در کشور انگلستان آموزش ضمن خدمت به طور جدی در اواسط قرن بیستم مورد توجه قرار گرفت، اما قبل از آن و در قرن نوزدهم تشکیلاتی تحت عنوان (( معلمین سازمان یافته )) به وجود آمد. این تشکل در ابتدا به طور سیار، وظیفه آموزش ضمن خدمت معلمان را بر عهده داشت و به تدریج فعالیتهای خود را توسعه داد و سمینار ها و کنفرانس های آموزشی را برای کارکنان آموزش و پرورش تشکیل داد (کریم زاده، ۱۳۷۲).
در این کشورها در ۱۹۴۴ برای اولین بار آموزش ضمن خدمت کارکنان به طور سازمان یافته مورد توجه قرار گرفت. در این زمان سازمانی تحت عنوان (( اداره کل کارآموزی و آموزش )) وابسته به وزارت خزانه داری تشکیل شد و آموزش کارکنان در این وزارتخانه را بر عهده گرفت. با این حال در این کشور همانند بسیاری دیگر ممالک توسعه یافته تا ۱۹۶۰ آموزش ضمن خدمت فاقد انسجام و هماهنگی لازم بود. اما پس از آن در اغلب بخش های اقتصادی و اجتماعی از جمله آموزش و پرورش ، آموزش ها نظامدار گردید. به این ترتیب در قلمرو آموزش و پرورش در دهه ۱۹۶۰ کلیه معلمان تحت آموزش ضمن خدمت قرار گرفتند و روند مشابهی در دهه های آینده در سایر بخشها نیز به وقوع پیوست(ابطحی ، ۱۳۶۶).
در کشور فرانسه ، آموزش ضمن خدمت کارکنان در ۱۹۴۶ مورد توجه جدی قرار گرفت. در این سال موسسه ای تحت عنوان (( موسسه امور اداری )) تشکیل شد و عهده دار امور مربوط به تهیه و تدوین و اجرای برنامه های آموزشی در سطح سازمانهای دولتی گردید. هدف اساسی این موسسه ، بهبود بخشیدن به خدمت دولتی و اصلاح کیفی آنها بود.
در زمینه آموزش و پرورش نیز اقدامات وسیعی برای آموزش نیروی انسانی در این کشور صورت پذیرفت. این کشور از ۱۹۶۰ آموزش نیروی انسانی آموزش و پرورش را مورد توجه قرار داد و در ۱۹۷۵ بر اساس مصوبات قانونی، آموزش نیروی انسانی را در مراکز مختلف از جمله دانشگاه ها توسعه داد.
در کشور ایالات متحده آمریکا، آموزش ضمن خدمت کارکنان از ۱۹۴۹ مورد توجه ویژه قرار گرفت و بخصوص در نیمه دوم قرن بیستم از توسعه روز افزونی برخوردار شد. به این اعتبار در آموزش و پرورش در دهه ۱۹۶۰ بخش عظیمی از نیروی انسانی تحت پوشش آموزش های ضمن خدمت قرار گرفتند. به همین سان در بسیاری دیگر از کشورهای اروپایی و آسیایی ، آموزش ضمن خدمت کارکنان از دهه ۱۹۶۰توسعه و گسترش یافت . داده های موجود درباره آموزش نیروی انسانی بخش آموزش و پرورش کشورهای مختلف جهان نشان می دهد که ( همان):
-
- در یوگسلاوی سابق براساس قانون ۱۹۵۸ آموزش ضمن خدمت معلمان متوسطه اجباری گردید.
-
- در کشور آلمان ، ۱۹۶۸ آموزش ضمن خدمت معلمان مورد توجه قرار گرفت.
-
- فنلاند در ۱۹۶۵-۱۹۶۶ بیش از ۶ درصد معلمان خود را تحت پوشش آموزش های ضمن خدمت قرار داد.
-
- ایرلند شمالی در ۱۹۶۶ آموزش ضمن خدمت را برای معلمانی که فاقد گواهینامه صلاحیت تدریس در مدارس بودند ، اجباری کرد.
-
- در ژاپن پس از ۱۹۷۴ بر اساس توصیه شورای مرکزی آموزش و پرورش وزارت آموزش و پروش تصمیم گرفت دوره های ضمن خدمت را برای بالا بردن صلاحیت علمی و تخصصی کارکنان دایر کند.
