در این مطالعه تلاش داریم پاسخ سازه های چند درجه آزاد را تحت زلزله نزدیک گسل مورد بررسی قرار دهیم. هدف کلی شناخت و بهبود درک خود از خصوصیات زلزله نزدیک گسل و اثر آن روی پاسخ لرزه ای سازه ها می باشد. بنابراین قادر خواهیم بود ارزیابی از وضع موجود آیین نامه های طراحی برای ارائه طرحی ایمن در مقابل زلزله نزدیک گسل انجام دهیم. در این مطالعه از زمین لرزه تولید شده به کمک روش های لرزه شناسی برای تولید زمین لرزه نزدیک گسل استفاده می شود. سپس این زلزله ها به عنوان تحریک ورودی به سازه اعمال می شوند و پاسخ لرزه ای سازه ها مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد.

فصل دوم : ادبیات موضوعی

 

مقدمه

جنبش های ثبت شده در نزدیک گسل های فعال، به علت اثرات جهت پذیری پیشرونده و تغییرمکان ماندگار دارای ویژگیهای متفاوتی نسبت به جنبش های معمولی ثبت شده در فاصله دور از گسل می باشند. از جمله مهمترین خصوصیات متمایز این جنبش ها می توان به وجود پالس های پریود بلند در تاریخچه زمانی شتاب، سرعت و تغییرمکان، نسبت بزرگ حداکثر سرعت به حداکثر شتاب در تاریخچه زمانی، محتوای فرکانسی بالای نگاشت و مدت دوام کوتاه در مولفه عمود بر گسل نگاشت اشاره کرد. هریک از این ویژگی ها اثرات مختلفی بر روی سازه های مختلف دارند. همچنین در اینگونه زلزله ها، تجمع انرژی در یک بازه زمانی کوتاه و در یک پالس می تواند باعث حرکت ضربه مانند شود.

