فصـــل اول : کلیات پژوهش
۱-۱ پیشگفتار:
عشق­ورزی و عشق به زیبایی، ویژگی مشترک انسان­هاست که از آغاز آفرینش تاکنون نه تنها جلوه خود را از دست نداده، بلکه محبوب­تر و تابناک­تر نیز شده است. « از نظر افلاطون عشق عبارت است از اشتیاق به دارا شدن خوبی برای همیشه.»(مختاری، ۱۳۷۰: ۶۸) او هدف عشق را نه زیبایی، بلکه بارور ساختن زیبایی می­داند. از آنجا که عشق از احساسات انسان سرچشمه می­گیرد و شعر نیز در وهله­ی اول عرصه ­ای برای جولان احساسات است، بنابراین، از همان آغاز یکی از مضامین اصلی شعر به شمار می­رفته و بسیاری از شاعران جهان به آن پرداخته­اند، اما همه در این عرصه موفق نبوده­اند.

شاعر غنایی موفق کسی است «که آنچه که در گوش لطیف و خوشایند می­نشیند، در برگزیدن تعبیرات مناسب و خصوصاً در برگزیدن خیالات و اندیشه­ های شعری داغ رعایت کند.»(مناصره، ۲۰۰۶: ۵۶) حمید مصدق، شاعر معاصر ایران یکی از این شاعران است و یکی از مضامینی که در شعر او برجستگی دارد، مفهوم «عشق »است، واز این جهت می­توان او را در کنار شاعرانی چون مشیری و توللی قرار داد.
صنعتی می­گوید: «حمید دوست داشت که از این لحظات زندگی­اش لذت ببرد، و به جای اینکه برای مرگ خودش گریه کند … و چیزی که کمکش می­کرد این کار را بکند، عشق بود.»(ابومحبوب، ۱۳۸۰: ۴۰).
نزار قبانی نیز همچون مصدق یکی از برجسته­ترین عرصه­ عاشقانه­سرایی است.«در همه سرزمین­های عرب­زبان هیچ شاعری مانند نزار قبانی از شهرت و محبوبیت در نزد مردم برخوردار نیست… او در دوره­ خود نزدیکترین شاعر به توده­های مختلف مردم بود.»(حسنین، بی تا: ۷). مهم­ترین مضمونی که در شعر او به چشم می­خورد، «عشق» است. نزار خود اعتراف می­ کند: «من از خانواده­ای هستم که شغل آن­ها عاشقی است. عشق با کودکان این خانواده زاده می­ شود … در خانواده ما هر طفلی در سن پانزده سالگی پیر است ودر کار عشق و عاشقی، صاحب طریقه­ای…»( شفیعی کدکنی،۱۳۸۰: ۱۱۶).
نزار قبانی و حمید مصدق دارای ویژگی­ها و خصوصیات مشترکی هستند؛ از جمله ۱- عشق به معشوق تقریباً مضمون اصلی شعر آن دو است ۲- هر دو در رشته حقوق تحصیل کرده ­اند ۳- هر دو تا حدی به مردم و جامعه و مردم گرایش دارند و… اما با وجود این، تفاوت­هایی هم در نگرش آن دو به عشق دیده می­ شود که قابل تأمل و بررسی است؛ از این جهت، ما عشق در شعر این دو شاعر را در حیطه­های عشق به معشوق (حقیقی، مجازی)، عشق به طبیعت، عشق به مردم، عشق به وطن، و زبان شعری آن دو بررسی خواهیم کرد.
۲-۱ بیان مسأله:
عنصر «عشق»، یکی از بنیادی­ترین درونمایه شعر جهان است که بیشترین حجم اشعار را در دوره­ های مختلف زندگی بشر به خود اختصاص داده است. با آن­که جوهره­ی عشق در همه جا یکسان است با این حال نمود و تجلی آن در جوامع مختلف متناسب با ویژگی­های جغرافیایی و خصلت­های قومی متفاوت است. «حمید مصدق» شاعر معاصر ایران و «نزار قبانی» شاعر معاصر عرب، شاعرانی عاشقانه­سرا هستند و مهم­ ترین مضمونی که در شعر آن­ها به چشم می­خورد «عشق» است.
۳-۱ اهمیت تحقیق:
بررسی تطبیقی درون­مایۀ «عشق» در اشعار این دو شاعر و اشتراک آن­ها در به­ کارگیری این مضمون، با توجه به اینکه از دو سرزمین مختلف هستند، اهمیت و ضرورت این تحقیق است.
۴-۱ سؤلات مورد تحقیق:

 

1. 1. این دو شاعر عشق را در معنای حقیقی به­کار برده­اند یا مجازی؟

 

1. 1. در اشعار خود بیشتر به غم عشق پرداخته­اند یا شادی عشق؟

 

1. 1. چه عواملی باعث شده برداشت هر دو شاعر از عشق به هم نزدیک باشد؟

 

1. 1. زبان شعری این دو شاعر در بیان عشق نو است یا کلاسیک؟

 

