شکل (۳-۸): ارزیابی فعالیت ضد میکروبی عصارهها و آنتیبیوتیکهای مورد مطالعه علیه باسیلوس سرئوس…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………۵۲
شکل (۳-۹): ارزیابی فعالیت ضد میکروبی عصارهها و آنتیبیوتیکهای مورد مطالعه علیه اشرشیا کلی………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………۵۳
شکل (۳-۱۰): ارزیابی فعالیت ضد میکروبی عصارهها و آنتیبیوتیکهای مورد مطالعه علیه سالمونلا انتریتیدیس………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….۵۴
شکل (۳-۱۱): نتایج میزان فنل عصاره بادام کوهی…………………………………………………………………………………………..۶۰
شکل (۳-۱۲): نتایج میزان فنل عصاره بومادران………………………………………………………………………………………………..۶۱
شکل (۳-۱۳): نتایج میزان فنل عصاره کلپوره……………………………………………………………………………………………………۶۲
شکل (۳-۱۴): نتایج میزان فنل عصاره گلپر………………………………………………………………………………………………………۶۳
شکل (۳-۱۵): نتایج میزان فنل عصاره مریم گلی………………………………………………………………………………………………۶۴
شکل (۳-۱۶): نتایج مقایسه ای میزان فنل عصارهها و اسیدگالیک……………………………………………………………………۶۵
شکل (۳-۱۷): نتایج مهار رادیکالهای آزاد عصاره بادام کوهی…………………………………………………………………………۶۷
شماره و عنوان شکلها……………………………………………………………………………………………………..صفحه
شکل (۳-۱۸): نتایج مهار رادیکالهای آزاد عصاره بومادران………………………………………………………………………………۶۸
شکل (۳-۱۹): نتایج مهار رادیکالهای آزاد عصاره کلپوره…………………………………………………………………………………۶۹
شکل (۳-۲۰): نتایج مهار رادیکالهای آزاد عصاره گلپر…………………………………………………………………………………….۷۰
شکل (۳-۲۱): نتایج مهار رادیکالهای آزاد عصاره مریم گلی……………………………………………………………………………۷۱
شکل (۳-۲۲): نتایج مقایسه ای درصد مهار عصارهها و اسیدآسکوربیک……………………………………………………………۷۲
شکل (۳-۲۳): نتایج مقایسه ای میانگین IC50……………………………………………………………………………………………………73
شکل (۳-۲۴): نتایج تعیین قدرت احیاکنندگی عصاره بادام کوهی…………………………………………………………………..۷۴
شکل (۳-۲۵): نتایج تعیین قدرت احیاکنندگی عصاره بومادران……………………………………………………………………….۷۵
شکل (۳-۲۶): نتایج تعیین قدرت احیاکنندگی عصاره کلپوره…………………………………………………………………………..۷۶
شکل (۳-۲۷): نتایج تعیین قدرت احیاکنندگی عصاره گلپر……………………………………………………………………………..۷۷
شکل (۳-۲۸): نتایج تعیین قدرت احیاکنندگی عصاره مریم گلی…………………………………………………………………….۷۸
شکل (۳-۲۹): نتایج مقایسه ای قدرت احیاکنندگی عصارهها و اسیدآسکوربیک………………………………………………۷۹
فهرست جدولها
شماره و عنوان جدولها……………………………………………………………………………………………………صفحه
جدول (۳-۱): حساسیت سویههای باکتریایی به آنتیبیوتیک انتخابی……………………………………………………………..۵۰
جدول (۳-۲): تعیین حداقل غلظت مهارکنندگی (MIC) عصارهها………………………………………………………………….۵۵
جدول (۳-۳): تعیین حداقل غلظت مهارکنندگی (MBC) عصارهها………………………………………………………………..۵۶
جدول (۳-۴): تشخیص آلکالوئید………………………………………………………………………………………………………………………..۵۷
جدول (۳-۵): تشخیص آنتوسیانین……………………………………………………………………………………………………………………۵۷
جدول (۳-۶): تشخیص تانن……………………………………………………………………………………………………………………………….۵۸
جدول (۳-۷): تشخیص ساپونین………………………………………………………………………………………………………………………..۵۸
فصل اول
مقدمه
گیاهان دارویی
۱-۱-۱ صفات گیاهان دارویی
گیاهانی که حداقل دارای صفات زیر باشند، گیاه دارویی، نامیده میشوند:
۱- در پیکر این گیاهان مواد ویژهای به عنوان مواد موثر متابولیتهای ثانویه ساخته و ذخیره میشوند که برای مداوای برخی از بیماریها مورد استفاده قرار میگیرند. مواد مذکور طی فرآیندهای ویژه و پیچیده و به مقدار بسیار کم (به طور معمول کمتر از یک درصد وزن خشک گیاه)، ساخته میشوند.
۲- اغلب ممکن است اندام ویژهای چون ریشه، برگها، ساقه، گل، میوه و غیره بیشترین مواد موثر را داشته باشند، بنابراین همیشه نمی توان کل اندام گیاه را منبع ماده دارویی ویژهای دانست.
۳- اندام گیاهی برداشت شده، آماده سازی و فرآوری میشوند، یعنی تحت تاثیر عملیات ویژهای مانند جداسازی، خرد شدن، خشک کردن، تخمیر و غیره قرار گرفته و سپس استفاده میشوند.
