شکل ‏۴‑۱۰- تغییرات C_{p min} با افزایش زاویه رمپ جهت t_r / d = 0.1

تاثیر افزایش ارتفاع و زاویه رمپ بر شدت توربولانسی^[۵۰] جریان

شدت توربولانسی که از رابطه بدست می ­آید برابر با نسبت سرعت­های نوسانی (u_t) به سرعت متوسط (U) می­باشد. در شکل (۴-۱۱) تغییرات شدت توربولانسی در طول جت و در پایین­دست رمپ در فاصله mm 8 از کف داکت برای رمپ A (t_r/d=0.1, =5^°)، ارائه شده است که در آن Z فاصله از پای رمپ می­باشد. روند کیفی تغییرات شدت توربولانسی در پایین­دست سازه هواده با روند قید شده در مطالعات اروین و همکاران (۱۹۹۵) که در فصل ۲ شکل (۲-۱۰) به آن اشاره شد، تطابق دارد.

شکل ‏۴‑۱۱- تغییرات شدت توربولانسی در طول جت در پایین­دست رمپ B (t_r/d=0.1, =10^°)
در شکل­های (۴-۱۱) و (۴-۱۲) به ترتیب تاثیر تغییرات افزایش ارتفاع و زاویه رمپ بر شدت توربولانسی ماکزیمم جریان عبوری از روی رمپ و در پایین­دست آن نشان داده شده است. نتایج مطالعات اروین و همکاران (۱۹۹۵) در رابطه با تاثیر افزایش زاویه بر روی شدت توربولانسی جریان در شکل (۲-۱۰) دیده می­ شود که بر اساس آن با افزایش زاویه رمپ، شدت توربولانسی جریان افزایش می­یابد. مطابق شکل­های (۴-۱۲) و (۴-۱۳) نیز می­توان نتیجه گرفت که مقادیر شدت توربولانسی ماکزیمم در دو حالت ارتفاع ثابت رمپ و افزایش زاویه آن و زاویه ثابت رمپ و افزایش ارتفاع آن، افزایش می­یابد. البته با افزایش ارتفاع در زاویه ثابت رمپ، نرخ افزایش شدت توربولانسی ماکزیمم جریان بیشتر می­باشد که این موضوع بیانگر حساسیت بیشتر شدت توربولانسی به افزایش ارتفاع رمپ می­باشد.
رابطه بیانگر وابستگی سرعت­های نوسانی به انرژی جنبشی توربولانسی (k) بوده که طبق آن سرعت­های نوسانی با جذر انرژی جنبشی توربولانسی رابطه مستقیم دارد. در جریان عبوری از روی رمپ، هنگام افزایش زاویه و ارتفاع نسبی رمپ سرعت جریان افزایش یافته فلذا انرژی جنبشی توربولانسی افزایش پیدا می­ کند. نتیجتا سرعت­های نوسانی نیز افزایش یافته و به تبع آن شدت توربولانسی افزایش می­یابد.
شکل ‏۴‑۱۲- تغییرات شدت توربولانسی ماکزیمم با افزایش ارتفاع نسبی رمپ جهت _ramp = ۵^°
شکل ‏۴‑۱۳- تغییرات شدت توربولانسی ماکزیمم با افزایش زاویه رمپ جهت t_r / d = 0.1

پروفیل­های سرعت جریان عبوری از روی رمپ

نحوه تغییرات سرعت در جهت جریان و بردارهای سرعت متوسط بالاخص در ناحیه چرخش از پارامترهای مهم بیان کننده­ وضعیت جریان عبوری از روی رمپ می­باشد. شکل­های (۴-۱۴) و (۴-۱۵) کنتورهای سرعت در جهت جریان و بردارهای سرعت متوسط برای جریان عبوری از روی رمپ هواده، به ترتیب برای رمپ­های B (t_r/d=0.1, =10^°) و D (t_r/d=0.2, =10^°) را به نمایش گذاشته­اند. با توجه به این شکل­ها، سرعت در جهت جریان در مقطع انتهایی رمپ به دلیل وجود رمپ و کاهش سطح مقطع داکت، به مقدار ماکزیمم خود رسیده و بعد از ورود به ناحیه چرخش، در نزدیکی کف داکت مقادیر منفی به خود می­گیرد و رفته رفته در جهت جریان از مقادیر منفی سرعت کاسته شده و در نهایت در مقطع انتهایی ناحیه چرخش سرعت منفی مشاهده نمی­ شود و سپس جریان به حالت عادی خود بر می­گردد.
با توجه به کنتورهای سرعت ترسیمی مشاهده می­ شود که افزایش سرعت جریان بر روی رمپ­های با زاویه کوچک­تر به دلیل جمع شدگی تدریجی مقطع داکت از روند نسبتا یکنواختی برخوردار بوده در حالی که در روی رمپ­های با زاویه بزرگتر این افزایش با شدت بیشتری صورت گرفته است و بر عکس، کاهش سرعت جریان در پایین­دست رمپ­ها با زاویه بزرگتر با شدت کمتری صورت پذیرفته است. همچنین ناحیه چرخش بلافاصله پایین­دست رمپ در تمامی حالات به وضوح قابل مشاهده می­باشد.
کنتورهای سرعت در جهت جریان
بردارهای سرعت متوسط جریان
شکل ‏۴‑۱۴- کنتورها و بردارهای سرعت متوسط جریان عبوری از روی رمپ B (t_r/d=0.1, =10^°)
کنتورهای سرعت در جهت جریان
بردارهای سرعت متوسط جریان
شکل ‏۴‑۱۵- کنتورها و بردارهای سرعت متوسط جریان عبوری از روی رمپ D (t_r/d=0.2, =10^°)