۵-۱ تعریف واژگان:
مفهوم ادبیات تطبیقی:
ادبیّات تطبیقی یعنی بررسی ادبیّات ملّی یک کشور در خارج از مرزهای آن و نیز بررسی روابط ادبیّات ملّی با ادبیّات زبان‌های دیگر و نیز سایر رشته‌های علوم انسانی و هنرهای زیبا مانند فلسفه، تاریخ. تعریف حاضر کوشیده است تا نگاهی به دو مکتب معروف در ادبیّات تطبیقی یعنی مکتب ملی با ادبیّات فرانسوی و امریکایی داشته باشد. یعنی هم به بررسی روابط ادبیات ملی با ادبیّات ملل دیگر اشاره دارد و هم رابطه ادبیّات با دیگر معرفت‌ها. در تعریفی دیگر آمده است: « ادبیّات تطبیقی از آن دسته پژوهش‌های ادبی است که باطن آن، مقایسه بین ادبیّات ملل مختلف است. برخی هم در پی مقایسه ادبیات با دیگر هنرهای زیبا و نیز مقایسه آن با سایر رشته‌های علوم انسانی مانند فلسفه، تاریخ، ادیان، مذاهب، فرق، روان‌شناسی، جامعه‌شناسی و … هستند. عده‌ای هم پا را فراتر گذاشته، بررسی رابطه ادبیّات با عرصه‌های غیرانسانی مانند علوم پایه و علوم طبیعی را در حوزه ادبیّات تطبیقی جای داده‌اند». (عبود و دیگران، ۲۰۰۱: ۸۹ و خطیب، ۱۹۹۹: ۵۰).
ادبیّات تطبیقی هر چند که به روابط بین ادبیات ملّی با زبان ویژه و ادبیّات بیگانه با آن زبان و مقایسه‌ی روابط بین نویسندگان و شاعران که دستاوردهای ادبی مشابه با زبان و فرهنگ متفاوت و نژادهای مختلف و ملیّت‌های متفاوت می‌پردازد، امّا این نکته را باید در نظر داشت که ادبیّات، صبغه نوآوری و آفرینندگی دارد و مقایسه بین آنها خود به خود به دانش نقد مربوط می‌شود. به عبارت دیگر «ادبیّات تطبیقی گونه‌ای از پژوهش‌های جدید ادبی است که هم چون هر پژوهش ادبی، در پی تقویت روح نقد است. ادبیّات تطبیقی در وضع قوانین نقد جدید مشارکت می‌ورزد». (طحّان، ۱۹۷۲: ۱۲).
۶-۱ محدودیت­ها:
مشکلات و محدودیت­های احتمالی این پژوهش، کمبود منابع مورد نیاز در کتابخانه­ های موجود و عرب بودن یکی از طرفین مورد پژوهش و نداشتن شناخت کافی نسبت به او است.
۷-۱ پیشینۀ تحقیق:
مقالات و پژوهش­های مختلفی درباره این دو شاعر معاصر انجام شده است. برخی از مقالات که زوایای ادبی از شخصیت و شعر این دو سراینده­ی معاصر عربی و فارسی را مورد بررسی قرار داده، به قرار زیر است.
«جلوه­های عشق در شعر نزار قبانی» از دکتر سید فضل الله میرقادری و مهناز دهقان، پژوهش­های نقد ادبی و سبک­شناسی، شماره ۴، تابستان ۱۳۹۰، صص ۱۷۸-۲۱۲. « نزار قبانی تنها شاعر «زن» نیست» ( بررسی اشعار سیاسی قبانی) از دکتر محمد جواد مهدوی و ربابه یزدان نژاد، فصلنامه­ لسان مبین (پژوهش ادب عربی)، سال سوم، دوره­ جدید، شماره­ هشتم، تابستان ۱۳۹۰، صص ۲۳۷-۲۵۱. « بررسی هنجاگریزی در بخشی از اشعار نزار قبانی» از حمید رضا مشایخی و سیده زینب خدادی، دو فصلنامه­ علمی نقد ادب معاصر عربی، سال دوم، شماره­ دوم، سال۱۳۹۱. « بررسی نوستالوژی در شعر حمید مصدق» از نجمه نظری و فاطمه کولیوند، فلصنامه­ی زبان و ادب فارسی، شماره­ی۴۶، زمستان ۱۳۸۹. « باستان­گرایی در شعر حمید مصدق» از دکتر فاطمه مدرسی و امید یاسینی، کاوش­نامه (مجله­ی علمی پژوهشی دانشده­ی ادبیات دا نشکاه یزد)، سال هشتم، شماره­ ۱۴، بهار و تابستان ۱۳۸۶.
۸-۱ روش کار: روش کار در این پژوهش توصیفی - تحلیلی است.
فصل دوم : مبانی تاریخی
۱-۲ گذری بر تاریخ معاصر عرب:
۱-۱-۲ مسألۀ فلسطین:
در ادبیات نوین عرب، ادبیات مقاومت از جایگاه و اهمیت ویژه­ ای برخوردار است. این ادبیات که آثار نویسندگان داخل و خارج فلسین را در برمی­گیرد، مشارکتی عظیم و سرشار از پویایی و ابداع در فرهنگ نوین عرب دارد. ادبیات مقاومت در درجه اول به رنج وستیز انسان­هایی می ­پردازد که در دام وضعیت سیاسی دشواری افتاده­اند، وضعیتی که به اجبار و بی هیچ گناهی بر آنان تحمیل شده است. لذا این ادبیات ارتباط مستقیمی با زمان و مکان دارد و با مساءل سیاسی روز درگیر است.(الجیوسی، ۱۹۹۷: ۳۲-۳۶-۹۵-۹۶)
در ادبیات مقاومت بیش از هر نوع، شعر نمود دارد و پیشتاز است، زیرا که شعر در نفوذ میان توده­ها و شوراندن و به هیجان آوردن آنان از قدرت بیشتری برخوردار است. در کل شعر هنر مقاومت است و در هر صورتی که باشد منتشر و فراگیر می­ شود و این به علت محتوای آهنگین آن در گزینش واژه ­ها و چینش آن­ها در کنار هم ونیز نیروی آن در انتقال سریع از زبان به گوش و دل، و از دهان به دهان است. بنابراین این شعر است که صلابت مقاومت مردمی و شعارهای حماسی را برای مبارزان فلسطینی به ارمغان آورده است، درحالی که قصه و نمایشنامه و امثال آن نقش ثانوی داشته اند، شایدم بدین جهت است که این انواع دیگر در ادبیات عرب نوعی جدید به شمار می آیند.( الجیوسی، ۱۹۹۷: ۹۵، شکری، ۱۹۷۰: ۳۱۷، فرزاد، ۱۳۸۳: ۳۸)
شاید بزرگترین دستاورد شعر معاصر فلسطین این باشد که به نقل درگیری­های سیاسی یا تبلیغاتی نمی­پردازد، بلکه از نظر زیبا شناسی تصویر دقیق و بدیع از وضعیت حقیقی موجود ارائه می­دهد.( الجیوسی، ۱۹۹۷: ۹۶)
ادبیات عرب با آغاز حوادث فلسطین رنگ و بوی دیگری به خود گرفت و محتوای آن تغییرات بسیاری به خود دید، و شاعران عرب در کنار عشق و توصیف طبیعت و تقلید صرف از ادبیات دوره گذشته حال و هوای تازه ای را وارد شعر عربی کردند و آن همان بیان مقاومت و حماسه فلسطین بود. از این دوره است که فلسطین از چارچوب جغرافیایی خویش فراتر می رود و گستره جهان اسلام و به خصوص کشورهای عربی را فرا می گیرد و به تبع آن ادبیات فلسطین نیز از چارچوب فلسطین فراتر رفت و همه شاعران عرب را در گیر خود کرد و اشغال فلسطین به موضوعی جهانی تبدیل شد. با این تعریف ادبیات فلسطین به مجموعه آثاری اعم از شعر و نثر گفته می شود که توسط فلسطینیان و در مفهوم عامتر به هر نوع نوشته که درباره مقامت مردم فلسطین باشد. از آن جا که رابطه تنگاتنگی میان حوادث اجتماعی و ادبیات وجود دارد و نیز فلسطین بیش از سایر کشورها همواره در تلاطم و تصادم حوادث مختلف سیاسی بود؛ لازم است قبل از بررسی ادبیات فلسطین در دوره معاصر به پیشینه تاریخی فلسطین و روند شکل گیری ادبیات این سرزمین نگاهی گذرا افکنیم. چرا که دادن تصویری از ادبیات این ملت بدون پرداختن به حوادث سیاسی و تاریخی آن امکان پذیر نیست. براین اساس ادبیات فلسطین در قالب سه دوره تاریخی بررسی می شود. نکته قابل توجه این که هم چون ادبیات سایر کشورهای عربی و اسلامی و ایران شعر، بخش عظیم و عمده ی میراث ادبی فلسطین را تشکیل می دهد. بر این اساس ادبیات فلسطین با توجه به حوادث سیاسی و تاریخی این کشور به چند مرحله تقسیم می شود: ۱- دوره تسلط عثمانی ها بر شام (که فلسطین بخشی از آن محسوب می شود) ۲- دوره ی قیومیت بریتانیا بر فلسطین ۳-دوره اشغال فلسطین و تسلط صهیونیست ها بر فلسطین و شکل گیری حکومت اشغالگر قدس (اسرائیل) و آغاز آوارگی فلسطینیان.
دوره ی اول: عثمانیان در قرن ۱۶ میلادی شام را تحت نفوذ خود در آوردند. با این فتح فلسطین هم که بخشی از شام بود جزو قلمرو حکومتی آنان گشت. در این دوره زبان رسمی حکومت، زبان ترکی بود و حکومت عثمانی عرب و استقلال داخلی آنان را به رسمیت نمی شناخت. شعر این دوره تحت تأثیر قدما و دوره رکود ادبیات عرب بود. سروده های آنان بیشتر اغراض دینی داشت. بعضی از قصاید و قطعه ها، تقلید تام و کمال از عصر انحطاط بود و شعر به علت توجه به هنرهای بدیعی و قافیه پردازی از اهداف اصلی خود دور شده بود. در واقع باید توجه داشت که شاعران این دوره دنباله روی طبیعی دوران ضعف و عقب ماندگی فکری هستند همچون شاعران عصر باز گشت (قرن ۱۲ و ۱۳) در ایران. (السوافیری، ۱۳۸۳: ۵)
