سخنوران این مکتب هستند. گلچین معانی نام اغلب شاعران وقوعی را در کتاب مکتب وقوع در شعر فارسی، آورده است که از میان آن‌ها، رساله‌ی حاضر به اوزان عروضی چهار شاعر بزرگ مکتب وقوع پرداخته و غزلیات هر چهار تن را بررسی کرده‌است. در مجموع ۲۷۳۳ شعر توسط نگارنده وزن‌یابی شده‌اند؛ که ۶۹۵ شعر به بابا فغانی شیرازی، ۴۷۷ شعر به هلالی جغتائی، ۹۹۵ شعر به محتشم کاشانی و ۵۶۶ شعر به وحشی بافقی تعلق دارند اما نمونه‌ی آماری بررسی شده غزلیات دیوان این شاعران است (نمودار ۱-۱).
نمودار ۱-۱٫ نمونه‌ی آماری تحقیق
۱‌-‌۹‌. قلمرو تحقیق
این رساله تحلیل اوزان عروضی مکتب وقوع با تکیه بر اشعار چهار تن از شاعرانی است که در قرن دهم هجری، مصادف با رواج این مکتب، می‌زیسته‌اند. در این تحقیق، نگارنده اوزان عروضی کل دیوان شاعران منتخب را وزن‌یابی و مقایسه کرده ولیکن در تحلیل تنها به غزلیات پرداخته است.
۱‌-۱۰٫ نو‌آوری تحقیق
از آنجائیکه تحلیل اوزان عروضی یکی از گام‌های اصلی شناخت موسیقی شعر است، این پژوهش می‌تواند با بررسی اوزان عروضی شاعران مکتب وقوع پنجره‌ی جدیدی از ویژگی‌های شعری این دوره را بر روی ادب‌ دوستان فارسی بگشاید.
۱‌-‌۱۱‌. محدودیت‌های تحقیق
در روند انجام پژوهش، ناچار به استفاده از کتابخانه‌های سایر دانشگاه‌ها شده و از معاونت پژوهشی دانشگاه خود نامه‌ای معتبر دریافت کردم اما متأسفانه دانشگاه‌ها به دانشجوی مهمان اجازه‌ی استفاده از کتابخانه را حتی برای دقایقی کوتاه نمی‌دهند و از آنجا که کتابخانه‌های شهری مجهز به کتاب‌ها و مجلات به روز نیستند عدم ارائه‌ خدمات کتابخانه‌ای توسط سایر دانشگاه‌ها به دانشجوی مهمان محدودیتی جدی در امر پژوهش است. از سویی دیگر اغلب کتابفروشی‌های شهرستان‌ها نیز تنها دارای کتاب‌های پر فروش هستند بنابراین پژوهشگر ناچار به سفارش اینترنتی کتبی است که حتی نمی‌تواند نیم نگاهی به متن آن‌ها قبل از خرید بیندازد. کمیاب بودن دیوان اشعار شاعرانی مانند بابا فغانی و هلالی جغتائی که از تاریخ آخرین چاپ این کتاب‌ها سال‌های زیادی گذشته‌است و در فضای مجازی هم نامی از این کتب جهت سفارش خرید وجود ندارد محدودیتی دیگر است.
۱-۱۲٫ تعریف واژه‌های کلیدی:
عروض: علمی است که با آن شعر را می‌سنجند و وزن آن را تعیین می‌کنند. قواعد این علم نخستین بار توسط خلیل بن احمد فراهیدی تدوین شد. او با سررشته‌ای که از علم موسیقی داشت بر روی بحور عروضی نام‌هایی نهاد که متناسب با آهنگ و ساختار آن‌ها بود.
تحلیل اوزان: وزن یک نوع هماهنگی در هجاها است که باعث ایجاد لذت در خواننده می‌شود و از ویژگی‌هایی است که نظم را از نثر متمایز می‌کند. به دست آوردن اوزان عروضی دیوان یک شاعر و مقایسه‌ی آن‌ها با اوزان اشعار سایر شاعران هم دوره‌ی او و بررسی بسامد بحور و اوزان و توجه به ابعاد روانشناسی و سبک‌شناسی وزن‌ها، می‌توانند ما را در تحلیل اوزان عروضی یاری دهند.
مکتب وقوع: یک سبک بینابین است که در قرن دهم هجری بر مبنای حقیقت گوئی در ادبیات فارسی پدید آمد. این سبک حدفاصل سبک عراقی و سبک هندی بود. از خصوصیات مکتب وقوع می‌توان به سادگی و خالی بودن اشعار از صنایع بدیعی اشاره کرد.
بابا فغانی: فغانی ملقب به “بابا"، “آدم‌المتأخرین"، “آتشین‌دم” و “حافظ کوچک"، در نیمه‌ی دوم قرن نهم در شیراز متولد و در سال ۹۲۵ ه.ق در مشهد درگذشت. او از آخرین شاعران سبک عراقی بود که خود شیوه‌ای جدید بنا نهاد و با این شیوه پیشگام سبک هندی شد. عده‌ای او را واضع مکتب وقوع می‌دانند چرا که اغلب شاعران وقوعی مقلد او بوده‌اند.
هلالی جغتائی: در اواسط قرن نهم هجری در استرآباد متولد و در سال ۹۳۶ ه.ق در هرات کشته شد. نام او بدرالدین و لقب او “هلالی” بود. برجسته‌ترین اثر این شاعر وقوعی که پیرو بابا فغانی بوده، مثنوی شاه و درویش است.
محتشم کاشانی: کمال الدین علی محتشم کاشانی ملقب به “شمس‌الشعرای کاشانی” و “حسان‌العجم"، در حدود سال ۹۰۵ ه.ق در کاشان دیده به جهان گشود و در سال ۹۹۶ ه.ق در همان شهر چشم از جهان فرو بست. او از پیروان مکتب وقوع و یکی از بزرگترین شاعران مرثیه سرای شیعه بود.

الف- قلمرو موضوعی
قلمرو موضوعی در حوزه مدیریت و فناوری اطلاعات و ارتباطات می باشد..
قلمرو مکانی
دراین تحقیق جامعه آماری نمونه ایی از افراد ساکن روستاهای زاهدان که از خدمات الکترونیک استفاده می کنند و بصورت نمونه تعداد ۱۰۵نفر می باشند.
قلمرو زمانی تحقیق
قلمرو زمانی در این تحقیق بازه سالهای ابتدای دیماه سال ۱۳۹۱ تا پایان دیماه سال ۱۳۹۲ می باشد.
۱-۸٫تعاریف مفاهیم و واژه های تحقیق
توسعه خدمات الکترونیک: در تعریف آکادمیک‌ تر، این «خدمات الکترونیک» مجموعه خدماتی هستند که با بهره‌گیری از فناوری اطلاعات و ارتباطات، درجهت راهبردهای دستیابی به توسعه پایدار و ارتقا سطح کیفیت زندگی بشر در تمام زمینه‌ها، به کارگرفته می‌شوند. شناخت این مفاهیم به ما کمک می‌کند که تعاملات جدید دنیای رسانه را حل کنیم. شکی نیست که مجموعه‌ای از مفاهیم و اصطلاحات جدید وارد حوزه رسانه شده‌اند که شالوده روابط، موضوعات و رویکردهای ژورنالیستی را تحت تاثیر قرار می‌دهند. (فاضلی،۱۳۸۶)
کاربران روستایی:افرادی که در یک محل با تعدادی محدود در نقطه ایی مشخص زندگی و جهت ارتباطات روزمره الکترونیکی در مکانی خاص که بعنوان دفاتر خدمات الکترونیکی تعرف می شود، از خدمات اینترنتی استفاده می نمایند.(بهرامیان،۱۳۸۶)
فصل دوم
مروری بر ادبیات تحقیق
در این فصل ابتدا به بررسی ادبیات فناوری اطلاعات ایران،خدمات الکترونیکی ،مدلهای خدمات الکترونیکی،مدلهای اطلاع رسانی،تجارت الکترونیک،مدیریت روستایی و توسعه کشاورزی، تاریخچه سرویسهای اینترنتی،مدلهای ttfوutautودر ژایان به پیشینه تحقیقات داخلی و خارجی پرداخته شده است.