پروفیل­های توزیع فشار

فشار کل (P_t) در جریان سیال غیر قابل تراکم برابر حاصل جمع فشار استاتیک (P) و فشار دینامیک (P_d=0.5 U²) می­باشد که در مسیر جریان تغییرات آن­ها عکس یکدیگر می­باشد. شکل (۴-۱۶) کنتورهای فشار استاتیک را در نزدیکی رمپ هواده تعبیه شده در داکت، برای رمپ­های A، B و D نمایش می­دهد. در این شکل­ها، تاثیر وجود رمپ در کف داکت، بر روی نحوه توزیع فشار جریان در حوالی رمپ به خوبی برای رمپ­های مختلف مشاهده می­ شود. به طور کلی فشار استاتیک جریان در نزدیکی کف داکت در ابتدای رمپ به دلیل تغییر شیب بستر داکت افزایش موضعی را نشان می­دهد ولی از مقدار آن در بالای رمپ به علت کاهش ارتفاع مقطع جریان و در نتیجه افزایش سرعت جریان به تدریج کاسته شده و در انتهای رمپ به حداقل مقدار خود تنزل می­یابد. بلافاصله بعد از رمپ با جداشدگی جریان و تشکیل لایه برشی و تفکیک میدان جریان به ناحیه اصلی در بالای لایه برشی و ناحیه چرخش در زیر آن، توزیع فشارهای استاتیک دچار دگرگونی می­گردد.
در ناحیه چرخش هر چقدر به کف داکت نزدیک­تر می­شویم از مقدار فشار استاتیک کاسته شده، به طوری که مینیمم مقدار آن در کف بلافاصله پایین­دست رمپ مشاهده می­گردد. در خارج از ناحیه چرخش و با دور شدن از رمپ، از تاثیر رمپ بر میدان فشار جریان کاسته شده و همانطور که از آرایش کنتورهای فشار مشهود است، افت­های فشار استاتیک در مسیر جریان متناسب با نیروهای اصطکاکی اعمالی، با شدت یکنواخت و ملایمی رخ می­دهد.
با مقایسه کنتورهای فشار استاتیک رمپ­های مختلف نشان داده شده در شکل (۴-۱۵) می­توان به تاثیر هندسه رمپ بر میدان فشار پی برد. با ثابت بودن ارتفاع رمپ و صرفا با افزایش زاویه رمپ، مهمترین تغییر همانا افزایش فشار در ابتدای رمپ B نسبت به رمپ A می­باشد و از طرفی با ثابت بودن زاویه رمپ و فقط با افزایش ارتفاع رمپ، تغییر اصلی در آرایش کنتورهای فشار در ناحیه چرخش بلافاصله پایین­دست رمپ مشاهده می­ شود به طوری که با افزایش ارتفاع رمپ (رمپ D نسبت به رمپ A) تغییرات فشار در محدوده­ وسیع­تری با توجه به افزایش قابل توجه ناحیه چرخش قابل تشخیص می­باشد و در این ناحیه فشار استاتیک کاهش قابل توجهی را در رمپ D نسبت به رمپ B نشان می­دهد.
رمپ A (t_r/d=0.1, =5^°)
رمپ B (t_r/d=0.1, =10^°)
رمپ D (t_r/d=0.2, =10^°)
شکل ‏۴‑۱۶- تغییرات فشار استاتیک در نزدیکی رمپ­های مختلف
جهت بررسی بهتر، پروفیل­های فشار استاتیک برای رمپ D (t_r/d=0.2, =10^°) در مقاطع مختلف داکت در شکل (۴-۱۷) ارائه شده است که در آن­ها به خوبی تغییرات فشار استاتیک قبل، روی و پایین­دست رمپ نمایش داده شده است. در موقعیت بالادست رمپ، مقطع (a)، توزیع یکنواخت فشار در مقطع را شاهد هستیم و در مقطع واقع در ابتدای رمپ، مقطع (b)، فشار در نزدیکی کف افزایش یافته و با فاصله گرفتن از کف به وضعیت توزیع یکنواخت باز می­گردد. در مقاطع انتهایی رمپ و ابتدای ناحیه چرخش، مقاطع (c و d)، مینیمم مقدار فشار استاتیک در کف و بیشترین انحراف از توزیع یکنواخت رخ می دهد و در مقاطع انتهای ناحیه چرخش و پایین این ناحیه، مقاطع (e و f)، بازگشت جریان به حالت توزیع یکنواخت فشار را شاهد هستیم. افت حاصله در فشار داخل داکت ما بین بالادست رمپ و پایین­دست ناحیه چرخش، مقاطع (a و f)، ناشی از افت­های اصطکاکی و موضعی جریان داکت می­باشد.
(a) (b)
© (d)
(e) (f)
شکل ‏۴‑۱۷- توزیع فشار استاتیک در مقاطع مختلف داکت برای رمپ D (t_r/d=0.2, =10^°) و
Z/t_r: a:-15.7, b:-5.7, c:-0.17, d:5.34, e:6.84, f:14.34
رابطه­ عکس فشار دینامیک با فشار استاتیک با مقایسه شکل­های (۴-۱۵) و (۴-۱۷) کاملا مشخص می­باشد به طوری که با یکنواخت بودن پروفیل فشار استاتیک در مقطع بالادست رمپ، بردارهای سرعت نیز حالتی یکنواخت دارند. در ابتدای رمپ و در کف داکت با مشاهده افزایش مقدار فشار استاتیک، بردارهای سرعت در کف داکت با کاهش روبرو می­شوند. در انتهای رمپ با کاهش یافتن مقدار فشار استاتیک در کل مقطع، متناسبا پروفیل سرعت در کل ارتفاع مقطع دچار افزایش می­ شود. در پایین دست رمپ با تشکیل لایه برشی و ناحیه چرخش زیر این لایه، سرعت­های در خلاف جهت جریان در بردارهای سرعت نمایان گردیده و همزمان مقادیر فشارهای پایین در نزدیکی کف در پروفیل­های فشار بروز می­نماید. در نهایت با بازگشت پروفیل فشار به حالت تقریبا یکنواخت در پایین­دست ناحیه چرخش، بردارهای سرعت نیز به طور تقریبی یکنواخت می­شوند.
فصل پنجم
نتایج تحلیل عددی جریان
با هوادهی

نتایج تحلیل عددی جریان – با هوادهی

مقدمه

در این فصل به بحث و بررسی نتایج حاصل از جریان عبوری از روی رمپ به ازائ درصدهای مختلف هوادهی پرداخته خواهد شد. نتایج مدل عددی در حالت هوادهی جریان با نتایج مدل آزمایشگاهی دانشگاه UMIST منچستر مقایسه و مدل کالیبره شده است. مشخصه­های مختلف هیدرولیکی جریان شامل ضرایب فشار در کف، پروفیل­های سرعت، ضرایب فشار رفرنس، طول کاویتی و غلظت هوا برای انواع هندسه رمپ در حالت با هوادهی، مورد مطالعه قرار گرفته و تاثیر هندسه رمپ و درصدهای مختلف هوادهی بر پارامترهای جریان از جمله میدان­های سرعت و فشار در حالت دو بعدی و سه بعدی مورد بررسی قرار گرفته است.

صحت سنجی نتایج حاصل از مدل عددی

جهت کالیبراسیون مدل عددی در حالت با هوادهی از سه پارامتر طول کاویتی، ضرایب فشار و پروفیل­های سرعت استفاده شده است که در ادامه به بررسی هر کدام در حالت دو بعدی و سه بعدی پرداخته خواهد شد.

طول کاویتی

با توجه به تعاریف بیان شده در فصل قبل در مورد طول کاویتی، شکل (۵-۱) مقایسه­ بین طول نسبی (L_c / t_r) کاویتی محاسبه ‌شده توسط مدل آشفتگی RNG k-ε در حالت دو بعدی و سه بعدی و نتایج آزمایشگاهی برای کاویتی تشکیل شده بلافاصله پایین­دست چهار رمپ مختلف در درصدهای هوادهی مختلف را نمایش می­دهد که در آن L_c طول کاویتی و t_r ارتفاع رمپ می­باشند. مطابق این شکل مدل آشفتگی مذکور در هر دو حالت دو بعدی و سه بعدی طول کاویتی را کمتر از مدل آزمایشگاهی تخمین می­زند اما دقت مدل عددی سه بعدی به علت نزدیکی بیشتر با شرایط واقعی جریان، بیشتر می­باشد.
در شکل (۵-۲) همبستگی بین نتایج حاصله از مدل عددی و نتایج نظیر آزمایشگاهی جهت طول کاویتی در حالت هوادهی %۲ نمایش داده شده است. ضریب همبستگی بین طول کاویتی مدل عددی و آزمایشگاهی به ازائ هوادهی %۲، %۶ و %۸ به ترتیب برابر ۹۷۴۶/۰، ۹۴۴/۰ و ۹۶۶۷/۰ بوده که ضریب همبستگی مناسب بدست آمده برای طول کاویتی، نشان می­دهد که شبیه سازی قابل قبولی برای جریان توسط مدل عددی در حالت سه بعدی صورت گرفته است.
شکل ‏۵‑۱- مقایسه طول کاویتی حاصل از مدل عددی در حالت دو بعدی و سه بعدی به ازائ درصدهای مختلف هوادهی با نتایج آزمایشگاهی برای رمپ­های مختلف
شکل ‏۵‑۲- همبستگی طول اتصال مجدد مدل عددی و آزمایشگاهی در حالت هوادهی β=%۲

