۲-۱-۳-۴- طرح هادی روستایی
طرح هادی عبارت است از تجدید حیات و هدایت روستا به لحاظ ابعاد اجتماعی ، اقتصادی و فیزیکی (رضوانی ، ۱۳۸۷، ۱۵۵) .
طرح هادی یا به عبارتی طرح جامع توسعه روستایی ، راهنمای مصوبی برای هدایت عملیات سازندگی و آبادانی در روستاها ، با آگاهی از وضعیت فرهنگی ، اقتصاد و اجتماعی آن است (شهبازی ، ۱۳۸۹ ، ۲۲۵) .
در واقع طرح هادی طرحی است که ضمن ساماندهی و اصلاح بافت موجود ، میزان و مکان گسترش آتی و نحوه استفاده از زمین برای عملکردهای مختلف را برحسب مورد در قالب مصوبات طرح هادی ساماندهی فضا و سکونتگاه های روستایی یا طرح های جامع ناحیه ای تعیین می نماید (غفاری و همکاران ، ۱۳۸۹) .
طرح هادی روستایی در بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و بر اساس ضوابط و شرایط تعیین شده در برنامه های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی از سوی بنیاد مسکن انقلاب اسلامی در سطح کل استان های کشور و از جمله استان گیلان تهیه، تصویب و اجرا می شود ( مولائی هشجین ،مقاله تحلیلی ،۱۳۷۹ ،۴۵) .
۲-۱-۳-۴-۱- اهداف تهیه و اجرای طرح هادی روستایی
مهم ترین هدف طرح هادی روستایی تجدید حیات روستا به لحاظ ابعاد فیزیکی، اقتصادی و اجتماعی روستاها است و سامان دهی و اصلاح بافت موجود، میزان و مکان گسترش آتی و نحوه استفاده از زمین برای عملکردهای مختلف در روستا سه محور اصلی در طرح هادی به شمار می روند. طرح هادی روستایی در سه مرحله تهیه، تصویب و اجرا می شود که از انتخاب روستاهای واجد شرایط و تصویب آن ها در کمیته برنامه ریزی شهرستان ها، برگزاری جلسات کمیته فنی و کار گروه تصویب طرح تا اجرای طرح هادی فرایند نسبتا پیچیده ای را طی می کنند( مولائی هشجین ،مقاله تحلیلی ،۱۳۷۹،۴۵) .
از اهداف تهیه طرح هادی می توان به ایجاد زمینه توسعه و عمران روستاها با توجه به شرایط فرهنگی ، اقتصادی و اجتماعی ، تامین عادلانه امکانات از طریق تسهیلات اجتماعی ، تولیدی و رفاهی ، هدایت فیزیکی روستاها ، ایجاد تسهیلات لازم جهت بهبود مسکن روستاییان و خدمات محیط زیستی و عمومی ، ارتقاء وضعیت اقتصادی روستا و دستیابی به بهینه های معیشتی روستا با هماهنگی ارگان های ذیربط ، بهبود کیفیت بافت روستا در چارچوب اقدامات پیش بینی شده در طرح و تلاش برای ایجاد فضای مناسب تر سکونت و فعالیت در آن ، ایجاد تناسب منطقی بین جمعیت و عملکردهای مختلف مسکونی ، تولیدی ، خدماتی مورد نیاز در محیط روستا ، کنترل و نظارت بر روند توسعه کالبدی روستا از طریق برنامه ریزی و تعیین نحوه استفاده از زمین در محدوده بافت مسکونی موجود و پیشنهادی ، ایجاد بستر لازم جهت فراهم شدن زمینه صدور سند مالکیت املاک واقع در بافت مسکونی روستا اشاره نمود . بنابراین اهداف طرح هادی روستایی به بهبود شرایط موجود در روستا و در نتیجه بهبود کیفیت زندگی اهالی روستا منجر می شود و این نشانگر اهمیت زیاد تهیه و اجرای این طرح در فضای روستایی می باشد .
توسعه پایدار روستایی با عنایت به مدیریت و حفاظت منابع طبیعی پایه گذاری می شود که بتواند نیازهای انسان و نسل های کنونی را تامین نماید و این همان واقعیتی است که از طرح هادی انتظار می رود .
