مطالعات مختلف نشان می‌دهد که هر قدر مطالعه‌ی روزنامه، شنیدن رادیو و دیدن تلویزیون کاهش می‌یابد، به همان نسبت نیز مشارکت اجتماعی به عنوان شاخصی از احساس تعلق اجتماعی کاستی می‌یابد و این امر به هیچ روی تعجب آور نیست، چرا که همان طور که ژان استوتزل در اثرش «وظایف و کارکردهای مطبوعات» می‌نویسد، مطالعه روزنامه یا استفاده از هر وسیله ارتباطی دیگر، موجبات مشارکت فعالانه تری در حیات اجتماعی را فراهم می‌آورد. خواندن روزنامه امکان همانندی خواننده را با کل جمع فراهم میسازد. مکانیسم این همانندی توسط روانکاوان مورد تحلیل قرار گرفته است. در واقع ما از طریق برخی مدلهای مشترک، هویت خود را باز می‌یابیم.
به نظر لرنر هر قدر مرد‌می‌با وسایل ارتباط جمعی پیوند محکم تری یابند، به همان نسبت نیز مشارکت اجتماعی آنان و قابلیت زندگی آنان در جمع و درک دیگران افزایش می‌یابد (ساروخانی، ۱۳۷۲،ص ۹۳).
با این حال به نظر می‌رسد که رادیو و تلویزیون این دو وسیله ارتباطی، علیرغم ظهور اشکال مختلفی از وسایل ارتباطی، امروزه همچنان جایگاه ویژه ای در بین رسانه‌ها دارند. این دو وسیله ارتباطی امکان انطباق خود را با شرایط جدید داشته و پیشرفت فن آوری اطلاعات و پیشرفت‌های بسیار زیاد در حوزه انتقال داده‌ها، آنها را تقویت نموده و جایگاه خاصی را در جوامع برای آنان به دست آورده است.
مارشال مک لوهان، دانشمند برجسته کانادایی، ظهور رادیو و تلویزیون (به ویژه تلویزیون) را در جامعه بشری نقطه مهم تحولات می‌خواند. او که نظریه تحولات جامعه بشری را بر مبنای رسانه‌ها توضیح می‌دهد، در خصوص رسانه‌های جدید معتقد است که تکیه گاهی که ارشمیدس به دنبال آن بوده تا جهان را از جای خود بلند کند، همان رسانه– مشخصا رادیو و تلویزیون- است که به اعتقاد او میتوان با آن جهان را متحول نمود(دادگران، ۱۳۷۷،ص ۹۳).
گرچه امروزه کمتر کسی به دیدگاه‌های افراطی در خصوص رسانه‌ها توجه میکند، با این حال نقش آنها و کارکردهای بسیار زیاد آنها در حوزه‌های مختلف اجتماعی، مبادلات تجاری، سیاسی و اقتصادی و همچنین تحولات فرهنگی انکار ناپذیر است. به هر حال امروزه با ظهور ماهواره‌ها و امکان دسترسی به هزاران کانال تلویزیونی، امکان انحصاری کردن رادیو و تلویزیون وجود نداشته و شرایط برای نظریه‌هایی که بر اساس تاثیرات برنامه‌های تلویزیونی انحصاری به وجود آمده بودند، دگرگون شده است. با این حال همچنان دولت‌ها تلاش می‌کنند تا از طریق این سرمایه‌های گرانبها تاثیرات خود را بر جامعه گذاشته و سیاست‌های خود را اعمال نمایند. سیاستمداران و بازرگانان اولین کسانی بودند که از قدرت شگرف تلویزیون آگاه شدند. در آمریکا در سال ۱۹۵۲ آیزنهاور از تلویزیون برای پیشبرد اهداف انتخاباتی خود استفاده کرد. تلویزیون حتی نقش مهم تری را در پیروزی کندی بر نیکسون در سال ۱۹۶۰ داشته است.امروزه اگر سیاستمداری امکان در اختیار داشتن رسانه ای – به ویژه تلویزیون – را نداشته باشد، شانس برنده شدن خود در انتخابات و یا پیشبرد سیاست‌هایش را تا حد زیادی کاهش داده است.