ضرایب فشار

شکل­های (۵-۳) و (۵-۴) نحوه­ تغییرات ضریب فشار در کف داکت نسبت به فاصله از انتهای رمپ حاصل از مدل عددی در حالت دو بعدی به ازائ درصدهای مختلف هوادهی به همراه نتایج آزمایشگاهی برای رمپ­های (t_r/d=0.1, =10^°)B و (t_r/d=0.2, =10^°)D نشان می­دهد که در آن Z فاصله از انتهای رمپ می­باشد. محاسبه اختلاف نتایج حاصل از مدل عددی با مقادیر نظیر آزمایشگاهی به روش خطای جذر میانگین مربع­ها (RMSD) صورت پذیرفت که ماکزیمم اختلاف بدست آمده برای رمپ­های B و D به ترتیب معادل ۵/۸ % و ۲۴/۶ % بوده است. همچنین ضریب همبستگی بین نتایج مدل عددی و آزمایشگاهی برای ضرایب فشار در درصدهای هوادهی مختلف محاسبه شده که در تمامی حالت­ها ضریب همبستگی در بازه ۰٫۷۲۲۹ < R² < 0.988 قرار گرفته که حالت ماکزیمم آن در شکل (۵-۴) نمایش داده شده است.
در رمپ­های با ارتفاع نسبی پایین (رمپ B) به دلیل ارتفاع کم ناحیه کاویتی و سرعت بالای جریان هوای ورودی به جریان، تطابق کافی پروفیل فشار در مقاطع ابتدایی ناحیه کاویتی مابین مدل آزمایشگاهی و عددی وجود نداشته و در ابتدای ناحیه کاویتی ضرایب فشار دارای پله می­باشد اما برای رمپ­های با ارتفاع نسبی بالا (رمپ D) به دلیل افزایش ارتفاع ناحیه کاویتی، مدل عددی به خوبی این ناحیه را مدل کرده و دارای تطابق خوبی با مدل آزمایشگاهی می­باشد.
شکل ‏۵‑۳- تغییرات ضریب فشار در کف داکت نسبت به فاصله از انتهای رمپ (t_r/d=0.1, =10^°)B
در درصدهای هوادهی مختلف

تدریجی بودن تربیت

نکته دیگری که از مطالب گذشته نتیجه می‌شود، این است که پیمودن مسیر تکامل انسانی و به تعبیر دیگر تربیت و تزکیه نفس، تدریجی و مرحله‌ای است. همان‌طوری که انجام بعضی از کارهای بدنی و فعالیت‌های روزمره که توسط بدن و نیروهای حیوانی انجام می‌گیرد، احتیاج به آمادگی و رشد قوای جسمی دارد. همان‌طور نیز، انجام و رسیدن به بعضی از مراحل بالاتر نفس، احتیاج به رشد و تقویت و آمادگی مراحل قبلی دارد.
همان‌گونه که اگر قبل از رشد و آمادگی کودک، غذاهای لذیذ به او بخورانید، نه تنها برای او مفید نیست، بلکه به مانند سمّ قاتل است.

تحمیل مراحلی که قوای معنوی انسان آمادگی آن را ندارند؛ نه تنها موجب ایمان و تزکیه نمی‌شود بلکه موجب سقوط بیشتر خواهد شد.
یک نمونه‌ی روشن از نزول تدریجی احکام الهی مسأله حرمت شراب می‌باشد که نه به یک بار یا دو بار، بلکه در طی چهار مرحله که به ترتیب در سوره‌های نحل آیه۶۷، بقره آیه‌ ۲۱۹، نساء آیه ۴۳، مائده آیه ۹۰ و ۹۱ حرمت شراب اعلان می‌گردد.^[۱۸۸]

متناسب بودن اصول تربیتی با رشد افراد

تذکر این نکته ضرورت دارد که اصول تربیتی، باید متناسب با استعداد و حتّی با توجه به فعلیّت درجه رشد افراد مختلف، در نظر گرفته و به آنها ارائه شود. نمی‌توان اصول تربیت انسانی را به طور مثال، برای کودکی که هنوز آمادگی چندانی ندارد تحمیل کرد و باز نمی‌توان، مراحل بالای تقوی و ایمان و خلوص را از بسیاری مردم کوچه و بازار یا حتی اهل علم توقع و انتظار داشت. این توقعات نابجا و حساب‌نشده، نه تنها نتیجه‌ای نمی‌بخشد و زحمت‌ها را هدر می‌دهد، بلکه زیان‌های جبران‌ناپذیری خواهد داشت، چه بسیار زیان‌هایی که جامعه مذهبی ما در طول تاریخ از عدم رعایت این مسأله تحمل نموده است.^[۱۸۹]
به این روایت که مرحوم کلینی آورده است دقت کنید:
«عَن عَبدُالعَزیزِ القَراطیسی قالَ: قالَ لِی اَبوُعَبدِالله عَلَیهِ‌ السَّلام: یَا عَبدُالعَزیز اِنَّ الایمان عَشرَ دَرَجاتٍ بِمَنزِلَهِ السَّلمِ یَصعَدُ مِنهُ مَرَقاتٍ بَعدَ مَرقاه فَلا یَقُولَنَّ صاحِبُ الاِ ثنَینِ لِصاحِبِ الواحِد: لَستَ عَلی شَیءٍ، حَتّی یَنقَهی اِلی العاشِر، فَلا تَسقَط مِن هُوَ دوُنِکَ…».^[۱۹۰]

اصول تربیت

اصول تربیت مجموعه‌ قواعدی است که با توجه به مبانی(ویژگی ‌های عمومی انسان) و اهداف تربیت کشف شده و در جریان تربیت راهنمای عمل قرار می‌گیرند. اصولی که در این گفتار بر آن‌ها تأکید شده بر مبانی مبتنی‌ هستند که از دعاهای اهل بیت (علیهم‌السلام) استخراج شده‌ است. این اصول به نوبه خود زمینه‌ی کشف روش‌ها را فراهم ساخته‌اند.

روش‌های تربیت

روش‌ها، دستورالعمل‌های جزئی است که برای ایجاد تغییرات مطلوب در متربی (انسان) به کار گرفته می‌شود. هر دسته از این دستورالعمل‌ها در دامنه‌ی یک اصل تربیتی قرار گرفته و مبتنی بر آن است. در کشف روش‌ها توجه به مبانی و اهداف تربیت و ارتباط با آن‌ها ضرورت دارد.