۲-۱-مقدمه
توسعه روستایی بطور مشخص یکی از وجوه مهم فعالیت های توسعه در سراسر جهان است . افز ایش توان وآمادگی مد یران و دست اندرکاران بخش روستا یی بر ای درک پیچیدگی ها ی فزاینده و ارائه راه حل ها ی راهبردی نیازمند اطلاعا ت با یسته و مفید، به منظور گز ینش و اجرا ی بهتر پروژه ها، طرح ها و سیاست ها ی توسعه روستایی می باشد . فناوری اطلاعات و ارتباطات می تواند یک فرصت طلا یی برا ی مد یران روستا یی بمنظورکسب آمادگی و پاسخگویی به چالش ها و تنگناهای روستایی فراهم آورد.با آنکه سکونتگاه های روستایی سهم عمده ای از جمعیت و منابع اقتصادی کشور را در خود دارند، ولی کمتر به نیازها و خواسته های ساکنان این سکونت گاه های کوچک اما مؤثر در تولید اقتصادی توجه شده است .اطلاعات در عرصه کشاورزی و توسعه روستایی نه تنها به عنوان یکی از اصل ی ترین نهاده ها و سرمایه ها تلقی و اثربخشی دیگر منابع تولید و توسعه نیز به شمار می آید . فناوری اطلاعات مهمترین ابزار استراتژیک برای مدیریت صحیح جامعه معاصر به شمار می آید که با سرعت چشم گیری نیز در حال توسعه است. این که در برنامه دولت ۱۰۰۰۰ روستا برای راه اندازی دفاتر فنآوری اطلاعات و ارتباطات در نظر گرفته شده و تاکنون بیش از ۶٠٠٠ دفتر آن به بهره برداری رسیده است . فرایند توسعه فنآوری اطلاعات و ارتباطات در مناطق روستایی دارای پنج مرحله اصلی پیدایش، ارتقاء،تعامل، تراکنش و یکپارچگی است. ایران از سال ١٣٨٢ اولین مرحله در فرایند توسعه این فنآوری را برای جوامع روستایی آغاز کرد.در حال حاضر مراحل پنجگانه، انجام شده و وقت آن رسیده است تا عوامل مؤثر در پذیرش و بکارگیری فنآوری اطلاعات و ارتباطات در بین روستائیان مورد ارزیابی قرار گیرند. همین امر ضرورت و اهمیت این پژوهش را روشن می سازد .(الهامی،۱۳۸۵)

اکنون که پس از چند دهه، مدیریت روستایی در قالب تشکیل شوراهای اسلامی روستا و نهاد و دهیاری عملی شده، به نظر می رسد آموزش و اطلا ع رسانی به شوراهای روستایی و دهیاران، برای توسعه روستایی ضرورتی اجتناب ناپذیر است . علاوه بر آن به دلیل نوپایی نهاد مدیریت روستا همکاری و همفکری مجموعه استاندار ی ها شرطی اساسی برای موفقیت آنها است.رضوانی،۱۳۸۷)
۲-۲٫فناوری اطلا عات ایران در سال های اخیر
برای اشاعه یک نوآوری (فنآوری اطلاعات و ارتباطات روستایی) و رسیدن به مرحله پذیرش و بکارگیری آن، پنج مرحله آگاهی، انگیزش، تصمیم، اجرا و پذیرش باید توسط افراد (روستائیان) در طول یک دوره زمانی معین طی شود تا در نهایت منجر به اشاعه آن نوآوری شود. (بهرامیان، ١٣٨۶ ). در نظریه دانیل لرنر آمده است که تجدد و نوگرایی از راه سه متغیر گسترش سواد، دسترسی به وسایل ارتباط جمعی و افزایش میزان .( مشارکت سیاسی و اقتصادی لازمه دگرگونی است (گرانمایه پور، ١٣٨۵)
بنابر نظریه رابرت چمبرز^۱ توسعه روستایی در هر زمینه ای از جمله فنآوری اطلاعات باید مبتنی بر برنامه ریزی استراتژیک باشد یعنی ساخت آینده دلخواه با درک و ترسیم چشم انداز مطلوب و تعیین چگونگی راه رسیدن به آن مدنظر قرار گیرد. (ازکیا و غفاری، ١٣٨٣ )،
در رابطه با نظریه مقاومت فرهنگی در مقابل فنآوری و نوآوری ها، نظریه واگو، هر چیز تازه ای با مقاومت ومخالفت مواجه می شود ولی در مورد فنآوری اطلاعات و ارتباطات، تغییرات آن قدر سریع بوده که کامپیوتر، ماهواره و … حتی در جامعه روستایی هم با مقاومت (مانند فنآوری های قبلی) روبرو نشده است و روستائیان درک کرده اند که این فنآوری توأم با منافع اجتماعی برای آن هاست (فاضلی، ١٣٨۶)
۲-۳٫ خدمات الکترونیکی
بهترین خدمات الکترونیکی به عنوان هدف رویکرد الکترونیک:
هدف اصلی از رویکردهای موفق خدمات الکترونیکی در سراسر جهان در واقع ارائه خدمات بهتر دولت به کاربر است. به‌عبارتی ارائه خدمات به مشتریان دولت در اولویت است.
خدمات ارائه‌شده توسط دولت را می‌توان به سه گروه زیر تقسیم کرد:
خدمات دولت به شهروند یا خدمات‌G2C : خدمات ارائه‌شده به افراد (از جمله مهاجران)، برای مثال، خدمات اشتغال، اخذ پذیرش دانشگاه و اجازه اقامت
خدمات دولت به کسب‌و‌کار یا‌G2B : خدمات ارائه‌شده به کسب‌وکار، به‌عنوان مثال، ثبت‌نام تجاری، پروانه کار و مجوز رستوران
خدمات دولت به دولت یا خدمات G2G: خدمات ارائه‌شده به سازمان‌های دولتی، از جمله سفارشات پرداخت و ارتقای خدمات کارکنان دولت. این خدمات از دو مورد قبلی متفاوت است؛ زیرا برای کاربران نهایی نیست، اما به‌طور کلی عملکرد دولت را بهتر می‌کند.
مدل‌های مختلف پیاده‌سازی خدمات الکترونیک :
ارائه خدمات بهتر به کاربر، از جنبه‌های مختلف ارزیابی می‌شود و دارای درجه‌بندی مختلفی در سراسر جهان است که با چهار نوع مختلف از مدل‌های خدمات الکترونیک مطابقت دارد.(هدایتی مقدم،۱۳۸۷)
۲-۳-۱٫مدل ارتباط برقرار کردن
- شرح: این مدل در حال حاضر توسط بسیاری از دولت‌ها در سراسر جهان استفاده می‌شود و تنها اطلاعات مربوط به خدمات دولتی به کاربر ارائه می‌شود .
- کانال‌ها: در واقع کاربر می‌تواند به این اطلاعات از طریق کانال‌های مختلف مانند اینترنت پورتال، IVRs‌ها و گوشی‌های تلفن همراه (SMSS) دسترسی داشته باشد و شرح اینکه کدام کانال مناسب‌تر است و از خدمات متفاوت استفاده می‌کند . با توجه به موارد خاصی از پورتال اینترنت، معمولا اطلاعات از طریق پورتال دولت مرکزی در دسترس است، اما امکان دارد وب‌سایت‌های مختلف سازمان‌های دولتی کمتر کاربرپسند باشند.
پیچیدگی/ شرایط‌: از آنجایی که این مدل فقط اطلاعات را یک‌طرفه نمایش می‌دهد، درجه پیچیدگی آن کم است.(احمدی،۱۳۸۲)
۲-۳-۲٫مدل فعال‌کردن ‌
توضیحات: این مدل، علاوه بر ارائه اطلاعات در مورد خدمات مورد نیاز کاربران، برخی از خدمات را که تنها از طریق یک سازمان دولتی ارائه می‌شود به‌صورت الکترونیکی مدیریت می‌شود و تراکنش کاملی از خدمات به‌صورت الکترونیکی به کاربران ارائه می‌شود.
کانال‌ها: شامل کانال‌های مختلف مورد دسترس بوده و انتخاب کانال وابسته به خدمات الکترونیکی است. با توجه به پورتال اینترنت، معمولا خدمات از طریق پورتال اداره خدمات تحویل داده می‌شود، اما می‌تواند برای کاربر از طریق پورتال دولتی مرکزی در دسترس‌تر و راحت‌تر باشد.
پیچیدگی‌ / مورد نیاز: از آنجا که این مدل ممکن است تعامل الکترونیکی دوطرفه‌ای بین دولت و کاربر داشته باشد که شامل مسائل امنیتی وشناسایی است، دارای پیچیدگی بیشتر بوده و به یک توانایی بیشتری برای تغییر داخلی نیاز دارد.(اربابیان،۱۳۸۲)
۲-۳-۳٫مدل ادغام
توضیحات: در این مدل، خدمات یا گروه خدمات، معمولا شامل بیش از یک سازمان دولتی بوده و در سراسر سازمان‌های درگیر یکپارچه است.
کانال‌ها: شامل کانال‌های مختلف بوده و انتخاب کانال‌ها به نوع خدمات وابسته است. با توجه به پورتال اینترنت، خدمات می‌تواند از طریق پورتال دولت مرکزی یا از طریق پورتال‌های مختلف سازمان‌های دولتی ارائه شود.
پیچیدگی/ مورد نیاز: از آنجایی که این مدل در سراسر خدمات سازمان‌های دولتی مختلف، ادغام شده پیچیدگی آن بسیار بالا است و نیاز به توانایی تغییر نه‌تنها در داخل یک سازمان، بلکه در هماهنگی با سایر سازمان‌های دولتی دارد و همچنین به استانداردسازی، یکپارچه‌سازی و اشتراک‌گذاری داده‌ها نیاز دارد.(پهلوانیان،۱۳۸۴)
۲-۳-۴٫مدل رشد
توضیحات: در این مدل، خدمات دولتی با خدمات بخش خصوصی و ترکیبی از هر دو به کاربر ارائه می‌شود.
کانال‌ها‌: مانند سه مدل دیگر، ممکن است شامل انواع کانال‌ها باشد. با توجه به پورتال اینترنت ممکن است خدمات از طریق پورتال دولتی مرکزی یا یک سازمان دولتی ارائه شود.