تلویزیون، این صفحه جادویی امروزه،قلب تحولی نوین در جهان شده است. تکنولوژی رسانه‌های تصویری از یک صفحه ظریف و لرزان در سال‌های۱۹۲۰ به صفحات پیچیده با رنگهای درخشان و شفاف با برد جهانی بدل شده است. در سال‌های ۱۹۵۰ کمتر از ۵ میلیون دستگاه تلویزیون در دنیا وجود داشت و امروزه میزان آن به بیش از ۸۰۰ میلیون رسیده است.
تلویزیون طریقه یادگیری افراد از دنیای پیرامونشان را تغییر داده است.امواج این رسانه با گذشت از مرزهای سیاسی و جغرافیایی، اخبار و رویدادها و حتی فرهنگ‌ها و ارزش‌ها را از سرزمینی به سرزمین دیگر منتقل میکند. امروزه با بهره گرفتن از رسانه‌هایی چون ماهواره، یک خبر و حادثه می‌تواندبا هزینه بسیار کم و با سرعت بسیار زیاد به مخاطبان بی شماری در سراسر جهان برسد. تلویزیون همچنین در زمینه تبلیغات بازرگانی، فروش شرکت‌ها را افزایش داده و گویی خریداران را سحر میکند. پیشرفت تکنولوژی و به صحنه آمدن ماهواره سبب شد که خبرگزاریها بتوانند پیام‌های خود را براحتی به ماوراء اقیانوس‌ها نیز ارسال کنند و رهبران جهانی آن را بعنوان وسیله ای برای کسب حمایت‌های بین‌المللی و یا تبلیغات علیه دشمنان خود بکار گیرند.
تا سال‌های ۱۹۸۹ نیمی‌از کشورهای جهان دارای تلویزیون حکومتی بودند. اما به تدریج با توسعه تکنولوژی رسانه‌های تصویری، کنترل آنها مشکل‌تر شد. تنها سی ان ان[۵] گزارشات بیش از ۸۰ کشور جهان را جمع آوری کرده و در تمام جهان منتشر میکند، برد جهانی و ۲۴ ساعته آن سبب شده که هر خبر کوچکی در کمتر از یک ثانیه به تمام نقاط جهان برسد.
اطلاعات به عنوان یک منبع مهم ثروت و قدرت، نقش مهمی‌در تبادلات و معادلات سیاسی و اقتصادی جهان ایفا میکند. گسترش روابط اقتصادی، جهانگردی، توسعه جمعیت، پیشرفت سریع تکنولوژی مخابراتی و انفورماتیک،تبادل اطلاعات را ضرورت و سرعت روزافزونی بخشیده است. امروزه دستیابی به قدرت امواج و ماهواره‌ها،کشورها و سازمانهای بزرگ جهانی را صاحب نیرویی مقاومت ناپذیر نموده که جهان را تحت سیطره خود گرفته‌اند. دولت‌ها و قدرت‌های بزرگ، اهداف استعماری خود را از طریق این ابزار موثر و پر قدرت دنبال میکند تا جایی که جهان به عرصه تاخت و تاز رادیویی وتلویزیونی آنها علیه ملت‌ها و کشورهای دنیا تبدیل شده است.
از سوی دیگر کشورهای جهان از جمله ابزارهای اقتدار واعمال حاکمیت خودرا رسانه‌های ارتباطی و بویژه رادیو و تلویزیون می‌دانندکه در توسعه و استفاده بهینه از آن می‌کوشند. مهم ترین کارکرد رادیو تلویزیون‌های جهان،امروزه
امر اطلاع رسانی و بویژه خبر است. بررسی‌ها نشان داده که بخش‌های خبری بیشترین توجه مخاطبان را به خود جلب کرده است.