دوره­ دوم: در بیست و چهارم تیر سال ۱۹۲۲ سازمان ملل طرح قیومیت بریتانیا را که این کشور به سازمان ملل پیشنهاد کرده بود، تصویب کرد. این طرح حق اعراب فلسطینی را در اداره ی کشورشان نادیده می گرفت و به دولت قیم در اداره و قانون گذاری اختیار تام می داد و هم چنین به بریتانیا مسئولیت داده شد که شرایط سیاسی، اداری و اقتصادی مناسب را برای تشکیل سرزمین یهود فراهم کند (ورود یهودیان دنیا از سال ۱۹۲۲ به فلسطین آغاز شد). اما مبارزه ی اعراب فلسطین، تحقق تؤطئه­ی صهیونیست­ها را سی سال به تأخیر انداخت و دولت یهودی در اردیبهشت سال ۱۹۴۹م. به وجود آمد. در این دوره فلسطینیان مبارزه ی مسلحانه و غیر مسلحانه را رها نکردند و سرانجام در آوریل ۱۹۳۶م. قیامی بزرگ با هدف بیرون راندن یهودیان شروع شد. این واقعه به انقلاب ۱۹۳۶ معروف شد. خواسته­ های مردم در این انقلاب جلوگیری از ورود یهودیان به فلسطین و جلوگیری از فروش زمین به یهودیان بود. مبارزات با شدت بیشتری ادامه یافت و مهمترین نتیجه آن لغو تصمیم تقسیم فلسطین و اعلام به پایان رسیدن ورود یهودیان به فلسطین شد. (همان: ۹۴-۱۰۲)
انقلاب ۱۹۳۶ نخستین رویدادی بود که زمینه پیدایش نسل اول شاعران فلسطین شد. قبل از انقلاب ۱۹۳۶ شعر این دوره از ضعف و تقلید گذشتگان فاصله گرفته بود، اما هنوز از قید و بند آرایش های بدیعی رها نگشته بود. تحول اصلی شعر، در حول و حوش انقلاب ۱۹۳۶ به وقوع پیوست. در این دوره شاعر بلند گوی حاکمان نبود، بلکه برای مردم و همراه مردم زندگی می کرد و با درد ها و شادی ها همراه بود. در این مرحله شاعران بالاترین نقش را در توسعه ی فرهنگ خود و بیشترین بهره را در افزایش آگاهی خویش داشتند. سزاوار است که شاعران این مرحله را قافله سالار شعر معاصر فلسطین به حساب آوریم. (همان: ۱۱۵-۱۱۸)
شاعران این دوره شکل کلاسیک قصیده را برای بیان تجربیات خویش به کار گرفتند. چرا که در برابر تهدید انگلیسی ها و صهیونیست ها قرار داشتند که خواهان از میان برداشتن هویت عربی فلسطین و شخصیت فلسطینیان بودند؛ از این رو شاعران فلسطینی برای حفظ اصالت فرهنگی و شناخت میراث های فرهنگی و سنتی خود از آن بهره جستند. از طرف دیگر این قالب دارای قافیه یکسان است و استفاده از آن در تظاهرات مردمی آسانتر و روان تر انجام می گیرد. به این ترتیب شعر این دوره به گونه ی یک اعلامیه در می آمد، شعری که به فریادها، شعارها و خطبه ها می مانست. در میان شاعران برتر این دوره، عبدالرحیم محمود و ابو سلمی را می توان نام برد. این نسل، نسل اصیل مقاومت است که در جنگ جهانی دوم و فاجعه ۱۹۴۸م. می­زیست و همواره جستجوگر مفاهیم پربار آزادی، رهایی، استقلال، دادخواهی و انتقام بود.(درویش، ۱۳۵۸: ۲۹)
دوره ی سوم: این دوره با فاجعه ۱۹۴۸م. یعنی تأسیس دولت اسرائیل در فلسطین آغاز شد. انقلاب و مبارزه مسلحانه بین سال های ۱۹۳۶ تا ۱۹۴۸، تحقق نقشه­های صهیونیست را به تأخیر افکند. اما در برابر این کنش­ها، انگلیسی­ها به برخی از دست نشاندگان عرب خود روی آوردند تا با میان­داری آنان در صحنه سیاسی فلسطین، ­مانع مبارزه و اعتصاب­های مسلحانه­ی فلسطینیان شوند و متأسفانه همین طور هم شد.(همان: ۱۰)اسرائیل در سال ۱۹۴۸ تأسیس شد و دوران آوارگی و رنج و بدبختی فلسطینیان آغاز شد. انقلابی که درسال ۱۹۳۶ طوفانی را بر پا کرده بود و شاعران انقلابی بسیاری از قبیل ابراهیم طوفان و دلاورانی چون عزالدّین قسام را پرورش داده بود، در سال ۱۹۴۸ به خاموشی گرایید و از آن حالت انقلابی چه در زمینه سیاست، چه ادبیات و شعر بیرون آمد و در هاله­ای از ناامیدی فرو خزید. (همان)
۲-۲ مروری بر شعر معاصر عرب:
۱-۲-۲ نهضت جدید:
اصولاً نمی­ توان برای هر تحول یا رخداد سیاسی، اجتماعی و یا هر تحول دیگری، زمان دقیق و معینی ذکر کرد، چرا که غالباً این دگرگونی­ها تدریجی صورت می­گیرد و یک سلسله علت­های ریز و درشت دست به دست هم می­ دهند ودر لحظه­ای که همه چی برای جا به جایی آماده است، تنها یک جرقه برای بروز اولین رویداد کافی است و پس از آن سایر رویدادها که در حقیقت در جامعه شکل گرفته است و آماده­ی زایش می­باشد، یکی پس از دیگری با سرعت رخ می­نماید. همانند یک اثر هنری، یک شعر، که به محض کامل شدن در ذهن و ناخودگاه هنرمند، در پی بروز اولین مصراع و یا اولین نغمه که جاری شد، بقیه آثار تا پایان پیا پی متولد می­ شود. بنابراین درمورد علل این گونه مسائل باید با تأمل بیشتری به بررسی پرداخت.
بیشتر مورخان (عمدتاً غربی)، دوره­ بیداری اعراب را غالباً از زمان حمله­ی ناپلئون به مصر در سال ۱۷۹۸م می­دانند و می­گویند که این کشورگشا، چون دید که جهل و بی­سوادی حاکم بر بلاد مصر است، برای جلب اعتماد مردم(و به خیال خود) دست به اصلاحات زد و گروهی از دانشمندان و صنعتگران را با خود به مصر آورد. و اقداماتی از جمله ساختن مدرسه، تأسیس روزنامه و کتابخانه و… انجام داد و بدین ترتیب اعراب از آگاهی نسبت به پیشرفت­های غرب مبهوت و حیران شدند و با گشوده شدن این دریچه، نور ضعیفی اندک اندک بر تاریکی اعراب تابیدن گرفت و به مرور بیشتر بیشتر گردید.
البته باید توجه داشت که قبل از حمله ناپلئون به مصر چه گذشته است و اعراب در چه وضعیتی بوده ­اند؟ واقعیت این است که ترک­ها تنها فاتحانی جنگجو بودند بی آن­که از تمدن، سیستم حکومت و سیاست پیشرفته­ای برخوردار باشند. آنان تمدن بیزانس را ویران کردند و قسطنطنیه را فتح کردند البته این ویرانی برای اروپا ضرر چندانی نداشت، چرا که صاحبان این تمدن به اروپا گریختند و در ایجاد نهضت جدید اروپا با گسترش آثار یونانی و رومی کمک شایانی کردند در حالی که بلاد شام و مصر با تاخت تاز ترک­ها و امثال آن­ها سخت ضربه خورد، به­ طوری که حیات عقلی و ادبی تا حد زیادی دستخوش نابودی گردید؛ جز اندک رمقی که در پرتو «الازهر» ادامه داشت.
بدین ترتیب جامعه عربی در حد اعلای فشار و ناامنی مادی و فرهنگی قرار داشت و از درون منتظر چیزی بود که به نوعی اورا از خواب گران بیدار کند. در اینجا بود که با حمله ناپلئون به مصرف ملت این سرزمین در حقیقت نخستین ملتی از اعراب بودند که سر از ربقه اطاعت عثمانیان به در کردند و خواهان آزادی و استقلال شدند. مسأله مهمی که پس از حمله­ی ناپلئون، به مردم این سامان اعتماد به نفس داد، این بود که دانشمندان و باستان شناسان فرانسوی برای بررسی آثار باستانی مصر دست به حفاری و اکتشاف زدند و پرده از رازهای تمدن دیرین مصر برداشتند و در پی آن رشته خاص در باستان شناسی به نام «مصر شناسی» به ­وجود آمد. مصریان بدین ترتیب به عظمت باستانی تمدن خود واقف شدند و احساس حقارتی که دربرابر غربیان داشتند از دست دادند و با اتکا به پشتوانه­ی فرهنگی و قومی خود دست به جنبش و مبارزه زدند. از آن طرف اروپاییان شیفته­ی مصر و سایر سرزمین­های شرق گردیدند و شرق شناسی یا به قول عرب­ها علم استشراق را به وجود آوردند.
بعدها فرانسوی­ها از مصر رفتند. علتش این بود که عثمانی­ها با انگلیسی­ها همدست شدند و آنان را از مصر بیرون کردند و مصر تحت اشغال انگلیس درآمد. در دوره­ سلطه­ی انگلیس بر مصر با ایجاد رسم کاپیتولاسیون، عملاً اقتصاد مصر به دست بازرگانان خارجی افتاد، فرق و درماندگی سراسر مصر را فراگرفت. انواع درگیری­ها برسر تسلط بر مصر میان دول اروپایی برقرار بود که دودش به چشم ملت مصر می­رفت و آن اقلیت آگاه هم دربرابر توده­ی بی­خبر نمی­توانست کاری بکند. تا اینکه سرانجام همان درس­خواندگان زمان محمد علی، اقدام به بیداری ملت از طریق کتاب و مقاله کردند به­ طوری که شهر قاهره مرکزی برای جنبش فکری عرب درآمد و هرچه در توان داشتند برای بیداری ملت بکار می­گرفتند. (شمعدانی، ۱۳۷۱: ۱۸)
۲-۲-۲ کلاسیک­های نو:
از آن هنگامی که ادب عرب از خواب جمود و خمود خود کم کم بیدار شد و نخستین گام­ها را در دوره­ نهضت جدید برداشت نزدیک به یک قرن شاعران در این اندیشه سیر می­کردند که شعر دارای معیارهای محکم همیشگی و ابدی است و باید از شاعران گذشته پیروی کرد. یعنی یک نوع بازگشت ادبی در شعر عرب رخ داد در اکثر جاها چنین بازگشتی رخ نموده است از جمله در ایران که پس از دوران سلطه­ی سبک اصفهانی و هندی که بعضی شاعران بیکار با آن مضمون­سازی افراطی پدر شعر و خواننده شعر را درآورده بودند، بازگشت به شاعران بزرگ گذشته تنها راه رهایی شعر از ابتذال و انحطاط شناخته شد. در قرن هیجدهم در اروپا نیز بازگشت به کلاسیک روی داد، البته با زمینه­ فلسفی در قرن نوزدهم، پارناسین­ها یا طرفداران هنر برای هنر مثل لوکنت دولیل در آثار خود به «هومر» و «سوفوکل» و «هوراس» نظر داشتند.