-
- کشور دانمارک از دهه ۱۹۶۰ بخصوص در سال های پایانی آن آموزش ضمن خدمت معلمان را تحت پوشش قرار داد.
علاوه بر تلاش های ملی برای آموزش ضمن خدمت کارکنان در دهه ۱۹۶۰ ، در این دهه و دهه های بعد، سمینارها و اجلاس های بین المللی و فرا ملیتی تشکیل گردید که موضوع های آنها حول محور آموزش ضمن خدمت کارکنان آموزش و پرورش بود.
۲-۲-۴-۳ آموزش ضمن خدمت در ایران
در ایران نیز همانند بسیاری از ممالک، آموزش ضمن خدمت به صورت استاد- شاگردی از گذشته وجود داشته، ولی آموزش ضمن خدمت نیروی انسانی به شیوه امروزی و به صورت موسسه ای تا اواسط دهه ۱۳۱۰ مطرح نبوده است. با وجود این، داده های موجود حاکی از آن است که قبل از این دهه و در
دهه های قبل آموزش کارکنان به صورت موردی و پراکنده وجود داشته است.
بر اساس اطلاعات موجود، در ۱۳۱۴ در راه آهن، مرکزی تحت عنوان ((هنرستان فنی راه آهن)) تاسیس شدو سپس در۱۳۱۸ آموزشگاهی در وزارت پست و تلگراف و تلفن آغاز به کار کرد. این جریان با تاسیس مراکز آموزشی در شرکت ملی نفت، بانک کشاورزی و سایر موسسات و سازمان ها دنبال شد. سپس در گمرک و وزارت دارایی نیز تلاش هایی برای آموزش ضمن خدمت صورت پذیرفت و آموزش هایی در زمینه وظایف شغلی به کارکنان ارائه شد. از ۱۳۲۷ آموزش ضمن خدمت کارکنان در قلمرو فعالیت های دولت قرار گرفت و وزارتخانه های مختلف دوره ها و برنامه های آموزشی مختلفی را به تناسب نیاز و به صورت موردی به مرحله اجرا گذاشتند.
در ۱۳۴۲ با تاسیس شورای عالی اداری کشور، آموزش ضمن خدمت و تربیت نیروی انسانی وضعیت بهتری پیدا کرد. این سازمان در مقام یک سازمان مشورتی و استادی، متولی راهنمایی مسئولان آموزش کلیه سازمانهای دولتی شد وبرنامه هایی را نیز اجرا کرد. در ۱۳۴۵ همگام با قانون جدید استخدام کشوری، آموزش ضمن خدمت نظم وانسجام بیشتری یافت. بر اساس فصل چهارم قانون استخدام کشوری ۱۳۴۵، وزارتخانه ها و سازمان های دولتی مکلف شدند که به مسأله آموزش کارکنان بپردازند. به موجب این قانون برنامه های آموزشی سازمانها باید قبل از اجرا به تصویب سازمان امور اداری و استخدامی کشور برسد. بدین ترتیب کلیه امور مربوط به آموزش کارکنان به منظور هماهنگی و کیفیت بیشتر در سازمان امور اداری و استخدامی متمرکز گردید. بر اساس این قانون، و به موجب تبصره ۳ آن، سازمان امور اداری و استخدامی کشور مکلف گردید موسسه ای برای آموزش مدیریت و فنون اداری مستخدمین دولت تاسیس کند. پس از آن با تشکیل واحد ها و مراکز آموزشی ضمن خدمت کارکنان در سازمان ها و وزارتخانه ها، برگزاری دوره های کوتاه مدت و سپس بلند مدت توسعه یافت.
۲-۲-۴-۴ موادی از قانون ارتش جمهوری اسلامی ایران در موضوع آموزش و آموزش های ضمن خدمت:
ماده ۴۴ - مراکز و دوره های آموزشی نظامیان کادر ثابت به شرح زیر می باشد:
الف - آموزشگاه نظامی .
ب - دوره تخصصی .
ج - دوره سرپرستی .
د - دانشکده علوم نظامی .
ه - دوره مقدمات رسته ای .
و - دوره عالی رسته ای .
ز - دوره آموزش نظامی .