۲-۱-۳-۴-۲- ضرورت های تهیه و اجرای طرح هادی روستایی
از ضرورت های تهیه و اجرای طرح هادی می توان به گزینه های زیر اشاره نمود :
-
- نابسامانی وضع کالبدی و کیفیت نامناسب مساکن روستایی
-
- الزام اصلاح و بهسازی بافت فیزیکی روستا ها
-
- نبود یک سیستم مناسب هدایت آب های سطحی ، دفع فاضلاب و زباله
-
- لزوم گسترش شبکه های زیر بنایی و خدمات رفاهی در روستاها
-
- رواج وسایل نقلیه موتوری در روستاها
-
- لزوم حفظ کاربری اراضی کشاورزی به منظور تداوم تولید
-
- ضرورت کاهش خسارتهای ناشی از بلایای طبیعی
-
- الزامات بهسازی و مقاوم سازی ابنیه و مساکن روستایی
-
- فراهم آوردن محیط مناسب زندگی در روستاها به منظور توازن شهر و روستا و ایجاد شرایط مناسب برای زندگی نسل جدید به ویژه جوانان و … (رضوانی ، ۱۳۸۳ ، ۱۵۳-۱۵۲) .
مردم ، مدیریت محلی و مردمی به ویژه تلفیق این مدیریت با تکنولوژی مناسب جهت رشد در ابعاد معیشتی خدماتی و رفاهی از مهاجرت های بی رویه روستائیان به شهرها و به وجود آمدن مشاغل کاذب و ایجاد مشکلات شهری جلوگیری شده و زمینه تجدید حیات روستاها فراهم گردد (بنیاد مسکن انقلاب اسلامی ،۱۳۷۶، ۱۶).
پس از برنامه سوم توسعه اقتصادی – اجتماعی و فرهنگی کشور به منظور تفکیک وظایف نهادها ، تهیه طرح هادی به بنیاد مسکن انقلاب اسلامی واگذار گردید و به دنبال آن در مورخ ۲۳/۱۲/۱۳۷۵ کلیه عملیات مربوط به اجرای طرحهای هادی روستایی جزء وظایف بنیاد مسکن انقلاب اسلامی می باشد و هم اکنون تهیه و اجرای طرح های بهسازی متوقف شده است (حسین زاده ،۱۳۸۲ ، ۴۵) .
۲-۱-۳-۴-۳- فرایند تهیه و اجرای طرح هادی
مراحل تهیه و اجرای طرح هادی روستایی را می توان به طور کلی در سه فاز مشخص نمود . فاز اول شامل مراحل تهیه و اجرای طرح هادی روستایی است که به شرح زیر می باشد :
-
- انتخاب روستا
-
- تخصیص اعتبار
-
- انتخاب و تعیین مشاور تهیه کننده طرح
-
- تهیه نقشه پایه طرح هادی روستایی
-
- بررسی و تصویب نقشه های پایه توسط واحد فنی بنیاد مسکن انقلاب اسلامی استان
-
- تهیه طرح هادی روستایی و برگزاری جلسات کمیته فنی و شورای تصویب
-
- تدوین گزارش نهایی و نقشه ها و تحویل آن به بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و ارسال آن به سازمانهای ذیربط
فاز دو : تهبه نقشه تفصیلی روستا
فاز سه : اجرای طرح هادی روستایی (حسین زاده ،۱۳۸۲ ، ۴۲)
۲-۱-۳-۴-۴- ارزیابی طرح هادی
ارزیابی پروژه های منفرد و کل طرحها به منظور اعمال اصلاحات لازم در حین اجرای طرح ، تعیین پیامدهای اقتصادی و اجتماعی آنها و کسب رهنمودهایی برای طرحهای مشابه در آینده بسیار ضروری است . بررسی و ارزیابی را نه تنها باید در حین اجرای پروژه ها و طرح ها انجام داد بلکه مدتی پس از پایان آنها نیز به منظور بررسی عملکرد کلی شامل آثار مستقیم و غیر مستقیم و ثانویه آنها باید ارزیابی مجدد صورت گیرد (مهندسان مشاور DHV ، ۱۳۷۱ ، ۴۳۵) .