اهداف تربیت در دعا‌های ائمه علیهم‌السلام

چنان‌‌که پیشتر گفته شد، اهداف در تعلیم و تربیت به دو دسته‌ی غایی و واسطه‌ای تقسیم می‌شوند. اهداف واسطه‌ای نسبت به هدف غایی رابطه‌ی معلولی دارند و مطلوبیت آن‌ها به قرار گرفتن در خط سیر هدف غایی وابسته است، به طوری‌که ارزش خود را از هدف غایی کسب می‌کنند. این اهداف همگی در کنار یکدیگر قرار گرفته و ناظر به شؤون اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، جسمی، فکری و اخلاقی انسان می‌باشد.^[۱۹۱]

هدف غایی

فلسفه اسلامی و علماء علم اخلاق و عرفا، هر کدام به تناسب موضوع خویش، راجع به هدف خلقت یا نقطه‌ی نهایی کمال انسانی یا به تعبیری، هدف غایی بحث کرده مطالبی ابراز داشته‌اند. و هر کدام نیز، آن را تحت عنوانی درج نموده‌اند، به طور مثال، برخی از آن‌ها در بحث خیر و شر وقتی به بحث خیر مطلق رسیده‌اند به این مطلب پرداخته‌اند. گروهی دیگر در مسأله سعادت و شقاوت آن را مطرح کرده‌اند. عرفا تحت عنوان «انسان کامل» یا «هدف خلقت» یا «آخرین منزل سلوک» به بحث پیرامون آن پرداخته‌اند.^[۱۹۲]
به طور مثال، صدرالمتألهین می‌فرمایند: «سعادت عقلیه و لذت معنویه‌ی اخرویه، قابل مقایسه با لذّات حسّیه آغشته به نقایص و آفات نخواهد بود».^[۱۹۳]
لفظ دعا، خود تربیت کننده و جهت دهنده است. دعا به خودی خود موجب طهارت روح می‌گردد و راه را به سوی رفتن به فراترها آسان و میسر می‌سازد. ائمه علیهم‌السلام در دعاهای مختلف از خداوند در خواست نزدیکی به او را دارند و کسانی را که به تقرب او دست می‌یابند برنده‌ی میدان می‌دانند: «وَ یا مَنْ تَنْقَطِعُ دُوْنَ رُؤْیَتِهِ الاَبْصارُ، صَلِّ عَلی مُحَمَّدِ وَ آلِهِ، وَ اَردْنِنا اِلی قُرْبِکَ^[۱۹۴] و ای آن‌که چشم‌ها بدون آن که به رؤیت ذاتش، نایل شوند از کار افتاده و منقطع شوند، بر محمد و آل محمد درود فرست و ما را به قرب خود نزدیک فرما.»
بر این اساس، تمام اهداف واسطه‌ای نیز که ناظر بر شؤون مختلف آدمی است، باید به هدف نهایی بیانجامد وگرنه بی‌حاصل و بی‌نتیجه خواهد ماند. این کوشش و تلاش برای رسیدن به لقای پروردگار باید شوق انگیز و مشتاقانه باشد^[۱۹۵] «شوقاً الی لقائِکَ^[۱۹۶] میل مرا در چیزهایی که نزد توست قرار بده که به دیدارت اشتیاق پیدا کنم.»
جایگاه شادی‌آفرین، وقتی حاصل خواهد شد که متربی از همه چیز حتی حال و دارایی دنیا قصد قربت کند و آن را وسیله‌ی رسیدن به جوار رحمت الهی و پیوستن به قرب او گرداند. متربی هرگامی که به سوی معبود خویش، هرچند کوتاه بردارد، به درجه‌ای از قرب نائل شده که نسبت به وضعیت قبلی رشد و تربیت بیشتری یافته است، امًا نسبت به وضعیت و مرتبه بالاتر در ضعف قرار دارد.
در تعلیم و تربیت اسلامی کوشش مربی آن است که متربی را همواره به درجه‌ای بالاتر از قرب برساند.^[۱۹۷]

اهداف واسطه‌ای

۱- تربیت عقلانی
۲- شناخت خدا

تربیت عقلانی

آن‌چه متربی را در مقابل موانع تربیت، مقاوم ساخته و با نظر به هدف غایی تربیت او را برای رسیدن به موقعیت مطلوب کمک می‌رساند به کارگیری قوه‌ی عقلانی است. تربیت عقلانی به عنوان یکی از اهداف مهم واسطه‌ایی است که متربی را در رسیدن به خود‌فرمانی عقلانی و در نهایت وصول به مقام قرب الهی یاری می‌رساند و بدون آن حرکت در مسیر، سخت و ناممکن خواهد بود زیرا شیطان به عنوان مهم‌ترین مانع در فرایند تعلیم و تربیت، با فراهم آوردن ناآرامی‌های روانی در درون انسان، مانع بروز استعدادهای آدمی خواهد شد. امام سجاد «u» در دعای مکارم الاخلاق بر این نکته تأکید می‌ورزد: «اَللّهُمَّ اجْعَلْ مایُلْقِی الشَّیْطانُ فی راوُعی مِنَ التَّمَنّی وَ التَّغَلّنی، … وَ تَدبیراً عَلی عَدُوکْ ^[۱۹۸]بار خدایا آن‌چه شیطان از دروغ و گمان و رشک در دل من می‌افکند به یاد بزرگیت و اندیشه در تواناییت و عاقبت اندیشی بر دشمنت، مبدل گردان.»
از دیدگاه امام سجاد u، در فرایند تربیت عقلانی سه مرحله قابل تصور است:
الف) ذکر «ذکرالعظمتک»
ب) تفکر«تفکرا فی قدرتک»
ج) تدبیر «تدبیرا علی عدوک»
مرحله‌ی اول که حضرت u آن را ذکر می‌نامند؛ یادآوری علم متربی است. متربی به عنوان یک انسان به طور طبیعی در معرض فراموشی یا غفلت واقع می‌شود. از آن‌جا که تذکر از جانب مربی و ذکر(از سوی متربی) با ملاحظه‌ی هدف واسطه‌ی تربیت عقلانی و در راستای وصول به هدف غایی تربیت به عنوان یک اصل مهم در تعلیم و تربیت اسلامی مورد توجه است مربی در اولین مرحله‌ی تربیت عقلانی در مواجه با مسئله، ذهن متربی را تحریک کرده، دانسته‌های فطری و اکتسابی او را مورد عظمت و بزرگی خدا به یادش آورد «ذکرالعظمتک» یادآوری، خود انگیزه‌ی تفکر و تعقل پیرامون مسأله را در او ایجاد می‌کند. بنابراین مربی باید او را به تفکری جهت‌دار در قدرت الهی «تفکرا فی قدرتک» رهنمون سازد. نتیجه‌ی این دو مرحله تدبیر را به دست خواهد داد. «تدبیرا علی عدوک»، متربی پس از ذکر و تفکر، به قدرتب عقلانی دست می‌یابد که می‌تواند به تدبیر و دور اندیشی در برابر مانع تربیت(شیطان) پرداخته و مسأله را خود حل کند و البته این امر جز با درخواست توفیق از خدا و یاری او ممکن نخواهد بود.^[۱۹۹]

