s.d.26

۵۳۹۱۱۰

۳۵۹۳۹۴۵

غبارخیابان

فولاد شهر

۲۷

s.d.27

۵۴۲۰۹۶

۳۵۹۴۵۳۷

غبارخیابان

بزرگراه ذوب آهن، پلیس راه

۲۸

s.d.28

۵۴۶۸۷۸

۳۶۴۸۸۰۲

غبارخیابان

پلیس راه مورچه خورت

تفسیر نتایج ترکیبات آروماتیک چند حلقه­ای در نمونه­های غبار
صنعت و استفاده از انرژی، نیرو محرکه بسیاری از پیشرفت­ها بوده، و دستاوردهای بسیاری را برای بشر به همراه داشته است با وجود این پیشرفت­ها، صنعتی شدن مشکلات و چالش­های جهانی بسیاری را از قبیل استفاده بی­رویه از منابع طبیعی، گرم شدن کره زمین به دلیل انتشار گازهای گلخانه­ای و افزایش دی­اکسید­کربن، دفع مواد زائد صنعتی و خانگی آلی و غیرآلی، را برای محیط­زیست و جامعه بشری به همراه داشته­است.هیدروکربن­های آروماتیک چندحلقه­ای از جمله این مواد هستند که بر کیفیت هوا، آب و خاک تاثیرگذار هستند.

۴-۳-۱- روش های آماری
مهم­ترین روش­های آماری مورد استفاده در این پژوهش برای تجزیه و تحلیل داده ­ها شامل ضریب همبستگی، آنالیزهای چند متغیره مانند تحلیل مؤلفه اصلی(PCA)، و آمار توصیفی می­باشد که با نرم افزارSPSS19انجام شده است.نتایج آمار توصیفی ترکیبات آروماتیک چندحلقه­ای در جدول۴-۲ و نمودارهای هیستوگرام آنها در شکل۴-۷ آورده شده است.
جدول ۴-۲- آمار توصیفی ترکیبات مختلف PAHs در نمونه­های غبار خیابان (ppb)