ارزیابی روندی است اصولی و بنیادی در برنامه ریزی و راهنمایی است عملی برای کار طراحی و تصمیم گیری در واقع ، محصولات و یافته های ارزیابی می تواند به عنوان یکی از ابزارهای طراحی در طول روند برنامه ریزی بکار رود . ارزیابی یک روند تحصیلی است که در آن کوشش می شود دلیلها و شواهدی دال بر مزایا و معایب طرحهای معین فراهم شود و نگرشهای جدید برای تهیه آلترناتیوهای برتر بدست آید . بنابراین این مدارک و شواهد برای تعیین کنندگان خط مشیها فراهم می آورد تا آنان را در اتخاذ تصمیم ، بر مبنای صحیح یاری رساند (قراگزلو ، ۱۳۶۵ ، ۱) .
لازم به ذکر است طرح هادی با وجود فراهم کردن رفاه نسبی برای روستاییان ، در ساماندهی روستاها ، موفق نبوده است و ارزشیابی این طرح ها ضروری است (عسگری ، ۱۳۸۳ ، ۱) .
۲-۱-۴- کیفیت زندگی
بحث درباره مفهوم و معانی کیفیت زندگی مبحث جدیدی نبوده و در دوران یونان باستان ، افلاطون و ارسطو نظریاتی درباره آن مطرح کرده اند (Pukeliene and Starkauskiene , 2009,8) . مفهوم کیفیت زندگی به عنوان یک رشته جداگانه از دهه ۱۹۶۰ میلادی وارد مباحث علمی در اروپای غربی و شمال آمریکا شد (Pukeliene and Starkauskiene , 2011,157). در ادبیات نظری توسعه ، موضوع کیفیت زندگی از آغاز دهه ۱۹۹۰ به بعد ، اهمیت فوق العاده ای یافته و مبنای تمایز و دسته بندی نوین کشورها در سال های اخیر شده است (عنبری ، ۱۳۸۹، ۱۵۰). در حال حاضر بهبود کیفیت زندگی هدف مشترک جامعه بین المللی بوده و در جوامع روستایی هدف نهایی برنامه ها و پروژه های اجرا شده ، بهبود کیفیت زندگی ساکنان آن می باشد (Quaghebeur & et al , 2004 , 162) . با گذشت چند دهه از رواج مفهوم کیفیت زندگی و انجام پژوهش های متنوع درباره این موضوع ، تعریف واحدی وجود ندارد که مورد قبول همه باشد (غفاری و همکاران ،۱۳۹۰ ، ۳) . در واقع مفهوم کیفیت زندگی ابتدا به حوزه های بهداشتی ، زیست محیطی و بیماریهای روانی محدود می شد اما طی دو دهه گذشته به مفهومی چند بعدی بسط یافته است (جمعه پور و رشنودی ، ۱۳۹۰ ، ۵۰ ).
سازمان بهداشت جهانی ، کیفیت زندگی را به معنای درک فردی هر فرد از موقعیت خود در زندگی در بستری از فرهنگ ها و ارزش های اجتماعی که فرد در آن زندگی می کند و دارای انتظارات می باشد تعریف می کند (Rana & et al , 2009 ,14) .
از نظر لایارد روابط خانوادگی ، وضعیت مالی و اشتغال ، روابط فرد در جامعه و آزادی فردی نشان دهنده کیفیت زندگی هر فرد می باشد (Layard,2005,7). در حال حاضر بیشتر محققان مفهوم کیفیت زندگی را به عنوان یک مفهوم ذهنی و چند بعدی می دانند (Bartlett & et al,2010,14) .
در مطالعات اخیر کیفیت زندگی به دو روش اندازه گیری می شود . روش اول ، شاخص های عینی مانند تولید ناخالص داخلی ، شاخص پیشرفت اصلی ، شاخص سلامت اجتماعی و شاخص توسعه انسانی می باشد (رضوانی و همکاران ، ۱۳۸۹ ، ۸۱) . روش دوم شامل شاخص های ذهنی می باشد . بعد ذهنی کیفیت زندگی نشان دهنده چگونگی ارزیابی و احساس فرد در مورد زندگی است ، در این بعد هر فرد چگونه زیستن خود و احساسش را از زندگی ارزیابی می کند (پورطاهری و همکاران ، ۱۳۹۰ الف ، ۱۸) .