گليسين بتايين
بتا- آلانين بتايين

 

محافظ اسمزي
محافظ اسمزي

 

 

 

در گياهان، استرس‌هاي سرما، خشكي و شوري، تجمع اسميت‌ها و آنتي اكسيدان‌هاي سازگار را تحريك مي‌كنند . در مخمر و جانوران، مسيرهاي پروتئين كينازهاي فعال شده با ميتوژن (MAPK)، مسئول توليد اسميت‌ها و آنتي اكسيدان‌هاي سازگار هستند. اين مسيرهاي MAPK بوسيله دريافت كننده‌ها/ حسگرهايي چون پروتئين تيروزين كيناز، دريافت كننده‌هاي جفتي G-protein و هيستيدين كينازهاي دو جزئي، فعال مي‌شوند. از بين اين پروتئين‌هاي دريافت كننده، هيستيدين كينازها بطور واضح در گياهان شناسايي شده‌اند .
1-14-5-1-پرولین
بيش از 70 درصد ترکيبات آمينی توليد شده در زمان تنش شوری را پرولين تشکيل می­دهد. در واقع پرولين مهمترين ترکيب آمينی تجمع يافته در گياهان در زمان وقوع تنش شوری می­باشد و به نظر می­رسد تجمع ساير ترکيبات آمينی در زمان تنش شوری، اهميت کمتری داشته باشد .[Karamanos, 1995] اگرچه پرولين در تمام اندام­های گياه در طی تنش تجمع می­يابد، ولی سريع­ترين و وسيع­ترين انباشت را در برگ­ها دارد ] حيدری شريف­آباد، 1380[. تجمع پرولين تحت شرايط تنش با افزايش ميزان پيش­ماده­های بیوسنتز پرولين نظير اسيد گلوتاميک، اورنی­تين و آرژنين در ارتباط می­باشد ]اشرف و فولاد، 2007[. افزايش توليد پرولين در اثر تنش شوری باعث می­ شود، گلوتامين که پيش­ماده ساخت کلروفيل و پرولين است، کمتر در مسير بيوسنتز کلروفيل شرکت داشته باشد ] حيدری شريف­آباد،1380[. نحوه سنتز پرولين به صورت دياگرام شکل (1-4) می­باشد ]اشرف و فولاد، 2007[.
شکل1-9-مراحل سنتز پرولين
رهنمون و همکاران ]1392[، تأثير سطوح مختلف شوري را بر تغييرات پرولین در 47 ژنوتیپ بادام بررسی و گزارش کردند که به موازات انباشت يون­هاي سديم و كلر در برگ، ميانگين محتواي پرولين آزاد به طور معني­دار و با الگوي خطي از 7/37 در ژنوتيپ هاي بادام شاهد به 9/117ميكرومول بر گرم مادة تر در ژنوتيپ­هاي تحت 75 ميلي مول نمك افزايش یافت.
] غلامی و راحمی، 1389[ اثر تیمار شوری را بر برخی از خصوصیات بیوشیمیایی پایه GF₆₇₇ بررسی و گزارش کردند که میزان پرولین با افزایش غلظت شوری تا 60 میلی مولار به­ طور معنی­داری نسبت به گیاهان شاهد افزایش یافت. افزایش بیشتر غلظت شوری تا 75 میلی­مولار، تاثیر معنی­داری بر افزایش غلظت پرولین نداشت.
]دژمپور و همکاران، 1391[، اثر تنش شوری کلریدسدیم در چهار سطح (0، 3، 6 و 9 دسی زیمنس بر متر) را بر تغییرات محتوای پرولین برخی از پایه­ های جنس پرونوس شامل HS₃₀₂ (P. armeniaca × P. cerasifera)، پایه بذری HS₃₁₂ وHS₃₁₄ (Prunus amygdalus × P. persica)، پایه GF₆₇₇ و رقم سهند، بررسی و گزارش کردند، اگر چه غلظت پرولين برگ با افزايش سطوح شوري افزايش معنی­داری داشت، اما در اين خصوص ژنوتيپ ها، عكس العمل متفاوتي از خود نشان دادند .بیشترین میزان افزایش در محتوای پرولین در پایه بذری HS₃₁₄ و در تیمار شوری 9 دسی زیمنس بر متر، مشاهده شد.
با اعمال تنش خشکی روی نهال­های دو رقم بادام به نام­های راميلت و گاريگوس گزارش شد، در اثر تنش خشکی در رقم گاريگوس مقدار زيادی تنظيم­کننده­ های اسمزی در برگ­ها تجمع پيدا کرد که در حفظ تورژسانس برگ­ها در اين شرايط نقش مهمی دارد .
بن‌حسنی و همکاران ، با بررسی اثر کلرید سدیم با غلظت‌های 100، 200 و 400 میلی‌اکی والان بر لیتر بر روی پایه آتلانتیکا عنوان کردند که میزان پرولین به‌طور معنی‌داری در همه تیمارها افزایش یافت و بیشترین میزان پرولین در تیمار 400 میلی‌اکی والان بر لیتر مشاهده شد. ایشان گزارش کردند که محتوای پرولین در پایه آتلانتیکا بسیار زیاد است که این نشان می‌دهد که پایه آتلانتیکا می‌تواند به‌عنوان پایه مقاوم به شوری برای گونه ورا مورد استفاده قرار گیرد.

]جلیل مرندی و همکاران، 1388[، تحمل دو پايه سيب گمي و M₂₆ را به غلظت­هاي مختلف نمک کلرورسديم در محيط کشت نودسونسي مورد ارزيابي قرار دادند. نتایج تحقیقات آنها نشان داد که غلظت پرولین در پایه گمی تا تیمار 80 میلی مولار و در پایه M₂₆ تا تیمار 60 میلی مولار کلروسدیم به­ طور معنی­داری نسبت به گیاهان شاهد افزایش یافت. در مجموع، آن­ها گزارش کردند که پایه گمی در مقایسه با پایه M₂₆ در شرایط کشت درون شیشه ­ای، تحمل بیشتری به شوری داشت.
1-14-5-2-کربوهیدرات­های محلول و نامحلول
در بيشتر درختان ميوه در اثر تنش­های شوری و خشکی، تخريب و هيدروليز مولکول­های درشت تر نظير نشاسته و تبديل آنها به ترکيبات قندی نظير ساکاروز و بعد به مولکول­های کوچک­تری مانند گلوکز و فروکتوز باعث منفی­تر شدن پتانسيل آب در سلول­ها و تنظيم اسمزی می­ شود . در واقع بين افزايش تجمع اين ترکيبات و مقاومت به تنش درگياهان، ارتباط مستقيمی وجود دارد .
] غلامی و راحمی، 1389[ اثر تیمار شوری را برخی از خصوصیات بیوشیمیایی پایه GF₆₇₇ بررسی و گزارش کردند که میزان قندهای محلول در شرایط تنش شوری با غلظت­های کمتر (15، 30 و 45 میلی مول در لیتر) کمی کاهش یافت ولی در تیمار شوری با غلظت­های بالاتر ( 60 و 75 میلی مول در لیتر) نسبت به گیاهان شاهد مقداری افزایش نشان داد. کاهش میزان قندهای محلول می ­تواند به دلیل کاهش میزان آسیمیلاسیونCO2 و کاهش میزان فتوسنتز در شرایط تنش شوری و خشکی باشد و افزایش میزان قندهای محلول در شرایط تنش شوری در غلظت­های 60 و 75 میلی مول در لیتر به دلیل کاهش و توقف رشد رویشی در اثر کاهش رطوبت و کاهش جذب آب می باشد [Levitt, 1980]
با بررسی اثر تنش شوری بر رشد رويشی و توليد ميوه دو رقم توت فرنگی السانتا و کرونا گزارش شد که در هر دو رقم با افزايش سطح شوری، مقدار گلوکز، فروکتوز، سوکروز و نشاسته کاهش يافت و کاهش در ميزان اين کربوهيدرات­ها در رقم السانتا بيشتر از رقم کرونا بود. محققين کاهش ميزان کربوهيدرات­ها را به دلیل کاهش سطح برگ در نتيجه کاهش فتوسنتز گياه دانستند .
بن‌حسنی و همکاران ، با بررسی اثر کلرید سدیم با غلظت‌های 100، 200 و 400 میلی‌اکی والان بر لیتر بر روی پایه آتلانتیکا گزارش کردند که بیشترین تجمع قند­های محلول در تیمارهای 200 و 400 میلی‌اکی والان بر لیتر مشاهده شد.
]جلیل مرندی و همکاران، 1388[، تحمل دو پايه سيب گمي و M₂₆ را به غلظت­هاي مختلف نمک کلرورسديم در محيط کشت نودسونسي مورد ارزيابي قرار دادند. نتایج تحقیقات آنها نشان داد که غلظت قندهای محلول در پایه گمی تا تیمار 100 میلی مولار و در پایه M₂₆ تا تیمار 80 میلی مولار کلروسدیم به­ طور معنی­داری نسبت به گیاهان شاهد افزایش یافت.
چارتزولاکيس و همکاران ، اثر تیمار شوری را روی نهال­های 5 ساله دو رقم زيتون کورونيکی و ماستويديس بررسی و گزارش کردند شوری باعث افزايش ميزان مانيتول تا حد 3/41 درصد در رقم ماستويديس و تا حد 8/15 درصد در رقم کورونيکی شد.
ديچيو و همکاران ، با تحقيقی روی برخی از ارقام زيتون بيان کردند که تنظيم اسمزی در شرايط تنش خشکی و شوری باعث افزايش مقاومت گياهان نسبت به تنش می­ شود و مکانيسمی است که گياهان را از اثرات منفی تنش محافظت می­ کند و از آنجايی که درختان زيتون قادرند به خوبی در شرايط تنش خشکی تنظيم اسمزی را انجام دهند، لذا مقاومت آنها به خشکی بيشتر است. تنظيم اسمزی در اين درختان با تجمع يک سری ترکيبات سازگار در سلول­های گياهی انجام می­گيرد و با بهره گرفتن از اين ترکيبات تورژسانس سلول­ها حفظ شده و روزنه­ها در طول دوره تنش نيز می­توانند باز بمانند و همين مسئله باعث می­ شود که درختان زيتون در طول دوره شوری و خشکی نيز، فتوسنتز خود را حفظ کنند.
1-14-6- اثرات تنش شوری بر پراکسیداسیون لیپیدها در بادام و ساير درختان ميوه
اسید­های چرب غیر اشباع^[35] (PUFA) از مهم­ترین ترکیبات لیپید­های غشاء هستند که در برابر پراکسیداسیون بسیار آسیب­پذیر هستند. یکی از اصلی­ترین اثرات تخریبی و مضر ROS ها، توانایی آن­ها برای شروع واکنش­های زنجیره­ای اکسیداتیو اسید­های چرب غیراشباع است که منجر به پراکسیداسیون لیپیدها و تخریب غشاء می­ شود . پراکسیداسیون لیپید­ها با حمله رادیکال­های فعال اکسیژن آغاز می­ شود. رادیکال هیدروکسیل و اکسیژن یکتا، می­توانند با گروه متیلن PUFA واکنش داده و رادیکال­های پروکسی و هیدرو پراکسید­ها مزدوج را تولید نمایند .
PUFA-H+X^•PUFA^•+X-H
PUFA^•+O₂PUFA-OO^•
رادیکال پروکسیل تشکیل شده، بسیار واکنش­پذیر است و قادر است تا زنجیره واکنش­های پراکسیداسیون را تشویق کند.
PUFA–OO^•+PUFA–HPUFA–OOH+PUFA^•
تشکیل دی‌ان‌های مزدوج تغییر یافته وقتی اتفاق می­افتد که رادیکال­های آزاد، به هیدروژن­های گروه متیل حمله می­ کنند و باند دوگانه را جدا کرده و منجر به آرایش مجدد باند­ها شوند ،(شکل 1-5).