- شکل ۴-۷- نمودار هیستوگرام ترکیبات PAHs

-ادامه شکل ۴-۷- نمودار هیستوگرام ترکیبات PAHs
۴-۳-۲- ضریب همبستگی
ضرایب همبستگی، میزان ارتباط بین دو متغیر پیوسته را تعیین می­ کنند. گرچه همبستگی تغییر توأم متغیرها را تعیین می­ کند، اما رابطه علت و معلولی بین دو متغیر را نشان نمی­دهد. چراکه الگوهای متفاوت زیادی ممکن است ضریب همبستگی یکسانی تولید کنند.علاوه بر این درجات مشابهی از ارتباط بین متغیرها ممکن است بسته به انحنای رابطه، ضرایب همبستگی متفاوتی داشته باشند. رایج­ترین ضریب همبستگی مورد استفاده زمانی که هر دو متغیر مستقل و وابسته، فاصله­ای یا نسبی باشد ضریب همبستگی پیرسون یا خطی است. زیرا ارتباط خطی بین دو متغیر را تعیین می­ کند. در مطالعات زیست­محیطی به­ ویژه زمانی­که هدف تعیین راهکارهای مناسب پاکسازی آلاینده‌های خطرناک و سمناک،مانند عناصر سنگین و ترکیبات آروماتیک چندحلقه­ای ‌باشد، همبستگی و ارتباط عناصر کمک شایان توجهی به تحلیل صحیح شرایط می­ کند.مقادیر همبستگی بدون بعد و مقیاس هستند، و در محدوده ۱≥r≥۱- قرار می­گیرند. وقتی بین دو متغیر همبستگی وجود ندارد، ۰= r. وقتی با افزایش یک متغیر، متغیر دیگر نیز افزایش می­یابد، r مثبت است و وقتی آن­ها در جهت مخالف تغییر می­ کنند، r منفی است(غیاثوند، ۱۳۸۷). همبستگی بین ترکیبات مختلف عمدتاً بر اساس تعداد حلقه­ها و ساختار ترکیبPAH_sمی­باشد(Doong, Freeman and Catteli., 1990; Golobocanin et al., 2004; Lin, 2004). لازم به ذکر است که سه ترکیب بنزو(ghi) پایرن، ایندنو(۱,۲,۳-cd) پایرن و دی بنزو(ah) آنتراسن، که در بیشتر نمونه­ها غلظت زیر حد آشکار­سازی داشتند، جهت اجتناب از خطا، در تعیین ضریب همبستگی بین ترکیبات مختلف PAH_s مورد استفاده قرار نگرفتند. از محاسبه ضریب همبستگی بین ترکیبات مختلف PAH نتایج زیر بدست آمد:
ترکیب نفتالن با هیچ کدام از ترکیبات همبستگی نشان نمی­دهد، دلیل این امر این است که ترکیب نفتالن یکی از هیدروکربن­های آروماتیک چندحلقه­ای با دو حلقه بنزن متصل بهم می­باشد و در بین ترکیبات بررسی شده تنها ترکیب دو حلقه­ای می­باشد.
ترکیبات اسنفتیلن، اسنفتن، فلورن و آنتراسن همبستگی خیلی بالایی از خود نشان می­ دهند که تمام این ترکیبات جزء PAHs سه حلقه­ای هستند، و علت این امر نیز می ­تواند افزایش غلظت این ترکیبات به صورت هم­زمان در نمونه­ها باشد. این ترکیبات در تمام نمونه­ها غلظت تقریباً مشابه از خود نشان می­ دهند. بالا بودن غلظت این ترکیبات در هر نمونه می ­تواند نشان­دهنده منشأ نفت­زاد آن باشد.
ترکیبات بنزو(b)فلورانتن، بنزو(k)فلورانتن و بنزو(a)پایرن جزء ترکیبات PAHs پنج حلقه­ای هستند. ترکیب بنزو(a)پایرن با مجموع دو ترکیب بنزو(b)فلورانتن و بنزو(k)فلورانتن همبستگی خوبی نشان می­دهد که نشان­دهنده رفتار مشابه و منشأ مشابه این ترکیبات در نمونه­های غبار خیابان اصفهان می باشد.
ترکیب فلورانتن با پایرن، و ترکیب بنزو (a) آنتراسن با کرایزن همبستگی خوبی نشان می­ دهند که تمام این ترکیبات دارای چهار حلقه بنزن متصل به هم می­باشند و ساختار شیمیایی و رفتار و منشأ مشابه دارند.ماتریس همبستگی پیرسون مربوط به نمونه­های غبار خیابان در جدول۴-۴نشان داده شده است.
جدول۴-۳-ماتریس همبستگی(پیرسون) بین ترکیبات PAHs در نمونه­های غبار خیابان.