ساختار مالکیت و کنترل رسانه‌ها، از جنگ جهانی دوم و به‌ویژه از دهه هشتاد با پیشرفت‌های بسیار سریع، گسترده و متنوع تکنولوژیکی و دگرگونی‌هایی سیاسی و اقتصادی، تغییر شکل قابل ملاحظه‌ای یافته است و این امر علاوه بر موارد مذکور به دلیل تمرکز تولید و بازاریابی و دسترسی به بازارهای جهانی بوده است. البته ساختار مالکیت و کنترل رسانه‌ها بستگی بسیار به نظام سیاسی و اقتصادی متداول در هر کشور دارد و تا اندازه‌ای مبیّن اختلاف بیش از اندازه الگوهای مالکیت و کنترل است. در میان رسانه‌ها، رادیوـ تلویزیون الگوی مالکیت و کنترل پیچیده‌تری را عرضه میکند. در اوایل کار رادیو، این پرسش اساسی مطرح بود که چه کسی باید مالکیت این رسانه اغواکننده را در اختیار داشته باشد. به همین دلیل حکومت‌ها به کار برنامه‌پراکنی پرداختند و دولت‌ها کم‌وبیش وارد کار خدمات رادیویی و سپس تلویزیونی شدند. به این ترتیب، الگوهای مالکیت در برنامه‌پراکنی ازشرکت‌های آزاد به سبک آمریکایی گرفته تاشرکت‌های دولتی خودمختار در اروپا و تا مالکیت دولتی در جهان سوسیالیست، در بیشتر کشورهای جهان گسترش یافت. هرچند الگوهای مالکیت در بخش‌های ارتباطات، متفاوت‌اند اما صرف‌نظر از نظام اقتصادی، از دهه هشتاد به این سو، گرایش کلی به سمت تمرکز فزاینده وجود داشته است. البته تمرکز حداکثر، زمانی حاصل می‌شود که مالکیت، مدیریت و کنترل رسانه‌ها و صنایع ارتباطی به سازمانهای حکومت مرکزی متکی باشد یا نوعی تبانی با حکومت مرکزی وجود داشته باشد و در واقع مردم بر آن نظارتی واقعاً دموکراتیک نداشته باشند.
هرچند برخی اوقات فشارهای سیاسی مایه ی تمرکز است، اما نیروی محرکه اصلی ناشی از نرخ بهره یا جریان‌های سرمایه است. علاوه بر این، عواملی نظیر فشارهای اقتصادی ناشی از تغییرات در روش‌‌های تولید و پخش، رقابت برای تیراژ و آگهی و افزایش هزینه‌های تولید، و ملاحظاتی اساسی‌تر نظیر تورّم، رکود، نارسایی مدیریت و در برخی موارد سیاست‌های مالیاتی یا دیگر تدابیر دولتی را باید بدان افزود. به‌تدریج که صنعت ارتباطات یکپارچه‌تر شده است مطبوعات، رادیو تلویزیون و انفورماتیک مبدل به اجزای یک ماشین غول‌پیکر میشوند. برخی کشورها برای جلوگیری از چنین تمرکز قدرت عظیم، تدابیر سخت یا قوانین ضدّ تراست اتخاذ کرده‌اند، اما عملاً مکانیسم‌های انحصارگرا بر این تدابیر فایق آمده‌اند. نکته قابل توجه دیگری که باید در نظر داشت آن است که تعدد، تکثر و تنوع رو به فزاینده رسانه‌ها یا شبکه‌های رادیوـ تلویزیونی، در اغلب مواقع عملاً تضمین کننده تنوع و تکثر افکار و عقاید و صداها نیست. گاه در عمل به دلیل رهبری و هدایت یکسان رسانه‌ها یا مدیریت واحد، آنها عملاً تکرارکننده یک صدا، یک فکر و یا یک عقیده هستند و نه دیدگاه‌های متفاوت.
بدین ترتیب رسانه‌ها به عنوان ابزاری پدید آمدند که بر تما‌می‌حیات جامعه اثر نهادند و وظایفی دشوار در راه نزدیکی جوامع به یکدیگر و نزدیک سازی گروه‌ها در یک جامعه با یکدیگر تقبل نمود و آموزش را مرزهایی نو بخشیدندو راه‌هایی تازه در راه بی انتهای آموختن فراهم ساختند. تفریح و تفنن را به صوری تازه صورت بخشید و غنای فرهنگ فراغت را موجب گردیدند. داده‌های خبری را به صورتی بی سابقه در تاریخ حیات انسان پخش کردند و سرعتی مافوق تصور بدان بخشیدند. لیکن همین وسایل، چنانچه به درستی به کار نیایند، موجبات پیدایی کارکردهای نامطلوب را فراهم خواهند ساخت. کارکردها و یا وظایفی که بر تعداد بیماران روانی خواهد افزود، تعادل حیات را ناپدید خواهند ساخت و انهدام بشریت را موجب خواهند شد.