شکل 1-10- یک دی­ان معمولی با باند دوگانه (A) که در اثر حمله رادیکال­های آزاد باند­های دوگانه آرایش مجدد و متفاوت با فرم اولیه پیدا می­ کنند به عنوان دی­ان ای مزدوج تغییر یافته شناخته می­شوند (B).
آنزیم لیپواکسیژناز (لینولئات: اکسیژن اکسیدوردوکتاز)، یکی از آنزیم­ های اکسیداتیو است که هیدرو پراکسیداسیون اسید­های چرب غیر اشباع را کاتالیز می­ کند و پراکسیداسیون لیپید­ها را سرعت می­بخشد . افزایش فعالیت لیپواکسیژناز، نشانه افزایش پراکسیداسیون لیپید تحت شرایط تنش است .
اندازه گیری محصولات نهایی پراکسیداسیون لیپید­ها، یکی از راه­های تشخیص تنش اکسیداتیو است [Smirnof, 1993]. درنتیجه پراکسیداسیون اسید­های چرب غیر اشباع، آلدئید­های غیر اشباع α و β مانند 4-هیدروکسی نوننال^[36] (4-HNE) و مالون دی­آلدئید^[37] (MDA) تولید می­شوند. این ترکیبات ثانویه آلدئیدی حاصل از پراکسیداسیون لیپید­ها، به طور معمول به عنوان شاخص تنش اکسیداتیو محسوب می­شوند .
مالون دی­آلدئید یک آلدهید فعال و ترکیبی الکترون ‌دوست است که معمولاً به شکل خالص دیده‌ نمی‌شود . تجمع مالون دی­آلدئید در شرایط تنش سبب افزایش نفوذپذیری غشاء پلاسمایی شده و نشت یونی افزایش می‌یابد ]ریزی و همکاران، 2009[.
اثر تنش شوری در چهار سطح 0، 40، 80 و 120 میلی مولار بر تغییرات محتوای مالون دی­آلدئید در 8 جنس مختلف بادام شامل P. reuteri، P. lycioides ،P. glauca ، P. elaagnifolia، P. arabica،P. oreientalis ، P. communis و P. scoparia بررسی و گزارش شد که در جنس P. lycioides با افزایش غلظت شوری تا 120 میلی مولار، غلظت مالون دی­آلدئید به­ طور معنی­داری افزایش یافت در حالی­که در جنس­هایP. elaagnifolia،P. oreientalis و P. communis با افزایش غلظت شوری تا 120 میلی مولار، غلظت مالون دی­آلدئید به­ طور معنی­داری کاهش یافت. در سایر جنس­های مطالعه شده، ابتدا با افزایش غلظت شوری تا 40 میلی مولار، غلظت مالون دی آلدهید افزایش و سپس با افزایش بیشتر غلظت شوری، غلظت آن کاهش یافت. آن­ها پیشنهاد کردند که بررسی تغییرات غلظت مالون دی­آلدئید نمی­تواند به عنوان یک فاکتور تعیین کننده به منظور تشخیص جنس­های حساس از متحمل به شوری به­کار رود .
حبیبی و امیری ]1392[، تغییرات در محتوای مالون دی­آلدئید را در دو پاية نارنج و پونسیروس تحت شرایط تنش شوري درون شيشه اي با غلظت­های 0، 50، 100، 150 و 200 میلی مولار بررسی و گزارش کردند که محتوای مالون دی­آلدئید با افزایش غلظت شوری در هر دو پايه افزایش يافت. در مجموع، پاية پونسیروس میزان مالون دی­آلدئید بيشتري نسبت پاية پونسيروس داشت. طبق نتايج به دست آمده، پاية نارنج در شرايط درون شيشه­اي، مقاوم­تر از پاية پونسيروس به تنش شوري بود و تحمل بيشتري در سطوح بالاي شوري داشت.
بررسی واکنش‌های بیوشیمیایی پنج رقم انگور در چهار سطح پتانسیل آب خاک نشان داد پایداری نسبی غشاء سلولی، با افزایش شدت تنش خشکی کاهش یافت. درصد پایداری نسبی در 5/1- مگاپاسکال در ارقام خوشناو، شاهانی و بیدانه سفید نسبت به بقیه ارقام بطور معنی‌داری کاهش یافت .
در مطالعه دیگری، دو پایه حساس و مقاوم سیب به تنش خشکی بررسی و نتایج نشان داد، در اثر تنش خشکی میزان مالون دی­آلدئید در پایه حساس افزایش بیشتری ‌یافت .
1-15- اثرات تنش شوری بر وضعیت عناصر غذایی در بادام و ساير درختان ميوه
مكانيسم­هاي مختلفي در جهت تحمل شوري وجود دارند كه از جمله آنها می­توان به توزيع يكنواخت يون­هاي نمكي در داخل واكوئل هاي سلول، تجمع متابولیت­هاي متعادل كننده اسمزی در داخل سيتوپلاسم، قابليت كاهش جذب كلر يا سديم توسط ريشه­ها و عدم انتقال كلر يا سديم به قسمت­ های هوايي اشاره کرد .
در تحقیقات انجام شده روی گیاهان مختلف تحت شرایط تنش شوری نشان داده شده است که سديم، باعث عدم تعادل اسمزی، تخريب غشا­های سلولی، کاهش رشد، جلوگيری از تقسيم و بزرگ­شدن سلول­ها می­ شود، ولی پتاسيم در حفظ تعادل اسمزی، باز و بسته شدن روزنه­ها و فعال­سازی تعدادی از آنزيم­ها نظير پيروات­کيناز موثر می­باشد . گياه به صورت انتخابی جذب پتاسیم را به سدیم ترجيح می­دهد ولی در صورت بيشتر بودن غلظت يون سديم در محلول خاک، کمبود پتاسیم در گياه قطعی است .
پتاسيم علاوه بر ايفاي نقش اساسي در متابوليسم‌هاي حياتي، در شرايط تنش شوري بسيار با اهميت جلوه مي‌كند به نحوي كه مديريت كارآمد پتاسیم در مقابل سدیم در گياه در بقاي آن در شرايط شوري اساسي است . برخي گياهان توانايي اين را دارند كه سيتوپلاسم سلول­هاي خود را از كاهش شديد مقادير پتاسیم محافظت كرده و از واكوئل‌ها به عنوان مخزني براي بافر كردن يون پتاسيم بهره ببرند. در همين رابطه گياهان متحمل توانايي آن را دارند كه مقادير پتاسیم سيتوسولي خود را در حضور کلرید سدیم بهتر حفظ نمايند .
نیتروژن یکی از اجزای تشکیل دهنده بسیاری از مولکول­های مهم از قبیل پروتئین ها، اسیدهای نوکلئیک، برخی هورمون ها (از قبیل ایندول استیک اسید و سایتوکینین) و کلروفیل می باشد ]حیدری شریف آباد، 1381[. درختان میوه می توانند نیتروژن را به فرم نیترات^[38] و یا به فرم آمونیوم^[39] و همچنین مولکول اوره از خاک جذب نمایند. سپس نیتروژن به گروه آمینی که از بنیانهای ساختمانی پروتئین ها و آنزیم­ها، هستند تبدیل می گردد ]بابالار و پیرمرادیان، 1387[. نیتروژن به عنوان یک فاکتور اصلی تعیین کننده رشد گیاه می باشد. تاثیر نیتروژن روی رشد رویشی، گلدهی، تشکیل میوه، محصول دهی، رسیدگی و مسایل فیزیولوژی پس از برداشت برای اکثر محصولات باغبانی ثابت شده است ]ملکوتی و طباطبایی، 1384[. کاهش جذب نیتروژن در محیط شور می ­تواند به علت کاهش تراوایی ریشه گیاه، کاهش فعالیت میکروبی خاك، کاهش جذب نیترات در اثر عرضه زیاد آنیون کلر در محیط ریشه و کاهش فعالیت نیتراتی شدن در خاك باشد ]حیدری شریف آباد، 1382[. همچنین گزارش شده است، کاهش ميزان تجمع نيتروژن در برگ گیاهان تحت شرایط تنش شوری می ­تواند ناشي از اثر آنتاگونيسی يون كلر درجذب نيترات، كاهش متابوليسم نيتروژن در اثر كاهش فعاليت آنزيم نيترات ردوكتاز برگ و كاهش مصرف آب بدليل كاهش جذب آب توسط گياه باشد . کمبود نیتروژن در گیاهان تحت شرایط تنش شوری به صورت زرد شدن برگ­ها یا رنگ پریدگی (کلروز^[40]) به خصوص در برگ­های پیر گیاه مشاهده می­ شود ]کافی و همکاران، 1378[. به علاوه کمبود نیتروژن در گیاه ممکن است سبب باریکی و اغلب چوبی شدن ساقه شود. این چوبی شدن ممکن است ناشی از ساخت بیش از حد کربوهیدرات ها باشد ]کافی و همکاران، 1378[.