پیچیدگی/ شرایط: از آنجایی که این مدل ترکیبی از خدمات بخش خصوصی و دولتی است، دارای بالاترین پیچیدگی است و به ادغام داده‌ها، استانداردها و روش‌ها و به‌طور خاص، پذیرش عمومی و سیاسی اهداف کسب‌وکار بخش خصوصی و دولتی نیاز دارد.(احمدی،۱۳۸۲)
ارتباط برقرار کردن: با توجه به اطلاعات ارتباط کاربر در مورد خدمات دولتی مورد نیازشان، هدف باید شامل ارائه این اطلاعات برای همه خدمات دولتی مربوط به سازمان‌های مختلف دولت از طریق (الف) پورتال مرکزی دولت الکترونیک برای ارائه خدمات به کاربران خارجی و (ب) از طریق پورتال اینترانت برای خدمات به کاربران دولتی محدود شده باشد.
فعال کردن: با توجه به توانایی کاربران برای انجام معاملات برای تعدادی از خدمات الکترونیکی، هدف باید قادر به ارائه ۱۵۰ خدمت برتر و مهم‌تر و از طریق پورتال مرکزی و پورتال اینترانت تا پایان دوره ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰ باشد.
ادغام: با توجه به ادغام سازمان‌های مختلف، خدمات یا گروهی از خدمات به‌‌طور مشترک ارائه می‌شوند در نتیجه فراهم آوردن امکان دسترسی همه سازمان‌های دولتی به داده‌های مشترک برای اجرای انواع خدمات مورد نیاز ضروری است. این داده‌های به‌اشتراک گذاشته‌شده عبارتند از:

بیشتر افراد در مورد اصل انصاف به عنوان اساس عدالت توزیعی توافق نظر دارند، به این معنی که منابع و پاداشها در یک سازمان باید بر اساس مشارکت افراد و یا واحدها توزیع گردند (طالبپور، ۱۳۸۷).
تورن بلوم و جانسون^[۷۸] (۱۹۸۷-۱۹۸۵) سه مؤلفه یا قاعده فرعی را برای اصل انصاف مطرح نمودند که عبارتند از :

۱- تلاش^[۷۹]: مقدار تلاشی را که فرد به کار می گیرد مبنای اصلی مشارکت است.
۲- توانایی^[۸۰]: توانایی نسبی افراد (دانش، تجربه و…) مبنای اصلی مشارکت است.
۳- عملکرد یا بهره وری^[۸۱]: عملکرد مطلق فرد و بهره وری او مبنای اصلی مشارکت است.
بلوم جانسون استدلال کردند، هنگامیکه توزیع منابع بر اساس انصاف است، تصمیمات بایستی بر اساس بهره وری، تلاش و توانایی افراد و یا واحد ها اتخاذ گردند به این معنی که؛ افراد یا واحد ها ممکن است منابع بیشتری دریافت کنند و یا منابع کمتری از دست بدهند اگر آنها الف)بهره وری بالاتر ب) تلاش بیشتر و نیز ج) توانایی بالاتری داشته باشند. به عنوان مثال ؛ ممکن است دانشگاه حقوق بیشتری را به یک عضو هیأت علمی بدهد، به خاطر اینکه او مقالات بیشتری را به چاپ رسانده است (بهره وری)، ساعات طولانیتری را کار کرده است (تلاش) و یا اینکه به عنوان محقق یا کسی که استعداد و توانایی بیشتری دارد مورد توجه است (توانایی). البته بلوم و جانسون بعداً مؤلفۀ دیگری به نام جذب تماشاچی^[۸۲] را نیز به عنوان مؤلفۀ چهارم اضافه نمودند. اگر چه که همه این مشارکتها ممکن است به عنوان اساسی برای توزیع پاداشها مورد استفاده باشند، اما بحث اصلی در اصل انصاف بر روی چگونگی مشارکت هر شخص است که باید دقیقاً روشن و مشخص و قابل اندازه گیری باشد، نه بر روی اینکه مشارکتها باید اساسی برای توزیع منابع باشند (ماهونی^[۸۳] و همکاران، ۲۰۰۶).
۲- اصل مساوات^[۸۴] :
اگرچه که استفاده از اصل انصاف در بین اصول توزیعی بیشترین استفاده را دارد، با این حال سازمان‌ها در شرایطی، از اصل مساوات نیز استفاده مینمایند. به طور مثال، در یک بخش از سازمان ممکن است همۀ کارکنان آن بخش وظایف مشابهی را انجام دهند، در چنین شرایطی سازمان باید به همۀ کارکنان حقوق و پاداش یکسان بدهد. اصل مساوات بیشتر در شغلهایی که همه کارگران وظایف مشابهی را انجام می‌دهند مورد استفاده میباشد. از این دیدگاه اصل مساوات گذشته از موجه بودن حتی تحت بعضی از شرایط ضروری نیز میباشد. بطور مثال؛ اصل انصاف زمانی میتواند به طور معنی داری مورد استفاده باشد که سازمان بتواند مشارکتهای هر شخص را از آنهای دیگر مجزا کند و در واقع مشارکت‌ها را به طور واقعی اندازه گیری نماید، در غیر اینصورت سازمانها در توزیع منابع رو به اصل مساوات می‌آورند (چلادوری^[۸۵]، ۲۰۰۶؛ نقل در رعنائی، ۱۳۸۸: ۲۴).
تورن بلوم و جانسون (۱۹۸۷-۱۹۸۵) سه قاعده فرعی اصل مساوات را به شرح زیر پیشنهاد دادند:
۱- مساوات رفتار^[۸۶]: منابع در هر زمان باید به طور مساوی بین افراد توزیع شود.
۲- مساوات نتایج^[۸۷]: منابع در طولانی مدت به طور مساوی بین افراد توزیع شود.
۳- مساوات فرصت^[۸۸]: در هنگام توزیع منابع خاص و محدود باید همه افراد فرصت مساوی داشته باشند.
در هر یک از این اصول توزیعی هدف اصلی توزیع منابع می‌باشد، بنابراین همۀ گروه ها بطور مساوی و بدون توجه به مشارکت آنها و یا نیازشان رفتار می‌کنند، البته با روش های متفاوتی، مثلاً ؛ با مساوات فرصت منابع به طور تصادفی توزیع میشوند، به صورتی که هر فرد یا گروه منابع موجود را بدون اینکه هر رفتار امتیازی داشته باشد، دریافت مینماید. به عنوان مثال؛ ممکن است به یک مربی ورزشی یک بلیط تور مسافرتی ۱۵ روزه به عنوان پاداش داده شود نظر به اینکه واقعاً توزیع این بلیط تور مسافرتی به طور مساوی در بین همۀ مربیان ورزشی غیر ممکن می‌باشد بنابراین اگرچه فقط این مربی این پاداش را دریافت می کند اما همۀ مربیان بدون توجه به مقام، عملکرد و امثال آن، این فرصت مساوی برای دریافت این پاداش را دارند. مساوات نتایج، بیان میکند منابع اگرچه ممکن است در یک دورۀ زمانی کوتاه مدت به طور نابرابری توزیع شوند، اما در طولانی مدت، هر فرد یا واحد سهم برابری دریافت خواهند نمود. به عنوان مثال؛ اگر پول اضافهای در بودجۀ سال ۲۰۰۰ برای خرید لباس های فرم وجود داشت و پول نیز به تیم های هاکی و فوتبال داده شده بود، در دورۀ بعد تیم های دیگری بجز تیم های هاکی و فوتبال برای خرید لباس های فرم جدید پول دریافت خواهند نمود، تا همۀ تیم ها لباس فرم جدید دریافت کنند. سرانجام مساوات رفتار بیان می‌کند در هر موقعیت زمانی، همۀ افراد یا واحدها باید مقدار مشابهی از منابع را دریافت نمایند. به عنوان مثال؛ اگر بخش ورزشی ۲۰۰۰ هزار دلار پاداش جهت پشتیبانی تیم ها دریافت کند و در بخش ورزشی نیز ۲۰ تیم وجود داشته باشند، هر تیم ۱۰۰۰ دلار دریافت خواهند نمود(ماهونی و همکاران، ۲۰۰۶).
۳- اصل نیاز^[۸۹]:
سومین اصل مهم عدالت توزیعی است که به طور مختصر بیان میکند، منابع و پاداشها باید بر اساس نیازهای افراد یا واحدها مختلف توزیع گردند و این اصل قواعد فرعی ندارد. به طور مثال؛ بورسیه تحصیلی باید به دانشجویانی تعلق بگیرد که توانایی اقتصادی ضعیف تری نسبت به بقیه دانشجویان دارند. اما در کل نیازهای یک فرد یا واحد باید از این دیدگاه اجرایی، مورد درک باشد. یعنی افراد و واحد های معین ممکن است به منابع معینی برای اجراء وظایف تعیین شده شان نیاز داشته باشند. به عنوان مثال؛ ممکن است یک تیم هاکی نسبت به یک تیم والیبال، برای چوگان های شکسته یا اجارۀ زمین بازی نیاز به بودجۀ بیشتری داشته باشد در حالیکه هر دو تیم از لحاظ اهمیت کارشان مشابه هستند، ولی توزیع منابع به دلیل تفاوت نیازهایشان با هم فرق دارد. و یا مثلاً ؛ بودجه تلفن راه دور برای حوزۀ بازاریابی بیشتر از واحد اماکن ورزشی می‌باشد، زیرا کارمندان در حوزۀ بازاریابی نیاز به خبر های راه دور بیشتری برای انجام وظایفشان هستند(رعنائی، ۱۳۸۸: ۳۰).