شناخت خدا

از جمله اهداف واسطه‌ای تربیت د ر صحیفه(دعاهای اهل بیت علیهم‌السلام) معرفت خدا است. این هدف که کلید دستیابی به هدف نهایی است، نقش مهمی در تقرب به درگاه حق تعالی دارد. بدون شناخت خداوند، تقرب به او امکان پذیر نیست. تقرب و نزدیکی به او،تخلق به اخلاق حق، کسب ایمان،توکل و تقوا همه در سایه شناخت کامل و عمیق خدای متعال ممکن است.
شناخت‌های سطحی به ارتباط ضعیف بین عبد و معبود می‌ انجامد و هرچه در معرفت گسترده و عمیق‌تر باشد، ارتباط مستحکم و شدیدتر خواهد بود.^[۲۰۰]
امام سجاد«u» در دعاهای متعدد به خداشناسی و معرفت الهی پرداخته و با اشاره به موضوعاتی چون توحید و مراتب آن، ذات خداو صفات او به تقویت و تعمیق شناخت آدمی پرداخته است. در دعاهای نخست، ضمن حمد و سپاس خداوند به شناساندن ذات باری تعالی می‌پردازد.
«اَلَّذی قَصُرَتْ عَنْ رُؤیَتِه اَبْصارُ النّاظِرینَ وَ عَجَزَتْ َعنْ نَعْتِهِ فی سَبیلِ مَحَبَّتِه^[۲۰۱] خدایی که دیده‌های بینندگان از دیدنش ناتوانند و اندیشه‌های وصف‌کنندگان از عهده وصفش برنیایند، به قدرت و توانایی خود آفریدگان را آفرید و آنان را به اراده و خواست خویش به وجود آورد، بی‌آنکه از روی مثال و نمونه‌ای باشد. سپس آنان را در راه خواست خود روان گردانید و در راه محبت و دوستی به خودبرانگیخت.»

مبانی تربیت در دعاهای ائمه علیهم‌السلام

با دقت نظر در صحیفه‌ی سجادیه، می‌توان برخی از ویژگی‌های عمومی انسان را کشف و به عنوان مبانی تربیت ارائه کرد. برخی از مهم‌ترین مبانی از دیدگاه امام‌سجاد«u» عبارت است از: خداجویی، غفلت و خودپرستی.^[۲۰۲]

خداجویی

خداجویی خداخواهی و خدادوستی به عنوان ویژگی عمومی انسان‌ها یکی از مبانی مهم تعلیم و تربیت در صحیفه است. این حس مشترک در همه‌ی انسان‌ها، حتی کسانی که در یافتن مصداق حقیقی خدا به انحراف رفته‌اند، وجود دارد. حضرت‌سجاد«u» در دعای بیستم از خداوند درخواست می‌کند که «اَلَّلهُمَّ اجعَلنِی اَوَّلَ بِکَ عِندَ الضَّرُورَه…عِندَ المَسکَنَه وَ …^[۲۰۳] خداوندا! مرا چنان قرار ده که هنگام اضطرار به یاری تو بر دشواری‌ها حمله آورم و به هنگام نیازمندی از تو بخواهم و هنگام تندرستی به درگاه تو تضرع و زاری کنم.»
این فراز دلالت دارد بر این که نیرویی درونی انسان را به سوی خدا می‌کشاند و هنگام گرفتاری و نیازمندی رو به سوی او می‌کند.

غفلت

از دیگر مبانی تربیت که در صحیفه و دعاهای ائمه علیهم‌السلام بر آن تأکید شده غفلت است. البته این مبنا را می‌توان با مبنای پیشین، یعنی خداخواهی و خداجویی انسان، یک جا مورد بحث و بررسی قرار داد.^[۲۰۴] غفلت جزء خصلت‌های وجودی انسان است و زمانی که ایمان ضعیف باشد، انسان نیز از راه اصلی به واسطه فراموشی دور می‌شود. در فراز زیر این دو ویژگی انسان در کنار هم ذکر شده است: «وَ لا تَسُمْنا الغَفْلَهَ عَنْکَ، اِنّا اِلَیْکَ راغِبوُنَ وَ مِنَ الذُنوبِ تائِبوُنَ^[۲۰۵] ما را از جانب خود به غفلت گرفتار مکن چون ما به سوی تو خواهان و از گناهان توجه کننده‌ایم.»
با تعمق در دعاهای صحیفه درباره‌ی خداخواهی و غفلت انسان، چند نکته انسان را متوجه می‌کند که:
اول: انسان خداخواه و خداجو است.
دوم: غفلت از ویژگی‌های انسان است.
سوم: این دو گزاره می‌توانند به عنوان مبانی تربیت، پایه برخی از اصول تربیت مانند بازگشت و تذکر قرار گیرد.^[۲۰۶]

خود دوستی

منشأ بسیاری از محبت‌ها و گرایش‌های عاطفی انسان خود دوستی اوست. این امر را می‌توان سومین مبنای تربیت تلقی کرد و برخی اصول و روش‌های تربیت را از آن استخراج نمود. این عنوان به طور واضح در دعاها ذکر نشده، اما با توجه در برخی از دعاها می‌توان جلوه‌هایی از این ویژگی را مشاهده کرد. به طور مثال: دعاهای حضرت امام سجاد u برای خود و نزدیکان که در هفتمین فراز از صحیفه‌ی سجادیه مطرح شده است. یا دعا و نیایش حضرت در مورد درخواست حاجت‌هایشان که در فراز سیزدهم ذکر گردیده و بسیاری از دعاهای دیگر که در آن درخواست سعادت، کمال، قدرت، نعمت و….از خداوند دارد. این موارد همگی حاکی از روح خود دوستی انسان است. اگر خود دوستی یا حب ذات به عنوان یک مبنای تربیتی به نیکی مورد توجه قرار گیرد، به یقین منشأ عزت و کمال، نیک‌بختی و سرافرازی متربی می‌گردد و چنان چه این غریزه‌ی درونی به انحراف کشیده شود روح تکبر و استکبار، طغیان و عصیان بر او چیره خواهد شدو آگاهی را به گرداب خودخواهی، خودپرستی، عجب، غرور و حرص می‌کشاند. از این مبنا می‌توان اصل عزت را کشف و در تدابیر تربیتی مورد استفاده قرار داد.^[۲۰۷]

اصول تربیت در دعاهای ائمه علیهم‌السلام

اصول تربیت قواعدی است که با نگاه به مبانی و اهداف، کشف و در فرایند تعلیم و تربیت راهنمای عمل قرار می‌گیرد.
بر اساس مبانی تربیت، اصل بازگشت، اصل تذکر و اصل عزت را می‌توان به سه اصل مهم از اصول تربیت ارائه نمود.