۲-۱۳- اینترنت:
اینترنت، رسانه‌ای با توان بسیار گسترده و بالاست، اما شرکتهای نسبتاً ک‌می‌توانسته‌اند از آن به شکل موفقیت آمیز بهره‌برداری کرده و در جهت مقاصد تبلیغ خود به کار گیرند. جذابیت اینترنت به دلیل آن است که از طریق آن به شکل مستقیم و یک به یک میتوان با تک تک مخاطبان ارتباط برقرار کرد.
اینترنت دارای مزایای است به شرح ذیل:
۱- بازار هدف: یکی از مزایای اصلی شبکه اینترنت توانایی هدف قراردادن گروه های بسیار مشخصی از افراد با حداقل اتلاف پوششی شبکه است.
۲- طراحی پیام: در نتیجه هدف قراردادن دقیق و معین مخاطبان، پیامها را میتوان برای جذب نیازها و خواسته‌های مشخص مخاطبان مورد نظر، طراحی کرد. هنگا‌می‌که ما دقیقاً مخاطبان را شناسایی می‌کنیم اطلاعات بهتری در خصوص نیازها و خواسته‌های آنها فراهم می‌کنیم از این رو پیام تبلیغ ما بسیار جذب کننده خواهد بود..
۳- قابلیت تعاملی: ماهیت تعاملی شبکه اینترنت، باعث درگیری بیشتر مخاطب می‌شود. کسانیکه از سایتهای شبکه دیدن می‌کنند، به حد کافی علاقه‌مند به آن هستند و هنگا‌می‌که با مخاطب از طریق اینترنت ارتباط برقرار می‌شود این ارتباط یک ارتباط دو طرفه است. او اگر خواسته‌ای داشته باشد، احتیاج به اطلاعات بیشتر داشته باشد و یا خواهان برخی از مطالب خاص باشد، به شکل همزمان با ما ارتباط داشته و اطلاعات خواسته شده را کسب میکند. این برخلاف سایر رسانه‌هاست که تقریباً یک طرفه هستند.
۴- دسترسی به اطلاعات: وقتی کاربران رایانه از یک سایت شبکه دیدن می‌کنند، می‌توانند اطلاعات فراوانی به دست آورند. همچنین میتوان اطلاعات جدید را فوراً در اختیار مخاطبان قرار داد.
۵- خلاقیت: طراحی مناسب یک سایت می‌تواند باعث جلب توجه مخاطبان و ایجاد علاقه نسبت به آن شود.
۲-۱۴-تاریخچه اینترنت:
ایجاد توسعه شبکه اینترنت در ابتدا به عنوان تجربه تحقیقاتی نسبتاً محدودی بود که به منظور ارائه فن آوری انتقال بسته‌ای اطلاعات از اواخر دهه ۱۹۶۰ آغاز شد، به واسطه آن که این تجربه در آژانس پروژه‌های تحقیقاتی پیشرفته وزارت دفاع آمریکا ایجاد شده بود به شبکه آرپانت موسوم گردید. استفاده اولیه از آرپانت به جهت پیشبرد پروژه‌های نظامی‌بسیار سریع صورت می‌گرفت و در واقع به منظور ایفای چنین نقشی در فعالیتهای نظامی‌ایالات متحده آمریکا پیش بینی شده بود. اما تقریباً در اوایل این طرح آژانس پروژه‌های تحقیقاتی پیشرفته دریافت که این شبکه سازوکاری مؤثر را برای دانشمندان و محققان به منظور ایجاد ارتباط الکترونیکی فراهم می‌آورد. از این رو، اندیشه گسترش و تقویت این شبکه در سطح کلان و فراتر از عرصه‌های نظامی‌تقویت شد. در جریان تکامل شبکه اینترنت لازم است از شبکه بنیاد ملی علوم آمریکا نام برد که نقشی اساسی در تکامل و توسعه این شبکه ایفا کرد. در اوایل دهه ۱۹۸۰ بنیاد ملی علوم آمریکا توسعه یک رشته برنامه جهت تقویت قابلیت‌های تجهیزات ابر رایانه‌ای قوی برای تحقیقات علمی‌در زمینه‌های هواشناسی، تصویر سازی پزشکی و فیزیک مولکولی را آغاز نمود. شبکه بنیاد ملی علوم تلاش کرد تا نقش فعالتری به عنوان شبکه ملی تحقیقاتی ایفا نماید. بدین ترتیب شبکه جهانی اینترنت که امروزه ما آن را به این نام می‌شناسیم، پا به عرصه وجود گذاشت. در واقع باید گفت آنچه که در شبکه اینترنت وجود دارد رابطه متقابل و بسیار پیچیده شبکه‌هاست. بسیاری از شبکه‌ها آزادراهها و پلهای اطلاعاتی به سوی اینترنت را ایجاد نموده‌اند. این آزاد راه ها داده‌ها را در سراسر شبکه‌های دور دست و بسیاری دیگر از شبکه‌ها از جمله اینترنت منتقل می‌نمایند. (پور حسینی، ۱۳۵۷).