۲-۲-۷-۲- عدالت توزیعی در بین تیمهای ورزشی
یک توافق عمومی وجود دارد که هدف اولیۀ مؤسسات ورزشی، تولید درآمد و منفعت می‌باشد (دی کرامر^[۹۰] و همکاران، ۲۰۰۴)، بنابراین انتظار میرود همۀ گروه ها میل بیشتری را برای استفاده از اصول اساسی انصاف در محیط یا مؤسسۀ ورزشی نشان دهند. تحقیقات قبلی پیشنهاد میکنند این سازمانها بر روی کیفیت و کمیت تولید تمرکز نمایند، بنابراین هنگامیکه منابع اختصاص مییابند، استفاده از اصول فرعی انصاف بیشتر نویدبخش این موضوع (بهره‌وری و تولید درآمد) هستند (ماهونی و همکاران، ۲۰۰۶).
محققان مفهوم عدالت را در بخش های ورزشی درون دانشگاهی مورد بررسی قرار دادهاند. هومز و چلادورای (۱۹۹۴) اصول عدالت توزیعی را در بین مربیان و مدیران ورزشی زن و مرد در هر سه بخش اتحادیه ملی ورزش های دانشگاهی مورد بررسی قرار دادند تا از چگونگی اختصاص منابع در درون بخش ها آگاهی یابند، به طور خلاصه این که ابزار کار جهت موارد توزیعی و نیز کیفری الف) پول ب) وسایل ج) خدمات حمایتی، از دو طرح عمده ( شامل دوازده طرح) تشکیل شده بود (چلادوری، ۲۰۰۶، نقل در رعنائی، ۱۳۸۸: ۲۵).
۲-۲-۷-۳- عدالت رویهای
به برداشت افراد از عادلانه بودن رویه های جاری در تصمیم گیری برای جبران خدمتشان و نه توزیع واقعی درآمدها اشاره می‌کند، بنابراین در عدالت رویهای، ادراکات افراد نقش کلیدی داشته و واکنش افراد نسبت به رویه ها به چگونگی ادراک آنها از رویه ها بستگی دارد و نه ماهیت واقعی رویه ها (رضائیان، ۱۳۸۴: ۴۹). عدالت رویه‌ای یعنی عدالت درک شده از فرایندی که برای تعیین توزیع پاداشها استفاده میشود (حسین زاده و ناصری، ۱۳۸۶).
عدالت رویه ای در پی اثبات عدم توانایی نظریه برابری و دیگر مدل های عدالت توزیعی در شرح عکس العمل های افراد به ادراکات آنها در زمینه عدم عدالت مطرح شد. این نوع عدالت، به انصاف ادراک شده از رویه ها و فراگردهایی که توسط آنها، پیامد ها تخصیص می یابند، اشاره دارد (مک دووال و فلچر، ۲۰۰۴)^[۹۱]. بر این اساس رویه ها زمانی منصفانه ادراک میشوند که به طور ثابت و بدون در نظر گرفتن منافع شخصی و بر مبنای اطلاعات دقیق به کار گرفته شوند، علائق همه بخشهای سازمانی مشارکت کننده مدنظر قرارگیرد، و استاندارها و هنجارهای اخلاقی نیز رعایت گردند (لامبرت، ۲۰۰۳).
ادراکات انصاف در سازمان صرفا تحت تأثیر نتایج نیست، بلکه تحت تأثیر فراگرد مورد استفاده برای تحقق نتایج نیز هست. نظریه عدالت رویه ای^[۹۲] مطرح می‌کند افراد می توانند نگاهی فراتر از نتایج تصمیم کوتاه مدت داشته باشند. بنابراین نتایج نامطلوب قابل قبول به نظر می رسد، زمانی که تصور این است که فراگرد مورد استفاده منصفانه بوده است. اجرای عدالت مستلزم اتخاذ رویه های عادلانه است. یعنی صرف نظر از اینکه اساس و محتوای قانون باید عادلانه باشد، فراگردی که قرار است عدالت از آن منتج شود نیز باید عادلانه باشد؛ رعایت عدالت و انصاف در رویه اجرا باید فرصت مساوی برای همگان فراهم آورد. از این رو می توان گفت عدالت مستلزم صراحت قوانین است و رویه اجرای قوانین زمانی عادلانه است که امکان بهره مندی از قانون را به سهولت در اختیار همگان قرار دهد. بارون و گرینبرگ معتقدند که دانشمندان دو جنبه برای عدالت رویه ای در نظر گرفته اند: جنبه ساختاری عدالت رویه ای: این جنبه از عدالت رویه ای به بررسی این امر می پردازد که تصمیم ها چگونه باید اتخاذ گردند تا منصفانه به نظر برسند. توجه به این نکته حایز اهمیت است که این جنبه به بررسی اینکه تصمیم ها چه باشند، نمی پردازد، بلکه این امر را بررسی می نماید که تصمیمات چگونه اتخاذ گردند. جنبه اجتماعی عدالت رویه ای: گرین برگ اعتقاد دارد که گرچه جنبۀ ساختاری عدالت رویه ای، اهمیت شایانی دارد اما همه مباحث در زمینه عدالت رویه ای را در بر نمی گیرد؛ به عبارت دیگر هنگام قضاوت در مورد میزان رعایت عدالت در رویه های سازمانی، کیفیت رفتار بین شخصی تصمیم گیرندگان با کارکنان سازمان به منزله یک عامل کلیدی در نظر گرفته می‌شود (گرینبرگ و بارون^[۹۳]، ۲۰۰۰ ؛ نقل از حقیقی و همکاران، ۱۳۸۸: ۸۳).
می توان موضوع عدالت رویه ای را با یک مثال روشن کرد. فرض کنید دو کارمند با صلاحیت و شایستگی یکسان برای انجام یک کار و مسئولیت شغلی وجود دارند اما به یکی از آنها مقدار بیشتری از دیگری پرداخت می‌شود. سیاست ها و خط مشی های پرداخت سازمان عوامل قانونی بسیار زیادی را هم چون طول زمان کار، شیفت کاری و غیره را در بردارد. این دو کارمند از سیاست های پرداخت شرکت کاملاً آگاه اند و فرصت های یکسانی دارند با توجه به این عوامل ممکن است یکی از دو کارمند از دیگری مقدار بیشتری دریافت کند، با این حالت کارمند دیگر ممکن است احساس کند اگرچه کمتر از تمایلش به او پرداخت شده است، اما این پرداخت ناعادلانه نیست چرا که سیاست جبران خدمات سازمان یک سیاست باز بوده و به شیوه ای دقیق و بدون تعصب و غرض ورزی به کار گرفته شده است (یعقوبی و همکاران،۳۱:۱۳۸۸).
۲-۲-۷-۴- قوانین عدالت رویهای
لیونثال^[۹۴] نیز طی تحقیقاتی که در زمینه عدالت رویهای انجام داده بود شش اصل را در این زمینه مطرح نمود که عبارتند از :
۱- قانون ثبات^[۹۵]: بیان می‌کند که طی یا زمان خاص، رویه ها باید برای همه افراد و یا واحد ها ثابت باشند.
۲- قانون صحت و درستی^[۹۶]: بیان میکند که در فرایند تخصیص منابع باید از اطلاعات کامل و دقیقی استفاده گردد.
۳- قانون اجتناب از سوگیری^[۹۷]: بیان می‌کند که در فرایند تخصیص تصمیمگیرندگان باید از در نظر گرفتن منافع شخصی خود داری نمایند.
۴- قانون نمایندگی یا معرف بودن^[۹۸]: بیان می‌کند که در فرایند تخصیص باید نیازها، ارزشها، علائق و چشم اندازهای همه بخش های متاٌثر در نظر گرفته شود.
۵- قانون اخلاقی بودن^[۹۹]: بیان می‌کند که فرایند های تخصیص باید با ارزشهای اخلاقی و وجدانی جامعه سازگار باشند.
۶- قانون قابلیت اصلاح^[۱۰۰]: بیان می‌کند که فرایند های تخصیص باید در شرایط ضروری و البته با نظر همۀ تصمیم گیرندگان قابلیت تغییر و اصلاح داشته باشند.
مطالعات نشان می‌دهد که عدالت رویهای با واکنشهای شناختی، احساسی و رفتاری کارکنان نسبت به سازمان (مثل تعهد سازمانی) مرتبط است. از این رو زمانی فرایند منجر به پیامدی خاص میشود که ناعادلانه درک شده باشد. با افزایش درک عدالت رویهای، کارکنان با یک دید مثبت به بالادستان و سازمانشان مینگرند؛ حتی اگر آنها از پرداختها، ترفیعات و دیگر پیامدهای شخصی اظهار نارضایتی کنند(رعنائی، ۱۳۸۸: ۳۳).
۲-۲-۷-۵- عدالت مراودهای
واژه عدالت مراودهای^[۱۰۱] برای نخستین بار توسط دو پژوهشگر به نام های بایس و موگ در سال ۱۹۸۶ به کار برده شد. آنها معتقد بودند که عدالت مراوده ای نوع دیگری از عدالت است که از نظر مفهومی متمایز از عدالت توزیعی و رویهای است و به عمل اجتماعی رویه اشاره دارد. افراد نسبت به کیفیت برخورد با آنها در روابط متقابل شخصی و هم چنین جنبه های ساختاری فراگرد تصمیم گیری حساس‌اند (رضاییان، ۱۳۸۴).
عدالت مراودهای دال بر این مطلب است که کلیۀ مراودات و تعاملات افراد در مسیر نیل به نتایج عادلانه، باید عادلانه باشد؛ یعنی افراد حق ندارند در مسیر نیل به اهداف عادلانه، مراوداتی غیرعادلانه را بین خود و دیگران رقم بزنند (پورعزت و قلی پور، ۱۳۸۸).