اصل بازگشت یا تغییر رفتار

از اصل بازگشت یا تغییر رفتار مبنای خداجویی استخراج می‌گردد، در دعاهای ائمه علیهم‌السلام از بازگشت و تغییر رفتار به انابه تعبیر شده است. «ان یَکُنِ التَّرْکُ لِمَعْصِیَتِکْ اِنابَهً فَاَنَا اَوَّلَ الْمُینبین^[۲۰۸] اگر ترک معصیت و نافرمانی تو، انابه و بازگشت است پس من اولین بازگشت کنندگان هستم.»
بازگشت متربی و عطف توجه او به این موضوع اساسی با کمک اصل دیگری از اصول بنیادین تربیت به عنوان اصل تذکر امکان‌پذیر خواهد بود. در جریان تعلیم و تربیت گاهی متربی نعمت‌ها و نیکی‌های مربی را به فراموشی می‌سپارد لذا دست به عصیان می‌زند و از مسیر تربیت خارج می‌گردد. این جا بر عهده مربی است که به یادش آورد، بازش گرداند و در آغوش خویش نیکش بپروراند.^[۲۰۹]

اصل تذکر

هر دعوی غلط که کند پیش می‌برد (صائب)
حرف کج راست به زور رگ گردن نشود (صائب)

و یا این دو بیت:

از وصل صدف گهر گریزان است
به سخن دعوی بی اصل مبرهن نشود
خلوت طلب است حسن سنگدل

بر حسن غریب، خانه زندان است (صائب)
حرف کج راست به زور رگ گردن نشود (صائب)
از شش جهت حرم بیابان است (صائب)

این نکته نیز مسلم است که بیشتر فکر مضمون تراشی و نکته سنجی، این گونه موضوعات و مضامین مختلف را در اشعار شعرای دوره صفویه به وجود آورده است.
- افراط
«نکته قابل توجه دیگر در سبک هندی زیاده‌روی در تمام زمینه‌هاست، چه در طرح مضامین که به مبالغه و اغراق می انجامد، چه در تلاش یافتن معنی بیگانه که در جای خود ذکر شد و چه در سرودن شعر. به گفته زین‌العابدین مؤتمن: «گویی محیط اجتماعی و اخلاقی آن‌ها طوری بوده که اگر از روی اعتدال و میانه روی سخن می‌گفتند کسی سخنانشان را باور نداشت» .(صائب و سبک هندی / ۴۹۹. نقل از مقاله زین‌العابدین مؤتمن). نمونه مبالغه در مضمون:

ز صد هزار سخنور که در جهان شود پیدا
در طینت ملایم من نیست سرکشی

یکی چو صائب شوریده حال برخیزد
باریک‌تر ز موی میان است گردنم (صائب)

شاعر سبک هندی در سرودن شعر هم زیاده‌روی کرده است. «گویی بیماری شعر بافی در این روزگار واگیر بوده» (آرین پور، ۱۳۷۲: ۱۲ ).
- نظیره گویی
«موضوع دیگری که در شعر سبک هندی نمود بیشتری دارد، استقبال از شعر شاعران گذشته است و این امر چنان گسترش می‌یابد تا آنجا که بعضی از شاعران در این عهد تمام سروده‌های یک شاعر را برای تقلید و استقبال بر می‌گزینند به عنوان نمونه زمانی یزدی و میرک کفاش همه دیوان حافظ را جواب گفتند و ضمیری اصفهانی دیوان چند شاعر از جمله سعدی و حافظ و بابافغانی و جامی و بنایی و جز آنان را جواب گفت». (صفا، ۱۳۶۷، ص۵۴۹ ).البته مرحوم حبیب یغمایی با چنین عملی به شدت مخالف است و آن را موجب سرشکستگی شاعر می‌داند. «به نظر بنده استقبال از غزل دیگران مخصوصاً سعدی و حافظ و استادان همانند آنان و حتی تضمین و تخمیس غزل‌های خوب کاری است بیهوده و موجب سرشکستگی شاعر و شاعر هر چند استاد و مفلق باشد، نباید به چنین کاری دست یازد». (یغمایی، ۱۳۵۴).

نکته قابل توجه دیگر در این سبک طرح بیتی است و جوابگویی به آن یا به عبارت دیگر ((اقتراح)) از آنجا که در عهد صفوی شعر به قهوه خانه و بین مردم راه می‌یابد و شاعران در قهوه خانه‌ها گرد می‌آیند و اشعار خود را می‌خوانند، لذا بیشتر این اوقات در این نشست‌ها غزل‌هایی را طرح می‌کردند و هر کدام فراخور استعداد و ذوق خود به جواب گویی می‌پرداختند و سروده‌های خود را می‌خواندند.
این نه تنها در اصفهان بلکه در دیگر مکان‌ها نیز رایج بوده است. «ضمن مطالعه حال بسیاری از شاعران به وجود محفل‌هایی از این دست که برشمرده‌ایم در شهرهایی مانند یزد، کاشان، شیراز، اصفهان، مشهد و جز آن‌ها باز می‌خوریم که اهل ادب و شعر در آن‌ها به ملاقات یکدیگر می‌رفتند و با هم غزلی یا موضوعی را طرح می‌کردند و در ساختن و جواب گفتن آن‌ها شرکت می‌ورزیدند». (صفا، ۱۳۶۷: ۵۱۷ ).
فصل سوم
معرفی شاعران برگزیده دوره صفویه
۳-۱ مقدمه
سبک هندی و ادبیات دوران صفویه نه تنها به خوبی شناخته نشده و آثار آن، چنان که باید، مورد تتبع و تحقیق قرار نگرفته، بلکه دیوار بلندی از پیش داوری‌ها و قضاوت‌های غرض آلود آن را احاطه کرده است. تأمل در نازک اندیشی های شاعران این دوران شاید روزنه‌ای فرا روی شاعران جوان ما بگشاید تا به جای روی آوردن به شعر «ترجمه‌ای» یا غرق شدن در بازی‌های زبانی که به سرعت رنگ می‌بازند، و به جای دست و پنجه نرم کردن بیهوده با قواعد دستور زبان و… فارغ از هر تقلیدی به درنگ در خویشتن و کشف قلمروهای نامکشوف خیال و فضاهای ناشناختهّ احساس و اندیشه بپردازند.
۳-۲ طالب آملی

نام و نسب:

نام وی طالب است و معروف به «طالبا» چون در آمل متولد شده او را طالب آملی گویند. در شعر نیز طالب تخلّص می‌کرده است.

۷

آستانه ای دو مقداره

۸

آستانه ای دو مقداره متقارن

۹

سینوسی

۱۰

کسینوسی

در اینجا به چند مورد از این توابع اشاره می‌شود:
۱-۸-۳-۱ تابع محرک خطی
خروجی این تابع برابر با ورودی آن است و می‌توان آن را به صورت رابطه زیر نمایش داد:

از نورونهایی با توابع تبدیل فوق در شبکه‌های خاص مانند آدلاین^[۱۳] استفاده می‌شود. این تابع در شکل (۱-۳) آورده شده است (منهاج، ۱۳۷۷(.
شکل ۱-۳ توابع محرک خطی
۱-۸-۳-۲ تابع محرک لگاریتمی زیگموئیدی
تابع زیگموئیدی را می‌توان به صورت کلی بر اساس رابطه زیر نشان داد:
 