مدل نوروفیزیولوژیکی بر اساس تقویت انقباض درون­گرای عضله بوسیله­ی رفلکس کششی می­باشد. هنگامی که احتمال کشش بیش از اندازه و پاره شدن عضله وجود داشته باشد، گیرنده­های کششی
ایمپالس­های عصبی را به نخاع فرستاده و در نهایت این عمل واکنشی، اثر بازدارندگی بر کشش بیشتر تار عضلانی دارد. زمانی که کشش سریعی صورت می­گیرد، باعث افزایش تنش عضله به طور رفلکسی می­ شود.بطورکلینخستین گیرنده­ی حساس دوک­های عضلانی­اند، که نسبت به اندازه و میزان تغییر در درازای تار عضلانی پاسخ می­ دهند و ایجاد یک رفلکس کششی می­ کنند، که این پاسخ در نهایت موجب تقویت فعالیت انقباضی عضله موافق و افزایش مقدار نیروی تولیدی می­ شود (۵۶). نوع دیگر از گیرنده­های کششی، اندام وتری گلژی موجود در تاندون­ها می­باشد، که بوسیله نیروهای کششی حاصل از انقباض تار عضلانی برانگیخته می­شوند و نقش تدافعی در پاره شدن عضله یا تاندون تحت شرایط بیشینه دارند. بنابراین هنگامی­که تارهای عضلانی کشیده می­شوند، تغییر درازای تارها بوسیله دوک عضلانی^[۴۸] تشخیص داده