عدالت مراودهای، بر مبنای انصاف ادراک شده از ارتباطات بین شخصی مرتبط با رویه های سازمانی و کیفیت ارتباطات بین شخصی تعریف می شود (ویکتوریا، ۲۰۰۳). این نوع عدالت سازمانی، منصفانه بودن رفتار تصمیم گیرندگان را در فراگرد تصمیم گیری سازمانی مد نظر قرار می دهد (کریتنر و کینیکی، ۲۰۰۱). عدالت مراوده ای بر رفتار سرپرستان و نقش آن ها در رعایت عدالت سازمانی متمرکز است و به طور مفهومی مشابه با کیفیت غیر رسمی رفتار است؛ در حالیکه عدالت رویه ای به طور مفهومی مشابه با تصمیم گیری رسمی است (ویکتوریا، ۲۰۰۳).
عدالت مراودهای مطرح می‌کند که کیفیت رفتار بین شخصی در طول اجرای رویه ها، در تعیین قضاوتهای انصاف مهم و مؤثر است. توجیه یا توضیحات ارائه شده در درک انصاف مؤثر است و احتمال اینکه رویه های تصمیم گیری منصفانه نگریسته شود، را افزایش می‌دهد. رفتار بین شخصی شامل اعتماد در روابط و رفتار افراد با تواضع و احترام می‌باشد. وضع مناسب رویه ها به وسیله پنج رفتار تعریف می‌شود:

• • توجه کافی به داده های کارکنان

• • جلوگیری از تعصب شخصی

• • استفاده سازگار از معیار تصمیم گیری

• • بازخور به موقع

• • توجیه یک تصمیم

این عوامل نقش مهمی را در ادراک کارکنان از برابری، پذیرش تصمیمات و گرایش به سمت سازمان دارند (کونوفسکی^[۱۰۲] و کراپانزانو، ۱۹۹۱ :۷۰۲ ). عدالت مراوده ای می تواند دو بعد داشته باشد: بعد بین شخصی که نشان می‌دهد که رفتار باید مؤدبانه و بااحترام باشد. مدیران هنگام برخورد با کارکنان خود باید رفتاری حاکی از اعتماد و احترام را از خود نشان دهند. و دومین بعد آن انتظارات و مسؤولیت اجتماعی می‌باشد. با توجیه افراد به اندازه کافی، قدرت تحمل افراد از یک نتیجه غیر منصفانه بیش تر می‌شود (کروپانزانو و گرینبرگ، ۱۹۹۷). این بدین معنا است که انتظار افراد از رعایت یک جنبه از عدالت سازمانی می تواند بر رفتار کارکنان نسبت به واکنش به رعایت دیگر ابعاد عدالت سازمانی تأثیرگذار باشد.
۲-۲-۸- اهمیت عدالت سازمانی
در اینجا برای پی بردن به اهمیت عدالت سازمانی مطالعاتی را که در این حوزه انجام شده را مورد بررسی قرار داده و با توجه به نتایج حاصل از این مطالعات اهمیت عدالت سازمانی را بررسی می‌کنیم.
در طول تاریخ یکی از آرزوهای اساسی انسان اجرای عدالت و تحقق آن در جامعه بوده است. در این خصوص مکتب‌ها و اندیشه‌های گوناگون بشری و الهی راه حلهای متفاوتی را برای تبیین و استقرار آن پیشنهاد کرده‌اند و برخی از صاحب نظران، نظریۀ برابری را نظریۀ گسترش عدالت نام نهاده‌اند، زیرا بر توزیع عادلانه درآمدها در میان انسان ها برای دستیابی به سطح بالایی از انگیزش تمرکز دارد. نظریۀ برابری تأکید میکند که افراد همواره خود را در متن جامعه و در مقایسه با دیگران ارزیابی می‌کنند، اگر افراد احساس کنند با آنها ناعادلانه برخورد شده است، برانگیخته میشوند تا عدالت را در میان خودشان برقرار سازند (رضائیان، ۱۳۸۴).
بیشتر عمر انسان ها در سازمان ها یا در ارتباط با سازمان ها سپری میشود. سازمان، سیستمی اجتماعی است که حیات و پایداری آن وابسته به وجود پیوندی قوی میان اجزا و عناصر تشکیل دهنده آن است. عدم رعایت عدالت می تواند موجب جدایی و دوری این اجزا از یکدیگر شود و در نهایت رشته های پیوند میان این اجزا را از بین ببرد. برطبق تئوری محرومیت نسبی، هنگامی که افراد به این باور میرسند که دریافتی آنها با ستاده‌های دریافت شده توسط افراد دیگر که در موقعیت مشابه آنها قرار دارند در تعادل نمیباشد، حس بی عدالتی در آنها بر می‌خیزد. چنانچه افراد احساس مینمایند که سهم منصفانه ای دریافت نکرده اند و در مقایسه با دیگران با طرز ناعادلانه ای متضرّر شده اند، آنها ممکن است سیستمی را که سبب چنین شرایطی برای ایشان بوده به چالش بکشند. به ویژه در شرایطی که نیازهای اصلی و اساسی یک فرد یا یک گروه تأمین نشده باشد یا اختلاف فاحشی بین خواسته ها و داشته ها وجود داشته باشد، احتمال وقوع این رخداد نیز افزایش می یابد. در جوامعی که منابع به صورت ناعادلانه توزیع شده اند، آن جوامع مستعد آشوب اجتماعی بوده اند و تحقیقات نشان داده است (یعقوبی وهمکاران، ۱۳۸۷) که فرایندهای عدالت نقش مهمی در سازمان ایفا می‌کنند و چگونگی برخورد با افراد در سازمان ها ممکن است باورها، احساسات، نگرشها و رفتارهای کارکنان را تحت تأ ثیر قرار دهد. همچنین احساس عدالت در سازمان به صورت مستقیم بر تمایل به جا به جایی و ترک خدمت تأثیرگذار خواهد بود. از طرفی مدیران برای اینکه بتوانند رفتارهای عادلانه و نیز احساس عدالت را در کارکنان شکل داده و توسعه دهند باید بتوانند رفتار افراد را در سازمان پیش‌بینی نموده و آن ر ا با اهداف سازمان همسو نمایند (دهقانیان، ۱۳۹۲).
پژوهش نعامی و شکرکن (۱۳۸۳) روابط ساده عدالت سازمانی کلی و حیطه های مختلف آن با خشنودی شغلی و حیطه های مختلف آن را نشان می‌دهند. نتایج این مطالعه با مطالعات انجام یافته بوسیله بلگن ومالر (۱۹۸۷)، بلگن (۱۹۹۳)، ویت و نیی (۱۹۹۲) و در تحقیقات انجام یافته در این زمینه هماهنگ میباشند (نعامی و شکرکن،۱۳۸۳). خشنودی شغلی نگرشی است که چگونگی احساس مردم را نسبت به مشاغلشان به طور کلی و یا نسبت به حیطه‌های مختلف آن نشان می‌دهد. خشنودی شغلی پنج حیطه دارد که عبارتند از: خشنودی از کار، خشنودی از سرپرستی، خشنودی از همکاران، خشنودی از حقوق و خشنودی از ترفیعات؛ علاوه بر آن از جمع این حیطه‌ها خشنودی شغلی کلی حاصل می‌شود (نعامی وشکرکن :۱۳۸۳).
پژوهش ها نشانگر آن است که در سازمان هایی که کارکنان بر این باورند که فراگردهای تصمیم گیری، ناعادلانه است، به تدریج تعهد سازمانی کاهش، کم کاری، جابجایی و ترک کار افزایش، و نهایتاً عملکرد سازمانی نیز کاهش یافته است (گودمن و فریدمن^[۱۰۳]، ۱۹۷۱).

ویژگی اصلی یک بازار نقد این است که در هر زمان خریداران و فروشندگان آماده و مایل به انجام معامله وجود دارند. نقدشوندگی یک معیار مهم بازار است. در بازارهای با نقدشوندگی بالا حجم معاملات به اندازه ای هست که امکان پیوستگی مبادلات را فراهم سازد. در چنین بازاری قیمت ها به کندی حرکت می کنند و فاصله های قیمتی بین معاملات بسیار پایین است. مقدار سفارشات به قدر کافی بالا و قادر است بالاترین قیمت تقاضا را به پایین ترین قیمت عرضه نزدیک نماید و این دو را به هم برساند. در بازار با نقدشوندگی بالا، فاصله یا اختلاف بین قیمت پیشنهادی خرید و قیمت پیشنهادی فروش، نزدیک به صفر است.
به زعم لی^[۴](۲۰۰۶) نقدشوندگی مفهومی است که برای طرح و بیان انواع هزینه های معاملات به کار میرود و بالقوه دارای ابعاد زیادی است که از انتخاب معکوس نشأت می گیرد و مستلزم انجام فوری معاملات است. در سطح وسیع تر، نقدشوندگی برای توصیف سهولت انجام معامله بر روی مقدار زیادی سهام در مدت زمان معین بدون تأثیر قابل توجه در قیمت ها تعریف می شود

بلک^[۵] (۱۹۷۱) با ارائه تعریف فنی تری از نقدشوندگی بازار معتقد است که بازار نقد بازاری است که از استحکام و عمق زیاد برخوردار باشد و به طور معمول قیمت های واقعی و منصفانه دارایی ها را نشان دهد.