تاریخچه موضوع

هال[۸] در دسامبر ۱۹۹۵ گزارش طولانی تحت عنوان مطالعه پارامتری پاسخ قاب های خمشی فولادی به زمین لرزه نزدیک گسل با سرمایه گذاری آژانس مدیریت بحران آمریکا FEMA)) ارائه کرد. بر اساس نتایج این تحقیق معلوم گردید که تنش غیر الاستیک عموما در تیرها ایجاد شده ولی به میزان قابل توجهی تسلیم در ستون ها اتفاق می افتد. همچنین نتایج مقادیر جابه جایی نسبی تحت رکوردهای مورد نظر برای هر دو قاب ۶ و ۲۰ طبقه حاکی از نیاز تغییر مکانی بالای سازه ها تحت رکوردهای نزدیک گسل در مقایسه با محدودیت آیین نامه های لرزه ای فعلی می باشد. همچنین در طی بررسی انجام شده در این تحقیق در خصوص تاثیر مولفه قائم این دسته از رکوردها معلوم گردید که مولفه های قائم در این حالت از اهمیت و تاثیر کمتری برخوردار است. در پایان نتیجه گیری نموده است که تاثیرات این دسته از زمین لرزه ها (رکوردهای نزدیک گسل) از تاثیرات زلزله های ارائه شده در آیین نامه ها بیشتر می باشد. لذا به منظور در نظر گرفتن تاثیرات رکوردهای نزدیک گسل در آیین نامه های لرزه ای، باید سطح نیروی طراحی آیین نامه ها برای زمین لرزه های نزدیک گسل افزایش یابند[۸].
در دو دهه اخیر مطالعات متعددی درباره اثرات و ویژگی های متفاوت زلزله های حوزه نزدیک انجام شده است. برترو و همکاران رفتار ساختمان مرکز پزشکی Olive View را بعد از زلزله سال ۱۹۷۱ سان فرناندو مورد بررسی قرار داده و نشان دادند که این ساختمان به سبب یک پالس شدید متحمل آسیب گسترده ای گردیده است که آنها این پالس شدید را به عنوان یکی از ویژگی های زلزله های حوزه نزدیک شناسایی کردند[۹]. هال و همکاران نشان دادند که پتانسیل خرابی زلزله های حوزه نزدیک بستگی به این موضوع دارد که چه مقدار تعییر مکان در زمین به علت پالس های سرعت ایحاد خواهد شد[۱۰]. همچنین ایوان با رسم منحنی حداکثر تغییر مکان نسبی طبقه در مقابل پریود سازه، نشان داد که حتی برای سازه های الاستیک، اثرات حوزه نزدیک نمی تواند با ضرب کردن ضریب برش پایه آیین نامه ای در یک ضریبی به عنوان فاکتور اثر حوزه نزدیک، محاسبه گردد[۱۱].
همچنین مطالعات نشان دادند که برای سازه های چند درجه آزاد، هنگامی که فرکانس سازه بسیار بزرگتر از فرکانس غالب پالس های سرعت باشد، استفاده از فرکانس اصلی سازه به تنهایی برای تعیین پاسخ سازه کفایت نمی کند[۱۲, ۱۳]. نیازهای پاسخ غیرخطی زلزله های حوزه نزدیک از زلزله های حوزه دور بزرگتر می باشد. در بعضی موارد، استفاده از روش هایی نظیر جذر مجموع مربعات^[۸] و مجموع قدر مطلق مقادیر^[۹] برای پیش بینی پاسخ غیرخطی سازه ها ممکن است باعث نتایج غیرمحافظه کارانه شود[۱۴, ۱۵]. بنابراین، تنها، اصلاح طیف پاسخ طراحی در آیین نامه های طراحی لرزه ای سازه ها برای در نظر گرفتن اثرات زلزله های حوزه نزدیک کافی نمی باشد، زیرا آنها قادر به در نظر گرفتن افزایش پاسخ غیرالاستیک نمی باشند. در سازه های با شکل پذیری یکسان، زلزله های حوزه نزدیک نسبت به زلزله های حوزه دور ضریب کاهش مقاومت کوچکتری در ناحیه حساس به شتاب دارند. هرچند، شکل طیف ضریب کاهش مقاومت برای هر دو نوع زلزله در نواحی طیفی متناظر، شبیه یکدیگر می باشد. این موضوع ناشی از تفاوت موجود در T_c (فرکانسی که ناحیه حساس به شتاب را از ناحیه حساس به سرعت جدا می کند ) در زلزله های حوزه نزدیک نسبت به زلزله های حوزه دور می باشد[۱۶, ۱۷]. فان و همکاران نشان دادند که پالس های دامنه بلند سرعت ناشی از پدیده جهت پذیری، سبب رفتار شلاقی ستون های بتن مسلح یک پل شده و باعث ایجاد تغییرمکان پسماند بزرگ در یک جهت می گردد[۱۸]. همچنین لیو و همکاران نشان دادند که نسبت حداکثر سرعت به حداکثر شتاب مطلق در تاریخچه زمانی نگاشت و نیز مقدار انرژی زمین لرزه در نگاشت های حوزه نزدیک، دو پارامتر کلیدی می باشند که پاسخ پل دارای جداگر لرزه ای و بدون جداگر لرزه ای را کنترل می نمایند[۱۹]. همچنین در مورد اثرات ساختگاهی بررسی های انجام شده نشان می دهدکه بطور کلی، ویژگی های جنبش های ثبت شده در خاک تابعی از ویژگی های مقطع خاک (مشخصات دینامیکی خاک، وضعیت هندسی لایه ها و عمق سنگ بستر ) و محرک ورودی (شدت و فرکانس پالس) می باشد. دامنه پالس در خاک به غیر از پالس های ورودی با شدت های بالا و فرکانس کوتاه، بلند تر از دامنه پالس در سنگ می باشد. فرکانس پالس نیز در خاک بزرگتر و یا حداقل برابر با فرکانس پالس ورودی می شود . سختی خاک نیز دامنه و فرکانس پالس ورودی را تغییر می دهد[۲۰].
راچ و اسمولکا [۲۱] با بررسی زمین لرزه نورتریج کالیفرنیا و کوبه ژاپن خسارت بوجود آمده تحت اثر این زمین لرزه ها، عامل تاثیر نزدیکی به گسل و قرار گیری ساختمان ها در مسیر گسیختگی گسل را مورد مطالعه قرار دادند.
به دلیل نیاز لرزه ای بالای زلزله های نزدیک گسل، سازه هایی که بر طبق نیروهای پایه معمولی ارائه شده در آیین نامه های لرزه ای فعلی طراحی شده اند به هیچ وجه نمی توانند تامین کننده اثرات نزدیک گسل باشند. لذا لزوم بررسی و شناخت رکوردهای نزدیک گسل و گنجاندن تاثیرات این رکوردها در آیین نامه های لرزه ای و بهبود ظرفیت سازه ها برای نیازهای بالای لرزه ای حاصل از زمین لرزه های حوزه نزدیک موضوع تحقیقات دهه اخیر بوده است. در این راستا، آیین نامه UBC97 [22]تاثیرات رکوردهای زلزله نزدیک گسل را با ارائه یک سری ضرایب بزرگنمایی در نواحی نزدیک گسل در روابط مربوط به روش استاتیکی معادل و طیف طرح آیین نامه اعمال نموده و ضرورت دارد در دیگر آیین نامه های لرزه ای نیز با انجام تحقیقات وسیع تری تاثیرات این گونه زلزله ها گنجانده شود.
در آیین نامه طراحی ساختمان ها در برابر زلزله ایران ( استاندارد ۲۸۰۰ ویرایش سوم) در مورد زمین لرزه های نزدیک گسل هیچگونه تمهیداتی در نظر گرفته نشده است و تنها به بیان جمله «به طور کلی باید از احداث ساختمان در مجاورت گسل های فعال و محل هایی که احتمال بوجود آمدن شکستگی در سطح زمین در هنگام زلزله وجود دارد، اجتناب شود. در مواردی که احداث ساختمان ها در چنین مکان هایی اجتناب ناپذیر باشد، علاوه بر رعایت این آیین نامه باید تمهیدات ویژه ای که کارشناسان مشخص می کنند منظور شود.» اکتفا می کند. در کشور ایران شهرهای زیادی از جمله تهران، آستارا، اردبیل، بم، مهاباد و … بر روی گسل واقع شده اند و همچنین شهرهایی نظیر آمل، بجنورد، تبریز، خوی و … فاصله ای کمتر از ۲۰ کیلومتر تا گسل دارند که نزدیک به ۷۰ درصد این شهرها سابقه لرزه خیزی با بزرگی بیشتر از ۶ ریشتر را داشته اند. تنها با تکیه بر همین مسائل ضرورت تحقیقات بیشتر در این زمینه قابل توجیه و پراهمیت می باشد.
در سال ( ۲۰۰۱ ) لیو و همکاران برای بررسی ویژگی های پاسخ غیر خطی قاب های بتنی تحت زلزله های نزدیک گسل دو قاب خمشی ۵ و ۱۲ طبقه را براساس آیین نامه ساختمانی تایوان طراحی کردند و تحت ۴ نگاشت نزدیک گسل از زلزله چی چی تایوان و تعدادی نگاشت از مناطق دیگر جهان مورد تحلیل قرار دادند. نگاشت ها با شتاب اوج ۳۰۵/۰شتاب ثقل، همپایه شدند. در این مطالعه مشخص شد که تغییر مکان نسبی در هر دو سازه تحت زلزله های نزدیک گسل بیشتر از زلزله های دور از گسل است[۲۳].
در سال ( ۲۰۰۵ )چوی و همکاران به منظور بررسی ایمنی نیروگاه هسته ای کره که در حوزه نزدیک گسل واقع شده است، یک قاب ۴ طبقه سه بعدی با پریود اصلی معادل با سازه های نیروگاه اتمی ساختند و با ورودی های مختلف بر روی میز لرزان مورد آزمایش قرار دادند. در این آزمایش سازه اصلی مورد نظر یک سازه صفحه ای گنبدی پیش تنیده با فرکانس اصلی ۴٫۷ هرتز بود، به همین سبب یک قاب فولادی با فرکانس مشابه، برای بررسی اثر محتوای فرکانسی زلزله نزدیک گسل مورد استفاده قرار گرفت. ضخامت ورق ( سقفها) و سختی لوله ها ( ستون ها) طوری تعیین شدند، که پریود اولیه سازه برابر ۴٫۷ هرتز شود. نتایج این مطالعه نشان داد، که رابطه بین محتوی فرکانسی زلزله و فرکانس اصلی سازه ها فاکتور مهمی برای پاسخ سازه ها است. با توجه به این مسئله به نظر می آید که اثر زلزله های نزدیک گسل بر روی سازه های نیر وگاهی در محدوده خطی یا الاستیک تا اندازه ای ناچیز می باشد. مطالعات نشان داد فرکانس سازه بزرگ و سنگین نیروگاه اتمی بین ۴ تا۱۰ هرتز می باشد. ازاین رو اگر سازه ناشی از یک تغییر مکان بزرگ در محدوده غیر خطی قرار گیرد. آنگاه فرکانس سازه کاهش خواهد یافت و پاسخ تغییر مکان بطور چشمگیری افزایش می یابد. زیرا ویژگی های زلزله نزدیک گسل یک حالت ضربه ای با پریود بلند است، که در یک زمان کوتاه رخ می دهد. این ارتعاش، ضربه ای با پریود بلند ( تقریبا ۱ ثانیه) باعث خسارت عمده ای در سازه های با پریود بلند می شود. در واقع می توان گفت سازه های با فرکانس بالا (دوره تناوب کم ) که در محدوده خطی قرار دارند؛ تحت زلزله های نزدیک گسل که دارای محتوای فرکانسی کوتاه (با پریود بلند) هستند، دارای پاسخ بزرگی نمی باشند، اما اگر این سازه ها وارد ناحیه غیر خطی شوند، فرکانس آنها کم شده و پریود آنها افزایش می یابد و در این حالت تحت زلزله های نزدیک گسل آسیب پذیر می شوند. همچنین بررسی آسیب پذیری قطعات نصب شده در هر تراز سقف تحت طیف پاسخ شتاب هر تراز نشان داد که زمین لرزه های با فرکانس بالا می توانند، بر روی ایمنی تجهیزات نصب شده بر روی یک ساختمان اثر بگذارد و مشخص شد زلزله های نزدیک گسل بر روی تجهیزاتی که دارای فرکانس طبیعی بالا هستند، خسارات چشمگیری وارد نمی کنند [۲۴].
فوچ و یان ۲۰۰۲ انواع روش های مدلسازی سازه تحت نگاشت های دور و نزدیک گسل را برای دو ساختمان ۹ و ۲۰ طبقه فولادی با قاب خمشی، مورد بررسی قرار دادند و نتایج حاصل از، تحلیل های دینامیکی و استاتیکی را با یکدیگر مورد مقایسه قرار دادند. در این مطالعه شش مدل ۹ طبقه و شش مدل ۲۰ طبقه بر اساس مقررات NEHRP97 [25]طراحی شدند. در ۴ مدل از هر ساختمان ۹ و ۲۰ طبقه، بعد از آزمایش اتصالات تیر کاهش یافته، اتصالات به صورت شکل پذیر مدل شده، و در دو مدل دیگر اتصالات همانند اتصالات جوشی قبل از زلزله نورتریج شکننده و ترد مدل شدند. اثرات قاب های ثقلی در مقاومت سازه نیز در ۳ مدل برای هر کدام از ساختمان های ۹ و ۲۰ طبقه مورد بررسی قرار گرفت و هرکدام از مدل ها تحت ۱۰ نگاشت متداول کالیفرنیا (دور از گسل ) و ۱۰ زلزله نزدیک گسل مورد بررسی قرار گرفت نتایج این مطالعه نشان داد مدلی که با خط وسط اعضا فرض شده است، خیلی نرم تر و ضعیف تر از مدل های دیگر است. این مدل برای طراحی ساختمان های جدید محافظه کارانه است؛ اما برای ارزیابی ساختمان های موجود یا آسیب دیده پیشنهاد نمی شود. مدل هایی که شامل قاب های داخلی ثقلی هستند، نیازهای تغییر مکان نسبی کوچکتر و ظرفیت تغییر مکان نسبی بزرگتری نسبت به دیگر مدل ها دارند و اثر ناشی از اندر کنش دال مرکب چندان چشمگیر نیست. از این رو پیشنهاد شده که بر ای ارزیابی و پیش بینی عملکرد قاب های فولادی، این اثرات در نظر گرفته شود. قاب هایی که دارای شکست اتصال بودند، دارای نیازهای تغییر مکان نسبی بزرگتر و ظرفیت تغیرمکان های کوچکتری نسبت به مدل های با اتصالات نرم بودند. این مسئله برای هر دو تحلیل دینامیکی و استاتیکی صحیح است. در مدل های با شکست اتصال (قبل از نورتریج )، قاب های ثقلی اثر چشمگیری در پاسخ سازه دارد. درخیلی از حالات قاب های ثقلی داخلی باعث جلوگیری از شکست می شوند. پیشنهاد شده است که، برای ارزیابی ساختمان های با اتصال قبل از نورتریج و سازه های آسیب دیده، قاب های ثقلی در مدلسازی در نظر گرفته شوند[۲۶].
هال در سال ۱۹۹۷ به بررسی دو ساختمان ۶ و ۲۰ طبقه که بر اساس آیین نامه UBC97^[10] و مقررات رایج ژاپن طرح شده بودند، پرداخت. در این گزارش رفتار غیر خطی سازه همراه با رفتار انوع اتصالات در زلزله های نزدیک منبع و در موقعیت های مختلف نسبت به گسل مورد بررسی قرار گرفت. همچنین برای بررسی محدوده نزدیک گسل در مناطق زلزله خیز، حوزه لرزه خیز به صورت شبکه هایی تقسیم شد، و در هر گره اثر نگاشت های نزدیک منبع بر روی رفتار سازه ها مورد بررسی قرار گرفت. در این مطالعه چهار سا ختمان ۶ و ۲۰ طبقه با زیر زمین که یک بار براساس آیین نامه ژاپن و یکبار بر اساس آیین نامه UBC97 [22]طرح شده بودند مورد بررسی قرار گرفت. در طراحی همه ساختمان ها، فنداسیون صلب بوده و از اثر اندرکنش دال بتنی صرف نظر شده است. همچنین در تحلیل اثرات ثانوی P- Δ برای قاب های داخلی در نظر گرفته شده بود و در محاسبات، اثر نیروی محوری ستون ها بر ظرفیت خمشی پلاستیک ستون ها دیده شده بود. در این مطالعه پنج حالت اتصال مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج نشان داد که خسارت وارده به ساختمان ها، بیشترین ارتباط را با اوج تغییر مکان زمین دارد. اگرچه در بعضی از ساختمان ها شکستی توسط برنامه کامپیوتری پیش بینی نشده است، اما کاهش مقاومت ناشی از کمانش موضعی را نباید رد کرد. ملاحضه شد بیشتر شکست جوشی، در بال تیر ها اتفاق می افتد. همچنین در بعضی از ساختمان ها، با وجود اینکه پاسخ سازه کم بوده است، بعضی از اتصالات شکسته شده است. با بررسی پایداری ساختمان هایی که دارای درصد بالایی از شکست های جوشی بودند، مشخص شد، عامل پایدارای ساختمان ها ناشی از، اتصالات سالم، مقاومت باقیمانده در اتصالات شکسته شده، اندرکنش دال، مقاومت محوری تیرها، مقاومت اتصالات ساده قاب های ثقلی، مقاومت بیشتر فولاد و کرنش سخت شدگی بوده است. همچنین مقاومت ساختمان ها بطور چشمگیری بیشتر از سطح طرح شده بر اساس آیین نامه می باشند، این مسئله به دلیل محدود کردن تغییرمکان های نسبی و عوامل ذکر شده می باشد. این مطالعه نشان داد که سه پارامتر ارتفاع سازه، سختی جانبی و نوع اتصال در پاسخ سازه بسیار موثر است. با مقایسه رفتار ساختمان ۶ و ۲۰ طبقه مشخص شد، که تغییر مکان­های نسبی در ساختمان های ۶ طبقه بیشتر از ساختمان های ۲۰ طبقه است، با اینکه مقاومت جانبی ساختمان های ۶ طبقه نسبت به وزن، از ساختمان های ۲۰ طبقه بزرگتر است. با مقایسه دو ساختمان ۶ طبقه که براساس آیین نامه ژاپن طرح شده بوند، مشخص شد، ساختمانی که بر اساس آیین نامه ژاپن طرح شده است، دارای مقاومت جانبی بیشتری هستند. همچنین مشاهده شد، افزایش مقاومت جانبی، تاثیر کمی در افزایش مقاومت ساختمان در برابر زلزله دارد، بطوری که احتمالا با افزایش سختی، سازه بار جانبی بیشتری جذب می کند [۲۷].