می­ شود و رفلکس کششی برانگیخته می­ شود و در پاسخ ، یک سری تکانش­های متوالی توسط نرونآوران گیرنده اولیه^[۴۹] به نخاع شوکی ارسال می­ کنند. در نخاع شوکی، نرون­آوران مستقیماً با نرون حرکتی آلفا جفت شده و تکانه­هایی را به تار عضلانی اسکلتی برگردانده و موجب انقباض آن­ها می­ شود (۲۸).
در مباحث نوروفیزیولوژیکی باید مواردی مانند پدیده عصب­گیری و بازدارندگی متقابل را نیز در نظر گرفت. بر اساس عصب­گیری متقابل، تمام اعصاب عضلات موافق، مخالف، کمکی^[۵۰] و حتی ثابت­کننده­ها^[۵۱] از یک مرکز کنترل کننده عصبی واحد و پیچیده عصب­گیری می­شوند و به صورت هماهنگ با یکدیگر عمل می­ کنند. بر اساس بازدارندگی متقابل در این چرخه، قبل از حرکت ارادی و عضلات موافق، حرکت سریع گروه عضلات مخالفرخ می­دهد و بدین طریق انرژی ضروری برای حرکت به کمترین میزان می­رسد و از آسیب­دیدگی عضلات مخالف جلوگیری می­ شود. بنابراین عمل پیش حرکت در حرکات پلایومتریک موجب تسهیل عمل بازدارندگی متقابل می­ شود که این سازگاری در بهبود چرخه کشش- انقباض نقش بسزایی دارد (۳۵).
۲-۴- طراحی^[۵۲] برنامه ­های تمرینی پلایومتریک
طراحی برنامه تمرینی بازتاب کننده­ آگاهی مربی از روش­ها و ارزیابی مناسب ورزشکار و توان بالقوه جسمانی وی می­باشد. طرح تمرین باید ساده، هدفمند و انعطاف­پذیر باشد تا بتوان آن را با میزان سازگاری ورزشکار به کوشش­های فیزیولوژیکی و پیشرفت در اجرا تغییر داد، اصول برنامه­ ریزی تمرینات پلایومتریک، تمرینات هوازی و قدرتی می­باشد. معمولاً در طراحی برنامه ­های تمرینی از جمله تمرینات پلایومتریک باید عواملی مانند: اصل ویژگی تمرینات، اصل اضافه­بار فزاینده، مرحله گرم کردن^[۵۳]، سرد کردن، نوع، حجم، شدت، تعداد جلسات، مدت، استراحتو نحوه پیشرفت و دستگاه انرژی­زا را مد نظر قرار داد(۱۷).
۲-۴-۱- اصل ویژگی^[۵۴] تمرینات پلایومتریک
در تمرین­های ورزشی، اصل ویژگی مربوط به سازگاری­های عصبی- عضلانی و متابولیک نوع بخصوص از اضافه­ بار است. فشار ورزشی، مانند تمرینات قدرتی در گروه خاص عضلات موجب سازگاری قدرتی ویژه در بخش­های عضلانی بخصوصی می­ شود. برای رسیدن به آثار تمرینی از چرخه­ی کشش- کوتاه شدن، باید از سطوح ویژه­ای از مقاومت، سرعت و فضا (مسافت معین) بهره گرفت. بنابراین برای طراحی تمرینات پلایومتریک باید مواردی مانند: شدت، مدت، ویژگی تمرین و پیش بینی اضافه بار (مقاومت^[۵۵]، زمان^[۵۶]، فضا^[۵۷]) را مورد توجه قرار داد (۳۵).
۲-۴-۲- اصل اضافه بار فزاینده
اضافه بار در یک برنامه تمرینی پلایومتریک بصورت مقاومتی، مکانی (فضایی) و اضافه بار زمانی می­باشد. اضافه بار مقاومتی را به شکل کشش سریع یک اندام یا تمام بدن در یک انقباض برون­گرا می­توان اعمال کرد که نظیر غلبه بر نیروهای فزاینده گرانش می­باشد و در نتیجه سقوط از ارتفاع حاصل می­ شود. اضافه بار زمانی، در تمرینات پلایومتریک معمولاً با تمرکز روی اجرای سریع و شدید فعالیت در حدّ توان فرد است و اضافه بار فضایی را در چرخه کشش- کوتاه شدن از طریق گسترش دامنه حرکتی که ورزشکار باید کاربرد نیروها را در داخل آن اجرا کند، صورت می­گیرد (۳۵). در برخی از پژوهش­ها نیز برای حفظ اصل اضافه بار، حجم تمرین را بوسیله­ی تعداد دفعات هر عضو درگیر در یک حرکت و تعداد ست­ها افزایش
می­ دهند(۱۲،۱۴ و ۴۰). اضافه بار استفاده شده در پژوهش حاضر نیز بر اساس تغییر تعداد ست­ها و تکرارها و اضافه بار زمانی می­باشد. اضافه بار نامناسب ممکن است تأثیر تمرین را از بین ببرد و یا موجب کوفتگی و آسیب عضلانی بشود.
۲-۴-۳- گرم کردن و سرد کردن
بدلیل تأکید تمرینات پلایومتریک بر وضعیت بدنی، قامت، انعطاف­پذیری، تعادل، پایداری و جنبش­پذیری
، باید پیش از آغاز تمرینات پلایومتریک با استفاده صحیح حرکات گرم کردن بدن را برای این تمرینات آماده ساخت. به طور ایده آل گرم کردن باید به اندازه­ای باشد که بدن را به گونه مؤثر و در حد کافی برای تمرینات اصلی آماده سازد و در عین حال از خستگی بی مورد نیز جلوگیری کند. توان دینامیکیگرم کردن برای ابتدای تمرین­های پلایومتریک برنامه­ ریزی شده و زمان آن بین ۲۰ تا ۳۰ دقیقه می­باشد (۱۶). یک برنامه گرم کردن خوب شامل گرم کردن عمومی^[۵۸] و ویژه^[۵۹] است. گرم کردن عمومی شامل حرکت­هایی برای گروه اصلی عضلات و بالا بردن دمای بدن می­باشد، که بسته به نوع، شدت فعالیت و محیط اطراف متفاوت است. گرم کردن ویژه، برای آماده سازی افراد برای فعالیت­های بخصوصی طراحی می­ شود که به آمادگی ذهنی، هماهنگی بین الگوهای حرکتی و آمادگی بین سیستم عصبی^[۶۰] کمک خواهد کرد. این نوع گرم کردن برای انواع فعالیت­های ورزشی به خصوص سرعتی و توانی پیشنهاد می­ شود (۹). برای گرم کردن می­توان از کشش­های غیر­فعال، قدم زدن، حرکات جست و خیز پیشرفته، دوهای نرم، حرکات جانبی و پهلو به پهلو و حرکات نوسانی بازوها برای گرم کردن شانه­ها استفاده نمود. در پایان تمرین باید زمانی را بسته به حجم تمرین به سرد کردن بدن اختصاص داد. در مرحله سرد کردن بیشتر روی فعالیت­های کم فشار مانند دوی نرم، کشش و راه رفتن تمرکز می­ شود. ورزشکاران پیشرفته ممکن است زمان تمرین و فعالیت طولانی­تر داشته و به زمان بیشتری برای برگشت به حالت اولیه نیاز داشته باشند (۱۷).
۲-۴-۴- نوع تمرین
نوع تمرین­های پلایومتریک تابع بخشی از بدن می­باشد که تمرینات را اجرا می­ کند. سازماندهی این تمرینات بر پایه سه گروه عضلات اصلی، الف) عضلات ناحیه­ی پا و لگن، ب) عضلات ناحیه­ی تنه یا بخش میانی بدن و ج) عضلات قفسه سینه و کمربند شانه­ای و بازوها می­باشد(۲۸).
۲-۴-۵- حجم و مقدار تمرین
حجم تمرین به کار انجام شده در یک جلسه یا دوره تمرینی گفته می­ شود. معمولاً تعداد دورها و تکرارها (تعداد دفعات تمرین در اجرا) متناسب با نوع، پیچیدگی و شدت حرکات چرخه­ی کشش- کوتاه شدن، سطوح مختلف و تجربیات متفاوت ورزشکاران می­باشد. همچنین مقدار تمرین تابع عواملی مانند سطح برنامه، زنجیره پیشرونده حرکت و میزان پیشرفت ورزشکار است (۳۵). اصولاً برای دستیابی به حداقل اثر تمرینات ۳-۲ نوع تمرین با ۶-۳ تکرار(۷۸) و حداکثر تأثیر ۱۲-۶ تکرار در نظر گرفته می­ شود(۷۶). حجم تمرینات پلایومتریک برای اندام تحتانیمعمولاً به صورت تعداد کل تماس­های پا (یک یا دو پا) با زمین در هر جلسه تمرین و در جهش­های طولی مقدار مسافت طی شده در هر وهله مبنای پیشرفت در نظر گرفته می­ شود. بطور مثال برای مقدار مسافت طی شده، در مراحل اولیه، مسافت ۳۰ متر را مبنا قرار می­ دهند که این فاصله همزمان با پیشرفت برنامه و توانایی ورزشکار به طور فزاینده تا ۱۰۰ متر در هر تکرار افزایش می­یابد (۱۷) و برای تعداد کل تماس پا برای اولین جلسات تمرینی پلایومتریک، برای افراد مبتدی بین ۶۰ تا ۱۰۰ بار تماس پا با زمین با شدت پایین، ورزشکاران در حد متوسط بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ بار تماس پا با زمین با شدت کم تمرین و برای ورزشکاران ماهر و با تجربه کافی، حد پایین تا متوسط تمرین بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ بار تماس پا با زمین در یک جلسه مناسب می­باشد که در جدول (۲-۲) آورده شده است.
جدول (۲-۲). شدت تمرینات پلایومتریک برای افراد مبتدی، متوسط و پیشرفته متناسب با فصل تمرینات(۱۷)

 

سطح
شدت	پیشرفته	متوسط	مبتدی
کم تا متوسط	۱۲۰ تا ۲۰۰	۱۰۰ تا ۱۵۰	۶۰ تا ۱۰۰	خارج از فصل مسابقات
متوسط تا زیاد	۱۵۰ تا ۲۵۰	۱۵۰ تا۳۰۰	۱۰۰ تا ۲۵۰	پیش از فصل مسابقات
متوسط	_

فناوری از یک سو باعث حذف برخی مشاغل شده و از سویی دیگر مشاغل جدید فراوانی را ایجاد خواهد کرد.
کارآفرینی لازمه‌ی توسعه‌ی فناوری و توسعه‌ی فناوری بستر کارآفرینی است.
ضرورت تقویت بستر کارآفرینی مبتنی بر فناوری اطلاعات یعنی شبکه‌ی دیتا توسط دولت

 

 

 

۷

 

نقش دولت الکترونیکی در کارآفرینی

 

حشمت خلیفه سلطانی

 

۱۳۸۶

 

—-

 

اصلاحات ساختاری و نهادسازی، ایجاد مؤسسات آموزشی دولتی- خصوصی، آموزش از راه دور رسانه‌یی، مشاوره‌های مالی- فنی و مدیریتی

 

 

 

۸

 

شناخت و بررسی اقتصادی، مالی، بازار و سرمایه‌گذاری در بخش ICT کشور

 

مسعود نیلی

 

۱۳۸۶

 

کیفی- مطالعات تطبیقی

 

بررسی و شناخت ویژگی‌های عمومی ارتباطات و فناوری اطلاعات در دنیا و ایران و جایگاه ایران در شاخص‌های بین‌المللی
گزینه‌های پیش روی و چشم‌انداز مطلوب سرمایه‌گذاری در بخش ارتباطات و فناوری اطلاعات
نقش دولت و سیاست‌های سرمایه‌گذاری در حوزه فناوری اطلاعات
ارزیابی شاخص‌ها و وضعیت مالی بنگاه‌های صنعت ارائه خدمات مخابراتی کشور

 

 

 

۹

 

ارائه‌ الگویی یکپارچه از عوامل موثر فناوری اطلاعات در انجام فعالیت‌های کارآفرینانه

 

علی اکبر آقاجانی

 

۱۳۸۶

 

کیفی- بررسی پدیده‌ی خاص با بهره گرفتن از دیدگاه‌های تئوریک

 

لزوم توجه به کارآفرینی‌های مبتنی بر فناوری اطلاعات در کشور
کارآفرینی بانوان با بهره گرفتن از فناوری‌های اطلاعات
استفاده از بخش خصوصی جهت توسعه‌ی زیرساخت‌های فناوری اطلاعات
اقدام به تشویق کارآفرینی در بخش تولید محصولات فناوری اطلاعات با نگرش بر صادرات
تعیین نهاد متولی فناوری اطلاعات
ایجاد مراکز رشد و شهرک‌های فناوری
اعطای تسهیلات و حمایت از کارآفرینی‌های مبتنی بر فناوری اطلاعات

 

 

 

۱۰

 

مشارکت فناوری اطلاعات در کارآفرینی

 

سید علی‌رضا حجازی

 

۱۳۸۳

 

—-

 

به بررسی نقش فناوری اطلاعات در توسعه‌ی کارآفرینی پرداخته است.
هفت ویژگی موثر فناوری اطلاعات در کارآفرینی را احصا کرده است.
کارآفرینی لازمه‌ی توسعه‌ی فناوری و توسعه‌ی فناوری بستر کارآفرینی است.
دولت باید بستر کارآفرینی در حوزه‌ی فناوری اطلاعات که همان شبکه‌های ارتباطی و اطلاعاتی است، را توسعه داده و امکان دسترسی آسان همگان به این شبکه‌ها را فراهم نماید.
فناوری از یک‌سو در اثر افزایش بهره‌وری، نیاز به نیروی انسانی را کاهش داده و از سوی دیگر تنوع فعالیت‌ها و مشاغل جدید را باعث می‌شود که برای نیروی انسانی بیشتری اشتغال ایجاد می کند.