همچنین، لیو^[۶](۲۰۰۶) نقدشوندگی را توانایی معامله دارایی در مقادیر زیاد، با سرعت بالا، با هزینه پایین و با تأثیر قیمتی اندک تعریف کرده است.
بازارهای سرمایه به منظور تخصیص بهینه منابع و در نتیجه افزایش رفاه جامعه ایجاد شده اند . ویژگی های اصلی بازارهای مالی جهت تحقق این هدف شامل ۱- حضور موسساتی که قدرت جلوگیری از تقلب و سوء استفاده را داشته باشند ۲- وجود ابزارهای مالی متعدد و متنوع که بازار و توزیع ریسک را تکمیل کند و۳- بازاری که بتوان در آن دارایی ها را در کمترین زمان و هزینه ممکن معامله کرد می باشد.بنابراین یکی از اصلی ترین کارکردهای بازار سرمایه،تأمین نقدشوندگی است . تئوری های جدید پیش بینی می کنند که هم میزان نقدشوندگی و هم ریسک نقدشوندگی در بازار قیمت گذاری می گردد (اگاروال ،۲۰۰۸: ۱۸۹) ^[۷] .
افزایش نقدشوندگی می تواند موجب تقسیم هر چه بیشتر ریسک مالی از طریق کاهش هزینه های سبد گردانی وانگیزش بیشتر سرمایه گذاران در تصمیم گیری های معاملاتی آنان شود . مطالعات نشان می دهد که هزینه معاملات در بازارهای امریکا به لحاظ اقتصادی با اهمیت بوده است (لسموند و همکاران ،۱۹۹۲،۱۸۹) ^[۸]
۲-۳ دلایل اهمیت نقدشوندگی
نقدشوندگی برای بورس های اوراق بهادار ارزشمند است زیرا بورسی که اوراق بهادار معینی با نقدشوندگی بالاتر را نسبت به بورس های رقیب مورد معامله قرار میدهد با داشتن هزینه هایی معادل بورسهای رقیب می تواند انتظار جذب حجم بیشتری از معاملات را داشته باشد. نقدشوندگی سهام هر یک شرکت ها و مجموعه بازار سرمایه از ابعاد مختلف دارای اهمیت زیادی است که برخی از آنها را می توان در قالب موارد زیر بیان کرد:
۲-۳-۱ اهمیت نقدشوندگی در رشد و توسعه بازار و به عنوان شاخص اصلی توسعه یافتگی بازار
نقدشوندگی یک جنبۀ اساسی از توسعۀ بازار سهام به شمار می رود و به لحاظ روش شناسی، اکثر تئوری های مربوط به مطالعه ریزساختار بازار^[۹]، مفاهیم مربوط به رفتار نقدشوندگی را بیش از سایر ویژگی های بازار مورد توجه قرار می دهند. در تحقیق نسبتاً جامعی که توسط دالسنیوس^[۱۰]( ۲۰۰۷) با عنوان “تأثیرات نقدشوندگی بازار سهام بر رشد:تئوری و تجربی” با بهره گرفتن از یک نمونه متشکل از داده های کشورهای پیشرفته و در حال توسعه انجام شده است، اهمیت نقدشوندگی بازار سهام در رشد اقتصادی کشورها مورد آزمون و تأیید قرار گرفته است. از این لحاظ می توان گفت اهمیت اصلی نقدشوندگی از آن جهت است که مهم ترین شاخصه توسعه بازار سرمایه را تشکیل می دهد. یکی از مهم ترین کارکردهای بازارهای سرمایه ایجاد و حفظ قابلیت نقدشوندگی انواع دارایی های مالی و کاهش صرف ریسک نقدشوندگی این دارایی هاست. بازار سرمایه به موازات فراهم ساختن امکان تخصیص بهینه منابع، باید قابلیت نقدشوندگی دارایی های مالی و نزدیک ساختن ابزارهای بازار سرمایه به ابزارهای بازار پول را نیز ایجاد کند. هرچه درجه نقدشوندگی یک بازار بالاتر باشد جذابیت و رونق آن بالاتر خواهد بود. در صورتی که نقدشوندگی اوراق در بازار بالا باشد، سرمایه گذاران می توانند اوراق بهادار خود را به سهولت و با قیمت منصفانه معامله کنند. لیکن در صورت پایین بودن میزان نقدشوندگی اوراق موجود در بازار، انجام معامله بر روی اوراق بهادار به دشواری صورت می پذیرد.
در چنین شرایطی، سرمایه گذاری که مایل به فروش اوراق بهادار تحت مالکیت خود باشد، به سادگی قادر به یافتن خریداری که آماده خرید اوراق باشد نخواهد بود. در واقع بالا بودن درجه نقدشوندگی، کارآیی اطلاعاتی و تخصیصی بازار سرمایه را ارتقا می دهد. به این ترتیب، از مهم ترین کارکردهای بازار ثانویه علاوه بر ایجاد ساز و کاری برای کمک به تعیین قیمت عادلانه اوراق بهادار، کمک به تشکیل بستری برای معامله سریع، آسان و کم هزینه این اوراق است. بازارهای ثانویه به منظور افزایش قابلیت نقدشوندگی اوراق بهادار برای سرمایه گذاران ایجاد می شوند تا اوراق را به دارایی های نقدشونده تبدیل کرده و در نتیجه اطمینان بیشتری نسبت به دستیابی سریع به وجه نقد حاصل نمایند. افراد در سرمایه گذاری های خود خواهان گزینه ای هستند که همواره بتوانند به عنوان پشتوانه نقدی خود به آن بنگرند. خریداری یک سهم و نبود امکان تبدیل آن به وجه نقد، به طور قطع انگیزه سرمایه گذاری را در آن سهم کاهش می دهد.
از سوی دیگر افراد را به فکر سرمایه گذاری در سایر زمینه ها یا سایر بازارها می اندازد. برای اینکه یک دارایی از نقدشوندگی برخوردار باشد، وجود یک بازار نقدشونده برای آن دارایی ضروری است. بازارهای نقدشونده به خاطر ایجاد برخی مزایا از قبیل تخصیص بهتر و کارآیی اطلاعاتی، مطلوب تلقی می شوند. بنابر این بازارهای نقد باید امکان ورود و خروج سرمایه گذاران را به گونه ای فراهم سازند که ورود و خروج با حداقل کاهش ارزش ، حداقل هزینه های معاملاتی و در کمترین زمان ممکن صورت گیرد. هر چه نقدشوندگی بازار بیشتر باشد، تعداد سفار شهای متقابل برای سفارش های انجام نشده بیشتر است و بنابراین احتمال انطباق مطلوب سفارش ها افزایش می یابد. سرمایه گذاران به بازارهایی روی می آورند که از نقدشوندگی بالاتری برخوردارند. بنابراین نقدشوندگی عامل مهمی در رشد و توسعه بازارها محسوب می شود ۲۰۰۷) (IOSCO,.
ناکیور و دیگران( ۲۰۰۷) با مطالعه داده های ۱۲ کشور منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا در می یابند نرخ پس انداز و حضور واسطه های مالی به همراه نقدشوندگی بازار از عوامل مهم توسعه بازارهای سهام هستند و توسعه بازار سهام نیز نقش اساسی را در رشد اقتصادی ایفا می کند.
۲-۳-۲ نقدشوندگی معیاری برای ارزیابی ریسک سرمایه گذاری
در یک بازار مالی نقد، سرمایه گذاران میتوانند بلوکهای بزرگ دارایی و اوراق بهادار را بدون تغییر محسوسی در قیمت معامله کنند. بنابراین، می توان گفت بهینه نبودن مقدار نقدشوندگی بازار موجب بروز نوسانات قیمتی در سهام و افزایش ریسک سرمایه گذاری میشود. به طور معمول در موارد زیادی، نقدشوندگی در نقش یک عامل ریسک قیمت گذاری شده^[۱۱] ظاهر می شود (Pastor and Stambaugh,2003)
۲-۳-۳ تأثیر نقدشوندگی بر هزینه سرمایه
شیوه مهمی که از طریق آن بازارهای ثانویه به کاهش هزینۀ سرمایه کمک می کنند، ایجاد نقدشوندگی است. یک بازار ثانویه عمیق تر، از طریق کاهش ریسک عدم نقدشوندگی و در نتیجه کاهش نرخ بازده مورد انتظار سرمایه گذاران، امکان افزایش سرمایه با هرینۀ کمتر را برای شرکت ها فراهم می سازد (Ellul and Pagano, .2004)
باتلر و دیگران( ۲۰۰۵) با بهره گرفتن از نمونه ای از داده های وسیع مربوط به عرضه های فصلی انجام شده از طریق شرکت های تأمین سرمایه به این نتیجه می رسند که کارمزدهای دریافتی توسط شرکت های تأمین سرمایه برای تعهد پذیره نویسی و عرضه سهام در مورد شرکت های با نقدشوندگی بالا به مراتب کمتر از شرکت هایی است که سهام آنها از نقدشوندگی پایین تری برخوردار است. بر اساس برآورد این محققان، تفاوت کارمزد دریافتی شرکت های تأمین سرمایه در مقایسه شرکت های با بالاترین درجه نقدشوندگی سهام و شرکت های دارای پایین ترین میزان نقد شوندگی سهام در نمونه مورد مطالعه به طور متوسط در حدود ۲۱ % بوده است. به این ترتیب شرکت ها می توانند از طریق بالا بردن درجه نقد شوندگی سهام خود در بازار هزینه افزایش سرمایه و تأمین مالی از محل منابع خارج از شرکت را به مقدار قابل ملاحظه ای کاهش دهند. به علاوه، بازار نقدشونده و کارا موجب جذب ناشران اوراق بهادار گردیده و از طریق فراهم کردن فرصت های گوناگون سرمایه گذاری، موفق به جذب سرمایه گذاران می شود و در نهایت امکان تأمین وجوه با هزینۀ اندک را برای شرکت ها به نحو مطلوبی فراهم می سازند.