فصل سوم : مشخصات زلزله نزدیک گسل

 

مقدمه

زمین­لرزه که از رها شدن ناگهانی انرژی انباشته شده در پوسته زمین و در ظاهر بدون کوچکترین هشداری روی می­دهد، یکی از مهیب­ترین پدیده ­های طبیعی است که می ­تواند منجر به تلفات جبران ناپذیر انسانی و ویرانی­های گسترده در منطقه تحت حادثه گردد. به طور متوسط سالانه ۰۰۰/۱۰ نفر در دنیا جان خود را در اثر وقوع این پدیده از دست می­ دهند. خسارات مالی ناشی از زمین­لرزه نیز بسیار سنگین است بطوریکه مطالعات یونسکو تنها خسارات ناشی از زمین­لرزه­های سالهای ۱۹۲۶ تا ۱۹۵۰ میلادی را حدود ۰۰۰/۰۰۰/۰۰۰/۱۰ دلار برآورد می­ کند.
افزایش جمعیت در مناطق نزدیک به گسل های فعال (مانند ایالت کالیفرنیا در آمریکا و شهر تهران در ایران) به طور قابل توجهی احتمال وقوع یک زمین لرزه بزرگ نزدیک یک کلانشهر در آینده نزدیک را افزایش می دهد. این جمله که “وقوع یک زمین لرزه بزرگ نزدیک به شهرهای ایالت کالیفرنیا اجتناب ناپذیر است[۱۰]، برای بسیاری از دیگر کلانشهرهای دیگر در جهان صادق است. این در حالی است که مطالعات نشان می دهد زمین لرزه نزدیک گسل دارای خصوصیات ویژه ای است که می تواند باعث ایجاد خسارات زیادی در سیستم های مهندسی گردد. بنابراین مطالعه بیشتر این نوع از زمین لرزه ها و افزایش شناخت و آگاهی در مورد اثرات این زمین لرزه ها بر سازه ها ضروری به نظر می رسد.
در مناطق نزدیک گسل، انتشار شکست گسل به سمت ساختگاه با سرعت بسیار زیاد باعث می گردد که بخش قابل توجهی از انرژی لرزه ای به صورت یک پالس با پریود بالا که اغلب در ابتدای تاریخچه زمانی سرعت زمین لرزه مشاهده می شود، به ساختگاه وارد شود[۲۸]. وجود پالس با دامنه نوسان بالا باعث می گردد خصوصیات زمین لرزه نزدیک گسل متفاوت از زلزله ثبت شده در حوزه دور از گسل باشد. وجود پالس نزدیک گسل در رکورد زمین لرزه می تواند ناشی از دو عامل اثر جهت داری^[۱۱] و یا اثر تغییر مکان ماندگار^[۱۲] باشد. در ادامه به تفصیل در مورد اثرات جهت داری و تغییر مکان ماندگار توضیح داده خواهد شد. مطالعات نشان می دهد زمین لرزه دارای پالس می تواند باعث ایجاد نیاز لرزه ای زیادی روی سازه ها، و به خصوص سازه های شکل پذیر و نرم (با دامنه نوسان متوسط و بالا) گردد و بنابراین به طور قابل توجهی خطر فروریزش این سازه ها را در مقایسه با زمین لرزه دور از گسل افزایش دهد [۵, ۲۹]. حوزه نزدیک به نقاطی از زمین اطلاق می شود که فاصله آنها از مرکز سطحی زلزله کمتر از یک حد معین است. بعضی از محققین از این فاصله را تا ۳۰ کیلومتر می دانند و برخی دیگر این فاصله را تا ۱۵ کیلومتر در نظر می گیرند [۳۰].
به طور کلی، رکوردهای ثبت شده در مناطق نزدیک گسل را می توان به دو نوع رکوردهای دارای پالس و رکوردهای بدون پالس تقسیم بندی کرد. وجود پالس در تاریخچه زمانی سرعت یکی از ویژگی هایی است که زمین لرزه حوزه نزدیک را از زمین لرزه حوزه دور متمایز می سازد. در ادامه به ویژگی های اثرات جهت داری و تغییر مکان ماندگار پرداخته می شود و خصوصیات فیزیکی این دو پدیده از دیدگاه مهندسی مورد بررسی قرار می گیرد.