شکل این تابع به ازای c=1 در شکل ۱-۴ رسم شده است (منهاج، ۱۳۷۷(. مقدار c وسعت ناحیه خطی بودن تابع را تعیین می کند.
شکل ۱-۵ تابع محرک لگاریتمی زیگموئیدی
شبکه های عصبی مصنوعی با وجود اینکه با سیستم عصبی طبیعی قابل مقایسه نیستند ویژگیهایی دارند که آنها را در بعضی از کاربردها مانند تفکیک الگو، رباتیک، کنترل و به طور کلی در هر جا که نیاز به یادگیری یک نگاشت خطی و یا غیر خطی باشد، ممتاز مینماید. این ویژگیها به شرح زیر میباشند:
قابلیت یادگیری: استخراج نتایج تحلیلی از یک نگاشت غیرخطی که با چند مثال مشخص شده، کار سادهای نیست. زیرا نورون یک دستگاه غیرخطی است و در نتیجه یک شبکه عصبی که از اجتماع این نورونها تشکیل میشود نیز یک سیستم کاملا پیچیده و غیرخطی خواهد بود. به علاوه خاصیت غیرخطی عناصر پردازش در کل شبکه توزیع میگردد. پیاده سازی این نتایج با یک الگوریتم معمولی و بدون قابلیت یادگیری، نیاز به دقت و مراقبت زیادی دارد. در چنین حالتی، سیستمی که بتواند خود این رابطه را استخراج کند بسیار سودمند به نظر میرسد. قابلیت یادگیری یعنی توانایی تنظیم پارامترهای شبکه (وزنهای سیناپتیکی) در مسیر زمان که محیط شبکه تغییر میکند و شبکه شرایط جدید را تجربه میکند، با این هدف که اگر شبکه برای یک وضعیت خاص آموزش دید و تغییر کوچکی در شرایط محیطی آن رخ داد، شبکه بتواند با آموزشهای مختصر برای شرایط جدید نیز کارآیی داشته باشد.

پراکندگی اطلاعات: آنچه که شبکه فرا میگیرد، در وزنهای سیناپسی میباشد. رابطه یک به یک بین ورودیها و وزنهای سیناپتیکی وجود ندارد. میتوان گفت که هر وزن سیناپسی، مربوط به همه ورودی هاست ولی به هیچی یک از آنها به طور منفرد و مجزا مربوط نیست. به عبارت دیگر هر نورون در شبکه، از کل فعالیت سایر نورونها متاثر میباشد. بر این اساس چنانچه بخشی از سلولهای شبکه حذف شوند و یا عملکرد غلط داشته باشد، باز هم احتمال رسیدن به پاسخ صحیح وجود دارد. اگرچه این احتمال برای تمام ورودیها کاهش یافته ولی برای هیچ یک از آنها از بین نرفته است.
قابلیت تعمیم: پس از آنکه مثالهای اولیه به شبکه آموزش داده شد، شبکه میتواند در مقابل یک ورودی آموزش داده نشده قرار گیرد و یک خروجی مناسب ارائه نماید. این خروجی براساس مکانیسم تعمیم، که چیزی جز فرایند درونیابی نیست بدست میآید. به عبارت روشنتر، شبکه تابع را یاد میگیرد، الگوریتم را میآموزد و یا رابطه تحلیلی مناسبی را برای تعدادی نقاط در فضا به دست میآورد.
پردازش موازی: هنگامی که شبکهی عصبی در قالب سخت افزار پیاده میشود، نورونهایی که در یک تراز قرار میگیرند، میتوانند بطور همزمان به ورودیهای آن تراز پاسخ دهند. این ویژگی باعث افزایش سرعت پردازش میشود. در واقع در چنین سیستمی، وظیفهی کلی پردازش بین پردازندههای کوچکتر مستقل از یکدیگر توزیع میگردد.
مقاوم بودن: در یک شبکهی عصبی، هر سلول به طور مستقل عمل میکند و رفتار کلی شبکه، برآیند رفتارهای محلی نورونهای متعدد است. این ویژگی باعث میشود تا خطاهای محلی از چشم خروجی نهایی دور بمانند. به عبارت دیگر، نورونها در یک روند همکاری، خطاهای محلی یکدیگر را تصحیح میکنند. این خاصیت باعث افزایش قابلیت مقاوم بودن (تحمل پذیری خطاها) در سیستم میگردد (منهاج، ۱۳۸۴).
۱-۸-۴ الگوریتم‌های آموزش شبکه‌های عصبی مصنوعی
الگوریتم آموزش شبکه‌های عصبی در واقع فرآیندی است که طی آن وزن‌های ارتباطی بین لایه‌ها و نرون‌های متناظر اریب تعیین می‌شوند. چند نمونه متداول از این روش‌ها عبارتند از:
الف. روش پس انتشار
ب. روش دلتا بار
پ. روش انتشار سریع
ت. روش لونبرگ مارکوات
الگوریتم یادگیری پس انتشار مبتنی بر قانون یادگیری اصلاح خطا می‌باشد. در این روش با بهره گرفتن از مجموعهی وزن‌های تصادفی اولیه، آموزش آغاز می‌شود. پس از تعیین خروجی مدل برای هریک از الگوهای ارائه شده در مجموعه آموزش، خطای حاصل از تفاوت بین خروجی مدل و مقادیر مورد انتظار محاسبه شده و با برگشت به داخل شبکه در جهت عکس (خروجی به ورودی) تصحیح می‌شود این روش به دلیل نحوه تنظیم و تصحیح وزن‌ها، الگوریتم انتشار برگشتی نامیده می‌شود (دلاور، ۱۳۸۴). جدول (۱-۲) الگوریتم‌های آموزش شبکه‌های معمولی را نشان می‌دهد (جمالیزاده، ۱۳۸۷):
جدول ۱-۲ الگوریتم‌های آموزش شبکه‌های معمولی

نام اختصاری

توصیف

۲-۲-۵-۱- ۱- ماهیت کار ماهیت کار یا به عبارتی ماهیت شغل که در نظریه انگیزشی آلدهام و هاکمن بر ویژگی های معین شغلی نظیرفرصت پیشرفت وتشخیص که او آنها را عوامل انگیزشی می داند به افزایش رضایت شغلی کمک می کند این نظریه انگیزشی طراحی کار ،اثرفعالی برفعالیت های اثربخشی سازمانی داشته و رویکردی برای نیازها و رضایت کارکنان بوده وبا غنی کردن مشاغل به دنبال توسعه عملکرد و رضایت افراد است.