ح - دانشکده فرماندهی و ستاد.
ط - دانشگاه علوم استراتژیک .
تبصره - نیروها و سازمان ها می توانند در صورت لزوم با هماهنگی ستاد مشترک علاوه بر آموزش های فوق دوره های عرضی آموزشی و تخصصی را برای پرسنل تشکیل دهند.
ماده ۴۶ - دوره تخصصی .
دوره های تخصصی برای تکمیل رسته و تخصص پرسنل بین درجات استواردومی و استواریکمی به مدت حداقل ۶ ماه تشکیل می گردد. نیروها و سازمانها مکلفند نسبت به تشکیل این دوره ها طوری اقدام نمایند که کلیه پرسنل بعد از درجه استواردومی بتوانند به موقع این دوره را طی نمایند. اساسنامه و برنامه های آموزشی باید طوری تنظیم گردد که فارغ التحصیلان آن بتوانند از عهده مشاغل درجات استواریکمی تا ستوان یکمی برآیند. نیل این پرسنل به درجات استواریکمی و ستوان سومی منوط به موفقیت در طی این دوره می باشد.
ماده ۴۷ - دوره سرپرستی .
دوره های سرپرستی برای کلیه پرسنلی که با مدرک پائین تر از دیپلم استخدام شده و به درجه ستوان سومی نائل گردیده اند بر حسب نیاز در تمامی یگان ها و سازمان ها به مدت حداقل ۳ ماه تشکیل می گردد. نیل این پرسنل به درجات ستوان دومی و ستوان یکمی منوط به موفقیت در طی این دوره می باشد.
ماده ۴۸ - نیروها و سازمان ها می توانند دوره سرپرستی و دوره تخصصی را به صورت متوالی در یک مرحله اجرا نمایند و همچنین می توانند بخشی از این دوره را به صورت آموزش حین خدمت انجام دهند.
ماده ۵۰ - دوره مقدماتی رسته ای .
دوره های مقدماتی رسته ای بر حسب نیاز، به منظور آموزش مقدماتی برای رسته های مورد احتیاج به فارغ التحصیلان دوره های اول و دوم دانشکده های علوم نظامی و قبل از اعزام به یگان ها به مدت حداقل ۶ ماه در نیروها تشکیل می گردد.
ماده ۵۱ - دوره عالی رسته ای .
دوره های عالی رسته ای در درجات ستوان یکمی و سروانی به مدت حداقل ۶ ماه برای تمامی پرسنل فارغ التحصیل دوره های مقدماتی رسته ای و پرسنلی که در سطح فارغ التحصیلان این دوره شناخته شوند، و از آموزش قبلی آنان حداقل چهار سال گذشته باشد متناسب با رسته های آنان تشکیل می گردد. نیل به درجه سرگردی برای این قبیل پرسنل منوط به طی این دوره می باشد.
ماده ۵۶ - پرسنلی که به هر یک از مراکز و دوره های آموزشی پیش بینی شده در این قانون اعزام می شوند، باید امکان و فرصت ادامه خدمت و بازدهی متناسب با مدت و کیفیت و اهمیت دوره آموزشی ، حداقل دو برابر مدت تحصیل پس از اتمام آن را داشته باشند. این مدت در اساسنامه های آموزشی معین می گردد.
ماده ۵۸ - آموزش های ارتش باید به گونه ای برنامه ریزی و اجرا گردد که نیاز سازمان مربوط را به بهترین نحو مرتفع نموده ، ارتش را به سمت خودکفایی سوق دهد و در زمان صلح نیز پرسنل از عهده انجام وظایف مقرر در اصل ۱۴۷ قانون اساسی برآیند.
۲-۲-۴-۵ موادی از قانون سپاه پاسداران انقلاب ایران در موضوع آموزش و آموزش های ضمن خدمت:
ماده ۳۴ - دوره های آموزشی پرسنل کادر ثابت و بسیجی ویژه به شرح زیر می باشد:
الف - دوره عمومی پاسداری .
ب - دوره تخصصی اولیه .
ج - دوره تخصصی تکمیلی .
د - دوره سرپرستی .
ه - دوره های علمی و تخصصی .
و - دوره های علوم پایه نظامی .
ز - دوره مقدماتی رسته ای .