مشاغل را می‌توان در دو دسته مشاغل مبتنی بر اطلاعات و مشاغل مبتنی بر صنعت اطلاعات طبقه‌بندی کرد. به دسته‌ی اول صنعت اطلاعات و دسته‌ی دوم صنعت فناوری اطلاعات گوییم

 

 

 

• • رابت جی پترلا^[۷۲] (۲۰۰۰)، تحقیق مروری را با عنوان آیا تمرینات ورزشی، روش درمانی موثری برای استئوآرتریت زانو می باشد؟ انجام دادندف آنها در یک جستجوی کامپیوتری تحقیقات بین سالهای ۱۹۶۶ تا ۲۰۰۰ را یافتند و مورد مطالعه قرار داداند نتایج نشان داد تمرین درمانی تاثیرات کم تا متوسطی بر درد بیماران مبتلا به استئوآرتریت زانو دارد و همچنین تاثیرات کمی بر کاهش ناتوانی فرد گزارش کردند(Robet 2000).

 

• رایلی^[۷۳] و همکاران (۱۹۹۹)، در تحقیقی به منظور بررسی اثربخشی تمرینات خانگی بر روی درد و ناتوانی بیماران مبتلا به استئوآرتریت زانو ۱۹۱ مرد و زن مبتلا به استئوآرتریت زانو را در گروه دو گروه تمرین درمانی دریافت نموده و کنترل طبقه بندی نمودند، به گروه تمرین درمانی برای مدت ۶ هفته تمرینات قدرتی انجام داده و کنترل درمانی دریافت ننمودند و به این نتیجه رسیدند که میانگین میزان درد در بیماران مبتلا به استئوآرتریت گروه تجربی نسبت به گروه تجربی نسبت به گروه کنترل به طور معنی داری کاهش یافته بود آنها همچنین بیان نمودند که عملکرد فیزیکی گروه تجربی نسبت به گروه کنترل به طور معنی داری بهبود یافته است(Orally 2001).

 

• روگیند^[۷۴] و همکاران (۱۹۹۸)، در تحقیقی به بررسی یک برنامه فیزیوتراپی شامل تمرینات قدرتی، کششی و تمرینات ایستادن از حالت نشسته، بر بیماران مبتلا به استئوآرتریت زانو، پرداختند. تمرینات قدرتی بیماران شامل تقویت عضلات چهار سر ران، نزدیک کننده ها و دور کننده های ران، همسترینگ و شکمی بود. تمرینات کششی نیز شامل کشش عضلات پشت ساق پا، همسترینگ و نزدیک کننده های ران بود. نتایج تحقیق نشان داد که این برنامه فیزیوتراپی باعث کاهش درد، افزایش قدرت عضلانی و سرعت راه رفتن بیماران مبتلا به استئوآرتریت زانو می شود(Rogid 1998).

 

• هرلسون^[۷۵] و همکاران (۱۹۹۸)، به بررسی تاثیر یک برنامه درمانی شامل تقویت عضلات چهار سر ران به صورت ایزومتریک و ایزوتونیک، تمرین دوچرخه ثابت، تمرینات عملکردی مانند ایستادن روی دو پا یا یک پا و ایسادن روی تخته تعادل بر بیماران مبتلا به استئوآرتریت زانو پرداختند. نتایج حاصل این بود که این تمرینات باعث بهبود عملکرد حسی و حرکتی عضلات چهار سر ران و همچنین کاهش ناتوانی بیماران مبتلا به استئوآرتریت زانو می گردد(Harlson 1997).

 

• ای تینگر^[۷۶] و همکاران (۱۹۹۷)، در یک تحقیق به مقایسه اثر تمرینات هوازی و تمرینات مقاومتی با یک برنامه آموزش سلامتی در افراد مسن مبتلا به استئوآرتریت زانو پرداختند به این نتیجه رسیدند که در افراد شرکت کننده در برنامه تمرین مقاومتی یا هوازی کاهش درد بیشتر از افرادی بوده است که در برنامه آموزشی شرکت نموده اند(Ettinger 1997).

 

• جی گرین^[۷۷] و همکاران (۱۹۹۵) در تحقیقی تحت عنوان مقایسه اثربخشی آب درمانی و تمرینات خانگی بر روی بیماران مبتلا به استئوآرتریت زانوبه این نتیجه دست یافتند که تفاوت معنی داری بین اثر بخشی آب درمانی و تمرینات خانگی بر عملکرد عینی و ذهنی بیماران مبتلا به استئوآرتریت زانو وجود ندارد(Green 1997).

  1. 1. جمع بندی کلی

   

   

 

با توجه به تحقیقات مذکور روش های غیر دارویی مختلفی از قبیل: تمرین در آب، تمرین در خشکی، الکتروتراپی، طب سوزنی، لیزر درمانی برای درمان استئوآرتریت به کار برده شده است، که از میان این روشها سه روش؛ تمرین در آب، تمرین در خشکی و الکتروتراپی به خاطر هزینه های کم و تاثیر زیاد، بیشتر مورد استقبال محققان و پزشکان قرار گرفته است. اما در مورد این که تاثیر کدام یک از این روشها بر روی قدرت عضلانی اندام تحتانی و سرعت راه رفتن بیماران مبتلا به استئوآرتریت زانو موثرتر است تحقیقی صورت نگرفته است. تحقیق حاضر در نظر دارد ابتدا اثر بخشی این روش ها را مورد بررسی قرار داده و سپس اثربخشی این سه روش (تمرین در آب، تمرین در خشکی، فیزیوتراپی) را مورد مقایسه قرار دهد.
فصل سوم:
روش شناسی پژوهش

 

• 1. 1. مقدمه

   

   

 

تحقیق حاضر به بررسی مقایسه بخش تمرین در آب، خشکی و الکتروتراپی در بیماران مبتلا به استئوآرتریت زانو پرداخته است. در این فصل ابتدا به معرفی جامعه آماری چگونگی گزینش آزمونی ها پرداخته، سپس توضیحاتی در مورد روش های جمع آوری اطلاعات لازم، ابزار و وسایل مورد نیاز ارائه شده و سرانجام روش های آماری مورد استفاده در این تحقیق و شیوه های تجزیه و تحلیل اطلاعات به دست آمده بیان شده است.

 

• 1. 1. روش تحقیق

   

   

 

با توجه به اینکه آزمودنی های پژوهش انسان می باشند و امکان کنترل تمامی پارامترهای مربوط وجود ندارد می توان گفت این تحقیق از نوع نیمه تجربی با سه گروه تجربی و یک گروه کنترل با طرح پیش آزمون و پس آزمون است که به بررسی و مقایسه اثربخشی تمرین در آب، در خشکی و الکتروتراپی در بیماران مبتلا به استئوآرتریت زانو پرداخته است.

 

• 1. 1. جامعه آماری

   

   

 

جامعه آماری این تحقیق زنان سالمند ۵۰ تا ۶۵ سال مبتلا به استئوآرتریت زانو که در شهرستان رباط کریم ساکن هستند و به بیمارستان فاطمه زهرا(س) مراجعه نموداند، که طبق آمار بیمارستان حدود ۷۰ نفر می باشد.

 

• 1. 1. نمونه آماری و روش نمونه گیری

   

   

 

آزمونی های که توسط پزشک بر طبق شاخص های انجمن روماتولوژی آمریکا و درجه بندی کلگرن و لارنس از بین بیماران ارجاع داده شده به مراکز فیزیوتراپی بیمارستان فاطمه زهرا(س) به صورت غیر تصادفی انتخاب شده اند. حداکثر و حداقل حجم نمونه با بهره گرفتن از جدول مورگان محاسبه شد و با توجه به اینکه افراد در این تحقیق به چهار گروه (سه گروه تجربی و یک گروه کنترل) تقسیم شدند، ۶۰ زن سالمند مبتلا به استئوآرتریت زانو به عنوان نمونه انتخاب شدند و به چهار گروه ۱۵ نفری (سه گروه تجربی و یک گروه کنترل) تقسیم شدند. ولی از میان ۱۵ نفر گروه تمرین در خشکی سه نفر در اواسط انجام پژوهش تمرینات را ترک کردند و از میان ۱۵ نفر گروه الکتروتراپی نیز دو نفر در اواسط انجام پژوهش گروه را ترک کردند و گروه تمرین در آب و کنترل هر دو همان ۱۵ نفر باقی ماند. در نتیجه گروه تمرین در آب ۱۵ نفر، گروه تمرین در خشکی ۱۲ نفر، گروه الکتروتراپی ۱۳ نفر و گروه کنترل ۱۵ نفر بودند و در کل نمونه آماری این پژوهش ۵۵ نفر بودند.

 

•