این مدل درنمودار۲-۱۲ نمایش داده شده است که چگونه ویژگی های شغلی حالت های روانشناختی را که منجر به عملکرد ورضایت شغلی ،انگیزش واخراج می شوند را ترغیب می نماید.درهرشغل پنج ویژگی به کار می رود که عبارتنداز:
۱- تنوع مهارت ۲- هویت شغل ۳- اهمیت شغل ۴- استقلال ۵- باخوردکه درزیر تعریف شده اند این پنج ویژگی منجر به سه حالت روانشناختی :
تجربه معناداربودن کار ،مسئولیت پذیری برای فعالیت های کاری ،دانش نتایج واقعی فعالیت های کاری که پیامدهای مهم آن انگیزش کارکنان ورضایت شغلی است.
نمودار ۲-۱۲ مدل رضایت شغلی بر اساس نظریات پول سپکتر (۱۹۹۷)
پیامدها…………… حالت های روانشناختی …. ویژگی های اصلی شغل
تنوع مهارت
هویت شغل
اهمیت شغل
استقلال
بازخورد
تجربه معنا دار بودن شغل
تجربه مسئولیت پذیری
دانش نتایج
شد ت نیاز به رشد
انگیزش
عملکرد شغلی
رضایت شغلی
اقتباس از (paul.spector,1997:32)
ویژگی ها توصیف ویژگی ها
۱- تنوع مهارت ها تعداد مهارت های متفاوت برای انجام یک شغل
۲- هویت شغل یک کارمند یک شغل یا قسمت عمدهْ یک شغل را
به تنهایی انجام می دهد
۳- اهمیت شغل میزان تأ ثیرشغل بر زندگی افراد
۴- استقلال آزادی کارکنان در انجام شغل شان
۵- بازخورد میزان دریافتی اطلاعات کارگر از اثر بخشی کار خود
۶- دامنه شغل پیچیدگی کلی یک شغل،ترکیبی از پنج ویژگی
(paul.spector,1997:32)
بر اساس روابط پیشنهاد شده بین ابعاد اصلی شغل و تعاملات روانشناختی مرتبط آنها ،آنگاه که کلیهْ ابعاد حداکثر باشند انگیزش شغل بالاترین میزان را دارد .
این محقق در تحقیقاتی که انجام می دهد مشاهده می نماید که ویژگی های شغل بر رضایت شغلی تأثیر دارد و به صورت مثبتی رضایت شغلی کارکنان با ویژگی های شغل مرتبط است و وقتی که کارکنان از ویژگی های شغلی بهرهْ بالایی داشته باشند رضایت شغلی بالاست .
پول سپکتر یادآور می شود که وقتی یک شغل سطوح بالایی از حالت های فوق را داشته باشد شغل می تواند خیلی انگیزشی باشد .
و تغییر ویژگی های شغل را بر اساس شدت نیاز به رشد در نظر می گیرد که اگر در افراد نیاز به رشد بالا باشد در آن صورت افزایش ویژگی های شغل می تواند باعث افزایش رضایت شغلی شود و بالعکس. و آن را در نمودار زیر نمایش می دهد.( ( Paul sepector , 1997;35
نمودار۲-۱۳- ارتباط بین شدت نیازهای رشد و ویژگی های شغل و رضایت شغلی.
شدت نیازهای رشد بالا………………………………………………………… بالا…………………. …………………
شدت نیازهای رشد پایین……………………………………………………………. رضایت شغلی..
………………………………………………………………………………………………….پایین…………………..
۷۷ اقتباس از. ( Paul sepector , 1997;35)………………
۲-۲-۵-۱- ۲- متغیرهای نقش نقش الگوی رفتاری مورد نیاز برای یک فرد در سازمان است .نقش های سازمانی می توانند با موقعیت های شغلی یا عنوان ها مرتبط باشند ولی آنها یکسان نیستند ،هر فرد می تواند چندین نقش داشته باشد .محققان تئوری نقش روی متغیرهایی که بر رضایت شغلی تأثیر دارند از جمله ابهام نقش و تعارض نقش مطالعات زیادی انجام داده اند .ابهام نقش ،میزان اطمینان فرد از عملکرد ومسئولیت خود می باشد در تعداد زیادی از مشاغل انتظارات بالا دستان نسبت به نقش های زیر دستان واضح و روشن نیست و این منجر به ابهام نقش می شود .
تعارض نقش وقتی که تجربه کاری کارکنان با مسئولیت های مورد نیاز وعملکرد شغل ناسازگار باشد.
این حالت وقتی رخ می دهد که دو سرپرست از کارمند تقاضای متعارضی داشته باشند برای مثال سرپرستی که ازکارمندی انتظار تکمیل کار را در زمان مشخصی داشته باشد ولی زمان مورد انتظار او برای انجام این کار کم باشد .و بیشتر تحقیقاتی که با پرسشنامه ها صورت گرفته است نشان می دهد که بین متغیرهای ابهام نقش ، تعارض نقش و رضایت شغلی رابطه وجود دارد.
(Pul sepector;1997;39)
۲-۲-۵-۱-۳- تعارض کار در خانواده (همسرانی که هر دو کارمی کنند) این حالت وقتی به وجود می آید که زن و مرد هردو باید کار کننند و یا درخانواده های تک والدی وزمانی که بچه بیمار می شود تکالیف مدرسه مستلزم مشارکت والدین می باشد و بر مردان و زنان اثرات متفاوتی دارد به خصوص بر کارمندان زن که معمولاً نقش تربیت بچه ها را بر عهده دارند بر اساس تحقیقی که در سال ۱۹۹۱ توسط گالپ پل^[۶۲] در آمریکا با یک نمونه ۳۴ درصدی از مردم در این خصوص انجام شد وسئوال مورد نظر در مورد وضعیت کار درخانواده بود .و ۱۴% از مردم مورد بررسی کار والدین یعنی زن و مرد را با هم مورد تأیید قرار داد و ۳۹% کار یکی از والدین را تأیید نمودند و این که دیگری باید از فرزندان مراقبت نماید.
و بین تعارض کار درخانواده و رضایت شغلی ارتباطی را پیدا نمودند و بر اساس مدارکی که از تحقیقات به دست آمده سازمان ها باید بتوانند خط مشی هایی را برای کمک به خانواده هایی که هردو کار می کنند از جمله جدول های کاری قابل انعطاف ،مراقبت از بچه ها ،که باعث افزایش رضایت شغلی و کاهش تعارض کار درخانواده می شود را به کار گیرند و علاوه بر آن رفتار حمایتی بالا دستان از کارمندان تأثیر مثبتی داشته باشد . (paul sepector, 1997;41)
۲-۲-۵-۱-۴- پرداخت وسپکتر(۱۹۸۵) با تحقیقی در مورد ارتباط بین پرداخت و رضایت شغلی ارتباط معناداری را در حدود %۱۷ بین پرداخت و رضایت شغلی پیدا نمود و این رابطهْ کم تأیید می کند که عامل پرداخت در رضایت شغلی خیلی شدید نیست و با وجود کم اهمیت بودن سطح پرداخت ، انصاف در پرداخت را خیلی مهم می شمارد.
۲-۲-۵-۱-۵- استرس شغلی درهرکار یا شغلی شرایط یا موقعیت هایی وجود دارد که برای کارکنان استرس آور است وار و پاینی^[۶۳] (۱۹۸۳) روی وظایف شغلی در بریتانیا یک بررسی انجام داده اند و آشفتگی های هیجانی که در روزهای کاری روی می دهد و در این بررسی در حدود ۱۵% از مردان و ۱۰% از زنان آْشفتگی در کار را نشان دادند مدارک نشان می دهد که استرس شغلی می تواند روی هر دو حالت جسمی و روحی اثر تعیین کننده ای داشته باشد. محققان استرس شغلی ،شرایط یک شغل استرس آور مانند انجام یک کار در موعد مقرر و یا یک شغل پر زحمت را پاسخ تطابقی به وسیلهْ شخص مانند فریاد زدن ،اضطراب و یا علائم جسمی مانند سردرد می دانند وعکس العملهای رفتاری شغل های استرس آور را به عکس العمل های رفتاری ،جسمی ،روانی تقسیم نموده اند و نارضایتی شغلی یکی از متداول ترین عکس العمل های روانی است (paul sepector ,1997;41) .