تحقیقات زیادی نشان میدهد با فرآوری صحیح گیاهان و داروهای گیاهی اثرات این داروهای طبیعی به شکل فزایندهای بیشتر و مقرون به صرفهتر میباشد [۱].
۱-۱-۲ تاریخچه گیاهان دارویی در جهان
ارسطو (۳۳۰ ق. م) اولین کسی است که آثار و مطالبی مکتوب مربوط به شناخت گیاهان دارد. البته قبل از او در آثار کهن مصر (حدود ۲۶ قرن ق. م) در پاپیروسها و ابرها مطالبی از گیاهان با شرح خاصی از موارد استفاده از آنها باقی مانده است. ولی ارسطو نخستین دانشمندی است که، از رشد و نمو گیاهان، مادهسازی و از تفاوت آنها و چگونگی استفاده از مواد خاک (سیاه خاک) مطالبی نوشته است. نوشته او بدون هیچ مبنای علمی تا چندین قرن بعد از او مورد قبول همه بود و حتی تدریس میشد. تئوفراست یا تئوفراستوس شاگرد ارسطو که در سالهای ۲۵۸-۳۷۰ قبل از میلاد طبیب بود و بعدها به او پدر گیاهشناسی گفتهاند، علاوه بر آنکه، پیرو فلسفه استاد خود بود، تحت تاثیر نظریات افلاطون، استاد ارسطو قرار گرفت. او ردهبندی بسیار ابتدایی از روی ریخت یا شکل ظاهری گیاهان، چرخه رشد، شکل گل آذین و نحوه رشد آنها و همچنین وضع گلبرگهای گلها در کتابی به نام هیستوریا پلانتاروم بر مبنایی مبهم و ناشی از استنباطهای خود دارد. باید اشاره کرد، که مکتب درمان با گیاه به وسیله تئوفراست بنیانگذاری شد [۲].
۱-۱-۳ تاریخچه گیاهان دارویی در ایران
کشور ایران به واسطه سابقه تمدن چند هزار ساله، که حدود ۱۴۰۰ سال آن با فرهنگ غنی اسلام در آمیخته و نیز به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی، شرایط اقلیمی و آب و هوایی متنوع که سبب رشد انواع گوناگونی از گیاهان گردیده و باعث اطلاق نام طلای سبز به فلور طبیعی ایران شده است، از جهت طب سنتی غنی میباشد [۳].
ابن سینا دانشمند و پزشک نامدار ایرانی در سالهای ۴۲۸-۳۷۰ هجری مطابق با ۹۸۰-۱۰۳۷ میلادی که در غرب او را به نام آویسینیا میشناسند و پس از انقراض تمدن یونان او را بزرگترین دانشمند جهان و به اشتباه عرب دانسته اند؛ در جلد دوم کتاب قانون فی الطب بیش از ۸۰۰ نمونه گیاه طبی و غذایی را نام میبرد که از آن میان ۵۴۱ گیاه و مشتقات آنها دارای توصیف کاربردی و صفات ریختشناختی هستند. او اختلاف شکل و صفات گیاهان مشابه را (برای اجتناب اشتباه آنها از یکدیگر) با توجه خاصی در کتاب «قانون» توضیح میدهد و در مورد چگونگی استفاده از مشتقات گیاهان دارویی و کاربرد آنها، با ترتیبی خاص، معین و نظام یافته به شرح و تفصیل آنها می پردازد [۲].
۱-۱-۴ علل توجه و اهمیت گیاهان دارویی
از آنجا که انسان جزئی از طبیعت است برای هر بیماری، گیاه مداوای آن را عرضه کرده است. به همین دلیل انسان جهت درمان بیماری خود هر چه به طبیعت روی آورد و از نعمات آن بیشتر بهره برد، سریعتر، بهتر و مطمئنتر درمان می شود. گیاهان دارویی از ارزش و اهمیت خاصی در تأمین بهداشت و سلامتی جوامع هم به لحاظ درمان و هم پیشگیری از بیماریها برخوردار بوده و هستند. این بخش از منابع طبیعی قدمتی همپای بشر داشته و یکی از مهمترین منابع تأمین غذایی و دارویی بشر در طول نسلها بوده اند. از نقطه نظر تاریخی، گیاهان اهمیت فراوانی در توسعه جوامع داشته اند و تحقیقات وسیعی برای یافتن فرآورده ها و مواد طبیعی دارویی گیاهی در طول تاریخ انجام شده اما نکته حائز اهمیت این جاست که تنها کمتر از ۱۰% از مجموع ۰۰۰/۲۵۰ گونه گیاهی جهان برای بیش از یک عملکرد زیستشناختی، شناسایی و مورد استفاده قرار گرفتهاند [۴].
تنوع شرایط جغرافیایی و آب و هوایی در ایران، موجب شده است که یک منبع متنوع و غنی از گونه های گیاهی در کشورمان وجود داشته باشد. از یک سو به علت ظاهرشدن عوارض نامطلوب و جانبی ترکیبات سنتتیک و عدم سازگاری آنها با طبیعت انسان، از سوی دیگر به دلیل هزینه بالا و ارزبری داروها و ناتوانی بسیاری از کشورهای جهان سوم برای خرید چنین داروهایی، توجه خاصی به سمت دارو از گیاهانی که اثرات درمانی سالم و ارزان بودن آنها ثابت شده، معطوف گردیده است [۵]. به دلیل عوارض جانبی داروهای شیمیایی، امروزه نه تنها در ایران، بلکه در سراسر جهان گرایش به طب گیاهی افزایش یافته است [۶].