۲-۱۵- اینترنت و تحولات ایجاد شده:
تحولاتی که اینترنت درهریک ازعرصه‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و هنری ایجاد نمود عظیم بوده است.مهمترین تحولات اینترنت درعرصه‌های زیر میباشند:
- در حوزه اجتماعی و فرهنگی: اینترنت و سازمانها (حذف، تغییرماهیت) و ایجاد شغلهای جدید.
- درحوزه سیاسی و روابط بین الملل: دولت الکترونیکی، رأی گیری و انتخابات الکترونیکی.
- درحوزه ارتباطی: آموزش الکترونیک، دانشگاههای مجازی،گروه های گفتمان، نظرسنجی اینترنتی.
- درحوزه اقتصادی:خدمات الکترونیکی، تجارت الکترونیکی، تبلیغات الکترونیکی.
- در عرصه حقوقی: حقوق سخت افزار و نرم افزار، حقوق فضای مجازی را میتوان نام برد.
۲-۱۶- کاربردهای اینترنت در دنیای نوین:
با توجه به تحولاتی که اینترنت در عصر اطلاعات و ارتباطات در زندگی انسانها ایجاد کرده است، به برخی از مهمترین کاربردهای اینترنت در دنیای کنونی خصوصاً به عنوان یک وسیله ارتباطی اشاره می‌کنیم.
- ارتباطات شخصی: پست الکترونیکی وسیله سریعی برای برقراری ارتباطات است و در عین حال ساده ترین و کاربردی ترین امکان اینترنت.
- ایمیل به دورنگار: با بهره گرفتن از این امکان میتوان به وسیله ایمیل برای کسانی که دسترسی به کامپیوتر ندارند فاکس فرستاد و یا از دورنگارآنها ایمیل دریافت کرد
- ارسال فایلها از طریق پروتکل : این امکان اجازه ارسال فایل به سایر رایانه‌ها و دریافت فایل از سایر رایانه‌های متصل به اینترنت را فراهم میکند.
- گروه های خبری: با بهره گرفتن از این امکان کسانی که اداره کننده گروه خبری هستند، می‌توانند اطلاعات و اخبار به گروه خبری خود ارسال و علاقمندان به گروه خبری مزبور، اخبار ارسالی را مطالعه نمایند.
- گفتگوی اینترنتی: با بهره گرفتن از این امکان دو یا چند کاربر می‌توانند از طریق شبکه اینترنت به هم متصل شده و به صورت آنلاین با هم به تبادل پیام، تصویر، صوت و یا فایل بپردازند.
- کنفرانس از راه دور: برگزاری جلسات از راه دور میان دو یا چند نفر از نقاط مختلف با پشتیبانی صدا و تصویر از امکانات برجسته دیگری است که در حال حاضر توسط اینترنت ارائه می‌شود.
- بانک اطلاعاتی: دسترسی به منابع اطلاعاتی از جمله کتابخانه‌های مجازی که حاوی کتب، مقالات، اطلاعاتی صوتی، تصویری از جمله دیگر خدماتی است که بر روی اینترنت ارائه می‌شود
- تلفن اینترنتی: کاربران می‌توانند از طریق شبکه اینترنت با هم به مکالمه تلفنی بپردازند.
۲-۱۷- وضعیت اینترنت در جهان:
تعداد کاربران اینترنت از زمان پیدایش آن روز به روز در حال افزایش میباشد. به طور کلی از میان جمعیت شش میلیارد و ۴٩٩ میلیون نفری کره‌ی زمین، بیش از یک میلیارد و ۸۶ میلیون نفر که معادل ٧/١۶ درصد از کل جمعیت را تشکیل می‌دهد، کاربر اینترنت هستند.
| آمار جمعیت و کاربران جهانی اینترنت |