اثر جهت داری

جهت داری باعث ایجاد تغییرات خاصی در دامنه و مدت زمان تاریخچه زمانی زلزله در حوالی گسل (R≤۱۰km ) و همچنین بروز اختلاف بین مولفه های موازی و عمود بر گسل می شود. نتایج مطالعات نشان می دهند که وجود پالس جهت داری در رکورد زمین لرزه باعث افزایش دامنه شتاب طیفی، به خصوص در دوره تناوب حدود ۶/۰ ثانیه به بالا می شود.
انتشار گسلش به سمت ساختگاه با سرعتی نزدیک به سرعت موج برشی (V_r≈۰٫۸V_c ) باعث می شود که اکثر انرژی حاصل از گسلش در یک ضربه^[۱۳] بزرگ به ساختگاه برسد که این ضربه در ابتدای تاریخچه زمانی زلزله ظاهر می­ شود. به عبارتی اگر فرض کنیم که هر قسمت از طول گسل در یک بازه زمانی مشخص گسیخته شود، دامنه این پالس بستگی به جهت گیری انتشار شکست نسبت به محل دارد. اگر شکست گسل به سمت محل مورد نظر انتشار یابد، به دلیل آنکه سرعت انتشار شکست تقریباً با سرعت انتشار موج برشی برابر است، موج ها در یک بازه زمانی کوتاه به محل رسیده و باعث ایجاد یک پالس با دامنه زیاد پریود کوتاه می شود که به این پدیده، اثر جهت پذیری پیشرونده^[۱۴] می گویند. حال اگر شکست در جهت دور شدن از محل باشد، موج ها به صورت پراکنده به آنجا رسیده و به این پدیده اثر جهت پذیری پس رونده^[۱۵] می گویند (شکل ‏۳‑۱). در حالتی که جهت گیری شکست طوری باشد که نه به محل نزدیک و نه از محل دور شود آن را اثر جهت پذیری خنثی^[۱۶] می نامند[۳۱].
حرکات پالسی می توانند توسط جابجایی دائمی زمین ناشی از شکست سطحی نیز تولید شوند. این پالس با پالس های ناشی از جهتپذیری پیش رونده متفاوت است. آنچه که در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته است، اثر پالس ناشی از جهت پذیری پیش رونده می باشد، که مطابق نتایج حاصل از تحقیقات قبلی، بیشترین میزان خسارت را به سازه ها اعمال می کند[۲۹, ۳۲].
۳
ساختگاه ۱
ساختگاه ۲
موج زلزله
۲
۳
۴
۵
قسمت ۱
۲
۴
شکل ‏۳‑۱: امواج حاصل از گسلش و تولید جهت داری
ضربه جهت داری برای گسل های امتداد لغز در جهت عمود بر گسل مشاهده می گردد و در جهت موازی گسل مقدار این اثر خیلی کمتر می باشد. در جهت موازی گسل همچنین اثر جابه جایی تکتونیکی نیز مشاهده می­ شود. این در حالی است که برای گسل های نرمال و معکوس، جهت داری و جابه جایی تکتونیکی در جهت عمود بر گسل مشاهده می شوند (شکل ‏۳‑۲).
گسل نرمال
گسل راستالغز
گسل
ضربه جهت داری
ضربه جهت داری
جابجایی تکتونیکی
جابجایی تکتونیکی
گسل
سطح زمین
شکل ‏۳‑۲ : ضربه جهت داری در گسل های امتداد لغز و نرمال – معکوس
در شکل ‏۳‑۳ وجود پالس جهت داری در مولفه سرعت رکورد ثبت شده از زمین لرزه بم را نشان می­دهد. همان طور که مشاهده می شود، یک پالس بزرگ در ابتدای تاریخچه زمانی سرعت زمین لرزه ایجاد شده است. وجود این پالس باعث ایجاد نیاز لرزه ای زیادی به سیستم های مهندسی در هنگام وقوع زلزله می شود. همچنین آثار مخرب زلزله های نزدیک به گسل به طور عمده ای در زلزله های ۱۹۹۴ نورثریج و ۱۹۹۵ کوبه مشاهده گردید. در هر یک از این زلزله ها حداکثر سرعت حرکت زمین تا حدود cm/sec 175 گزارش شد و پریود پالس موجود در رکورد در محدوده ۱ تا ۲ ثانیه قرار داشت. این محدوده پریود، نزدیک به پریود طبیعی پل ها و سازه های با ارتفاع متوسط می باشد و در نتیجه این نوع سازه ها در این زلزله ها دچار خسارت بسیاری شدند.

ب-۳) نظریه ویژگیهای شغل: این نظریه مانند نظریه هرزبرگ، معتقد است که کارکنان هنگامی برای انجام دادن کار انگیزه خواهند داشت که احساس کنند شغلشان با ارزش است و از چگونگی عملکرد خود، بازخود می‌گیرند. ولی برخلاف نظریه هرزبرگ، که در آن توصیه خاصی برای طراحی شغل ارائه نمی‌شود، در نظریه ویژگیهای شغل، ابعاد کار به شرح زیر طراحی شغل مورد توجه قرار می‌گیرد.