۲-۳-۴ نقدشوندگی عامل بهبود عملکرد شرکت ها و کل اقتصاد
بررسی فنگ^[۱۲] و دیگران (۲۰۰۹ ) در باره تأثیر نقد شوندگی سهام بر عملکرد و ارزش شرکت ها نشان می دهد که شرکت های با سهام نقدشونده تر از عملکرد بهتری (بر اساس معیار نسبت قیمت بازار شرکت به ارزش دفتری) برخوردارند.این نتیجه در مورد صنایع و شرکت های مختلف و بر مبنای معیارهای مختلف اندازه گیری نقدشوندگی برقرار است. در واقع، نقدشوندگی از طریق افزایش محتوای اطلاعاتی قیمت های بازار و پاداش مدیران در ازای عملکرد، موجب بهبود عملکرد و ارزش شرکت می گردد.
۲-۳-۵ نقدشوندگی اوراق بهادار عامل مورد توجه در مدیریت سبد به همراه ریسک و بازده
امروزه سه عامل مهمی که در مدیریت سبد مورد توجه قرار می گیرد شامل ریسک، بازده و نقد شوندگی است. به این ترتیب، یکی از عوامل مهمی که علاوه بر ریسک و بازده، در انتخاب هر نوع سرمایه گذاری از بین گزینه های مختلف سرمایه گذاری مدنظر است، نقدشوندگی این گزینه ها می باشد. براساس تئوری تفکیک بازار سرمایه، سرمایه گذاران مختلف مجبورند با توجه به زمان بندی نیاز به نقدشوندگی، وجوه خود را در سرمایه گذاری هایی با قدرت نقدشوندگی مختلف سرمایه گذاری کنند. این قابلیت به معنای فروش سریع و تبدیل اوراق بهادار به وجه نقد است. درجه پایین نقد شوندگی به این معناست که سهم دارای ریسک عدم نقدشوندگی بالایی است و لذا سرمایه گذاران برای سرمایه گذاری در این سهم بازده بالاتری انتظار دارند. اهمیت و ضرورت توجه به نقدشوندگی در سرمایه گذاری از آن جهت است که عملکرد سبد سرمایه گذاری را تحت تأثیر قرار می دهد و نقش مؤثری در استراتژی های تنوع بخشی دارایی ها بر عهده دارد .(Harford and Kaul, 2005)
همچنین، نقدشوندگی تأثیر قابل توجهی بر نوسانات مقطعی بازده دارایی ها به عنوان یک مشخصه یا عامل ریسک بر جای می گذارد و از این جهت در تعیین ترکیب مناسب سبد دارایی ها و ایجاد تنوع و انعطاف پذیری لازم در سبد به لحاظ ریسک و بازده نقش مهمی ایفا می کند ( .(Acharya and Pedersen, 2005
۲-۳-۶ تأثیر نقدشوندگی بازار بر بازده سهام
مطالعات انجام شده در خصوص تأثیر نقدشوندگی بر بازده سهام نشان می دهد که به طور معمول همبستگی مثبتی بین بازده سهام و نقدشوندگی کلی بازار وجود دارد. این نتیجه در بازارهای توسعه یافته عمومیت دارد و برخی بررسی ها از قبیل جون^[۱۳] و دیگران (۲۰۰۳ ) وجود این رابطه را در بازارهای نوظهور نیز مورد تأیید قرار داده است. در تحقیق جون که از نسبت گردش معاملات و ارزش معاملات^[۱۴] به عنوان معیارهای نقدشوندگی استفاده شده است در سطح دو نوع تحلیل شامل مقطعی^[۱۵] و سری های زمانی^[۱۶] تأثیر نقدشوندگی کلی بازار بر بازده سهام مورد بررسی و تأیید قرار گرفته که با نتایج حاصل از مطالعات در بازارهای توسعه یافته سازگار است,آمیهود (۲۰۰۲ ) نشان داد که در طی زمان، عدم نقدشوندگی با بازدهی اضافی پیش بینی شده سهام رابطه مستقیم دارد و در نتیجه بازدهی مورد انتظار سهام تا انداز های، بیانگر صرف عدم نقدشوندگی است .
۲-۳-۷ کاربرد نقدشوندگی در قیمت گذاری دارایی ها
لحاظ کردن نقدشوندگی در ارزش گذاری دارایی ها موضوعی است که تاکنون مورد توجه محققان حوزه مالی قرار گرفته است. آمیهود و مندلسون(۱۹۸۶) جزء اولین کسانی بودند که به بررسی کاربرد نقدشوندگی در قیمت گذاری دارایی ها پرداختند. آنها ارتباط بین بازده سهام و تفاوت قیمت های پیشنهادی عرضه و تقاضا را تحلیل کردند و به شواهدی مبنی بر وجود صرف نقدشوندگی دست یافتند. آمیهود و مندلسون در این تحقیق به منظور بررسی تأثیر تفاوت قیمت های پیشنهادی عرضه و تقاضا بر قیمت گذاری دارایی ها، به تحلیل مدلی پرداختند که در آن سرمایه گذاران با افق های متفاوت سرمایه گذاری، دارایی هایی را با تفاوت نسبی در قیمتهای پیشنهادی عرضه و تقاضا، معامله می کنند. در CAPMاستاندارد، بازده مورد انتظار باید تابعی فزاینده از ریسک سیستماتیک (ß) باشد.
آمیهود و مندلسون (۱۹۸۹) نشان دادند که بازده مورد انتظار یک تابع فزاینده از تفاوت قیمتهای پیشنهادی خرید و فروش است که از آن به عنوان معیاری از عدم نقدشوندگی تعبیر می شود. نتایج کار این محققان فرضیه وجود ارتباط مستقیم بین ریسک سیستماتیک (ß) و تفاوت قیمتهای پیشنهادی خرید و فروش را مورد تأیید قرار می دهد .
همچنین، آمیهود و مندلسون( ۱۹۹۱) در تحقیق دیگری ضمن بررسی رابطه بین نقدشوندگی با قیمت گذاری دارایی ها و سیاست های مالی، به ارایۀ شواهدی مبنی بر تأثیر نقدشوندگی بر قیمت دارایی ها پرداخته و نشان داده اند که نقدشوندگی نقش تعیین کننده و اساسی بر بازده دارایی های سرمایه ای دارد. همچنین برخی کاربردهای مهم نقدشوندگی در سیاست های مالی عمومی و خصوصی بررسی و تأیید شده است. آنها برای نشان دادن وابستگی قیمت به میزان نقدشوندگی دارایی ها، با در نظر گرفتن افق سرمایه گذاری، اقدام به طراحی یک مدل تعادلی نموده و به این نتیجه می رسند که در حالت تعادل هر چه درجه نقدشوندگی دارایی کمتر باشد، قیمت آن نیز کمتر ارزیابی می شود. به عبارت دیگر، بازده دارایی ها با کاهش عدم نقدشوندگی افزایش می یابد و سرمایه گذاران بابت متحمل شدن هزینه های عدم نقدشوندگی، بازده کسب می کنند. همچنین به دلیل اینکه هزینه های معاملاتی دارایی های نقدشونده به طور مکرر رخ می دهد، این دارایی ها ارزش فعلی بیشتر و بازده کمتری نسبت به دارایی های کمتر نقدشونده دارند. در این مطالعه محققان با بررسی اوراق قرضه شش ماهه نشان دادند که تفاوت های نقدشوندگی بر قیمت گذاری اوراق قرضه نیز تأثیر می گذارد و هر چه نقدشوندگی این اوراق پایین تر باشد، بازده تا سررسید آنها بیشتر می شود. همچنین، در حالت تعادل، سهام با نقدشوندگی بیشتر به سرمایه گذاران با افق سرمایه گذاری کوتاه مدت و سهام با نقدشوندگی کمتر به سرمایه گذاران با افق سرمایه گذاری بلندمدت تخصیص می یابد.
اهمیت نقدشوندگی به عنوان یک متغیر مهم برای قیمت گذاری دارایی ها در بازارهای سهام در تحقیقات افرادی مانند آمیهود (۲۰۰۲) ،پاستور و استامبا (۲۰۰۳) و دیگران نیز مورد تأکید قرار گرفته است. به زعم لی (۲۰۰۶) نقدشوندگی با استفاده هر معیاری اعم از آمیهود ، پاستور- استامبا یا مدل دیگری محاسبه شود در هر صورت ریسک نقدشوندگی باید در قیمت گذاری دارایی ها لحاظ گردد.