۴-۳-۳- غلظت ترکیباتPAH در ایستگاه­های مختلف
نمودار غلظت ترکیبات هیدروکربن‌های آروماتیک چند‌حلقه‌ای برای هر کدام از نمونه­های غبار خیابان اصفهان در شکل۴-۱۱ آورده شده است. باید توجه کرد که از بین ترکیبات آروماتیک چندحلقه­ای، غلظت بنزو(b+k) فلورانتن در ۱۳ ایستگاه شامل ایستگاه­های کمربندی اصفهان(s.d.8)، میدان آزادی(s.d.10)، میدان سهروردی(s.d.12)، میدان انقلاب(s.d.13)، بین نیروگاه و پالایشگاه(s.d.14)،خیابان فرزانگان(s.d.15)، تقاطع بعث- عاشق اصفهانی(s.d.18)، فرودگاه شهید بهشتی(s.d.19)، سه­راه اشرفی اصفهانی(s.d.22)، خیابان آتشگاه- ایستگاه سفر(s.d.23)، ترمینال کاوه(s.d.24)، ورودی ذوب­آهن(s.d.25) و بزرگراه ذوب­آهن- پلیس­راه(s.d.27)، بالاتر است. با توجه به سرطان­زا بودن این ترکیبات، تمرکز بالای آنها در این ایستگاه­ها نگران­کننده می­باشد. غلظت پایرن در ۶ ایستگاه به ترتیب شامل، میدان استقلال(s.d.1)، میدان غدیر(s.d.2)، تقاطع بزرگراه آقا بابایی- چمران(s.d.4)، ترمینال صفه(s.d.7)، خیابان امام خمینی- تقاطع بهارستان(s.d.15) و تقاطع غیرمسطح اندیشه(s.d.5)، دارای بیشینه غلظت است. تنها در ایستگاه میدان شهدا(s.d.3)، غلظت ترکیب فلورانتن نسبت به سایر ترکیبات PAH در حداکثر مقدار است. در ۴ ایستگاه، سیتی­سنتر، ابتدای جاده اصفهان- شیراز(s.d.6)، بزرگراه شهید کشوری(s.d.9)، بزرگراه شهید آقارب­پرست(s.d.11) و نیز در خیابان پروین اعتصامی- تقاطع حکیم شفایی(s.d.20) غلظت ترکیب فنانترن بیش از سایر ترکیبات PAH می­باشد. در نمونه شماره s.d.21 که از بزرگراه آقابابایی برداشته شد، غلظت بنزو(a) آنتراسن بیشینه است.
در ۹ ایستگاه شامل میدان استقلال(s.d.1)، ایستگاه سیتی­سنتر(s.d.6)، ترمینال صفه(s.d.7)، میدان سهروردی(s.d.12)، خیابان امام خمینی- تقاطع بهارستان(s.d.15)، تقاطع بعثت- عاشق اصفهانی(s.d.18)، فرودگاه شهید بهشتی(s.d.19)، سه­راه اشرفی اصفهانی(s.d.22) و خیابان آتشگاه- ایستگاه سفر(s.d.23) غلظت ترکیب آنتراسن نسبت به سایر ترکیبات PAH دارای کمترین غلظت می­باشد. غلظت ترکیب اسنفتن در ۶ ایستگاه شامل، میدان غدیر(s.d.2)، تقاطع بزرگراه آقابابایی- چمران(s.d.4)، بین نیروگاه و پالایشگاه(s.d.14)، بزرگراه آقا بابایی(s.d.21)، ترمینال کاوه(s.d.24)، بزرگراه ذوب آهن- پلیس­راه(s.d.27) نسبت به سایر ایستگاه­های نمونه­برداری کمتر می­باشد. در تقاطع غیرمسطح اندیشه(s.d.5) غلظت نفتالن نسبت به سایر ترکیبات، کمترین است. غلظت بنزو(b+k) فلورانتن و اسنفتیلن در ایستگاه­های میدان شهدا(s.d.3) و خیابان فرزانگان(s.d.17) حداقل است. غلظت بنزو(a) آنتراسن در کمربندی اصفهان(s.d.8)، فولادشهر(s.d.26)، پلیس راه مورچه خورت(s.d.28)، برابر با غلظت اسنفتن و نسبت به سایر ترکیبات کمینه می­باشد. همچنین این ترکیب در ایستگاه­های بزرگراه شهید کشوری(s.d.9)، بزرگراه شهید آقارب­پرست(s.d.11)، بزرگراه معلم-ابتدای جاده تهران(s.d.16)، خیابان پروین اعتصامی- تقاطع حکیم شفایی برابر با ۲۰/۰( غلظت آنتراسن نیز در این ۴ ایستگاه برابر با ۲۰/۰می­باشد)، و کمینه است. نمونه­های غبار برداشته شده از میدان آزادی(s.d.10) و میدان انقلاب(s.d.13) دارای کمترین غلظت بنزو(a) آنتراسن نسبت به دیگر ترکیبات PAH می­باشد. در ایستگاه ورودی ذوب­آهن، غلظت آنتراسن و اسنفتن برابر با ۲۰/۰ و نسبت به سایر ترکیبات، کمینه است.