۱- انجام کار باید به مجموعه‌ای از مهارتها و توانایی های گوناگون و متنوع نیاز داشته باشد .
۲- هویت کار باید معلوم باشد، یعنی به جای جزئی از کار، کارکنان باید یک کار را بطور کامل انجام دهند.
۳- کار باید هم از نظر کسی که مسئول انجام دادن آن است و هم از نظر دیگران، چه در داخل سازمان و چه در خارج از آن مهم به شمار ‌آید.
۴- شغل باید طوری طراحی شود که شاغل آن استقلال و آزادی عمل داشته باشد و بتواند درباره رویه کار، تصمیم‌گیری کند.
۵- طراحی شغل باید طوری باشد که شاغل بتواند از عملکرد خود، بازخور بگیرد(همان مأخذ؛۵۲). می‌توان انتظار داشت که این رویکرد منجر به ایجاد کارکنانی راضی‌تر و با انگیزه‌تر، عملکرد شغلی بالاتر برای اکثر افراد و کاهش در غیبت از کار شود.
ج) رویکرد مبتنی بر ویژگیهای عامل انسانی^[۱۴] :
در این رویکرد ابزار وسایل، تجهیزات و شرایط کاری طوری طراحی می‌شود که حداکثر کارایی بدست آید و به بهداشت و ایمنی کار و همچنین رضایت کارکنان بیفزاید. به عبارت دیگر، هدف این است که کار مطابق با ویژگیهای عامل انسانی طراحی شود. طراحی شغل بر این اساس به دو روش مجزا از یکدیگر تقسیم شده است. در روش اول، شغل بر اساس ویژگیهای زیستی و جسمی انسان طراحی می‌شود. در این روش که ارگونومیکز^[۱۵] به معنی سازگاری کار با وضعیت فیزیکی افراد، خوانده شده است سعی می‌شود، با طراحی صحیح کار از بروز عوارض فیزیولوژیکی منفی که معمولاً در نتیجه انجام غلط کار در کارکنان به وجود می‌آید، جلوگیری گردد. برای مثال ممکن است کار بسیار طاقت‌فرسا طراحی شده باشد یا برای انجام آن لازم باشد مرتباً اجسام سنگین بلند و جابجا گردد. ممکن است طریقه نشستن کارکنان برای انجام کار، درست نباشد، ابزار کار صحیح طراحی نشده باشد یا طراحی کار چنان باشد که کارکنان ناگزیر در معرض ارتعاشات صوتی ناهنجار و خطرناک قرار گیرند :‌ یا مجبور باشند در گرما و سرمای شدید یا در شیفتهای نامناسب کار کنند.
در روش دوم که روش ادراکی- حرکتی^[۱۶] خوانده شده است، پیامدهای روانی تماس انسان با ماشین‌آلات، ابزار و وسایل و سایر عوامل، در محیط کار و چگونگی تأثیرشان بر عملکرد کارکنان مورد توجه قرار می‌گیرد. در این روش دقت می‌شود که محیط کار از روشنایی مناسب برخوردار باشد یا کارکنان مجبور نباشند به دنبال ابزار و وسایل مورد نیازشان بگردند یا برای انجام دادن کار حجم زیادی از اطلاعات را بخاطر بسپارند و سعی می‌شود کار طوری طراحی گردد که کارکنان بتوانند بدون فشار و خستگی بیش از حد، وظایف خود را انجام دهند(سعادت، ۱۳۷۵؛ ۵۴-۵۵).
۲-۵٫ روش های مختلف طراحی شغل
تخصصی کردن شغل^[۱۷]
تخصصی کردن شغل به فرایند کوچک کردن شغل به اجزایش اشاره دارد(گوردن، ۱۹۹۶؛ ۵۱۴). شغلها را می‌توان در دو راستا تخصصی کرد: نخستین راستا، گستره یا میدان شغل است، به این معنا که هر شغل باید چند وظیفه جداگانه را در برگیرد و هر یک از این وظیفه‌ها باید چه اندازه‌ای را دارا باشد. از یک سو می‌توان فرد شاغل را آدم همه کاره‌ای دانست که پیوسته از کاری به کار دیگر می‌پردازد و از سوی دیگر می‌توان او را فردی دانست که همه کوشش خود را به یک وظیفه نمایان و روشن متمرکز می‌کند و تمام ساعتهای روز و حتی در همه دقیقه‌ها به تکرار آن می‌پردازد. راستای دوم تخصصی کردن شغل به «ژرفا» یا نظارت بر کار وابسته است. در این راستا، فرد شاغل از یک سو تنها به انجام دادن کار می‌پردازد، بی‌آنکه به چگونگی و چرایی آن بیندیشد و از سوی دیگر افزون بر انجام دادن کار بر همه جنبه‌های آن نظارت می‌کند. راستای نخست را بدلیل آنکه با فعالیتهای موازی سروکار دارد،‌ تخصصی کردن افقی شغل^[۱۸] در برابر گسترش افقی شغل^[۱۹] می‌نامیم و راستای دوم را تخصصی کردن عمودی شغل^[۲۰] در برابر گسترش عمودی شغل^[۲۱] نام می‌گذارند(مینتزبرگ ۱۳۷۷؛ ۳۸).
الف) تخصصی کردن افقی شغل
تخصصی کردن شغل در راستای افقی آن که متداول‌ترین گونه تقسیم کار به شمار می‌رود، پاره جدا نشدنی هر سازمان و در واقع هر فعالیت انسانی است. در واقع اصطلاح تقسیم کار از سده هجدهم و در آن زمان که آدام اسمیت کتاب «ثروت ملل» را نوشت پدید آمده است. سازمانها برای افزایش بهره‌وری به تقسیم کار می‌پردازند و شغلهای خود را تخصصی می‌کنند. اسمیت سه دلیل را برای چنین افزایشی نام می‌برد:‌
افزایش مهارت فرد شاغل که پدید آمده از محدود کردن وظیفه او است،‌ صرفه‌جویی در زمانی که به هنگام دگرگونی و جابجایی وظیفه‌ها از بین می‌رود و برپایی روشها و ماشین‌آلات تازه‌ای که به دلیل تخصصی شدن وظیفه‌ها ضرورت می‌یابد.
هر سه دلیل یاد شده به این نکته اشاره دارد که این عامل کلیدی تکراری است که تخصص را به بهره‌وری پیوند می‌دهد. تخصصی کردن افقی کار سبب افزایش تکرار آن می‌شود و در نتیجه استاندارد کردن آن را آسان می‌سازد. این امر سبب می‌شود تا فراورده‌ها به گونه‌ای یکسان و اقتصادی تولید گردد. تخصصی کردن افقی همچنین سبب تمرکز حواس فرد شاغل و در نتیجه یادگیری بیشتر وی می‌شود. و آخرین دلیل اینکه تخصصی کردن موجب خواهد شد که فرد شاغل به کاری که در تخصص اوست چیرگی یابد. ( مینتزبرگ، ۱۳۷۷؛۳۸-۴۱).
ب)تخصصی کردن عمودی شغل
تخصصی کردن عمودی شغل به معنای جدا کردن انجام دادن کار از اداره آن است. سازمانها شغلهای خود را در راستای عمودی تخصصی می‌کنند زیرا بر این باورند که چگونگی انجام دادن کار به تخصصی جداگانه نیاز دارد که به گونه معمول از راه سرپرستی تأمین می‌شود. وقتی یک شغل در راستای افقی تخصصی می‌شود، دیدگاه شاغل آن محدود و ایجاد پیوند با دیگران در کارها برای وی دشوار می‌شود. با این ترتیب نظارت بر کار بیشتر بر دوش مدیری می‌افتد که از راه سرپرستی مستقیم هماهنگی را تأمین می‌کند و یا به تحلیل‌گری سپرده می‌شود که از راه استاندارد کردن کار، هماهنگی لازم را پدید می‌آورد. از این رو چون شغلها از نظر افقی تخصصی می‌شون، در بیشتر وقتها باید آنها را از نظر عمودی نیز تخصصی کرد ( مینتزبرگ، ۱۳۷۷؛۳۸-۴۱).
تخصصی کردن شغل برای سازماندهی مشاغل صنعتی و غیر صنعتی بر روی کاغذ راهی منطقی و به ظاهر کارآمد می‌باشد ولی ممکن است برای کسانی که در عمل کار می‌کنند مشکلاتی را به همراه داشته باشد. مهمترین این مشکلات یکنواختی شدید در مشاغل کاملاً تخصصی و استاندارد شده می‌باشد که موجب کسالت آور بودن شغل شده و منجر به انگیزش پائین برای کارکردن و غیبت از کار خواهد شد(مورهد و گریفین،۱۳۷۹؛ ۱۹۱) . و مشکل دیگر تخصصی کردن شغل این است که تخصص دشواریهایی در ارتباطات و هماهنگی بوجود می‌آورد(مینتزبرگ، ۱۳۷۷؛ ۴۱).
با توجه به مشکلات موجود، متخصصان و مدیران،‌ برای جستجوی راه های ایجاد شغلهای غیر یکنواخت، دو نگرش جایگزین تحت عنوان توسعه شغلی (گسترش شغلی) و گردش شغلی را ارائه کردند.
توسعه شغل^[۲۲]
مشاغل تخصصی و جزء‌جزء شده پس از مدتی باعث کسالت و دلزدگی شاغلین می‌شوند و انگیزه کار را در آنان تضعیف می‌کنند. برای جلوگیری از این وضعیت می‌توان شغل را با افزودن وظایفی توسعه داد و از حالت یکنواختی و یکسانی خارج کرد. بدین ترتیب با متنوع ساختن شغل در مشاغل ایجاد انگیزه می‌شود(الوانی ۱۳۷۷، ص۱۶۱). در توسعه شغلی، شغل بصورت افقی گسترش می‌یابد و راه‌حلی که برای طراحی مشاغل ارائه می‌دهد در مقابل تخصصی کردن شغل قرار دارد و بجای تشویق افراد برای انجام دادن کارهای جزیی و ریز در تولید و خدمات، کارکنان را ملزم می‌سازد تا وظایف متعدد و اغلب نامرتبط را انجام دهند (گوردن، ۱۹۹۶؛ ۵۱۴).
بطور ساده توسعه شغلی، گسترش افقی تعداد و نوع وظایفی است که در یک شغل وجود دارد. افزایش مقدار کار در همان سطح شغل اصلی توسعه شغل است. توسعه شغل ممکن است فراتر از یکنواختی کار باشد اما کارکنان را به منظور عملکردی در سطح بالا بر نمی انگیزاند (بودتیچ و بو نو ۲۰۰۱؛ ۴).
توسعه شغلی حیطه شغل را افزایش می‌دهد، یعنی تعداد عملیات مختلفی که در یک شغل ضروری است را افزایش داده و تعداد دفعاتی که چرخه شغل تکرار می‌شود را افزون می‌سازد. با افزایش تعداد وظایفی که یک فرد انجام می‌دهد، گسترش شغلی،‌ موجب تنوع شغلی نیز می‌گردد. اثر گسترش شغلی، تنوع بخشیدن به مهارتها و با مفهوم کردن و ارزشمند نمودن وظیفه برای یک فرد است(رابینز،۱۳۷۶؛ ۳۰۹).
مای تگ^[۲۳] یکی از اولین شرکتهایی است که از توسعه شغل استفاده کرد. به عنوان مثال، در خط تولید پمپ آب ماشین‌های لباسشویی این شرکت،‌ وظایف توسط شش نفر برروی نوار نقاله انجام می‌شد، ولی با توسعه شغل هر کارگری باید یک دستگاه پمپ آب را به تنهایی مونتاژ کند. متأسفانه توسعه شغل بیشتر فاقد اثرهای مورد نظر بود. به طور کلی، اگر ترتیب کل تولید از تعدادی وظایف ساده تشکیل شده باشد، طبیعی است که انجام حجم بیشتری از این نوع وظایف الزاماً به تغییر قابل توجه شغل منتهی نخواهد شد، به عبارت دیگر اگر وظیفه بستن دو پیچ بر روی ماشین گسترش داده شود به طوری که کارگر وظیفه بستن سه پیچ و وصل کردن دو سیم را عهده‌دار شود، یکنواختی اولیه شغل کماکان باقی است (مورهد و گریفین، ۱۳۷۹؛ ۱۹۳).