۲-۳-۸ تأثیر نقدشوندگی در نوآور ی های توسعه ای بازار سرمایه
نقدشوندگی در نوآوری های توسعه ای بازار سرمایه نقش مهمی ایفا می کند. تهدیدی که همگام با جهانی شدن بازارها متوجه بازارهای کوچک و کمتر توسعه یافته است، کاهش نقدشوندگی در بازارهای محلی به دلیل غیرنقد بودن این گروه از بازارها و انتقال نقدشوندگی و سرمایه ها به بازارهای بزرگ منطقه است که موجبات رشد و توسعه بازارهای با نقدشوندگی بالا را فراهم می آورد (.(IOSCO, 2007
۲-۴ معیارهای متداول سنجش نقدشوندگی
نقدشوندگی در بازارهای ثانویه ،نقش تعیین کننده ای در موفقیت عرضه های عمومی ^[۱۷] دارد و موجب کاهش هزینه و ریسک پذیره نویس ها ^[۱۸]و بازارگردان ها ^[۱۹] می شود و همچنین هزینه سرمایه گذاران از طریق کاهش دامنه ی نوسان و هزینه معاملاتی ، کاهش می یابد رایجترین معیارهای نقدشوندگی شامل عرض بازار ^[۲۰] (گسترده) ، عمق بازار ^[۲۱] ، انعطاف پذیری بازار ^[۲۲]و همچنین زمان ^[۲۳] (سرعت معاملات) هستند( کاشانی پور و مهرانی و پاشانژاد ،۱۳۸۹، ۶۶).
عرض بازار: نسبتی از کل بازار است که در حرکت قیمتی صعودی یا نزولی بازار مشارکت دارد. به عبارت دیگر، این معیار، میزان استحکام بازار را اندازه گیری می کند . شاخص متداول اندازه گیری عرض بازار، فاصله بین قیمت پیشنهادی خرید و فروش است که در این تحقیق نیز از این معیار استفاده شده و در ادامه توضیح خواهیم داد.(همان منبع، ۶۶)
عمق بازار:بیانگر تاثیرمعاملات با حجم زیاد بر تغییرات قیمت است هر چه تعداد یک سهم مشخص در حجم بالا و به قیمت یکسان مورد معامله قرار گیرد ،دلیل بر عمیق بودن بازار و نقدشوندگی بالای آن سهم است . شاخص متداول اندازه گیری عمق بازار حجم عرضه و تقاضا ،حجم معامله نسبت به تغییرات روزانه قیمت و گردش داریی سرمایه ای است .(همان منبع، ۶۶)
انعطاف پذیری بازار: مدت زمانی است که پس از نوسان شدید قیمت باید طی شود تا بازار به حالت تعادل خود باز گردد . به طور معمول ، این نوسان ها بر اثر انتشار اخبار (معمولاً اخبار منفی) یا معاملات با حجم بزرگ رخ می دهند ( کاشانی پور و مهرانی و پاشانژاد ،۱۳۸۹، ۶۶).
زمان: دوره ای که در آن معاملات توسط بازار جذب می شوند در یک بازار نقد، معاملات با کمترین وقفه زمانی ممکن اجرا می شوند (همان منبع، ۶۶) .
دیگران نیز معیار های مشابه ای را برای اندازه گیری عدم نقدشونگی معرفی کرده اند که در زیر به آن ها اشاره می کنیم
درصد روز های انجام معامله : از تقسیم تعداد روزهایی که سهم مورد نظر حداقل یک بار دادوستد شده است بر کل روزهایی که بورس در سال موردنظر فعالیت معامله های دارد. بدست می آید .
میانگین تعداد دفعات انجام معامله های روزانه : از طریق میانگین گیری از تعداد دفعات معامله ها در هر روز برای سال مورد نظر ، به دست می آید .این متغیر همراه با تعداد خریداران و حجم معاملات می تواند حکایت از خرید و فروشهای عمده داشته باشد . انتظار می رود بین این متغیر و اختلاف قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام رابطه معنی داری وجود داشته باشد ( فخاری و فلاح محمدی ،۱۳۸۸، ۷)(رساییان ومهرانی، ۱۳۸۸، ۲۲۲).
میانگین گردش روزانه ی سهام شرکت : از تقسیم حجم ریالی معامله های سهام در هر روز ،بر جمع مبلغ ریالی سهام منتشر شده شرکت بدست می آید . در نهایت ار ارقام بدست آمده برای روزهای مختلف ، میانگین گیری می شود(فخاری و فلاح محمدی،۱۳۸۸،۶)(رساییان ومهرانی ،۱۳۸۸،۲۲۲).
میانگین حجم ریالی معامله های روزانه سهام : از طریق میانگین گیری از حجم معامله های روزانه سهام برای سال موردنظر بدست می آید. بالا بودن میزان این متغیر از یک رو سبب کاهش هزینه های فرایند سفارش می گردد و در نتیجه کاهش اختلاف قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام را به دنبال خواهد داشت . اما از این جهت که افزایش حجم ریالی معاملات ممکن است ناشی از انجام معاملات بزرگی باشد ، می تواند باعث افزایش هزینه های انتخاب نادرست و در نتیجه افزایش اختلاف قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام گردد ،از این رو انتظار می رود بین این متغیر و اختلاف قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام رابطه مثبت وجود داشته باشد (همان منبع، ۲۲۲).
به دلیل خاصیت چند بعدی بودن نقدشوندگی ، انعکاس همه مشخصه های آن در یک معیار مشکل است. دریک دسته بندی توسط آیتکن و فورد^[۲۴] معیار های اندازه گیری نقدشوندگی به دو دسته ی معیارهای مبتنی بر سفارش ها و مبتنی بر معاملات تقسیم شده اند .
معیارهای مبتنی بر معاملات به جای پیشرو بودن معطوف به گذشته هستند و بنابراین لزوماً نشان دهنده میزان توانایی سرمایه گذاران برای انجام سریع معاملات و هزینه های مرتبط با آن نیستند . اما ظهور سیستم های الکترونیکی معاملات، دست یابی به داده های جزیی تر و در نتیجه معیارهای جدید نقدشوندگی با توجه به سفارش های موجود در بازار را به همراه آورد . این معیارها با دقت بیشتری توانایی انجام سریع معاملات و هزینه های مرتبط با آن را مورد بررسی قرار می دهند . از جمله مهمترین این معیارها شکاف قیمت پیشنهادی خریدو فروش سهام و عمق بازار هستند . معیارهای مبتنی بر سفارش ها در اندازه گیری نقدشوندگی به دلیل معطوف بودن این معیارها به وضعیت فعلی بازار و همچنین عملکرد بهتر آن ها نسبت به معیارهای مبتنی بر معاملات از دقت بیشتری برخوردار است که ما نیز از این معیار استفاده می کنیم (فرتوک زاده و محبعلی و دولو ،۱۳۸۹، ۶۴).
۲-۵ اقدامات لازم جهت افزایش نقدشوندگی بازار
۱- کاهش تمرکز مالکیت شرکت های پذیرفته شده و افزایش میزان سهام شناور آزاد که باعث افزایش عرضه سهام قابل معامله در بازار می شود.
۲- آزادسازی بخش واسطه گری به منظور فراهم کردن امکان مشارکت خارجی در بازار که باعث افزایش رقابت بازیگران داخلی می شود و همچنین دسترسی بازار به منابع نقدی بین المللی را افزایش می دهد. افزایش دسترسی به بازار، در کنار سیستم های سنتی کارگزار، معامله گر و فراهم آوردن امکان دسترسی مستقیم به بازار که باعث افزایش تنوع سرمایه گذاران و استراتژی های معاملاتی آنها می شود. امکان انجام معاملات اینترنتی در در بورس، باعث افزایش مشارکت سرمایه گذاران جزء به خصوص سرمایه گذاران فعال می شود، و در عین حال نقدشوندگی بازار را نیز بهبود می بخشد.
۳- ارائه روش های کاهش هزینه های معاملات که شامل کاهش نرخ های متداول کارمزد و مالیات به منظور افزایش تعداد دفعات معامله است.
۴- بهبود زیر ساخت های بازار از طریق پیشرفت های تکنولوژیکی سیستم های معاملاتی .
۵- افزایش محصولات سرمایه گذاری در دسترس بازار، به ویژه ابزارهای مشتقه. متنوع و تعداد محصولات گزینه های مختلفی را پیش روی سرمایه گذاران با استراتژی های معاملاتی، ریسک پذیری و افق سرمایه گذاری متفاوت قرار می دهد. مهمتر آنکه سرمایه گذاران به سمت بازارهایی جذب می شوند که محصولات سرمایه گذاری متنوعی را به منظور کاهش ریسک سرمایه گذاری در اختیارشان قرار می دهد.
۶- افزایش عرضه اوراق بهادار، این امر از طریق پذیرش های دوگانه و متقابل و افزایش کیفیت شرکتهای دارای طرح های مناسب، از راه نظارت و بهره گیری از نظام راهبری شرکتی، انجام میشود. این اقدامات باعث جذب سرمایه گذاران و همچنین ناشران به بازار می شود و افزایش عرضه و تقاضای اوراق بهادار را در پی خواهد داشت . همچنین امکان پذیرش دوگانه باعث تشویق شرکت های داخلی به پذیرش بهترین استانداردهای بین المللی نظیر استانداردهای حسابداری و افشای اطلاعات می شود.
۷- افزایش مشارکت سرمایه گذاران جزء به منظور ایجاد تعادل در ترکیب کلی سرمایه گذاران در بازار، به ویژه در بازارهایی که سرمایه گذاران جزء اشتیاق زیادی برای معامله دارند. وجود تنوع در مشارکت کنندگان بازار به لحاظ نیازهای معاملاتی ، ریسک پذیری و افق سرمایه گذاری می تواند باعث افزایش نقدشوندگی بازارشود.