آیا گسترش شغلی همواره با بهره‌مندی است ؟ هواداران گسترش شغلی می‌گویند آری و از پیامد کارهای خود با گزارشهای پر آب و تاب جانبداری می‌کنند. اما ناظران بی‌طرف در میان گزارش کامیابیها،‌ ناکامیهایی را نیز در این زمینه پذیرفته‌اند. نگاهی بر پژوهشهای انجام شده نشان می‌دهد اگر‌چه اندازه کامیابیها بیشتر از ناکامیها است، اما پیامدهای کلی گسترش شغلی هنوز روشن نیست.
پیامدهای توسعه شغلی بستگی آشکار به شغل مورد نظر دارد. دو نمونه برای دو سوی قضیه موضوع را روشن‌تر می‌کند. گسترش شغل یک منشی که همه ساعت‌های روز را در ماشین کردن یک نوع نامه بکار می‌برد، بهره خوبی به بار می‌آورد. در حالی‌که برعکس گسترش شغل یک پزشک عمومی موجب سردرگمی پزشک و آسیب بیمار می‌گردد. به سخن دیگر می‌توان شغلها را هم بسیار محدود و هم بسیار گسترده طراحی کرد. از این رو کامیابی در طراحی هر شغل بستگی زیادی به شغل مورد نظر و بیش از همه به اندازه تخصصی بودن آن دارد .
در هر تلاشی که برای طراحی یک شغل به کار می‌رود، مسأله پدید آوردن تعادل دارای اهمیت است. نوشته‌های نویسندگانی مانند «ورثی» که به عامل انسانی در کار اهمیت می‌دهند، سبب شد تا آراء تحلیل‌گران مطالعه زمان و حرکت، که به جنبه‌های کار پا می‌فشارند، تعدیل شود. به گونه‌ای که می‌توان گفت، گسترش یک شغل معین تا آنجا سودمند است که سود پدید آوردن انگیزه‌ها بیشتر از زیان چشم‌پوشی از تخصص باشد. از این رو، گسترش شغل نیز همانند تخصصی‌ کردن شغل راه‌گشای همه دشواریهای طراحی شغل نیست(مینتزبرگ، ۱۳۷۷؛ ۴۴).
چرخش شغلی^[۲۴]
اگر بتوان افراد را در مشاغل هم خانواده و همگون که با آنها آشنایی دارند جابجا نمود، چرخش شغلی ایجاد می‌شود(الوانی، ۱۳۷۷،ص۱۶۲). چرخش شغلی یعنی تغییر منظم کارکنان از یک شغل به شغل دیگر با این هدف که انگیزه و اشتیاق کارکنان افزایش یابد(مورهد و گریفین، ۱۳۷۹؛ ۱۹۴). همچنین انجام دادن شغلهای متفاوت در یک دوره زمانی را شامل می‌شود. اکثر سازمانها مهارتهای ادراکی را در آموزش مدیریت بوسیله چرخش دادن آنها در بخشهای مختلف توسعه می‌دهند(لوسیر،۱۹۹۷؛ ۲۲۲). چرخش شغلی به جابجایی برنامه ریزی شده افراد بین مشاغل در یک دوره زمانی به منظور یک یا چند هدف خاص اشاره دارد. بطور کلی دو نوع چرخش شغلی وجود دارد. یکی چرخش درون کارکردی^[۲۵] و دیگری چرخش فرا کارکردی^[۲۶] می باشد. چرخش درون کارکردی به معنی چرخش بین مشاغلی با سطوح مشابهی از مسئولیت پذیری و در یک زمینه کارکردی یا عملیاتی می باشد. چرخش فرا کارکردی به معنی جابجای بین مشاغل در بخشهای مختلف سازمان در طول یک دوره زمانی می باشد. شغل های مشخص شده برای چرخش فرا کارکردی که در یک توالی مرتب شده اند، افزایش سطح مسئولیت پذیری را نشان می دهد ( بنت ۲۰۰۳؛ ۷). به وسیله چرخش شغلی افراد با مشاغل بیشتری آشنا شده و در کار خود از تنوع و گوناگونی بالاتری برخوردار می‌گردند و در نهایت انگیزه به کار در آنان تقویت می‌گردد(الوانی، ۱۳۷۸؛ ۱۶۲). هزینه چرخش شغلی این است که کارکنان به منظور کارکردن در وظایفی که برای انجام دادن آن هیچ گونه تجربه ای ندارند مشکل پیدا می کنند. مزیت چرخش شغلی این است که مدیر می تواند به آسانی اطلاعات کارمند را استخراج نماید ( میندورف ۲۰۰۳؛ ۱).
تا کنون چرخش مشاغل توسط شرکتهای زیادی مورد استفاده قرار گرفته است اما چرخش مشاغل نیز مانند توسعه مشاغل نتوانسته بطور کامل انتظارها را برآورده کند. به دلیل نتایج یأس‌آور می‌توان مشکل اصلی را وجود مشاغل محدود و ساده دانست. اگر یک حلقه چرخشی کارکنان را در همان مشاغل قبلی حرکت بدهد، آنها به جای اینکه با یک شغل خسته کننده سروکار داشته باشند، با چندین شغل خسته کننده و یکنواخت روبرو خواهند بود. هر چند ممکن است یک کارگر تغییر هر شغل را با جدیت و علاقه جدید شروع کند اما اثر آن چندان نخواهد ماند. چرخش مشاغل ممکن است باعث کاهش کارایی نیز بشود. این اقدام آشکارا خبرگی و مهارت ناشی از تخصص را به خطر می‌اندازد. چرخش مشاغل به دلیل اینکه کارگر در شغلهای مختلفی انجام وظیفه می‌کند و می‌تواند مهارت شغلی بیشتری کسب کند یکی از فنون بسیار مؤثر آموزش است. بنابراین انتقال کارکنان به مشاغل جدید با قابلیت انعطاف بیشتری همراه شده است. بسیاری از شرکتها از چرخش مشاغل برای آموزش استفاده می‌کنند ولی از آن برای ایجاد انگیزه در کارکنان استفاده چندانی به عمل نمی‌آیند(مورهد و گریفین، ۱۳۷۹؛ ۱۹۴).
۲-۶٫ مزایای احتمالی چرخش شغلی :
چرخش شغلی می تواند بطور مستقیم به توسعه سریع اعضا جدید کارکنان منتهی شود.
چرخش شغلی فرا کارکردی می تواند یک روش قوی توسعه دادن جاه طلبی های سازمانی باشد.
قادر ساختن کارکنان به منظور کار در زمینه های مختلف سازمان از طریق چرخش شغلی فرا کارکردی و می توانند در حفظ دانش و مدیریت از طریق گسترش دادن تخصص های فردی در داخل سازمان نقش نداشته باشند.
چرخش شغلی فرا کارکردی و در سطح پایین تر مبادله شغلی می توانند در توسعه اجتماعی همانند سرمایه انسانی افراد از طریق ایجاد و توسعه روابط جدید در سرتاسر سازمان سهیم شوند ( بنت ۲۰۰۳؛ ۹).
۲-۷٫ غنی‌سازی شغل^[۲۷]
غنی سازی شغلی رویکردی است که سازمانها به منظور طراحی مجدد شغل، ایجاد رضایت شغلی بوسیله قرار دادن چالشها و مسئولیت پذیری در شغل به کار می گیرند. ایجاد این شغل ها از این جهت برای اکثر کارکنان جذاب می باشد که باعث انگیزش کارکنان می گردد.
مفهوم غنی سازی شغلی این است که شغل های غنی شده نیازهای روانی کارکنان را برآورده می سازد. پیامدهای آن در کارکنان برانگیخته شده و راضی شده این خواهد بود که از شغل شان لذت می برند و بنابراین تلاش بیشتری را برای انجام دادن شغل شان به کار می گیرند ( کرول ۲۰۰۳؛ ۲).
غنی‌سازی شغل براین فرض استوار است که برای ایجاد انگیزه در کارکنان باید نیاز به توفیق شناخت و مسئولیت‌‌پذیری و رشد و کمال را در آنها برآورده نمود و شغل باید به گونه‌ای طراحی شود که حتی‌المقدور این نیازها را در شاغلین ارضاء کند(الوانی، ۱۳۷۷؛ ۱۶۲). در حالیکه توسعه شغلی حیطه شغل را افزایش می‌دهد، غنی‌سازی شغل مشاغل را از لحاظ عمودی گسترش می‌دهد، یعنی به عمق شغل می‌افزاید. این بدان معناست که غنی‌سازی شغل به کارکنان اجازه می‌دهد که کنترل بیشتری بر کارشان داشته باشند. آنها مجازند که برخی از وظایفی که نوعاً‌ به وسیله سرپرستان آنها انجام می‌گیرد، بپذیرند. وظایفی که در یک شغل غنی شده وجود دارند، به کارکنان اجازه می‌دهند فعالیتی را بطور کامل با آزادی، استقلال و مسئولیت بالا انجام دهند. چنین شغلی چنان به افراد بازخور می‌دهد که بتوانند عملکرد خود را ارزیابی و تصحیح کنند(رابینز، ۱۳۷۶؛ ۳۹). به عبارت دیگر غنی‌سازی شغل منبع جدیدی از رضایت را در درون خود شغل فراهم می‌کند و مسئولیت، استقلال و کنترل را افزایش می‌دهد. اضافه کردن این عناصر به شغلها، گاهی اوقات توسعه عمودی نامیده می‌شود(دیویس، ۱۹۸۹؛ ۱۵۶). مبنای نظریه غنی‌سازی شغل، تئوری دو عاملی هرزبرگ در انگیزش می‌باشد، هرزبرگ عقیده داشت که می‌توان از راه تجربه‌های مثبت مرتبط با کار مانند احساس مسئولیت، کسب موفقیت و شهرت در اشخاص ایجاد انگیزه کرد. برای رسیدن به این هدف او از نظریه غنی‌ کردن عمودی شغل یعنی علاوه بر افزودن وظایف بیشتر به یک شغل،‌ وظیفه کنترل بر وظایف نیز باید به شخص واگذار شود،‌ طرفداری می‌کرد(مورهد و گریفین، ۱۳۷۹؛ ۱۹۵). به نظر وی شغل غنی شده دارای هشت ویژگی زیر می‌باشد:‌
بازخور مستقیم^[۲۸] : کارکنان باید بلافاصله ارزیابی و آگاهی از نتایج کارشان را داشته باشند. این بازخور می‌تواند از طریق خود شغل بوجود آید یا بوسیله سرپرست ارائه شود.
رابطه با مشتری^[۲۹] :‌ وقتی که ارباب رجوع یا مشتری برای محصول یا خدمت ارائه شده وجود داشته باشد، شغل به طور خودکار غنی شده است. خدمت به یک ارباب‌رجوع به افراد رضایت بیشتری می‌دهد تا اینکه فقط کار را برای سرپرست انجام دهد.
یادگیری جدید :‌ شغل غنی شده به انجام دهنده آن فرصت یادگیری مهارتهای جدید را می‌دهد.
برنامه‌ریزی :‌ قادر بودن به برنامه‌ریزی در مورد جریان کار،‌ باعث غنی شدن شغل می‌شود، برنامه‌ریزی شامل اختیار انجام دادن کار محوله می‌باشد.
تجربه منحصر به فرد ^[۳۰]:‌ یک شغل غنی شده دارای ویژگی منحصر به فرد می‌باشد. مانند مشاور روابط عمومی که دارای فرصتی برای ملاقات با افراد مشهور می‌باشد.
کنترل برروی منابع :‌ کنترل بر روی منابع مانند پول، مواد یا افراد باعث غنی‌سازی شغل می‌شود.
اختیار ارتباط مستقیم : یک شغل غنی شده به کارکنان فرصت ارتباط برقرار کردن مستقیم با دیگر افرادی که از نتیجه کار وی بهره‌مند می‌شوند را می‌دهد.
پاسخگویی شخصی : در یک شغل غنی شده، کارکنان مسئول عملکردشان می‌باشند(دابرین،۱۹۹۵؛ ۱۶۳).
علاوه بر این تئوری غنی‌سازی شغل بیان می‌کند که شغلها باید برای بهبود انگیزاننده‌های مرتبط با شغل طراحی مجدد شوند و برای اینکار باید به کارکنان فرصت داده شود تا سطوح دستیابی بالایی را بدست آورند. کارکنان همچنین باید فرصت شناخت و پیشرفت در مسیر شغلی‌شان را در قبال انجام خوب شغلشان داشته باشند و خود شغل باید چالشی، جالب و با مفهوم باشد. علاوه بر آنچه که هرزبرگ بیان کرده است، تکنیکهای متعددی برای بهبود این عوامل انگیزشی وجود دارد که باید در موقعیتهای مناسب بکار برده شوند. پیشنهادات متعدد شامل موارد زیر می‌باشد:‌

قرار دادن کارکنان یا گروه های کار در یک بخش کامل و طبیعی کار.
اضافه کردن وظایف و تکالیف مشکل به شغل کارکنان و فراهم آوردن امکانات آموزشی مناسب.

.۷۰۷

 

۴٫۵۳

 

 

 

۴-۴ اعتبار سنجی پرسشنامه با بهره گرفتن از آلفای کرونباخ
جدول۴-۷ اعتبار سنجی پرسشنامه با بهره گرفتن از الفای کرونباخ

 

 

اعتبار پرسشنامه

 

 

 

مقدارآلفای کرونباخ

 

تعداد سوالات

 

 

 

.۹۰۲

 

۳۰

 

 

 

همانطور که در جدول بالا مشاهده میشود اعتبار پرسشنامه با بهره گرفتن از آلفای کرونباخ ۰٫۹۰۲ گزارش شده است که بسیار مناسب است.
۴-۵- اعتبار سنجی مدل تحقیق با مدل معادلات ساختاری
مدل معادلات ساختاری رویکرد آماری جامعی برای آزمون فرضیه‌هایی درباره روابط بین متغیرهای مشاهده شده ^[۲۴]و متغیرهای مکنون ^[۲۵] می‌باشد. از طریق این رویکرد می‌توان قابل قبول بودن مدل‌های نظری را در جامعه‌های خاص با بهره گرفتن از داده‌های همبستگی، غیرآزمایشی، و آزمایشی آزمود. یکی از قوی‌ترین و مناسب‌ترین روش‌های تجزیه و تحلیل در تحقیقات علوم رفتاری و اجتماعی تجزیه‌وتحلیل چند متغیره است، زیرا ماهیت این‌گونه موضوعات چند متغیره بوده و نمی‌توان آن‌ها را با شیوه دو متغیری (که هر بار تنها یک متغیر مستقل با یک متغیر وابسته در نظر گرفته می‌شود) حل نمود. تجزیه و تحلیل چند متغیره به یک سری روش‌های تجزیه و تحلیل اطلاق می‌شود که ویژگی اصلی آن‌ها، تجزیه هم‌زمان K متغیر مستقل و n متغیر وابسته است.

تجزیه و تحلیل ساختارهای کواریانس یا مدل‌سازی علّی یا مدل معادلات ساختاری SEM)^[26])، یکی از اصلی‌ترین روش‌های تجزیه‌وتحلیل ساختارهای داده‌ای پیچیده است و به معنی تجزیه و تحلیل متغیرهای مختلفی است که در یک ساختار مبتنی بر تئوری، تأثیرات هم‌زمان متغیرها را برهم نشان می‌دهد. این روش، ترکیب ریاضی و آماری پیچیده‌ای از تحلیل عاملی، رگرسیون چند متغیره، و تحلیل مسیر است که در یک سیستم پیچیده گردهم آمده تا پدیده‌های پیچیده را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد. مدل معادلات ساختاری به دو فاز کلی تحلیل عاملی اندازه گیری یا تأییدی و تحلیل مسیر تقسیم می‌شود. در قسمت اندازه گیری ارتباط نشانگرها یا همان سوالات پرسشنامه با سازه‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد و در قسمت ساختاری ارتباط عامل‌های مورد بررسی با یکدیگر جهت آزمون فرضیات مورد توجه هستند.
به طور کلی روابط بین متغیرها در مدل معادلات ساختاری به دو حوزه کلی تقسیم می‌شود:

 

 

•  

 

 

• روابط بین متغیر های پنهان با متغیرهای آشکار (مدل اندازه گیری و یا مدل تحلیل عامل تأییدی می‌باشد).

 

 

 

• روابط بین متغیر های پنهان با متغیر های پنهان. (مدل ساختاری و یا مدل تحلیل مسیر می‌باشد).

 

 

 

 

درمدل اندازه گیری ارتباط نشانگرها یا همان سوالات پرسشنامه با سازه‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد و در قسمت مدل ساختاری ارتباط عامل‌های مورد بررسی با یکدیگر جهت آزمون فرضیات مورد توجه هستند. در واقع تا ثابت نشود نشانگرها یا همان سوالات پرسشنامه، متغیر های پنهان را به خوبی اندازه گیری کرده‌اند، نمی‌توان روابط را مورد آزمون قرار داد؛ لذا برای اثبات اینکه مفاهیم به خوبی اندازه گیری شده‌اند از مدل اندازه گیری یا تحلیل عاملی تأییدی استفاده می‌شود.
۴-۵-۱- مدل اندازه گیری یا تحلیل عاملی تأییدی
در روش شناسی مدل معادلات ساختاری، ابتدا به ساکن لازم است تا روایی سازه^[۲۷] مورد مطالعه قرار گرفته تا مشخص شود نشانگر های انتخاب شده برای اندازه گیری سازه‌های مورد نظر خود از دقت لازم برخوردار هستند. برای این منظور از تحلیل عاملی تأییدی (CFA^[28])، استفاده می‌شود. به این شکل که بار عاملی هر نشانگر با سازه خود دارای مقدار t بالاتر از ۹۶/۱ باشد. در این صورت این نشانگر از دقت لازم برای اندازه گیری آن سازه یا صفت مکنون برخوردار است؛ لذا جهت بررسی اینکه هر سازه‌های مدل تحقیق تا چه حد با نشانگر های انتخاب شده جهت سنجش آن‌ها دارای هم سویی بوده‌اند از مدل اندازه گیری یا همان تحلیل عاملی تأییدی استفاده شد.
۴-۶ متغیرها و ابعاد تشکیل دهنده آنها
جدول۴-۸ متغیرهای پژوهش

 

 

ردیف

 

متغیر

 

سوالات

 

 

 

۱

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل ۴-۶ سه نمونه از استخراج ویژگی به روش مساحت ناهمپوشان
از معایب این روش می‌توان به این اشاره کرد که چون مدل‌های گوناگون امکان دارد کمترین مساحت ناحیه ناهمپوشان را داشته باشند، در حالی‌که نمای مشابه یافته شده برای نمای مورد بررسی توسط سیستم امکان دارد متعلق به آن مدل نباشد و نتایج بازیابی را تحت تاثیر قرار دهد.

شکل ۴-۷ ، ۶ نمونه از نماهای اشتباه تشخیص داده شده بین نماهای مرجع و نمای پایگاه‌داده را نشان می‌دهد. این نما‌ها متعلق به یک مدل هواپیمای جنگنده نیستند اما به علت طرز قرار‌گیری زاویۀ آن‌ها و نبودن نمای متناظر آن‌ها از کلاس خود در نماهای مرجع، نسبت به بقیۀ نماهای مرجع دارای مساحت ناحیۀ ناهمپوشان کمینه شده و حاصل آن بدست آمدن نتیجه‌ای اشتباه در تشخیص کلاس تصویر پایگاه‌داده شده است.

 

 

نمای تصویر پایگاه‌داده

 

نمای مدل سه‌بعدی

 

نمای تصویر پایگاه داده

 

نمای مدل سه‌بعدی

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل ۴-۷ چند نمونه از تشخیص اشتباه کلاس نماها در روش مساحت ناحیه ناهمپوشان
از آنجا که احتمال دارد تصور شود حتما باید نماها دقیقا هم زاویه باشند تا کلاس نمای مورد بررسی درست تشخیص داده شود، نمونه‌هایی از نماها که خلاف این مطلب را نشان می‌دهد در شکل ۴-۸ قرار داده شده است. در این شکل در سمت چپ نماهای تصویر پایگاه‌داده و در سمت راست مشابه‌ترین نمای مرجع تشخیص داده شده با این روش نشان داده شده است که با یکدیگر هم‌مدل می‌باشند. با وجود اندکی زاویه‌ی متفاوت تشخیص کلاس پایگاه‌داده درست انجام شده است.

 

 

نمای مدل سه‌بعدی – نمای تصویر پایگاه‌داده

 

نمای مدل سه‌بعدی – نمای تصویر پایگاه‌داده

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل ۴-۸ نمونه ای از نماهای غیر هم زاویه با تشخیص درست در روش مساحت ناحیه ناهمپوشان

استخراج ویژگی با روش هیستوگرام زاویه گرادیان^[۱۸]

از روش‌های دیگر استخراج ویژگی که حساس به دوران می‌باشد روش هیستوگرام زاویه گرادیان می‌باشد. در این روش شبکه‌هایی در تصویر به نام سلول ایجاد می‌شود که شامل مجموعه‌ای از پیکسل‌ها می‌باشد. تعدادی معین از این سلول‌ها یک بلوک ایجاد می‌کنند که این بلوک‌ها واحدهایی برای نرمالیزه کردن تصویر می‌باشند. با بهره گرفتن از این روش، ویژگی‌هایی محلی از تصویر استخراج می‌شود. برای استخراج این ویژگی‌ها، تصویر هر سایه‌نما در نظر گرفته شده، و گام های زیر بر روی آن اعمال می‌شود.
با بهره گرفتن از روابط زیر ابتدا اندازه و جهت گرادیان تصویر را محاسبه می‌کنیم:

۲۸-۲۵

 

Sirdeshmakh et al ,2002
Shainesh,2012

 

 

 

 

۳-۷) روایی و پایایی پرسشنامه

تردیدی نیست که هر چه ابزار مورد استفاده در مطالعه توانایی و قابلیت بیشتری را در جمع آوری داده‌ها داشته باشد از ضمانت بالاتری برخوردار بوده و استناد به داده‌های حاصله از آن با قابلیت اتکا بیشتری همراه خواهد بود.از این رو کسب اطمینان از توانایی و صحت ابزار از اهمیت فراوانی برخوردار است. دو معیار عمده برای آزمون صحت و خوب بودن سنجه‌ها، روایی^[۵۳] و پایایی^[۵۴] است. به طور کلی روایی و پایایی، دقت علمی کاربردی در بررسی پژوهشی را تصدیق و تأیید می‌کند (دانایی فرد و دیگران، ۱۳۸۳، ص۳۱۱).

۳-۷-۱) روایی

مقصود از روایی این است که ابزار تهیه شده تا چه حدی مفهوم خاص مورد نظر را اندازه می‌گیرد. به بیان دیگر روایی به ما می‌گوید آیا مفهوم واقعی را اندازه می‌گیریم (سکاران، ۱۳۸۰). موضوع روایی از آن جهت اهمیت دارد که اندازه گیری نامناسب و ناکافی می‌تواند هر پژوهش علمی را بی ارزش و ناروا سازد.

۳-۷-۲) پایایی

قابلیت اعتماد (پایایی) یکی از ویژگی‌های فنی ابزار اندازه گیری است. مفهوم یاد شده با این امر سروکار دارد که ابزار اندازه گیری در شرایط یکسان تا چه اندازه نتایج یکسانی به دست می‌دهد (سرمد و همکاران، ۱۳۸۶). پایایی یک سنجه، ثبات و سازگاری مفهوم مورد سنجش را نشان می‌دهد و به ارزیابی “درستی و خوب بودن” یک سنجه کمک می‌کند (دانایی فرد و همکاران، ۱۳۸۳).
برای محاسبه ضریب پایایی شیوه‌های مختلفی به کار برده می‌شود که سنجش ضریب پایایی کرونباخ یکی از آن روش‌ها به شمار می‌رود. کرونباخ مبدأ این روش سنجش پایایی است. این روش به ثبات درونی اشاره دارد و اجزاء یا سوال‌های آزمون برای تعیین ضریب پایایی آزمون به کار بسته می‌شوند. این مقدار آماری معرف تجانس ابزار اندازه گیری است. یعنی آنکه سوال‌های مختلف تا چه حد از نظر اندازه گیری جنبه‌های یک متغیر با کیفیت واحد ، یکدیگر را کامل می‌کنند (عباس زادگان و فتوت، ۱۳۸۴).
ضریب آلفای کرونباخ عددی است بین صفر و یک، مقادیر آلفای کمتر از ۶/. نشان دهنده پایایی ضعیف، دامنه ۷/. پایانی قابل قبول و بیش از ۸/. پایایی خوب است (سکاران، ۱۳۸۰).
در این تحقیق پس از توزیع و جمع آوری تعداد ۳۰(بیش از۲۰ درصد از جامعه آماری) پرسشنامه به عنوان پیش نمونه از بین شرکت‌های بیمه، برای سنجش پایایی پرسشنامه تحقیق از روش آلفای کرونباخ استفاده شده که این ضریب با بهره گرفتن از نرم‌افزار۱۹ spssسنجیده شده است.
با توجه به جداول خروجی نرم‌افزار spss19 که در ضمیمه شماره ۱ آورده شده است.

جدول ۳- ۴) جدول پایایی مربوط به سوال‌های پرسشنامه

 

 

ردیف

 

متغیــرها

 

ضریب آلفای کرونـبــــاخ

 

 

 

۱

 

قابلیت اعتماد کارکنان (بعد شایستگی)

 

۸۷۷/۰

 

 

 

۲

 

قابلیت اعتماد کارکنان (بعد خیرخواهی)

 

۹۱۱/۰

 

 

 

۳

 

قابلیت اعتماد کارکنان (بعد گرایش حل مشکل)

 

۸۶۲/۰

 

 

 

۴

 

قابلیت در سیاست‌ها و عملکردهای مدیریتی(بعد شایستگی)

 

۸۱۵/۰